Κεθάιαην 8. Διιάδα: Γηαηί ε «εζσηεξηθή ππνηίκεζε» απνηπγράλεη λα πξνθαιέζεη εμσζηξεθή κεγέζπλζε;

Κεθάιαην 8. Διιάδα: Γηαηί ε «εζσηεξηθή ππνηίκεζε» απνηπγράλεη λα πξνθαιέζεη εμσζηξεθή κεγέζπλζε; χλνςε Σην θεθάιαην απηφ γίλεηαη ε πξνζπάζεηα, κε ηε ρξεζηκνπνίεζε ιεπηνκεξψλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ θαη πηλάθσλ, λα γίλεη κηα πξψηε απνηίκεζε ηεο εθαξκνγήο ηεο πνιηηηθήο ηεο «εζσηεξηθήο ππνηίκεζεο». Αλαιχνληαη νη φςεηο θαη νη πιεπξέο ηεο πνιηηηθήο απηήο φπσο θαη ηα πξψηα απνηειέζκαηά ηεο ζρεηηθά κε ηνπο κηζζνχο,, ηελ απαζρφιεζε, θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα. Σρεηηθά κε ηελ αληαγσληζηηθφηεηα, πνπ είλαη θαη ην θξίζηκν κέγεζνο γηα λα απνθαλζεί θαλείο ζρεηηθά κε ηελ επηηπρία ηεο πνιηηηθήο απηήο, ζην ηειεπηαίν κέξνο ηνπ θεθαιαίνπ γίλεηαη ιεπηνκεξήο απνηίκεζε ηεο πνξείαο ησλ εμαγσγψλ, κε ηελ παξνπζίαζε θαη αλάιπζε ζρεηηθψλ ζηνηρείσλ αιιά θαη ζε ζχγθξηζε κε άιιεο ρψξεο ηεο επξσδψλεο φπνπ εθαξκφζηεθε κηα αλάινγε ή ζρεηηθή εθδνρή ηεο πνιηηηθήο ηεο «εζσηεξηθήο ππνηίκεζεο». 8.1 Δηζαγσγή Πνιιά έρνπλ εηπσζεί γηα ηα απνηειέζκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο δξαζηηθά ζπζηαιηηθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο πνπ ππαγνξεχηεθε ζηελ Διιάδα απφ ηελ «Σξφηθα». Οη επίζεκνη πηζησηέο αξρηθά επηθεληξψζεθαλ ζηελ αχμεζε ησλ θφξσλ θαη ζε κεηαξξπζκίζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο νη νπνίεο δηεπθφιπλαλ ηελ πηψζε ησλ κηζζψλ ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο. Οπζηαζηηθά κφλν θαηά ην ηξίην έηνο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο έγηλε πξνζπάζεηα λα ζπκπιεξψζνπλ απηή ηε «θνξνινγηθή επίζεζε» κε νξηδφληηεο πεξηθνπέο ζε ζπληάμεηο, ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε θαη κηζζνχο ζην δεκφζην ηνκέα, απνηπγράλνληαο φκσο θαη πάιη λα αγγίμνπλ ηηο βαζηθέο ζηξεβιψζεηο ηφζν ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο φζν θαη ησλ δνκψλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα. Οη δηαξζξσηηθέο κεηαξξπζκίζεηο πνπ εληζρχνπλ απνδεδεηγκέλα ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε, φπσο ε απειεπζέξσζε ησλ δηθηχσλ ππνδνκψλ, ησλ επαγγεικαηηθψλ ππεξεζηψλ, ε κείσζε ηεο γξαθεηνθξαηίαο θαη ηεο δηαθζνξάο θαη ε ηδησηηθνπνίεζε θξαηηθψλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ, φια ζεκαληηθά γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο νηθνλνκίαο, δελ απνηέιεζαλ πξνηεξαηφηεηα ζηελ εκεξήζηα δηάηαμε ηεο εθαξκνγήο ησλ δηαδνρηθψλ πξνγξακκάησλ, κε ηελ εμαίξεζε ιίγσλ κεηαξξπζκίζεσλ, ηδίσο ηελ Πέξην 2012-2013, ζπλήζσο κε κηζή θαξδηά θαη κε ειιηπή πξνζπάζεηα. Έηζη, ε εμσζηξεθήο αλάπηπμε δελ έιαβε ζάξθα θαη νζηά ηνπιάρηζηνλ ηελ πεξίνδν 2010-2015. ην θεθάιαην απηφ παξνπζηάδνπκε ζηνηρεία πνπ ηεθκεξηψλνπλ ηελ επίδξαζε, ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία, ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ απαζρφιεζε θαη ηνπο κηζζνχο, εκπινπηηζκέλα κε ηνλ αληίθηππν ησλ πνιηηηθψλ νη νπνίεο ζηφρεπαλ ζηελ πξνψζεζε ησλ εμαγσγψλ. 8.2 Απαζρφιεζε πλνιηθά, νη εμειίμεηο ζηελ νηθνλνκία ηεθκεξηψλνπλ φηη μεθηλψληαο απφ κηα ζρεηηθά ρακειή απαζρφιεζε ζε αλαινγία πιεζπζκνχ, ε νπνία θαη πξνθχπηεη απφ κηα ζεηξά αθακςηψλ θαη ζηξεβιψζεσλ, ε ειιεληθή νηθνλνκία παξνπζίαζε ζεκαληηθή απψιεηα ζέζεσλ εξγαζίαο, απφ ηελ έλαξμε ηεο "ειιεληθήο θξίζεο" ην 2009. Σα δηαζέζηκα δεδνκέλα (ρήκα 8.1) ηεθκεξηψλνπλ ηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο θαη ηε κείσζε ηεο απαζρφιεζεο, αθφκε θαη θαζ 'φιε ηελ πεξίνδν 2010-2013, κε ηελ θαζαξή απψιεηα λα αλέξρεηαη ζε πάλσ απφ 1 εθαηνκκχξην ζέζεηο εξγαζίαο, ζε έλα ζχλνιν 4,5 εθαηνκκχξησλ εξγαδνκέλσλ, απφ ηελ έλαξμε ηεο θξίζεο θαη ηελ αχμεζε ησλ αλέξγσλ θαηά πεξίπνπ έλα εθαηνκκχξην αληίζηνηρα. Σν γεγνλφο απηφ αληαλαθιά επίζεο ηελ καδηθή είζνδν λέσλ εξγαδνκέλσλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ δελ κπνξνχλ λα βξνπλ δνπιεηά, ελψ, απφ ηελ άιιε, εξγαδφκελνη ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα απνρσξνχλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη εηζέξρνληαη ζηε ζπληαμηνδφηεζε. 102

