Επισκόπηση των επιτευγμάτων του Έργου

Επισκόπηση των επιτευγμάτων του Έργου Αγαπητέ αναγνώστη Είμαστε στην ευχάριστη θέση να παρουσιάσουμε το τέταρτο τεύχος του Ενημερωτικού Δελτίου (Newsletter) του Έργου ATRIUM- Η Αρχιτεκτονική των Ολοκληρωτικών Καθεστώτων του 20ου αιώνα στον σύγχρονο αστικό ιστό (www.atrium-see.eu). Σε αυτό παρουσιάζονται βασικά στοιχεία σχετικά με το έργο, την τρέχουσα φάση υλοποίησής του καθώς και τα σημαντικότερα σημεία του Εγχειριδίου και της επίσκεψης στο Ντιμίτροφγκραντ. Το έργο Atrium συμπλήρωσε άλλους έξι μήνες ζωής με πολύ θετικά αποτελέσματα. Έχουν ολοκληρωθεί πολλά από τα ορόσημα του έργου τα οποία επισημαίνονται στο παρόν Newsletter και οι εταίροι του έργου έχουν εμπλακεί σε μία σειρά από δραστηριότητες όπως εμφανίσεις στον Τύπο, προτεραιότητα σε σεμινάρια και συνέδρια, ανάπτυξη επικοινωνιακών εργαλείων, υλοποίηση των προβλεπόμενων αποτελεσμάτων. Μετά τον εντοπισμό των μελετών-περιπτώσεων και τη συμπλήρωση των κοινών φορμών, το Εθνικό Ινστιτούτο Ακίνητης Πολιτιστικής Κληρονομιάς υλοποίησε τη Διακρατική Έκθεση, η όποια δημοσιεύθηκε στα αγγλικά και είναι διαθέσιμη σε CD-ROMs. Ένα προσχέδιο της Έκθεσης παρουσιάστηκε επίσημα στο κοινό στο διεθνές σεμινάριο που διοργανώθηκε από τον Επικεφαλής Εταίρο στο Φορλί το Μάιο 2012. Ένα ενημερωτικό φυλλάδιο που περιγράφει τις μελέτεςπεριπτώσεις έχει ήδη δημιουργηθεί κι διανεμηθεί σε όλες τις συμμετέχουσες στο έργο περιοχές: 3000 αντίγραφα στ αγγλικά και 6000 στις εθνικές γλώσσες. Στο τέλος της διακρατικής έκθεσης και της δημοσίευσής σε κάθε συμμετέχουσα στο έργο περιοχή, διοργανώθηκε φόρουμ που απευθυνόταν στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με στόχο να προσελκύσει το ενδιαφέρον του ευρύτερου κοινού για το ξεκίνημα της δημιουργίας της πολιτιστικής διαδρομής της ρασιολανιστικής αρχιτεκτονικής και ως εκ τούτου να δείξει την εν δυνάμει οικονομική αξία αυτής της συγκεκριμένης κληρονομιάς στις χώρες που συμμετέχουν στο ATRIUM. Η τέταρτη διακρατική συνάντηση πραγματοποιήθηκε στη Σόφια, όπου το Πανεπιστήμιο της Λουμπλιάνα παρουσίασε ένα προσχέδιο του «Διακρατικού Εγχειριδίου για την Ορθή Διαχείριση, Συντήρηση, Επαναχρησιμοποίηση και Οικονομική Αξιοποίηση των αρχιτεκτονικών οικοδομημάτων του 20ού αιώνα». Το Εγχειρίδιο θα προσπαθήσει να διαφωτίσει τις δυνατότητες για οικονομική αξιοποίηση αυτής της αρχιτεκτονικής και θα εστιάσει κυρίως σε θέματα ερμηνειών και διασαφηνίσεων, στρατηγικών για την αναζωογόνηση & επαναχρησιμοποίηση, οδηγιών για τη διαχείριση και μελέτες σκοπιμότητας. Σχετικά με την Ψηφιακή Καταλογοποίησητων επιλεγμένων στοιχείων, το Πολιτιστικό και Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο ΑΘΗΝΑ εργάζεται για την ανάπτυξη μιας μορφής καταλόγου με κοινά πρότυπα χαρακτηριστικά τα οποία θα επιτρέπουν σε κάθε εταίρο να καταλογοποιήσει το δικό του υλικό χρησιμοποιώντας ένα κοινό πρότυπο. Στο μεταξύ, όλοι οι εταίροι ξεκίνησαν να 1

