ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ. Διάλεξη 4. Συντάξεις

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διάλεξη 4. Συντάξεις

στόχοι πολιτικής αναδιανομή (redistribution) μεταβίβαση εισοδήματος...... προς τους διά βίου φτωχούς αποταμίευση ή εξομάλυνση εισοδηματικών διακυμάνσεων (income smoothing) χρονική ανακατανομή του διά βίου εισοδήματος...... από την εργάσιμη ηλικία στη συνταξιοδότηση ασφάλιση (insurance)... έναντι διαφόρων κινδύνων: μακροβιότητα αναπηρία πληθωρισμός επενδυτικοί κίνδυνοι

διλήμματα πολιτικής (1): υπολογισμός σύνταξης σύστημα «καθορισμένης παροχής» (defined benefit)... το ύψος της σύνταξης είναι συνάρτηση των εξής μεταβλητών: ιστορικό εισφορών ηλικία συνταξιοδότησης αποδοχές αναφοράς ποσοστό αναπλήρωσης

διλήμματα πολιτικής (2): υπολογισμός σύνταξης... ή σύστημα «καθορισμένης εισφοράς» (defined contributions); το ύψος της σύνταξης είναι συνάρτηση των εξής μεταβλητών: διάρκεια της περιόδου ασφάλισης διάρκεια της περιόδου συνταξιοδότησης ύψος συσσωρευμένων εισφορών απόδοση επενδυμένων εισφορών

διλήμματα πολιτικής (3): χρηματοδότηση σύστημα «κεφαλαιοποιητικό» (funded)... οι εργαζόμενοι αποταμιεύουν για τη συνταξιοδότησή τους ανακατανομή του διά βίου εισοδήματος (όχι μεταξύ ατόμων) ατομικοί συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί διά βίου εισφορές + καθαρές αποδόσεις επένδυσης = διά βίου συντάξεις

διλήμματα πολιτικής (4): χρηματοδότηση ή σύστημα «διανεμητικό» (pay-as-you-go); οι εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις των συνταξιούχων «κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των γενεών» καμία συστηματική δημιουργία αποθεματικών παρά μόνο βραχυπρόθεσμα (στην αρχική φάση)... ή για την κάλυψη τρεχουσών πληρωμών

επίδοση κεφαλαιοποιητικού συστήματος στο «κεφαλαιοποιητικό» σύστημα όσο συντομότερη είναι η περίοδος συνταξιοδότησης όσο πιο μακρόχρονη είναι η περίοδος ασφάλισης και όσο υψηλότερη είναι η απόδοση των επενδυμένων εισφορών τόσο υψηλότερες θα είναι οι συντάξεις για ένα δεδομένο ποσό εισφορών

επίδοση διανεμητικού συστήματος στο «διανεμητικό» σύστημα όσο περισσότεροι είναι οι ασφαλισμένοι όσο λιγότεροι είναι οι συνταξιούχοι και όσο ταχύτερη είναι η αύξηση των πραγματικών αποδοχών τόσο υψηλότερες θα είναι οι συντάξεις για ένα δεδομένο ποσό εισφορών

συγκριτική επίδοση σύγκριση της επίδοσης των δύο συστημάτων τρεις κρίσιμες μεταβλητές: επιτόκιο απόδοσης στο κεφαλαιοποιητικό (i) ρυθμός αύξησης των ασφαλισμένων στο διανεμητικό (n) ρυθμός αύξησης των πραγματικών αποδοχών στο διανεμητικό (w) εάν (i) > (n) + (w) υπεροχή κεφαλαιοποιητικού εάν (i) < (n) + (w) υπεροχή διανεμητικού

βιωσιμότητα συνθήκη βιωσιμότητας διανεμητικού συστήματος σε ένα γνήσιο, ώριμο διανεμητικό σύστημα: C = B D C = ποσοστό εισφοράς (επί των αποδοχών) B = ποσοστό παροχής (μέση σύνταξη διά μέσες αποδοχές) D = λόγος εξάρτησης (αριθμός συνταξιούχων διά αριθμό ασφαλισμένων)

βιωσιμότητα ποσοστό παροχής (Β) λόγος εξάρτησης συνταξιούχων-ασφαλισμένων (D) 1:2 1:3 1:4 1:5 1:10 100% 50% 33% 25% 20% 10% 80% 40% 27% 20% 16% 8% 60% 30% 20% 15% 12% 6% 40% 20% 13% 10% 8% 4% 20% 10% 7% 5% 4% 2% οι τιμές του πίνακα δίνουν το ποσοστό εισφοράς (C) το οποίο απαιτείται ώστε να είναι βιώσιμο το σύστημα