ρήκα 8.1 Αλεξγία Ζ απψιεηα ζέζεσλ εξγαζίαο επεξεάδεη επίζεο ηελ απην-απαζρφιεζε, εμαηηίαο ησλ θνξνινγηθψλ κέηξσλ θαη ησλ απμήζεσλ ησλ εηζθνξψλ πνπ έθαλαλ πνιινχο κε ρακειά εηζνδήκαηα λα δηαθφςνπλ ηε ζρεηηθή θαηαγξαθή ηνπο ζηηο θνξνινγηθέο αξρέο. Παξά ην γεγνλφο απηφ, ε αλαινγία ησλ απηναπαζρνινχκελσλ ζην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ παξακέλεη ζεκαληηθά πάλσ απφ ην κέζν φξν ηεο δψλεο ηνπ επξψ γηα ηελ Διιάδα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε κείσζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ, πνζνζηφ ην νπνίν ήδε ήηαλ ζεκαληηθά θάησ απφ ην κέζν φξν ηεο δψλεο ηνπ επξψ πξηλ απφ ηελ θξίζε, έρεη ζήκεξα κεησζεί έηη πεξαηηέξσ θαη απφηνκα, νδεγψληαο ζε δξακαηηθή κείσζε ην ήδε ζρεηηθψο ρακειφηαην ζρεηηθφ πνζνζηφ, ζε ζχγθξηζε πάληα κε ην κέζν φξν ηεο δψλεο ηνπ επξψ. Καηά ηε δηαδηθαζία απηή, ε πεξηνξηζκέλε αχμεζε ηνπ θιάζκαηνο «εξγαδφκελνη πξνο ζπλνιηθφ πιεζπζκφ» πνπ είρε επηηεπρζεί απφ ην 1999, θαη πνπ πνηέ δελ θαηάθεξε λα θέξεη ηε κηζζσηή απαζρφιεζε, σο πνζνζηφ ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο, ζηελ Διιάδα θνληά ζην κέζν φξν ηεο δψλεο ηνπ επξψ, έρεη νπζηαζηηθά ραζεί (ρήκα 8.2). ρήκα 8.2 Απαζρφιεζε 103

ρήκα 8.3 Απαζρφιεζε θαη ζπληάμεηο Πξέπεη λα ηνληζηεί εδψ φηη ζε ζρέζε κε ηελ απαζρφιεζε ηεο γεληθήο θπβέξλεζεο, ε κεγάιε πηψζε απφ ην 2009 κέρξη ην 2011 ήηαλ νπζηαζηηθά ιφγσ ηεο κε αλαλέσζεο ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο (stage program) πνπ ρξεκαηνδνηνχληαλ απφ ηα επξσπατθά δηαξζξσηηθά ηακεία, θαη σο εθ ηνχηνπ δελ νδήγεζε ζε κηα κφληκε κείσζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ. Δπηπιένλ, απφ ην 2010, κάιηζηα κε ηε ζχκθσλε γλψκε ηεο ηξφηθαο, εθαξκφζηεθε πνιηηηθή κείσζεο ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ ζηελ γεληθή θπβέξλεζε κέζσ φκσο ελζάξξπλζεο ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο (ρήκα 8.3). Ζ πνιηηηθή απηή βνήζεζε ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ γηα ηε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ εξγαδνκέλσλ ζην δεκφζην ηνκέα ζηελ Διιάδα απνθεχγνληαο ηαπηφρξνλα επψδπλεο θνηλσληθά απνιχζεηο, αιιά απφ ηελ άιιε επηβάξπλε ηνλ πξνυπνινγηζκφ κε ηελ αχμεζε δαπαλψλ γηα ζπληάμεηο, νπδεηεξνπνηψληαο ζηελ νπζία ηηο κηζζνινγηθέο δαπάλεο πνπ κεηψλνληαλ ιφγσ ηεο απνρψξεζεο δεκνζίσλ ππαιιήισλ. Δπηπιένλ, ε πνιηηηθή απηή αθαίξεζε απφ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ έλαλ κεγάιν αξηζκφ αηφκσλ πνπ βξίζθνληαλ αθφκα ζε παξαγσγηθή ειηθία θαη νη νπνίνη είλαη ζπρλά ζρεηηθά ηθαλνί θαη έκπεηξνη. 8.3 Μηζζνί θαη απνδνρέο Σν ηεθκεξησκέλα ρακειφ επίπεδν ηεο κηζζσηήο απαζρφιεζεο είλαη επίζεο κφλν έλαο απφ ηνπο δχν θχξηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο ε ζπλνιηθή απνδεκίσζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζην ζχλνιν ηεο νηθνλνκίαο είλαη ηφζν ρακειή ζηελ Διιάδα (ρήκα 8.4). Ο άιινο ζρεηίδεηαη κε ην απφιπην επίπεδν ησλ ακνηβψλ, πνπ ήηαλ άιισζηε ζην επίθεληξν ηνπ ειιεληθνχ πξνγξάκκαηνο πξνζαξκνγήο. 104