διοργανώνουν εσωτερικές συναντήσεις με ειδικούς και επιλέγουν το υλικό το οποίο θα καταχωρηθεί στον κατάλογο. Στα τέλη Ιουνίου ο Δήμος Φορλί συμμετείχε στο Ετήσιο Συνέδριο της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης που διοργανώθηκε στη Μπολόνια (Ιταλία) με τίτλο: «Το Μέλλον χτισμένο στο Παρόν» (www.seeconference2012.net). Οι ειδικοί στόχοι του συνεδρίου ήταν: η συζήτηση για το μέλλον της εδαφικής συνεργασίας, να επιδείξει την προστιθέμενη αξία του Προγράμματος, να δημιουργήσει μια αποτελεσματική πλατφόρμα διαλόγου για το θέμα των μακρο-περιφερειών, να προσφέρει ευκαιρίες δικτύωσης και ένα πλαίσιο για την ανταλλαγή εμπειριών για τους φορείς που συμμετέχουν στο πρόγραμμα και να τονώσει τη δικτύωση των έργων και των εταίρων για μελλοντικές συνεργασίες. Στο συνέδριο ήρθαν σε επαφή 400 συμμετέχοντες συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κυβερνητικών αξιωματούχων και εμπειρογνωμόνων από χώρες της Νοτιο- Ανατολικής Ευρώπης, εκπρόσωποι από διεθνείς οργανισμούς και ακαδημίες, εν δυνάμει δημιουργοί έργων. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης συνεδρίας, το ATRIUM επιλέχθηκε μαζί με άλλα 7 έργα του ίδιου Προγράμματος, για να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα των έργων όπως αυτά γίνονται αντιληπτά από τους φορείς. Επίσης, προβλήθηκε το διαφημιστικό βίντεο του έργου και κατόπιν εκπρόσωποι των ομάδωνστόχων του ATRIUM (Ιταλική Ομοσπονδία Ξεναγών και το Δίκτυο Κοινωνικών Επιχειρήσεων -Romagna Creative District) κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις της Επιτροπής Αξιολόγησης. Ο επικεφαλής εταίρος του ATRIUM συμμετείχε στο πρώτο Σεμινάριο του Συμβουλίου της Ευρώπης Πολιτιστικών Διαδρομών το οποίο έγινε στο Στρασβούργο 3-7 Σεπτεμβρίου 2012. Το σεμινάριο διοργανώθηκε από τη Γραμματεία της Διευρυμένης Μονομερούς Συμφωνίας για τις Πολιτιστικές Διαδρομές και το Ινστιτούτο Πολιτιστικών Διαδρομών στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης/Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινών Προγραμμάτων. Το Σεμινάριο σχεδιάστηκε για τους εκπροσώπους των πολιτιστικών διαδρομών του Συμβουλίου της Ευρώπης και τους διαχειριστές των νέων έργων. Σκοπός ήταν όλοι αυτοί να εργαστούν από κοινού για τη βελτιστοποίηση των δυνατοτήτων των πολιτιστικών διαδρομών και την ανάπτυξη νέων εργαλείων για τη δημιουργία και διατήρηση της μεταξύ τους επικοινωνίας. Στους 50 συμμετέχοντες συμπεριλαμβάνονταν 24 διαχειριστές από το Συμβούλιο της Ευρώπης για τις πολιτιστικές διαδρομές και διαχειριστές διαδρομών που προσδοκούν την πιστοποίηση του Συμβουλίου καθώς και εμπειρογνώμονες σε θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς και τουριστικοί συγγραφείς του Εγχειριδίου το οποίο θα ολοκληρωθεί με πληροφορίες που αποκτήθηκαν στο σεμινάριο. Τέλος, το έργο ATRIUM έχει επιλεγεί από το JTS ως μία από τις βέλτιστες πρακτικές του προγράμματος της Νοτιαο-Ανατολικής Ευρώπης όσον αφορά στην παρακολούθηση και την υποβολή εκθέσεων και ο Επικεφαλής Εταίρος κλήθηκε να παραβρεθεί στο Σεμινάριο που διοργανώθηκε στη Βουδαπέστη 10-11 /12/2012 για να παρουσιάσει τη στρατηγική που ακολουθήθηκε για την παρακολούθηση του έργου και τη σωστή ανάπτυξη των δράσεων από όλους τους εταίρους, προετοιμασία για την υποβολή εκθέσεων, προκλήσεις που παρουσιάστηκαν καθώς και όλες οι οικονομικές διαδικασίες που ακολουθήθηκαν. 2