χαρακτηριστικά δημόσιων συντάξεων τα περισσότερα δημόσια προγράμματα συντάξεων είναι διανεμητικά... συστημικό ρίσκο στο συνταξιοδοτικό σύστημα (στο κεφαλαιοποιητικό στον εργαζόμενο/συνταξιούχο) καθορισμένης παροχής σε πολλές χώρες σταδιακή μεταβολή χρηματοδοτούνται από κρατήσεις στις αποδοχές

παραλλαγές μερικά δημόσια προγράμματα συντάξεων προβλέπουν μερική ή / και «οιονεί» κεφαλαιοποίηση χρηματοδοτούνται από φόρους (όχι από εισφορές) χορηγούν συντάξεις διαφόρων τύπων

βαθμίδες ή πυλώνες 1 η βαθμίδα δημόσια, υποχρεωτική αναδιανομή + προστασία από τη φτώχεια 2 η βαθμίδα (συνήθως) δημόσια, υποχρεωτική αποταμίευση + ασφάλιση 3 η βαθμίδα ιδιωτική, προαιρετική αποταμίευση

συντάξεις 1 ης βαθμίδας βασικές συντάξεις ενιαίου ύψους (Δανία, Ολλανδία) ενιαία για κάθε έτος ασφάλισης (Βρετανία) προνοιακές συντάξεις σύνταξη ανασφαλίστων (Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα) επίδομα κοινωνικής πρόνοιας (Γερμανία, Βρετανία, Δανία) χορηγείται μετά από έλεγχο εισοδήματος ή και περιουσίας κατώτατες συντάξεις κατώτατο όριο σε ανταποδοτικά συστήματα συντάξεων 2 ης βαθμίδας ανάλογων με τις αποδοχές (Γερμανία, Γαλλία, Ελλάδα) ανάλογων με τις εισφορές (Σουηδία)

συντάξεις 2 ης βαθμίδας δημόσιες ανάλογες με τις αποδοχές (καθορισμένης παροχής) συντάξεις κοινωνικής ασφάλισης (Γερμανία, Γαλλία, Ελλάδα) άλλες δημόσιες (Βρετανία) ανάλογες με τις εισφορές συντάξεις νοητής κεφαλαιοποίησης (Σουηδία, Ιταλία, Πολωνία) ιδιωτικές (υποχρεωτικές) δίπλα σε δημόσιες συντάξεις 2 ης βαθμίδας (Ελβετία, Σουηδία, Πολωνία, Νορβηγία) σε συστήματα χωρίς δημόσιες συντάξεις 2 ης βαθμίδας (Ολλανδία, Δανία, Ισλανδία) ανάλογες με τις αποδοχές (Ολλανδία, Ελβετία) ανάλογες με τις εισφορές (Δανία, Πολωνία)

συντάξεις 3 ης βαθμίδας ιδιωτικές (προαιρετικές) παρέχουν πρόσθετη αποταμίευση σε όσους το επιθυμούν παρέχονται από ιδιωτικούς φορείς σε εθελοντική βάση συντάξεις καθορισμένης εισφοράς ποσοστό κάλυψης Γερμανία, Ιρλανδία, Βρετανία: 50-65% Βέλγιο, Ισπανία, Τσεχία, Αυστρία: 35-50% Ουγγαρία, Σλοβακία, Φινλανδία, Γαλλία: 10-35% Ιταλία, Πορτογαλία (Ελλάδα): 0-10%

υπέρ του «Washington consensus» η «συνταγή» της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΔΝΤ κ.ά.... για την αντιμετώπιση της δημογραφικής γήρανσης...... και τη μεταρρύθμιση των συνταξιοδοτικών συστημάτων ολική ή μερική αντικατάσταση των δημοσίων διανεμητικών συντάξεων... από ιδιωτικά κεφαλαιοποιητικά προγράμματα καθορισμένης εισφοράς

κατά του «Washington consensus» η κριτική του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας κ.ά. ανάδειξη των κινδύνων της ιδιωτικοποίησης υπεράσπιση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης η κριτική του Nicolas Barr «παραπλανητικές οδηγίες συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης»

είναι αναπόφευκτη η ιδιωτικοποίηση; το «Washington consensus» επικράτησε στη Λατινική Αμερική όμως η μετατροπή ενός ώριμου δημόσιου PAYG συστήματος σε κεφαλαιοποιητικό καθορισμένης παροχής είναι εξαιρετικά δύσκολη στην Ευρώπη δεν υπάρχουν επαρκή αποθέματα ή άλλοι κρατικοί πόροι οι οποίοι να κατανεμηθούν εκ των υστέρων σε ατομικούς αποταμιευτικούς λογαριασμούς η παρούσα γενεά εργαζομένων θα πρέπει είτε να πληρώσει διπλά είτε να δανειστεί από μελλοντικές γενεές για να χρηματοδοτήσει τη μετάβαση