ρήκα 8.4 Μηζζνί ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξσδψλε Δλψ ε ηαρεία θαη απνθαζηζηηθή κείσζε ησλ κηζζψλ ήηαλ έλαο δεδεισκέλνο ζηφρνο ηεο εζσηεξηθήο πνιηηηθήο ππνηίκεζεο, ε θαηαλνκή ηεο απνδεκίσζεο ησλ εξγαδνκέλσλ πξνο ην ΑΔΠ γηα ην ζχλνιν ηεο νηθνλνκίαο πξνο ηελ απνδεκίσζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο επηρεηξήζεηο, θαζψο θαη ε δηαθνξά κεηαμχ ηεο ηειεπηαίαο κε ηηο ζπλνιηθέο απνδνρέο ησλ εξγαδνκέλσλ (νπζηαζηηθά, έλαο έκκεζνο ηξφπνο γηα λα εθηηκεζεί ε γεληθή κηζζνινγηθή δαπάλε ηνπ δεκνζίνπ), απνθαιχπηεη ηε κεγάιε πηψζε ζηελ απνδεκίσζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο επηρεηξήζεηο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ (ρήκα 8.5), θαζψο θαη ηελ επηκνλή γηα ζρεηηθά πςειφηεξε ηηκή απηνχ ηνπ ιφγνπ φζνλ αθνξά φκσο εθείλνπο πνπ εξγάδνληαη ζην δεκφζην ηνκέα (ρήκα 8.6). Έηζη, ην κηζζηαθφ ηδησηηθφ εηζφδεκα ζηελ Διιάδα ππνρψξεζε, ελψ ην ζρεηηθά (κε ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα) πςειφ εηζφδεκα κηζζσηψλ ζηε γεληθή θπβέξλεζε επέκεηλε, ζε ζρέζε κε ηελ Δπξσδψλε, φπσο θαίλεηαη αθξηβψο ζην ζρήκα 8.7. ρήκα 8.5 Μηζζνί ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα 105

ρήκα 8.6 Μηζζνί ζηνλ δεκφζην ηνκέα ρήκα 8.7 Απνδεκίσζε εξγαδνκέλσλ σο % ΑΔΠ, ζχλνιν νηθνλνκίαο, ρσξίο ηηο επηρεηξήζεηο. Πεγή: AMECO, EC. Με ηελ έλλνηα απηή, ν ηξφπνο πνπ εθαξκφζηεθε ε ζηξαηεγηθή ηεο «εζσηεξηθήο ππνηίκεζεο» ηα πξψηα ρξφληα ηνπ πξνγξάκκαηνο πεξηφξηζε ζηελ νπζία ηε θνξνινγεηέα χιε κε ηαρχηεξν κάιηζηα ξπζκφ απφ ηελ φπνηα κείσζε ησλ δαπαλψλ. Ζ δηαπίζησζε απηή είλαη ζχκθσλε κε ηελ επξέσο δηαδεδνκέλε πεπνίζεζε φηη πνιινί εξγαδφκελνη ζηνλ επξχηεξν θπξίσο δεκφζην ηνκέα -εηδηθά ζηνπο επηκέξνπο ηνκείο πνπ ζπλδένληαη ζηελά κε ηηο πειαηεηαθέο ζρέζεηο (επξχηεξνο δεκφζηνο ηνκέαο)- ήηαλ ζηελ Διιάδα, κηιψληαο ζρεηηθά, πνιινί θαη ζρεηηθά πςειφκηζζνη πξηλ απφ ηελ θξίζε. Καη φηη ζρεηηθά πξνζηαηεχνληαλ απφ ηελ θπβέξλεζε θαη, ηειηθψο πξνζηαηεχηεθαλ αξρηθά θαη απφ ηελ Σξφηθα εθ ησλ πξαγκάησλ, φζνλ αθνξά ηηο επηπηψζεηο ηεο θξίζεο. Πέξα απφ ηα ζαθή δεηήκαηα εζηθήο δηθαηνζχλεο πνπ πξνθχπηνπλ, κε ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα λα θέξεη ην βάξνο ηεο εζσηεξηθήο ππνηίκεζεο ηνπ αθαζάξηζηνπ (πξν θφξσλ) εηζνδήκαηνο, ε αλσηέξσ δηαπίζησζε δεκηνπξγεί επίζεο έλα πξαθηηθφ δήηεκα. ηη ε ζρεηηθή ζέζε εθείλσλ πνπ είλαη θαζαξνί ζπλεηζθέξνληεο ζηα έζνδα ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα (εξγαδφκελνη θαη ζηειέρε ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα) θαη πνπ δεκηνπξγνχλ πξνζηηζέκελε αμία, αιιά θαη πνπ πιεξψλνπλ ηνπο θφξνπο κε ηνπο νπνίνπο πιεξψλνληαη νη ππάιιεινη ηνπ θξάηνπο) έρεη απνδπλακσζεί ζεκαληηθά. Έηζη, επηδεηλψλεηαη ε ηζνξξνπία κεηαμχ απηψλ πνπ ζπλεηζθέξνπλ 106