Επισκόπηση του Διακρατικού Εγχειριδίου για την Ορθή Διαχείριση, Συντήρηση, Επαναχρησιμοποίηση και Οικονομική Αξιοποίηση των αρχιτεκτονικών οικοδομημάτων του 20ού αιώνα». Έχει ήδη αναφερθεί ότι το Εγχειρίδιο αποτελεί ένα από τα βασικά αποτελέσματα του έργου ATRIUM. Ανοίγει τη συζήτηση για το τι πρέπει να γίνει με τις παρούσες και τις εν δυνάμει μελέτες περιπτώσεις, αναδεικνύει τις θετικές πρακτικές, θέτει κατευθυντήριες γραμμές για το πώς αυτές πρέπει να αντιμετωπιστούν, πώς να αναπτυχθεί γι αυτές όραμα, σενάριο και συστήματα για τη διαχείρισή τους. Το πρώτο μέρος των Κατευθυντήριων Γραμμών ασχολείται με την αναγνώριση και ερμηνεία των μελετών-περιπτώσεων και συγκεκριμένα: Σύστημα αναγνώρισης της κληρονομιάς και αρχές ερμηνείας το οποίο περιστρέφεται γύρω από μία διαδικασία τριών φάσεων αξιολόγησης: α) Αναγνώριση κληρονομιάς β) Αξιολόγηση κληρονομιάς/προσδιορισμός της πολιτιστικής σημασίας γ) Προετοιμασία για τα μέτρα συντήρησης και οδηγίες για αναζωογόνηση και επαναχρησιμοποίηση. Η ολοκληρωμένη φόρμα που δημιουργήθηκε στην Έκθεση από το Ινστιτούτο Ακίνητης Πολιτιστική Κληρονομιάς έχει τροποποιηθεί με έναν ισορροπημένο τρόπο ενσωματώνοντας το δεύτερο και τρίτο βήμα από την παραπάνω διαδικασία, όπου η αξιολόγηση και οι δυνατότητες ανάπτυξης του έργου έχουν ερευνηθεί με μεγάλη λεπτομέρεια. Το επόμενο ασχολείται με τη διατήρηση, αναζωογόνηση και επαναχρησιμοποίηση δίνοντας έμφαση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής των ολοκληρωτικών καθεστώτων του 20ού αιώνα. Διερευνά ευαίσθητα θέματα αξιών και προσεγγίσεις για την αξιολόγησή του και αναλύει δύο πτυχές: τα συστήματα αξιολόγησης της κληρονομιάς της UNESCO και DOCOMOMO, προτείνοντας το σύστημα αξιολόγησης της DOCOMOMO να ταιριάζει καλύτερα στις περιπτώσεις που μελετώνται στο ATRIUM, παρότι είναι αδύνατο να αποφευχθεί η επιβολή κριτηρίων και μεθοδολογία αξιολόγησης που απορρέουν από θεωρίες, έγγραφα και κανονισμούς της UNESCO. Το δεύτερο μέρος -Κατευθυντήριες Γραμμές για τη διατήρηση, αναζωογόνηση και επαναχρησιμοποίηση- είναι το επόμενο βήμα. Δεδομένου ότι το σημαντικό κομμάτι της αρχιτεκτονικής των ευρωπαϊκών ολοκληρωτικών καθεστώτων δεν βασίστηκε σε αρχές του μοντερνισμού αλλά στην παραδοσιακή ιστορική αισθητική, ήταν απαραίτητο να βρεθεί ένα σύστημα αξιολόγησης που θα παρείχε πιο αντικειμενικά κριτήρια και για τις δύο έννοιες της αρχιτεκτονικής παραγωγής. Το σύστημα DOCOMOMO συνδέεται με το σύστημα Burra Charter 1 βασισμένο στο σενάριο της πολιτιστικής σημασίας, η οποία θα μπορούσε να αναφέρεται και στις δύο κατηγορίες της αρχιτεκτονικής των ολοκληρωτικών καθεστώτων και την ίδια στιγμή να εξετάζει το επίπεδο καινοτομίας. Η πολιτιστική σημασία είναι ένα θέμα που βοηθά στην εκτίμηση της αξίας των τοποθεσιών. Τα μέρη που πιθανόν να έχουν σημασία είναι αυτά που βοηθούν στην κατανόηση του παρελθόντος ή τον εμπλουτισμό του παρόντος μεταφέροντας αξία στις μελλοντικές γενιές. Η αναζωογόνηση και επαναχρησιμοποίηση δεν εξαρτώνται μόνο από την αξία της κληρονομιάς