Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Σχολή Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Περίγραμμα Μαθήματος Στεγαστική Πολιτική και Κοινωνικές Ανισότητες Κωδικός Μαθήματος: 510100 (ΕΠ) Διδάσκων: Δρ. Νικόλαος Κουραχάνης (n.kourachanis@gmail.com)
Περιγραφή: Σκοπός του μαθήματος είναι η γνωριμία των φοιτητών με το αντικείμενο της Στεγαστικής Πολιτικής και του τρόπου ένταξης του στα πεδία παρέμβασης της Κοινωνικής Πολιτικής. Η διάσταση της στέγης προσεγγίζεται με ποικίλες οπτικές από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους (π.χ. χωροταξία, γεωγραφία, ανθρωπολογία, κ.α.). Σε αυτό το μάθημα διερευνώνται οι διαδικασίες αποκλεισμού από την κατοικία ως μια μορφή κοινωνικής ανισότητας, την οποία οι κοινωνικές πολιτικές επιχειρούν να αντιμετωπίσουν. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα φαινόμενα έλλειψης στέγης ή αστεγίας (homelessness) και στεγαστικού αποκλεισμού (housing exclusion) υπό το πρίσμα των κυριότερων θεωρητικών προσεγγίσεων, των διαθέσιμων μεθόδων και τεχνικών έρευνας, καθώς και των υφιστάμενων πολιτικών που εφαρμόζονται σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Προτεινόμενα Συγγράμματα: - Αράπογλου Β. Γκούνης Κ. Σιατίτσα Δ. Σουλελέ Δ. (2015), Κοινωνική Επισφάλεια και Έλλειψη Στέγης στην Αθήνα, Αθήνα: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ. - Κουραχάνης Ν. (2017), Κοινωνικές Πολιτικές Στέγασης, Αθήνα: Παπαζήση. - Παπαδοπούλου Δ. Κουραχάνης Ν. (2017), Άστεγοι και Κοινωνικός Αποκλεισμός στην Ελλάδα της Κρίσης, Αθήνα: Τόπος. - Savage M. Warde E. (2005), Αστική Κοινωνιολογία, Καπιταλισμός και Νεωτερικότητα, Αθήνα: Παπαζήση.
Θεματικές Ενότητες Α. Εισαγωγή 1. Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία του Αστικού Χώρου και του Αποκλεισμού Εισαγωγή στη θεματική της κοινωνιολογίας του αστικού χώρου και της κοινωνιολογίας του αποκλεισμού. Αναφορά στις βασικότερες σχολές σκέψης που έχουν καταπιαστεί με αυτές τις θεματικές. Ανάλυση κοινωνικών ζητημάτων σχετικά με τις προσεγγίσεις της πόλης από την σκοπιά των κοινωνικών επιστημών αλλά και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στις θεωρίες που ασχολούνται με την συμπεριφορά και την ενσωμάτωση των κοινωνικών ομάδων στον αστικό ιστό (ενδεικτικά Σχολή του Σικάγου). Flanagan W. (1993), Contemporary Urban Sociology, Cambridge: University of Cambridge Press. Savage M. Warde E. (2005), Αστική Κοινωνιολογία, Καπιταλισμός και Νεωτερικότητα, Αθήνα: Παπαζήση. Παπαδοπούλου Δ. (2012), Κοινωνιολογία του Αποκλεισμού στην Εποχή της Παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Τόπος Τάτσης Ν. Θανοπούλου Μ. (Επιμ.) (2009), Η Κοινωνιολογία της Σχολής του Σικάγου. Οι Απαρχές μιας Ερευνητικής Παράδοσης, Αθήνα: Παπαζήση.