θαη απηψλ πνπ ζηελ νπζία έρνπλ ην θαζήθνλ λα ππεξεηνχλ σο ιεηηνπξγνί ην δεκφζην. Απηή ε πνιηηηθή ππνλφκεπζε ηε βησζηκφηεηα ησλ δεκφζησλ νηθνλνκηθψλ κε ηε ζπξξίθλσζε ηεο θνξνινγηθήο βάζεο ηεο νηθνλνκίαο. Τπνλφκεπζε επίζεο άκεζα ην δεδεισκέλν ζηφρν ηεο πνιηηηθήο ζηαζεξνπνίεζεο ησλ δεκφζησλ νηθνλνκηθψλ ηεο ρψξαο πξνο κηα πην βηψζηκε ηξνρηά. ρεηηθά κε ηελ πηψζε ηεο απνδεκίσζεο γηα κηζζσηή απαζρφιεζε ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα ρξεηάδεηαη θάπνηα πξνζεθηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ. Σα δεδνκέλα απφ ην ηακείν θνηλσληθήο αζθάιηζεο πνπ αζθαιίδεη πεξηζζφηεξνπο εξγαδφκελνπο ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα (εθηφο απφ εηδηθέο πεξηπηψζεηο, φπσο νη δηθεγφξνη ή νη κεραληθνί γηα παξάδεηγκα πνπ έρνπλ ην δηθφ ηνπο ηακείν, αθφκα θαη φηαλ απαζρνινχληαη σο κηζζσηνί), απνθαιχπηνπλ πσο ε πξνζαξκνγή ησλ κηζζψλ άξρηζε λα απνθηά ξπζκφ κφλν θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 2012 (ρήκα 8.8, ζρήκα 8.9), θαη πψο ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πξνζαξκνγήο κέρξη ην 2012 νπζηαζηηθά ηεθκεξηψλεηαη κε ηε κείσζε ηεο απαζρφιεζεο (ρήκα 8.10, ζρήκα 8.11). 107

ρήκα 8.8 Μέζνο αθαζάξηζηνο εκεξήζηνο κηζζφο ζε επξψ. Πεγή: ΙΚΑ, Δπεμεξγαζία ζπγγξαθέα 108

ρήκα 8.9 Μέζνο αθαζάξηζηνο εκεξήζηνο κηζζφο ζε επξψ ΥνΥ % αιιαγή. Πεγή: ΙΚΑ, αλάιπζε ζπγγξαθέα 109

ρήκα 8.10 Αξηζκφο απαζρνινπκέλσλ. Πεγή: ΙΚΑ, επεμεξγαζία ζπγγξαθέα 110

ρήκα 8.11 Απαζρφιεζε θαη βαζηθφο κηζζφο, % ΥνΥ κεηαβνιή. Πεγή: ΙΚΑ, επεμεξγαζία ζπγγξαθέα Σν γεγνλφο φηη κέρξη ηηο αξρέο ηνπ 2012 ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πξνζαξκνγήο θαίλεηαη λα έρεη ιάβεη ρψξα κέζσ ηεο κείσζεο ηεο απαζρφιεζεο, αθφκε θαη ελψ νη ηαθηηθέο απνδνρέο ζηελ αξρή παξέκελαλ γεληθά ζηαζεξέο,. Μφλν απφ ηηο αξρέο ηνπ 2012 άξρηζαλ λα κεηψλνληαη γξήγνξα, γεγνλφο ην νπνίν κπνξεί λα απνδνζεί ζηηο αιιαγέο ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο θαη ζηελ εηζαγσγή ελφο κεησκέλνπ θαηψηαηνπ κηζζνχ, αιιά θαη ζηελ αχμεζε ηεο επειημίαο ρσξίο πεξηνξηζκνχο απφ ηνκεαθέο θαη επαγγεικαηηθέο κηζζνινγηθέο ζπκθσλίεο. Ζ ζηαζεξφηεηα ησλ βαζηθψλ κηζζψλ ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα κέρξη ην 2012, αθφκε θαη ελψ ε απαζρφιεζε έπεθηε θαζψο νη επηρεηξήζεηο πξνζπαζνχζαλ πιένλ λα κεηψζνπλ ην θφζηνο εξγαζίαο -κε δεδνκέλε ηελ πησηηθή αθακςία ησλ νλνκαζηηθψλ κηζζψλ-, δελ πξέπεη λα εξκελεπζεί σο φηη ε ζπλνιηθή δαπάλε αλά κηζζσηφ δελ έπεζε κέρξη ην 2012. Σα ζηνηρεία ηεο Eurostat (ρήκα 8.12) απνθαιχπηνπλ πσο ην κε κηζζνινγηθφ θφζηνο ηεο εξγαζίαο ππνρψξεζε ξαγδαία θαηά ηε δηάξθεηα απηνχ ηνπ ρξφλνπ, καδί κε ηελ απαζρφιεζε, θαζψο νη εηαηξείεο αλαδεηνχζαλ ηξφπνπο πεξηνξηζκνχ ηνπ θφζηνπο εξγαζίαο φπσο κείσζε ζε ππεξσξίεο, θιείλνληαο γξακκέο παξαγσγήο θαηά ηα αββαηνθχξηαθα, θαηάξγεζε λπρηεξηλψλ, θηι 111