«οιονεί κεφαλαιοποίηση» Σουηδοί ειδικοί είχαν μια άλλη ιδέα: με βάση το ατομικό ιστορικό ασφάλισης υπολογίζεται ένα υποθετικό ποσό διά βίου εισφορών κατά τη συνταξιοδότηση το ποσό αυτό μετατρέπεται σε μηνιαία σύνταξη όταν διαιρεθεί με έναν συντελεστή (ανάλογο με το προσδόκιμο επιβίωσης στη συνταξιοδότηση) ο οποίος είναι κοινός για όλους τους ασφαλισμένους το σύστημα αυτό ονομάστηκε «οιονεί κεφαλαιοποιητικό»

το «οιονεί κεφαλαιοποιητικό» ως σύστημα βαθμίδων τα οιονεί κεφαλαιοποιητικά προγράμματα αποτελούν συνήθως τη κύρια (αλλά όχι μοναδική) βαθμίδα σε μια δομή τριών βαθμίδων: 1 η βαθμίδα: βασική ή ελάχιστη εγγυημένη σύνταξη 2 η βαθμίδα: οιονεί κεφαλαιοποιητική σύνταξη με πιστώσεις εισφορών για ειδικές περιόδους εκτός εργασίας 3 η βαθμίδα: κεφαλαιοποιητική σύνταξη καθορισμένης εισφοράς εφαρμογή: Σουηδία, Ιταλία, Πολωνία, Λεττονία κ.ά.

πλεονεκτήματα του «οιονεί κεφαλαιοποιητικού» συστήματος το σύστημα της «οιονεί κεφαλαιοποίησης» συνδυάζει ασφάλεια και ισότητα (διανεμητικό)... με ανταποδοτικότητα και ευελιξία (κεφαλαιοποιητικό) χωρίς τους κινδύνους του κεφαλαιοποιητικού (;) αλλά και χωρίς την ακαμψία του διανεμητικού η εφαρμογή ενός «οιονεί κεφαλαιοποιητικού» συστήματος καθιστά περιττό το νομοθετικό (επανα)καθορισμό της ηλικίας συνταξιοδότησης

Φτώχεια ηλικιωμένων στην ΕΕ Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, βιοτικό επίπεδο ηλικιωμένων, χαμηλότερο εθνικού μέσου όρου Και κίνδυνος φτώχειας υψηλότερος Σημερινή εικόνα διαφορετική 35,0 Poverty rates in EU countries (All & 65+, 2014) 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 All 65+

Ανάγκη για μεταρρυθμίσεις Όμως, για μία σειρά λόγων που σχετίζονται κυρίως με τις προβλεπόμενες δημογραφικές μεταβολές Συνταξιοδοτικά συστήματα μη διαχειρίσιμα Μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα Μεταρρυθμίσεις, συνήθως σταδιακές, εδώ και αρκετά χρόνια σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ

Γιατί μεταρρύθμιση; Η Ευρώπη γερνά λιγότερες γεννήσεις

Η Ευρώπη γερνά Υψηλότερο προσδόκιμο της επιβίωσης κατά τη γέννηση

Η Ευρώπη γερνά Υψηλότερο προσδόκιμο της επιβίωσης στα 65

Παρά την αναμενόμενη αύξηση της μετανάστευσης

Αντιστροφή της «ηλικιακής πυραμίδας»

Πολύ σημαντική αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων (65+) και, κυρίως, των πολύ ηλικιωμένων (80+)

Αλλαγή στη δομή του πληθυσμού

Και χειροτέρευση των λόγων εξάρτησης

Πρόβλημα όχι αποκλειστικά Ευρωπαϊκό, αλλά πολύ πιο σοβαρό από άλλες περιοχές της υφηλίου (εκτός Ιαπωνίας)

Παρά τις μεταρρυθμίσεις που έχουν υιοθετηθεί και αναμένεται να έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση των ποσοστών συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες

και την πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης

Λόγω της μείωσης του πληθυσμού, αναμένεται μείωση της συνολικής προσφοράς εργασίας ατόμων ηλικίας 20-64

Ειδικά μετά τα μέσα της δεκαετίας του 2020

Παρά την αναμενόμενη μείωση της μέσης δημόσιας σύνταξης προς τις μέσες αποδοχές

Η συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ αναμένεται να συγκρατηθεί σε ανεκτά επίπεδα, αλλά οι σχετιζόμενες με την τρίτη ηλικία δαπάνες αναμένεται να αυξηθούν (υγεία και μακροχρόνια περίθαλψη)