2. Η Στεγαστική Πολιτική ως Κοινωνική Πολιτική: Εννοιολογικές Αποσαφηνίσεις και Συσχετίσεις Διερεύνηση και σύνδεση της στεγαστικής με την κοινωνική πολιτική. Τι είναι στεγαστική και τι κοινωνική πολιτική; Ποια η διαφορά μεταξύ έλλειψης στέγης και στεγαστικού αποκλεισμού και πως η κοινωνική πολιτική παρεμβαίνει στις δύο αυτές περιπτώσεις; Κυριότερες μορφές κρατικής παρέμβασης για την στέγαση των ευάλωτων ομάδων. Ανάδειξη των σύνθετων σχέσεων που υποκρύπτονται στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της στεγαστικής πολιτικής. Balchin P. (1995), Housing Policy: An Introduction, London: Routledge. Kemeny M. (1995), From Public Housing to the Social Market, London: Routledge. Malpass P. (2008), Housing and the New Welfare State. Wobbly Pillar or Cornerstone?, Housing Studies, 23(1): 1-19. Marchs A. Mullins D. (1998), Housing and Public Policy: Citizenship, Choice and Control, Buckingham: Open University Press. 3. Θεωρητικές Προσεγγίσεις Στεγαστικής Πολιτικής και Έλλειψης Στέγης Παρουσίαση και ανάλυση μιας σειράς επιστημολογικών ρευμάτων που έχουν καταπιαστεί με ζητήματα στεγαστικής πολιτικής και έλλειψης στέγης. Προσεγγίσεις όπως ο Λειτουργισμός, ο Κονστρουκτιβισμός και ο Κριτικός Ρεαλισμός, η Ανθρωπολογία, καθώς και οι θεωρίες των Κοινωνικών Κινημάτων αναπτύσσουν διαφορετικούς τρόπους ανάλυσης και ερμηνείας των ζητημάτων αυτών. Anderson I. (2003), Synthesizing Homelessness Research: Trends, Lessons and Prospects, Journal of Community and Applied Social Psychology, 13:197-205. Kemeny J. (1992), Housing and Social Theory, London and New York: Routledge.
Κουραχάνης Ν. (2017), «Η Έλλειψη Στέγης ως Αντικείμενο Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες», στο Παπαδοπούλου Δ. Κουραχάνης Ν., Άστεγοι και Κοινωνικός Αποκλεισμός στην Ελλάδα της Κρίσης, Αθήνα: Τόπος. B. Στεγαστική Πολιτική και Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική 4. Ορισμοί και Μεθοδολογικά Εργαλεία Ταξινόμησης των Φαινομένων Έλλειψης Στέγης και Στεγαστικού Αποκλεισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ευρωπαϊκών Οργανώσεων Παρουσίαση και ανάλυση των κυριότερων ορισμών και μεθοδολογικών εργαλείων για την ταξινόμηση των φαινομένων έλλειψης στέγης και στεγαστικού αποκλεισμού στην Ευρώπη. Στο επίκεντρο της ανάλυσης θα βρεθεί η τυπολογία ETHOS του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για την Έλλειψη Στέγης της FEANTSA. Η ETHOS αποτελεί το επικρατέστερο εφαρμοζόμενο μεθοδολογικό εργαλείο. Συμπληρωματικά, θα διεξαχθεί παράθεση των βασικότερων τεχνικών συλλογής πρωτογενών δεδομένων και μέτρησης των φαινομένων έλλειψης στέγης και στεγαστικού αποκλεισμού. Amore K. Baker M. Howden-Chapman P. (2011), The ETHOS Definition and Classification of Homelessness, European Journal of Homelessnes, 5(2): 19-37. Busch-Geertsema V. (2010), Defining and Measuring Homelessness in Bush- Geertsema V. Edgar W. - O Sullivan E. - Pleace N. (2010), Homelessness and Homeless Policies in Europe: Lessons from Research, Brussels: FEANTSA. Edgar B. Harrison M. Watson P. Busch-Geertsema V. (2007), Measuring Homelessness at European Union Level, Brussels: European Commission. Hopper K. (1991), Homelessness Old and New: The Matter of Definition, Housing Policy Debate, 2 (3): 757-790. Κουραχάνης Ν. (2017), Κοινωνικές Πολιτικές Στέγασης, Αθήνα: Παπαζήση.