ρήκα 8.12 Μηζζνινγηθά θαη κε κηζζνινγηθά θφζηε. Πεγή: Eurostat Σα γεγνλφηα απηά θαηαδεηθλχνπλ ην πνιχπινθν πιέγκα ησλ εμειίμεσλ ζηνπο κηζζνχο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, ηνπ κε κηζζνινγηθνχ θφζηνπο ηεο εξγαζίαο, θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ κηζζψλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα θαη ην θφζηνο εξγαζίαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δηαθνξεηηθή εμέιημε ηεο απαζρφιεζεο ζηνλ ηδησηηθφ θαη δεκφζην ηνκέα. Δπηπιένλ, ε ξαγδαία πηψζε ηνπ ΑΔΠ πνπ έιαβε ρψξα απφ ην 2009 ππνδειψλεη φηη ηα κέηξα πξψηνλ ηνπ πεξηνξηζκνχ ηνπ θφζηνπο εξγαζίαο θαη δεχηεξνλ αχμεζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, ηα νπνία αλαθέξνληαη ζπλήζσο απφ εξεπλεηέο πνπ εμεηάδνπλ ηελ ειιεληθή νηθνλνκία πξέπεη πάληα λα εμεηάδνληαη κε πξνζνρή. Αιιαγέο ζε δείθηεο θφζηνπο εξγαζίαο ζπάληα απνθαιχπηνπλ ην θχξην γεγνλφο, ην νπνίν είλαη φηη παξά ηε ζρεηηθή αχμεζε ηνπ θφζηνπο εξγαζίαο αλά κνλάδα πξντφληνο ζε ζρέζε κε ηε δψλε ηνπ επξψ, νη κηζζνί θαη νη ζπλνιηθέο απνδνρέο ησλ εξγαδνκέλσλ, -ζε απφιπην επίπεδν-, παξέκεηλαλ πνιχ θάησ απφ ηνλ επξσπατθφ κέζν φξν, αθφκε θαη πξηλ απφ ηελ θξίζε. Δπηπιένλ, κεηά ηηο κεηψζεηο ηα ηειεπηαία ηέζζεξα ρξφληα, νη κηζζνί είλαη ζήκεξα, ην 2015, πξαγκαηηθά ζεκαληηθά ρακειφηεξνη. Δηδηθφηεξα, απφ ηα ζηνηρεία ηεο Eurostat (ρήκα 8.13), πξνθχπηεη φηη ηα (θνξνινγεηέα) αθαζάξηζηα έζνδα ησλ εξγαδνκέλσλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο έρνπλ κεησζεί πεξηζζφηεξν απφ 15% απφ ην 2009 κέρξη ην 2013. Σν απνηέιεζκα είλαη φηη ε νλνκαζηηθή κηζζνινγηθή δαπάλε αλά κηζζσηφ ήηαλ ην 2013 θαηά κέζν φξν 43% θάησ απφ ην κέζν φξν ηεο δψλεο ηνπ επξψ. Δπηπιένλ, ηα ζηνηρεία ηεο Eurostat δείρλνπλ φηη νη κηζζνί ζηνπο εκπνξεχζηκνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, φπσο ηα ηξφθηκα θαη νη θαηαζθεπέο, ζε γεληθέο γξακκέο, είλαη πνιχ ρακειφηεξνη απφ ηνπο κηζζνχο ζηελ παξαγσγή ειεθηξηζκνχ ή λεξνχ θνηλήο σθέιεηαο (κε εκπνξεχζηκνη ηνκείο). Σέινο, ηα δεδνκέλα πνπ θπθινθφξεζαλ πξφζθαηα απφ ηηο εθζέζεηο πξνφδνπ ηνπ ειιεληθνχ πξνγξάκκαηνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη ηνπ ΓΝΣ παξέρνπλ ρξήζηκα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ην κέζν πνζφ απνδεκίσζεο ζηνλ ηδησηηθφ θαη δεκφζην ηνκέα, επηβεβαηψλνληαο ηνπιάρηζηνλ γηα ηα πην πξφζθαηα ρξφληα, ην γεγνλφο φηη ε πηψζε ησλ απνδεκηψζεσλ μεθίλεζε θαη πξνρψξεζε ηαρχηεξα ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα θαη φηη ε κεγάιε δηαθνξά ζηελ 112

απνδεκίσζε, απφ ηηο κεγαιχηεξεο ζηελ ΔΔ, κεηαμχ ηνπ ηδησηηθνχ θαη ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα επηκέλεη (ρήκα 8.13). ρήκα 8.13 Μηζζνί. Source: AMECO / European Commission. Includes value of pension benefits and all social security contributions. IMF, European Commission reports where stated in legend E: estimate. Δλψ ε αληίδξαζε εγρψξησλ παξαγφλησλ κε πειαηεηαθέο πνιηηηθέο κπνξεί εχθνια λα εμεγεζεί ινγηθά, παξακέλεη έλα αλαπάληεην εξψηεκα: γηα πνην ιφγν ε ηξφηθα απέηπρε λα εθηηκήζεη απηά ηα γεγνλφηα, ελψ επίζεο απέηπρε λα επηκείλεη ζε κηα πην επνηθνδνκεηηθή πνηνηηθή ζχλζεζε ηεο «εζσηεξηθήο ππνηίκεζεο». Σν ηειεπηαίν γίλεηαη αθφκα πην εληππσζηαθφ αλ αλαινγηζηεί θαλείο ηελ έιιεηςε πξνφδνπ ζην κέησπν ησλ αλαπηπμηαθψλ δηαξζξσηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ. Πνιχ πεξηζζφηεξν, φηαλ ε Διιάδα πξαγκαηηθά μερψξηδε, πξηλ απφ ηελ θξίζε, σο ε ρψξα κέινο ηεο δψλεο ηνπ επξψ κε ηε ρακειφηεξε αλαινγία κηζζψλ ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα πξνο ην ΑΔΠ, θαζψο θαη κε ην πςειφηεξν εθηηκψκελν θφζηνο δηνηθεηηθήο επηβάξπλζεο πξνο ην ΑΔΠ (ρήκα 8.14). 113