Συνοπτική εικόνα των υφισταμένων συνταξιοδοτικών συστημάτων στα κράτη-μέλη της ΕΕ

Κύριοι τομείς παρεμβάσεων συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων: (α) Αποδοχές αναφοράς (β) Συντελεστές ωρίμανσης εισφορών (γ) Συντελεστές προσαρμογής συντάξεων

αλλά και εισαγωγή αυτόματων σταθεροποιητών και σύνδεση ηλικίας συνταξιοδότησης με προσδόκιμο επιβίωσης

Σαν αποτέλεσμα των προηγουμένων, αναμένεται σταδιακή μείωση του πραγματικού ποσοστού απόδοσης των ασφαλιστικών εισφορών

και διατήρηση της δημόσιας συνταξιοδοτικής δαπάνης ως ποσοστού του ΑΕΠ σε διαχειρίσιμα επίπεδα

η κοινωνική δαπάνη στην Ελλάδα η εποχή πριν την κρίση ήταν και για την κοινωνική πολιτική «εποχή των παχιών αγελάδων» καθώς το εθνικό εισόδημα αυξανόταν σταθερά... μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ 2000-2008: >4%... η δαπάνη για κοινωνική προστασία αυξανόταν και εκείνη και μάλιστα με ακόμη ταχύτερο ρυθμό έτσι, το μερίδιο της κοινωνικής δαπάνης στο ΑΕΠ παρουσίασε αξιοσημείωτη άνοδο το πρόβλημα δεν ήταν το χαμηλό επίπεδο της κοινωνικής δαπάνης, αλλά η κακή κατανομή της η κοινωνική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ πλησίασε (και ίσως ξεπέρασε) το μέσο όρο της ΕΕ-27...... όμως η κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα δεν «εξευρωπαΐστηκε»

η κοινωνική δαπάνη στην Ελλάδα και την ΕΕ 31 Δαπάνες κοινωνικής προστασίας ως ποσοστό του ΑΕΠ, 1995-2012 29 27 25 23 21 ΕΕ15 Ελλάδα 19 17 Στις αρχές τις δεκαετίας του 1990, οι κοινωνικές δαπάνες στην Ελλάδα, πολύ χαμηλότερες της ΕΕ Ταχεία αύξηση ποσοστού κοινωνικών δαπανών στο ΑΕΠ Επιτάχυνση στης τάσης στα χρόνια της κρίσης

η κοινωνική δαπάνη στην Ελλάδα και την ΕΕ Ποσοστό δαπανών κοινωνικής προστασίας στα κράτη-μέλη της ΕΕ (ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2012) 30 25 20 15 10 Πηγή: Eurostat (2015).

δομή κοινωνικών δαπανών στην Ελλάδα και την ΕΕ Κυριαρχία συντάξεων στην Ελλάδα σχεδόν 60% των κοινωνικών δαπανών έναντι 45% στην ΕΕ Περιορισμένοι πόροι για την άσκηση άλλων πολιτικών 100 80 60 40 20 Κατανομή κοινωνικών δαπανών: Ελλάδα και ΕΕ28, 2012 Λοιπές Ανεργία Αναπηρία Οικογένεια Ασθένεια / Φροντίδα Υγείας Συντάξεις 0 ΕΕ28 Ελλάδα

Συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ 1995-2012, σε Ελλάδα και ΕΕ15 18 16 14 12 EU15 Greece 10 8 Υπερδιπλασιασμός του ποσοστού των συντάξεων στο ΑΕΠ μέσα σε μία δεκαπενταετία Ταχύτατη αύξηση, ιδίως μετά το 2005, αλλά και στα χρόνια της κρίσης

Συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ στα κράτη-μέλη της ΕΕ 2012 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Η συνταξιοδοτική δαπάνη στην Ελλάδα, μακράν η υψηλότερη στην ΕΕ

οι συντάξεις στην Ελλάδα: αδρά δεδομένα (1) «ραχοκοκκαλιά» του συστήματος κοινωνικής προστασίας ένα από τα σημαντικότερα προγράμματα δημόσιας δαπάνης 2009: 33 δις (14,3% του ΑΕΠ) 2013: 29 δις (15,8% του ΑΕΠ) πολύ μεγάλο μέρος της συνολικής κοινωνικής δαπάνης (εκτός δαπανών υγείας) 60% το 2009 72% το 2013 πάνω από 90% των κοινωνικών παροχών σε χρήμα