5. Καθεστώτα Κρατών Ευημερίας και Στεγαστική Πολιτική Διερεύνηση της σχέσης μεταξύ Καθεστώτων Κρατών Ευημερίας (Welfare State Regimes) και Στεγαστικής Πολιτικής. Παρουσίαση των βασικότερων γνωρισμάτων της Συγκριτικής Κοινωνικής Πολιτικής και εφαρμογή τους στις στεγαστικές πολιτικές. Ισχύουν οι παραδοχές της γενικής βιβλιογραφίας περί καθεστώτων ευημερίας ή η διάσταση της κατοικίας εμπεριέχει τις δικές της δυναμικές που οδηγεί σε διαφορετικές ομαδοποιήσεις; Benjaminsen L. Dyb E. O Sullivan E. (2009), The Governance of Homelessness in Liberal and Social Democratic Welfare Regimes: National Strategies and Models of Intervention, European Journal of Homelessness, 3: 23-51. Esping Andersen G. (1990), The Three Worlds of Welfare Capitalism, Polity: Cambridge. Fitzpatrick S. Stephens M. (2014), Welfare Regimes, Social Values and Homelessness: Comparing Responses to Marginalised Groups in Six European Countries, Housing Studies, 29 (2): 215-234. Φερώνας Α. Κουραχάνης Ν. (2016), «Καθεστώτα Ευημερίας και Έλλειψη Στέγης. Τι Είδους Σχέση;», Κοινωνική Πολιτική, 6: 21-44. 6. Καλές Πρακτικές Κοινωνικής Κατοικίας στις Χώρες της Ευρώπης Περιγραφή και ανάλυση των μηχανισμών, των τρόπων και των διαδικασιών παραγωγής καλών πρακτικών στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αξιοποίηση των δεδομένων που συλλέγει η Ανοικτή Μέθοδος Συντονισμού για την ανάδειξη καλών πρακτικών στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας.
De la Porte C. - Pochet Ph. (Εds.), (2002). Building Social Europe through the Open Method of Coordination, Brussels: Peter Lang. Goudis M. (Ed.) (2015), The State of Housing in the EU 2015, Brussels: Housing Europe. Kröger S. (2009). The Open Method of Coordination: Underconceptualisation, Overdetermination, De-politicisation and Beyond, in Kröger S. (Ed.), What Have We Learnt: Advances, Pitfalls and Remaining Questions of OMC Research, European Integration online Papers (EIoP), Special Issue 1, Vol. 13, Art. 5. Zeitlin J. (2010). Towards a Stronger OMC in a More Social Europe 2020: A New Governance Architecture for EU Policy Coordination, in Marlier E. - Natali D. (Eds.), Europe 2020 Towards a More Social EU?, Brussels: PIE Peter Lang. Γ. Στεγαστική Πολιτική και Κράτος Ευημερίας στην Ελλάδα 7. Η Εξελικτική Διαμόρφωση της Στεγαστικής Πολιτικής του Ελληνικού Κράτους Παρουσίαση των βασικότερων σταθμών της στεγαστικής πολιτικής του ελληνικού κράτους. Ερμηνευτική απόπειρα της συγκεκριμένης μορφολογίας που διαμορφώθηκε σε συνάρτηση με τα ευρύτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού συστήματος κοινωνικής προστασίας. Εμμανουήλ Δ. (2006), «Η Κοινωνική Πολιτική Κατοικίας στην Ελλάδα: Οι Διαστάσεις μιας Απουσίας», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 120: 3-35. Εμμανουήλ Δ. - Βελίδης Σ. - Στρουσοπούλου Ε. (1996), Η Στέγαση τωv Χαμηλώv Εισoδημάτωv στηv Ελλάδα, Αθήvα: ΔΕΠΟΣ. Maloutas T. (2012), The Broadening and Mystified Margins of Urban Deprivation, European Journal of Homelessness, 6 (2): 13-29. Μαλούτας Θ. Οικονόμου Δ. (Επιμ.) (1988), Προβλήματα Ανάπτυξης του Κράτους Πρόνοιας στην Ελλάδα. Χωρικές και Τομεακές Προσεγγίσεις, Αθήνα: Εξάντας.