ρήκα 8.14 Source: Eurostat 2003 data and 2005 Kox report for EC with 2003 data. Γειαδή, μερψξηδε σο ε ρψξα κε ην κηθξφηεξν δπλακηθφ γηα ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπ θφζηνπο κέζσ ηεο κείσζεο ηνπ κηζζνινγηθνχ θφζηνπο, θαη ε ρψξα κε ην κεγαιχηεξν δπλακηθφ γηα ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θφζηνπο κέζσ ηεο κείσζεο ηεο γξαθεηνθξαηίαο θαη ησλ εκπνδίσλ, φπσο απεηθνλίδεηαη ζην ζρήκα 8.14. 8.4 Δμαγσγέο θαη αληαγσληζηηθφηεηα Δλψ φινη νη δείθηεο πνπ αθνξνχλ ζην θφζηνο εξγαζίαο θαη ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα αληαλαθινχλ θαηά θάπνην ηξφπν ηελ πηψζε ηεο απνδεκίσζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ Διιάδα (σο ελδεηθηηθφ παξάδεηγκα, ν ιφγνο ηεο κηζζνινγηθήο δαπάλεο αλά κηζζσηφ πξνο ηελ νλνκαζηηθφ ΑΔΠ αλά απαζρνινχκελν, ζε ζρέζε κε ηηο ρψξεο ΔΔ15 έρεη πέζεη 11% απφ ην 2009 κέρξη ην 2012, ζρήκα 8.15), απηνί νη ζχλζεηνη δείθηεο ζπρλά απνηπγράλνπλ λα κεηαθέξνπλ ην απιφ κήλπκα φηη ε απνδεκίσζε αλά εξγαδφκελν ζηελ Διιάδα ηψξα είλαη πάλσ απφ 40%, θάησ απφ ην κέζν φξν ηεο δψλεο ηνπ επξψ φπσο θαίλεηαη ζην ζρήκα 8.13. Μφιηο ιάβεη θαλείο ππφςε ην γεγνλφο απηφ, ε απνηπρία ηεο πνιηηηθήο «εζσηεξηθήο ππνηίκεζεο» λα νδεγήζεη ζηελ αλαβίσζε ηεο αλάπηπμεο κέζσ εμαγσγψλ γίλεηαη αθφκα πην εληππσζηαθή. 114

ρήκα 8.15 Πξαγκαηηθφ θφζηνο εξγαζίαο αλά κνλάδα πξντφληνο ζε ζρέζε κε ΔΔ-15. Πεγή: AMECO, EC. Αιιά απηφ ην ππνηηζέκελν παδι εμεγείηαη εχθνια απφ ην ρήκα 8.14 αιιά θαη ην 8.15, αθφκε θαη ρσξίο ηελ αλάιεςε ηεο πην επίπνλεο δηεξεχλεζεο ηεο εμέηαζεο ησλ κηζζψλ ζε θάζε ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο γηα λα ηεθκεξηψζεη φηη ηα αληαγσληζηηθά ηκήκαηα ηεο νηθνλνκίαο δελ ππνθέξνπλ απφ ππεξβνιηθέο ακνηβέο. Έηζη, ε κείσζε ησλ κηζζψλ ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα πνιχ ιίγν βνήζεζε ζην λα απμεζεί ε αληαγσληζηηθφηεηα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαζψο ε κείσζε ησλ απνιαβψλ ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα δελ ήηαλ πνηέ ην ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηα θχξηα δεηήκαηα πνπ θαζπζηεξνχλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο ηδησηηθήο νηθνλνκίαο, είλαη νη ξπζκίζεηο πνπ θαηαπλίγνπλ ηνλ αληαγσληζκφ θαη δεκηνπξγνχλ αληηπαξαγσγηθέο πξνζφδνπο, απμάλνληαο ην θφζηνο ηεο εηζαγσγήο θαηλνηνκηψλ ζηελ παξαγσγή, γεγνλφο πνπ επηδξά αξλεηηθά ζην παξαγσγηθφ νηθνζχζηεκα. Γηα παξάδεηγκα, ε απζηεξή ξχζκηζε ησλ νδηθψλ εκπνξεπκαηηθψλ κεηαθνξψλ πνπ εηζάγεη ζνβαξέο αλεπάξθεηεο ζηελ αιπζίδα εθνδηαζκνχ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, απμάλνληαο γηα παξάδεηγκα ηελ αλαινγία απνζεκάησλ πξνο πσιήζεηο (ρήκα 8.16) θαη ηνλ αξηζκφ ησλ θελψλ δηαδξνκψλ ησλ νδηθψλ εκπνξεπκαηηθψλ κεηαθνξψλ θνξηεγψλ (ρήκα 8.17). Ζ κε κηζή θαξδηά απνξξχζκηζε απηή κέρξη ζηηγκήο (θαινθαίξη 2015) δελ έρεη θαηαθέξεη λα απνδψζεη ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα. Απηφ ην παξάδεηγκα είλαη ελδεηθηηθφ, θαζψο ε απειεπζέξσζε ησλ νδηθψλ εκπνξεπκαηηθψλ κεηαθνξψλ εκπνξεπκάησλ ήηαλ ε πξψηε κεγάιε δηαξζξσηηθή κεηαξξχζκηζε, ηελ νπνία ε Σξφηθα πξνζπάζεζε λα επηβάιεη ζηελ ειιεληθή δηνίθεζε ην 2010. ρήκα 8.16 Απνζέκαηα πξνο πσιήζεηο θαη βαζκφο απειεπζέξσζεο νδηθψλ κεηαθνξψλ, κε ρξεκαηνπηζησηηθφο ηνκέαο. Source: OECD PMR index and BVD (Bureau van Dijk) data for corporate balance sheets, author's analysis. 115