οι συντάξεις στην Ελλάδα: αδρά δεδομένα (2) πάνω από 4,4 εκατομμύρια συντάξεις σχεδόν 2,9 εκατομμύρια κύριες συντάξεις πάνω από 1,5 εκατομμύριο επικουρικές συντάξεις απροσδιόριστος αριθμός εφάπαξ σχεδόν 2,7 εκατομμύρια συνταξιούχοι 2 εκατομμύρια γήρατος 414 χιλιάδες χηρείας 235 χιλιάδες αναπηρίας 37 χιλιάδες ανασφαλίστων

οι συντάξεις στην Ελλάδα: αδρά δεδομένα (3) αριθμός συντάξεων συνταξιούχοι ποσοστό σωρευτικό ποσοστό ανά συνταξιούχο 10 2 0,00% 0,00% 9 4 0,00% 0,00% 8 26 0,00% 0,00% 7 232 0,01% 0,01% 6 2.178 0,08% 0,09% 5 11.578 0,43% 0,52% 4 51.000 1,90% 2,42% 3 304.825 11,30% 13,72% 2 923.161 34,40% 48,12% 1 1.394.221 51,90% 100,02% σύνολο 2.687.227

οι συντάξεις στην Ελλάδα: αδρά δεδομένα (4) ποσό σύνταξης (γήρατος) συνταξιούχοι ποσοστό σωρρευτικό ποσοστό 0-500 498.389 24,50% 24,50% 500-1000 757.029 37,20% 61,70% 1000-1500 458.228 22,50% 84,20% 1500-2000 281.600 13,80% 98,00% 2000-2500 32.421 1,60% 99,60% 2500-2750 5.831 0,30% 99,90% 2750-3000 2.101 0,10% 100,00% 3000-3250 755 0,00% 100,00% 3250-3500 301 0,00% 100,00% >3500 419 0,00% 100,00% σύνολο 2.037.374

οι συντάξεις στην Ελλάδα: αδρά δεδομένα (5) ηλικία συνταξιούχου συνταξιούχοι ποσοστό σωρρευτικό ποσοστό <25 27.003 1,00% 1,00% 26-50 88.404 3,30% 4,30% 51-55 104.208 3,90% 8,20% 56-60 205.555 7,60% 15,80% 61-65 325.088 12,10% 27,90% 66-70 461.118 17,20% 45,10% 71-75 432.256 16,10% 61,20% 76-80 452.110 16,80% 78,00% 81-85 346.046 12,90% 90,90% 86-90 178.169 6,60% 97,50% 91-95 53.001 2,00% 99,50% >95 13.364 0,50% 100,00% απροσδιόριστη 905 0,00% 100,00% σύνολο 2.687.227

οι συντάξεις στην Ελλάδα: αδρά δεδομένα (6) ηλικία συνταξιούχου (γήρατος) συνταξιούχοι μέση σύνταξη ( ανά μήνα) <25 0 0 26-50 23.918 1.210 51-55 66.079 1.179 56-60 152.170 1.223 61-65 259.284 1.209 66-70 387.115 969 71-75 356.543 851 76-80 362.069 779 81-85 262.055 713 86-90 124.931 693 91-95 33.710 670 >95 8.560 629 απροσδιόριστη 640 558 σύνολο 2.037.374

οι συντάξεις στην Ελλάδα: αδρά δεδομένα (7) οι συντάξεις μονοπωλούν τις κοινωνικές μεταβιβάσεις συμβολή στο μέσο οικογενειακό εισόδημα (%) συντάξεις άλλες παροχές Ελλάδα (2007) 24,1 3,2 Ε.E. (2000) 17,9 8,4 Πηγή: Eurostat, Ελ.Στατ.

οι συντάξεις στην Ελλάδα: αδρά δεδομένα (8) (κατακερματισμένο) σύστημα κοινωνικής ασφάλισης εκατοντάδες ασφαλιστικά ταμεία λειτουργούν διανεμητικά προγράμματα συντάξεων που συνήθως παρέχουν συντάξεις ανάλογες με τις αποδοχές δαπάνες συντάξεων με έλεγχο πόρων χωρίς έλεγχο πόρων ανταποδοτικές 0,0% 85,8% 85,8% μη ανταποδοτικές 2,9% 11,3% 14,2% 2,9% 97,1% 100,0% Matsaganis Μ. (2005) «The limits of selectivity as a recipe for welfare reform: the case of Greece». Journal of Social Policy 34 (2) 235-253.