8. Οι Πολιτικές για την Αντιμετώπιση της Έλλειψης Στέγης στην Ελλάδα: Προεκτάσεις για την Κοινωνική Πολιτική Εξέταση του πλαισίου κοινωνικών παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος έλλειψης στέγης στην Ελλάδα. Κυριότερες ομάδες στόχος και μορφές κοινωνικών παρεμβάσεων. Ο ρόλος του κράτους και των φιλανθρωπικών οργανώσεων στη διαχείριση ενός ακραίου φαινομένου κοινωνικών ανισοτήτων. Arapoglou V. P. (2002), Social and Spatial Dimensions of Homelessness in Athens: Welfare Networks and Practices of Care Professionals, Unpublished Ph.D. Thesis, London School of Economics. Κουραχάνης Ν. (2017), Κοινωνικές Πολιτικές Στέγασης, Αθήνα: Παπαζήση. Sapounakis A. (1997), Innovative Services for the Homeless in the Greek Context, Report for the European Observatory on Homelessness, Athens: FEANTSA. Sapounakis A. (2005), National Review of Policies on Access to Housing and Homelessness, Report for the European Observatory on Homelessness, Athens: FEANTSA 9. Αίτια Στεγαστικού Αποκλεισμού και Απώλειας Στέγης Παρουσίαση και ανάλυση των βασικότερων αιτίων απώλειας στέγης έτσι όπως έχουν διατυπωθεί στη διεθνή βιβλιογραφία. Ανάλυση αποτελεσμάτων εμπειρικής έρευνας σχετικά με τα αίτια απώλειας στέγης σε πληθυσμό αστέγων παραγωγικής ηλικίας στην περιοχή της Αθήνας. Edgar B. (2009), European Review of Statistics on Homelessness, Brussels: European Observatory on Homelessness, FEANTSA.
Eliot M. Krivo L. J. (1991), Structural Determinants of Homelessness in the United States, Social Problems, 38(1): 113-131. Fitzpatrick S. (2005), Explaining Homelessness: A Critical Realist Perspective, Housing, Theory and Society, 22 (1): 1-17. Κουραχάνης Ν. (2016), «Ποιοτική Διερεύνηση των Αιτίων Απώλειας Στέγης σε Άστεγους Παραγωγικής Ηλικίας στην Αθήνα», Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, 17(66): 88-111. Δ. Στεγαστική Πολιτική, Κοινωνικές Ανισότητες και Κρίση: Προκλήσεις και Προοπτικές 10. Η Κοινωνική Πολιτική για τους Άστεγους στην Ελλάδα την Περίοδο της Οικονομικής Κρίσης Παρουσίαση και συζήτηση σχετικά με τις βασικές επιπτώσεις της κρίσης στην αύξηση φαινομένων φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Ανάλυση των βασικότερων παραμέτρων που επιδρούν στην επιδείνωση των φαινομένων έλλειψης στέγης στην Ελλάδα κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Επικέντρωση στο χαρακτήρα των μέτρων κοινωνικής πολιτικής που αναπτύσσονται για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αυτού προβλήματος τοποθετώντας στο ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο της συγκυρίας. Arapoglou V. Gounis K. (2015), Poverty and Homelessness in Athens: Governance and the Rise of an Emergency Model of Social Crisis Management, GreeSE Paper No. 90, Hellenic Observatory Papers on Greece and Southern East Europe, LSE. Kourachanis N. (2015), Confronting Homelessness in Greece during at Time of Crisis, Social Cohesion and Development, 10(2): 113-129. Κουραχάνης Ν. (2017), Κοινωνικές Πολιτικές Στέγασης, Αθήνα: Παπαζήση. Theodorikakou O. Alamanou A. Katsadoros K. (2013), Neo-homelessness and the Greek Crisis, European Journal of Homelessness, 7 (2): 203-210.