ρήκα 8.17 Βαζκφο απειεπζέξσζεο νδηθψλ κεηαθνξψλ θαη πνζνζηφ ηαμηδίσλ ρσξίο θνξηίν. Source OECD PMR index and Eurostat data, author's analysis. Αιιά ε απνηπρία ηεο «εζσηεξηθήο ππνηίκεζεο» λα απμήζεη ηηο εμαγσγηθέο επηδφζεηο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο δελ πξνθχπηεη απφ ην ζπλδπαζκφ ηεο απνηπρίαο κείσζεο ησλ πθηζηάκελσλ ζηξεβιψζεσλ θαη ηεο αλαπνηειεζκαηηθφηεηαο, παξά ην φηη ηαπηφρξνλα νη κηζζνί κεηψζεθαλ. Ζ απνηπρία απηή ήηαλ ην απνηέιεζκα ηεο αχμεζεο ηνπ θφζηνπο θαη ησλ λέσλ θηλδχλσλ θαη επηβαξχλζεσλ γηα ηελ παξαγσγηθή νηθνλνκία, νη νπνίεο ππεξαληηζηάζκηζαλ νπνηαδήπνηε θέξδε αληαγσληζηηθφηεηαο απφ ηελ πηψζε ηνπ κηζζνινγηθνχ θφζηνπο. Γηα παξάδεηγκα, ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο πξνζαξκνγήο ε Διιάδα είρε πξνβεί ζηελ αχμεζε ηνπ θφξνπ θαηαλάισζεο επί ηεο ελέξγεηαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηηο παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο (ρήκα 8.18). Μεηά ηηο απμήζεηο ησλ ηηκψλ ηεο ελέξγεηαο γηα βηνκεραληθή ρξήζε πάλσ απφ 60% απφ ην 2009, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Eurostat, ζήκεξα ε Διιάδα είλαη κηα ρψξα πνπ έρεη έλα κνλαδηθφ ζπλδπαζκφ πςειψλ ηηκψλ ηφζν ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο φζν θαη θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα βηνκεραληθή ρξήζε, σο απνηέιεζκα πάιη ηνπ κνλαδηθνχ ζπλδπαζκνχ ησλ πςειψλ θφξσλ (ρήκα 8.19) πνπ πξνζηέζεθαλ κε ηηο απμήζεηο ησλ ηηκψλ ησλ ειεγρφκελσλ απφ ην θξάηνο-πάξνρν ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. ρήκα 8.18 Αλαθηήζηκα θαη κε αλαθηήζηκα θφζηε. Source: Eurostat. 116

ρήκα 8.19 Δηδηθνί θφξνη θαηαλάισζεο. Πεγή: Eurostat. πλεπψο, ε βηνκεραλία ζηελ Διιάδα πξέπεη λα πιεξψζεη ππνζεηηθά έσο θαη 80 % πεξηζζφηεξν γηα ελέξγεηα απφ φ,ηη νη εηαηξείεο πιεξψλνπλ ζε άιιεο ρψξεο ηεο ΔΔ. Έηζη, ην θφζηνο εξγαζίαο ζα έπξεπε ππνζεηηθά λα κεησζεί 80%, γηα παξάδεηγκα, ζε ελεξγνβφξνπο θιάδνπο εμαγσγήο φπσο ε ραιπβνπξγεία θαη ρπηήξηα αινπκηλίνπ (ρήκα 8.20) γηα λα αληηζηαζκίζεη απηή ηελ αχμεζε. ρήκα 8.20 Πεγή: Μείδνλεο θιάδνη, Δηαηξίεο, ΣΔΒ Λακβάλνληαο ππφςε ηελ αχμεζε ηνπ θφζηνπο ηεο ελέξγεηαο θαη ηελ πηψζε ησλ κηζζψλ, πνπ ζε απηνχο ηνπο ηνκείο ήηαλ ήδε ζε δηεζλψο αληαγσληζηηθέο επίπεδα, θαζψο θαη ηε ρακειή έληαζε κε ηελ νπνία ε ειιεληθή νηθνλνκία ρξεζηκνπνηεί κηζζσηή απαζρφιεζε, νη ηνκείο απηνί ηειηθά αληηκεησπίδνπλ κηα θαζαξή κείσζε ηεο ζπλνιηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο. 117