προβλήματα οικονομικής αποδοτικότητας (1) μακρο-οικονομική αποδοτικότητα «το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που απορροφάται από το σύστημα συντάξεων πρέπει να είναι βιώσιμο» η δαπάνη για συντάξεις είναι ήδη υψηλή Ελλάδα: 11,6% του ΑΕΠ Ε.Ε.-27: 10,2% του ΑΕΠ (2010) και αυξάνεται με ανεξέλεγκτους προς το παρόν ρυθμούς Ελλάδα: 24,1% του ΑΕΠ Ε.Ε.-27: 12,5% του ΑΕΠ (2060)

προβλεπόμενη δαπάνη για συντάξεις % ΑΕΠ 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 2000 2007 2020 2030 2040 2050 2060 Ελλάδα Ισπανία Πορτογαλία Ιρλανδία ΕΕ27 Πηγή: European Economy (2009).

και, το σημαντικότερο, προβλεπόμενο έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ 25% 20% 15% 10% 5% 0% Συνταξιοδοτική δαπάνη/αεπ Εισφορές κοινωνικής ασφάλισης/αεπ Έλλειμμα/ΑΕΠ

προβλήματα οικονομικής αποδοτικότητας (2) μικρο-οικονομική αποδοτικότητα «η κατανομή της κοινωνικής δαπάνης μεταξύ των συντάξεων και των υπόλοιπων προγραμμάτων πρέπει να είναι ισορροπημένη» οι συντάξεις σχεδόν μονοπωλούν τις κοινωνικές μεταβιβάσεις συντάξεις άλλες παροχές Ελλάδα (2007) 24,1 3,2 Ε.E. (2000) 17,9 8,4 ποιο είναι το κόστος ευκαιρίας της υπερβάλλουσας συνταξιοδοτικής δαπάνης;

προβλήματα οικονομικής αποδοτικότητας (3) κίνητρα προσφοράς εργασίας «τα αντικίνητρα για εργασία πρέπει να ελαχιστοποιούνται» το σύστημα συντάξεων δεν πρέπει να ωθεί τα άτομα να μην εργάζονται ή/και να μην καταβάλλουν εισφορές κοινωνικής ασφάλισης

προβλήματα οικονομικής αποδοτικότητας (4) πολλοί ασφαλισμένοι δικαιούνται να συνταξιοδοτηθούν με πλήρη σύνταξη νωρίτερα από τα γενικά όρια ηλικίας ΒΑΕ: 40% των ανδρών που είναι ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ κίνητρο πρόωρης συνταξιοδότησης ασφαλισμένοι με χαμηλές αποδοχές θα πάρουν την ίδια σύνταξη είτε παρουσιάσουν 4.500 ένσημα είτε 9.500! κίνητρο εισφοροδιαφυγής κίνητρο«χειραγώγησης» των κανόνων του συστήματος κάποιοι δικαιούχοι του ΕΚΑΣ καταλήγουν με υψηλότερο εισόδημα (σύνταξη + ΕΚΑΣ) από ό,τι κάποιοι μη δικαιούχοι (λόγω υψηλού εισοδήματος!) κίνητρο εισφοροδιαφυγής & «χειραγώγησης» των κανόνων παραβίαση αρχών δικαιοσύνης & άριστης φορολογίας

προβλήματα οικονομικής αποδοτικότητας (5) αλληλεπίδραση οργανικής και πραγματικής σύνταξης ύψος σύνταξης ( το μήνα) 1000 900 800 700 600 500 400 300 15 20 25 30 35 έτη ασφάλισης α.κ. 8 < κ.ό. α.κ. 12 < κ.ό. α.κ. 16 < κ.ό. α.κ. 8 > κ.ό. α.κ. 12 > κ.ό. α.κ. 16 > κ.ό. α.κ. = ασφαλιστική κλάση κ.ό. = κατώτατα όρια Όταν η οργανική σύνταξη είναι χαμηλότερη από το κατώτατο όριο, ο συνταξιούχος εισπράττει την κατώτατη σύνταξη ( 489 το 2011). Όταν η οργανική σύνταξη είναι υψηλότερη από το κατώτατο όριο, εισπράττει κανονικά την οργανική σύνταξη. Στη χαμηλότερη ασφαλιστική κλάση (α.κ. 8), συνταξιούχοι με 15 έτη ασφάλισης εισπράττουν 489, ενώ με 31 έτη ασφάλισης 491 (...)

προβλήματα οικονομικής αποδοτικότητας (6) αλληλεπίδραση (πραγματικής) σύνταξης και ΕΚΑΣ σύνταξη με ΕΚΑΣ ( το μήνα) 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 450 500 550 600 650 700 750 800 850 900 σύνταξη χωρίς ΕΚΑΣ ( το μήνα) 1996 2011 Ένας συνταξιούχος (Α), με σύνταξη 643, δικαιούται πλήρες ποσό ΕΚΑΣ ( 230). Άλλος συνταξιούχος (Β), με σύνταξη 706, δικαιούται μειωμένο ποσό ΕΚΑΣ ( 30). Το άθροισμα σύνταξης + ΕΚΑΣ είναι 873 για τον συνταξιούχο Α έναντι 736 για τον συνταξιούχο Β. (δηλ. υψηλότερο για τον συνταξιούχο με τη χαμηλότερη σύνταξη!)