αλλά και από άλλους παράγοντες (νομοθετικό πλαίσιο, κτλ). Η αναζωογόνηση & επαναχρησιμοποίηση κάθε έργου εξαρτάται από τη φυσική κατάσταση του κτηρίου και το ενδιαφέρον που δείχνουν οι φορείς, τις οικονομικές συνθήκες, τα τοπικά πολιτικά συμφέροντα και τα σχέδια χωροταξικής ανάπτυξης. Για το τρίτο μέρος -Κατευθυντήριες Γραμμές για τη διατήρηση, αναζωογόνηση και 1 The Burra Charter: ο Αυστραλιανός ICOMOS χάρτης για Τοποθεσίες Πολιτιστικής Σημασίας 1999 με τις σχετικές Κατευθυντήριες Γραμμές και Κώδικα Δεοντολογίας σε θέματα συνύπαρξης, Αυστραλία, ICOMOS,2000 3

επαναχρησιμοποίηση- το Εγχειρίδιο προτείνει μεθοδολογία για τη μελέτη σκοπιμότητας 2 διότι τα επτά βήματά της είναι σύντομα, ξεκάθαρα, γενικά, εφαρμόσιμα και με προσανατολισμό στην αναζωογόνηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το τρίτο μέρος του Εγχειριδίου- Κατευθυντήριες Γραμμές Διαχείρισης- αποτελείται από διάφορα υποκεφάλαια που ασχολούνται εκτενώς με ιδιαιτερότητες, υπό το πρίσμα του ATRIUM: διαχείριση οράματος για τη ανάπτυξη, διαχείριση των κτηρίων και των τοποθεσιών πολιτιστικής κληρονομιάς, συμμετοχική αστική διαχείριση, σύστημα οργάνωσης των τοποθεσιών και των διαδρομών, ανάπτυξη ψηφιακού υποστηρικτικού συστήματος. Οι κατευθυντήριες γραμμές συνοψίζονται σε ένα Σενάριο και την ανάπτυξη στρατηγικής, όπου παρουσιάζονται ως μία σειρά από βήματα προς την κατεύθυνση της εφαρμογής σε τέσσερις κατηγορίες: Κατευθυντήριες Γραμμές για τη διαχείριση του οράματος του ATRIUM απαντούν στις ερωτήσεις σχετικά με την αποστολή και τους σκοπούς του ATRIUM επιβεβαιώνοντας την εδραίωση της εταιρικής σχέσης, το σενάριο της διαδρομής και οι οδηγίες για την ανάπτυξη στρατηγικής, αντιμετωπίζουν διάφορα θέματα στο σχέδιο διαχείρισης, ενσωμάτωση νέων χώρων και κτηρίων, επιβεβαίωση ποιότητας και δείχνουν τα βήματα που απαιτούνται για την ανάπτυξη ενός έργου πολιτιστικής διαδρομής. Κατευθυντήριες Γραμμές για τη διαχείριση επιμέρους χώρων και κτηρίων, ανάπτυξη οδηγιών για την ψηφιακή υποστήριξη με χρήσιμα εργαλεία που βοηθούν στη διαχείριση του οργανισμού, διαχείριση των επισκεπτών και της ποιότητας. Το τρίτο μέρος ολοκληρώνεται με την παρακολούθηση και αξιολόγηση των κατευθυντήριων γραμμών με στόχο τη διασφάλιση των προτύπων ποιότητας κατά τη διάρκεια της φάσης ανάπτυξης αλλά και αργότερα, όταν η διαδρομή θα έχει ολοκληρωθεί. Με αυτό τον τρόπο, οι κατευθυντήριες γραμμές χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, σε αυτές που κάνουν προτάσεις για το σχέδιο διαχείρισης των πολιτιστικών διαδρομών και στις άλλες που εξασφαλίζουν την ποιότητα και τον έλεγχο του εγχειριδίου του ATRIUM. Το τελευταίο μέρος των Κατευθυντήριων γραμμών εξετάζει τις οικονομικές δυνατότητες της αρχιτεκτονικής των ολοκληρωτικών καθεστώτων του 20ού αιώνα και από την πλευρά της παροχής (πολιτιστικός τουρισμός) όσο και από την πλευρά τα ζήτησης (εντοπισμός του προφίλ των τουριστών που ενδιαφέρονται για την αρχιτεκτονική των ολοκληρωτικών καθεστώτων), με στόχο την παροχή πληροφοριών για τη δημιουργία και διαχείριση των πολιτιστικών διαδρομών. 2 Taggard, Fred: Αναγέννηση μέσω της πολιτιστικής κληρονομιάς: συνδυάζοντας εμπορικές δεξιότητες και ενδιαφέροντα για την κοινότητα διατήρηση και αναζωογόνηση Βιομηχανικών Κτηρίων, Stratton, Michael (ed.), 2000, σελ.74-88. 4