ρήκα 8.21 Πεγή: Eurostat 118

ρήκα 8.22 Πεγή: Eurostat Ζ πξνθχπηνπζα εμέιημε ησλ εμαγσγψλ ζηνπο ελεξγνβφξνπο θιάδνπο, φπσο ν ράιπβαο θαη ηα θισζηνυθαληνπξγηθά πξντφληα είλαη πην απνθαιππηηθή. Παξά ηε κεγάιε πηψζε ησλ κηζζψλ, ε ηαρεία αχμεζε ηνπ θφζηνπο ηεο ελέξγεηαο ζεκαίλεη φηη νη εμαγσγέο ησλ πξντφλησλ απηψλ πνπ είλαη απνδέθηεο ηηκψλ ζηε δηεζλή αγνξά κεηψζεθαλ ζεκαληηθά (ρήκαηα 8.21, 8.22). Δίλαη επίζεο ρξήζηκν λα ζπγθξίλνπκε ηα δηαζέζηκα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηηο εμαγσγηθέο επηδφζεηο αλάκεζα ζηελ Διιάδα θαη ηελ Πνξηνγαιία. Ζ Πνξηνγαιία, ε νπνία έρεη πνιχ ρακειφηεξνπο θφξνπο ζηηο ηηκέο ηεο ελέξγεηαο γηα ηε βηνκεραλία, φπσο θαίλεηαη ζην ρήκα 8.19, παξνπζίαζε κηα έληνλε εμαγσγηθή επίδνζε κεηά ην 2009, γηα παξάδεηγκα ζηα πξντφληα ζηδήξνπ θαη ράιπβα (ρήκα 8.23), 119

ρήκα 8.23 Δμαγσγέο ζηδήξνπ θαη ράιπβα, Διιάδα θαη Πνξηνγαιία. Πεγή: Eurostat ελψ ζηελ Διιάδα ε ξαγδαία άλνδνο ησλ ηηκψλ ηεο ελέξγεηαο, κεηά θαη ηελ πξφζζεζε θαη ησλ θφξσλ, θαίλεηαη λα νδεγεί ζηε ζηαζηκφηεηα ησλ ζρεηηθψλ εμαγσγψλ ζηελ έλδπζε θαη θισζηνυθαληνπξγία (8.24). ρήκα 8.24 Δμαγσγέο ζηελ έλδπζε θαη θισζηνυθαληνπξγία. Πεγή: Eurostat Οη δεκίεο ησλ εμαγσγψλ πνπ θαηεγξάθεζαλ ζε κία ηάμε κεγέζνπο 150 εθαηνκκπξίσλ επξψ ην ηξίκελν, ή πεξίπνπ 600 εθαηνκκχξηα επξψ ην ρξφλν κφλν θαη κφλν γηα ηα βαζηθά πξντφληα ράιπβα. Σα δηαζέζηκα ζηνηρεία γηα ηα θισζηνυθαληνπξγηθά πξντφληα θαη ηα είδε έλδπζεο παξνπζηάδνπλ κηα παξφκνηα εηθφλα: ν 120

ηνκέαο νδήγεζε ζεκαληηθά ζηελ ηζρπξή εμαγσγηθή επίδνζε ηεο Πνξηνγαιίαο, ελψ ζηνλ απφερν ηεο αχμεζεο ησλ ηηκψλ ηεο ελέξγεηαο ζηελ Διιάδα νπζηαζηηθά ν ηνκέαο απηφο έπαπζε λα πθίζηαηαη θαη εμάγεη. Απηνί νη δχν ηνκείο επζχλνληαη ζε κεγάιν βαζκφ γηα ηε ζηαζηκφηεηα ησλ ειιεληθψλ εμαγσγψλ εθηφο θαπζίκσλ, ηφζν σο απφιπην κέηξν φζν θαη ζε ζχγθξηζε γηα παξάδεηγκα κε ρψξεο φπσο ε Πνξηνγαιία (ρήκα 8.25), θαη σο εθ ηνχηνπ απνηεινχλ παξάδεηγκα ηεο απνηπρίαο ηνπ ζπλδπαζκνχ πνιηηηθψλ πνπ εθαξκφδνληαη. ρήκα 8.25 Δμαγσγέο ρσξίο θαχζηκα Διιάδνο θαη Πνξηνγαιίαο. Πεγή: Eurostat Σέινο, ε αχμεζε ηνπ θφζηνπο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δαλείσλ ζηελ Διιάδα (ρήκα 8.26) πξνζζέηεη έλαλ αθφκα παξάγνληα πνπ ππνλφκεπζε πεξαηηέξσ ηελ ιεγφκελε πνιηηηθή ζηφρεπζεο εμαγσγψλ γηα ηελ αλάθακςε. Σν πςειφ θφζηνο ηνπ ρξήκαηνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλάγθε απνκφριεπζεο ησλ ηζνινγηζκψλ ησλ επηρεηξήζεσλ, δεκηνπξγνχλ αθφκε θαη ζήκεξα άληζνπο φξνπο ζηηο εμαγσγηθέο αγνξέο, θαζψο νη εηαηξείεο εληφο ηεο δψλεο ηνπ επξψ αληηκεησπίδνπλ κφιηο έλα θιάζκα ηνπ θφζηνπο ρξήκαηνο ησλ ειιεληθψλ επηρεηξήζεσλ. 121

ρήκα 8.26 Δπηηφθηα. Δζληθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο επξσδψλεο. Source: ECB. Outstanding amounts, loans up to one million. 122