προβλήματα οικονομικής αποδοτικότητας (7) Σημείωση: Ένας άνδρας ασφαλισμένος, με σύζυγο και δύο παιδιά, με τις κατώτατες αποδοχές, που συνταξιοδοτήθηκε το 2007, στην ηλικία των 65 ετών, με 15 έτη ασφάλισης στο ΙΚΑ, έχει πληρώσει με τις εισφορές του μόνο το 20% της σύνταξης που λαμβάνει.

Παρότι ασφαλιστικές εισφορές σχετικά υψηλές, σύστημα εντόνως ελλειμματικό ΙΚΑ: 20% των αποδοχών αναφοράς για κύρια σύνταξη + 6% για επικουρική + 6.6% για Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα Όμως, ακόμα και στις κύριες συντάξεις του ΙΚΑ, υπεραντοποδοτικότητα σε όλη την κλίμακα συντάξεων Ακόμα μεγαλύτερη υπερανταποδοτικότητα στις επικουρικές συντάξεις Παρόμοια εικόνα και στα άλλα ταμεία

προβλήματα κοινωνικής δικαιοσύνης (1) διαχωρισμός των ασφαλισμένων σε επαγγελματικές κατηγορίες μεγάλες διαφορές στην αναλογία συνταξιούχων-ασφαλισμένων η ακμή / παρακμή επαγγελματικών ομάδων παρασύρει τα ταμεία π.χ. ναυτικοί και δημοσιογράφοι μέσα ή έξω από το ΙΚΑ; το «σήριαλ» της σταδιακής ενσωμάτωσης όλων των ταμείων στο ΙΚΑ: έξοδος από το ΙΚΑ όταν οι δημογραφικές συνθήκες το επιτρέπουν επιστροφή στο ΙΚΑ όταν οι δημογραφικές συνθήκες το επιβάλλουν ταξικός διαχωρισμός οι ομάδες υψηλού εισοδήματος ασφαλίζονται σε «ευγενή» ταμεία οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος ασφαλίζονται σε «λαϊκά» ταμεία

κατανομή ασφαλισμένων και συνταξιούχων ταμείο / κατηγορία ασφαλισμένοι (χιλιάδες) συνταξιούχοι (χιλιάδες) αναλογία ΙΚΑ 2.559 1.004 2,5 ΟΓΑ (αγρότες) 710 775 0,9 ΝΑΤ (ναυτικοί) 22 70 0,3 Δημόσιο 549 336 1,6 ΟΤΕ 30 50 0,6 ΔΕΗ 25 32 0,8 Τράπεζες 23 30 0,8 ΟΑΕΕ (ελεύθεροι επαγγελματίες) 750 279 2,7 ΕΤΑΑ (ιατροί-μηχανικοί-νομικοί) 255 29 8,8 ΕΤΑΠ-ΜΜΕ (δημοσιογράφοι κ.ά.) 22 5 4,2 άλλα μικρότερα ταμεία 24 15 1,6 4.968 2.625 1,9 Πηγή: Εθνική Αναλογιστική Αρχή (2009).

προβλήματα κοινωνικής δικαιοσύνης (2) όχι ένα (ενιαίο) σύστημα συντάξεων αλλά πολλά όλες οι παράμετροι που ορίζουν ένα σύστημα συντάξεων ποσοστό εισφοράς αποδοχές αναφοράς ποσοστό αναπλήρωσης ηλικία συνταξιοδότησης υπόκεινται σε ένα μωσαϊκό (διαφορετικών) ρυθμίσεων

επίσημη ηλικία συνταξιοδότησης ΙΚΑ 2010 κατηγορία απαιτούμενος χρόνος ασφάλισης ηλικία συνταξιοδότησης άνδρες, πριν το 1993 15 έτη 65 γυναίκες, πριν το 1993 15 έτη 60 μητέρες ανηλίκων, πριν το 1993 18 έτη + 4 μήνες 55 άνδρες, πριν το 1993 35 έτη 58 γυναίκες, πριν το 1993 33έτη + 4μήνες 57 άνδρες, πριν το 1993, βαρέα 35 έτη 55 γυναίκες, πριν το 1993, βαρέα 15 έτη 55 άνδρες, μετά το 1993 15 έτη 65 γυναίκες, μετά το 1993 15 έτη 65 μητέρες ανηλίκων, μετά το 1993... 55