Επίσκεψη στο Ντιμίτροφγκραντ Η τέταρτη διακρατική συνάντηση στα πλαίσια του έργου ATRIUM πραγματοποιήθηκε 27-30 Νοεμβρίου 2012 στη Βουλγαρία. Μετά το τέλος της συνάντησης στη Σόφια, η οποία έγινε στο Εθνικό Παλάτι Πολιτισμού 29-30/11, διοργανώθηκε επίσκεψη στο Ντιμίτροφγκραντ. Οι καλεσμένοι προέρχονταν από τρεις χώρες-ιταλία, Ουγγαρία και Ρουμανία, από την πλευρά του Δήμου Φορλί- Claudia Castellucci, Ognjen Tomic, Cristina Mazzotti, μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής-Καθ. Ullisse Tramonti και Καθ. Alexandru Beldiman, εκπρόσωποι από Πανεπιστήμιο Ζετσένι Ιστβάν του ΓκιόρTamás Horváth και András Veöreös και εκπρόσωποι από τη Μητρόπολη της Μολδαβίας και ΜπουκοβίναςΑρχιεπισκοπή του Ιασίου Η επίσκεψη στις 30 Νοεμβρίου ξεκίνησε με μία συνάντηση στο Δημαρχείο του Ντιμίτροφγκραντ τον Αντιδήμαρχο διεθνών συνεργασιών και προγραμμάτων κ. Rosen Kuzev. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης οι καλεσμένοι είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν για την επερχόμενη Ένωση των Δήμων του ATRIUM. Τους δόθηκε υλικό για την ιστορία, πολιτισμό και την αρχιτεκτονική του Ντιμίτροφγκραντ. Η επίσκεψή τους συνεχίστηκε με ξενάγηση στην πρώτη μελέτη-περίπτωση της περιοχής για το έργο ATRIUM, το Κέντρο της Πόλης Ντιμίτροφγκραντ. Εκείνη τη στιγμή στο κέντρο λάμβανε χώρα μία έκθεση με τίτλο «Ντιμίτροφγκραντ πριν και τώρα» και οι εταίροι είχαν την ευκαιρία να δουν την αλλαγή της πόλης κατά τη διάρκεια των ετών. Ο περίπατος στο κέντρο της πόλης συνεχίστηκε με την επίσκεψη στο Ιστορικό Μουσείο του Ντιμίτροφγκραντ όπου οι καλεσμένοι ενημερώθηκαν για την ιστορία της «πιο νέας πόλης της Βουλγαρίας» η οποία το 2012 κλείνει 65 έτη ύπαρξης. Έγινε μια μικρή επισκόπηση του κινήματος των ταξιαρχών στη Βουλγαρία κατά τη διάρκεια του ολοκληρωτικού καθεστώτος και χάρις το οποίο το Ντιμίτροφγκραντ μέχρι και σήμερα θεωρείται εμβληματικό αυτού του καθεστώτος. Μετά το Μουσείο, η αποστολή επισκέφτηκε τη μονάδα NEOCHIM PLC, μία από τις μεγαλύτερες στη Βουλγαρία που παράγουν λιπάσματα, οργανικά και ανόργανα χημικά. Εκεί, οι επισκέπτες συναντήθηκαν με τον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου- κ. Stefan Dimitrov και συζήτησαν για την προοπτική της μονάδας να γίνει μέρος της διαδρομής για τη βιομηχανική κληρονομιά εκείνης της περιόδου. Οι ξεναγήσεις συνεχίστηκαν με έναν περίπατο στο πάρκο «Penyo Penev»-τη δεύτερη μελέτη περίπτωση, εμβληματική για την ιδεολογία του καθεστώτος και το μοναδικό πάρκο από όλη την κοινοπραξία του έργου που παρουσιάστηκε σαν μελέτη-περίπτωση. Η επίσκεψη ολοκληρώθηκε με μία γρήγορη ξενάγηση στην Τρίτη μελέτη-περίπτωση Treti Mart" Boulevard. Το συγκρότημα "Treti Mart" Boulevard είναι μία ζωντανή απόδειξη του κρατικού σχεδιασμού την περίοδο του καθεστώτος. Η τοποθεσία φέρει τα χαρακτηριστικά της «σοσιαλιστικής περιόδου» και της παγκόσμιας τάσης για την αστική ανάπτυξη. 5