11. Εμπειρικά Παραδείγματα Μελέτες Περίπτωσης Στεγαστικής Πολιτικής στην Ελλάδα της Κρίσης Παρουσίαση και ανάλυση των βασικότερων προσεγγίσεων στην αντιμετώπιση της έλλειψης στέγης (staircase of transition vs. housing first approach). Περιγραφή των στόχων και του περιεχομένου του προγράμματος Στέγαση και Επανένταξη που υλοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2015 στην Ελλάδα. Εξέταση των συγκλίσεων και αποκλίσεων που εμφανίζει σχετικά με τις δύο παραπάνω προσεγγίσεις και μια πρώτη παρουσίαση της αξιολόγησης του κοινωνικού αντίκτυπο που επιφέρει στην επανένταξη των αστέγων στην κατοικία και τον κοινωνικό ιστό. Arapoglou V. Gounis K. (2015), Poverty and Homelessness in Athens: Governance and the Rise of an Emergency Model of Social Crisis Management, GreeSE Paper No. 90, Hellenic Observatory Papers on Greece and Southern East Europe, LSE. Busch-Geertsema V. (2012), The Potential of Housing First from a European Perspective, European Journal of Homelessness, 6 (2): 209-216. Kourachanis N. (2017), Homelessness Policies in Crisis Greece: The Case of the Housing and Reintegration Programme, European Journal of Homelessness, 11(1): Forthcoming. Sahlin I. (2005), The Staircase of Transition: Survival through Failure, Special Issue: Homelessness and Reintegration, European Journal of Social Science Research, 18 (2): 115-136.
12. Η Κοινωνική Πολιτική για τους Άστεγους στις Χώρες των Μνημονίων: Ελλάδα, Ιρλανδία, Κύπρος, Πορτογαλία Τα στοιχεία της διάλεξης απορρέουν από μεταδιδακτορική έρευνα σε εξέλιξη. Αντικείμενο μελέτης είναι η επίδραση των δημοσιονομικών πολιτικών λιτότητας στην όξυνση των φαινομένων έλλειψης στέγης καθώς και το περιεχόμενο των κοινωνικών πολιτικών που επιχειρούν να την αντιμετωπίσουν. Baptista I. (2013), The First Portuguese Homelessness Strategy: Progress and Obstacles, European Journal of Homelessness, 7 (2): 87-107. Kourachanis N. (2015), Confronting Homelessness in Greece during at Time of Crisis, Social Cohesion and Development, 10(2): 113-129. Κουραχάνης Ν. (σε εξέλιξη), «Η Αντιμετώπιση της Έλλειψης Στέγης σε Χώρες υπό το Καθεστώς Δημοσιονομικής Προσαρμογής», Μεταδιδακτορική Έρευνα, Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο. O Sullivan E. (2008), Sustainable Solutions to Homelessness: The Irish Case, European Journal of Homelessness, 2: 205-233. 13. Σύνοψη Εξαμηνιαίου Μαθήματος / Επανάληψη Η τελευταία διάλεξη θα αφιερωθεί στην επανάληψη των βασικότερων ζητημάτων που τέθηκαν κατά την διάρκεια διδασκαλίας του μαθήματος. Επίσης θα προσφερθεί για την επίλυση συνολικών αποριών και για την επισήμανση των κυριότερων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η στεγαστική πολιτική στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και στη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. ***