επίσημη ηλικία συνταξιοδότησης άλλα ταμεία 2010 ταμείο / κατηγορία Δημόσιο απαιτούμενος χρόνος ασφάλισης ηλικία συνταξιοδότησης άνδρες, πριν το 1993 37 έτη χωρίς όριο ηλικίας γυναίκες, πριν το 1993 15 έτη 60 μητέρες ανηλίκων, πριν το 1993 25 έτη 50 γονείς 3+ ανηλίκων, πριν το 1993 20 έτη χωρίς όριο ηλικίας ΔΕΚΟ-Τράπεζες άνδρες, πριν το 1993 35 έτη 58 γυναίκες, πριν το 1993 15 έτη 60 μητέρες ανηλίκων, πριν το 1993 25 έτη 50 γονείς 3+ ανηλίκων, πριν το 1993 20 έτη χωρίς όριο ηλικίας

πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης μέση ηλικία συνταξιοδότησης ταμείο άνδρες γυναίκες ΙΚΑ 61,4 58,8 Δημόσιο 55 ΟΑΕΕ 62 ΟΓΑ 65 65 ιατροί-μηχανικοί-νομικοί 65 Πηγή: EPC (2002)

μέση ηλικία συνταξιοδότησης ΙΚΑ 1978-2006 Πηγή: Τήνιος (2010).

κατανομή ηλικίας συνταξιοδότησης Δημόσιο 1996-98 17.5% Κατανομή ηλικίας συνταξιοδότησης Δημόσιο, 1996-1998 Ποσοστό συνταξιοδοτούμενων 15.0% 12.5% 10.0% 7.5% 5.0% 2.5% 0.0% 40414243444546474849505152535455565758596061626364656667686970 Ηλικία συνταξιοδότησης Πηγή: ΙΚΑ, συνταξιοδοτούμενοι με ειδικό καθεστώς Ανδρες Γυναίκες Πηγή: Τήνιος (2010).

ποσοστό απασχόλησης 60+ ποσοστό πληθυσμού που παραμένει στην απασχόληση (ηλικία 60-64) ταμείο άνδρες γυναίκες ΙΚΑ 27,8 20,3 Δημόσιο ή άλλο 35,7 26,6 ΟΓΑ ή ΟΑΕΕ 74,1 66,9 ποσοστό πληθυσμού που παραμένει στην απασχόληση (ηλικία 65-70) ταμείο άνδρες γυναίκες ΙΚΑ 5,3 1,3 Δημόσιο ή άλλο 11,0 0,0 ΟΓΑ ή ΟΑΕΕ 12,9 2,1 Πηγή: Τήνιος (2010), SHARE (2004).

προβλήματα κοινωνικής δικαιοσύνης (3) ανταποδοτικό σύστημα; εισφορές και παροχές διαφέρουν μεταξύ ταμείων όμως η σχέση τους είναι κάθε άλλο παρά γραμμική οι κανόνες του συστήματος συντάξεων είναι ευνοϊκοί για: είναι δυσμενείς για: μισθωτούς του δημοσίου τομέα μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα ασφαλισμένους σε «ευγενή» ταμεία ασφαλισμένους σε «λαϊκά» ταμεία εργαζόμενους με μονιμότητα εργαζόμενους σε επισφαλείς θέσεις μεσήλικες εργαζόμενους νέους εργαζόμενους άνδρες γυναίκες (εκτός «ευγενών» ταμείων)

προβλήματα κοινωνικής δικαιοσύνης (4) κρατική ενίσχυση στο σύστημα συντάξεων η κοινωνική ασφάλιση είναι θεωρητικά αυτοχρηματοδοτούμενη όμως το κράτος συνεισφέρει 50%+ της δαπάνης συντάξεων η κατανομή της κρατικής ενίσχυσης δεν είναι ορθολογική «Το σύστημα των πολλαπλών ταμείων και κοινωνικών πόρων [ ] έχει ως συνέπεια ο κάθε Έλληνας να φορολογεί τους υπολοίπους και οι εισφορές να αναδιανέμονται σε όφελος της ισχυρότερης ομάδας.» Κ. Σημίτης (1989) «Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός της ελληνικής κοινωνίας» Εκδόσεις Γνώση κοινωνικό κράτος ή «κράτος πελατειακών παροχών»;

κρατική ενίσχυση στα ασφαλιστικά ταμεία ταμείο συνταξιούχοι (χιλιάδες) κρατική ενίσχυση (εκατ. ευρώ) ανά συνταξιούχο (ευρώ ανά έτος) ΙΚΑ 1.004 2.535 2.525 ΟΓΑ (αγρότες) 775 4.697 6.062 ΝΑΤ (ναυτικοί) 70 1.050 15.046 Δημόσιο 336 3.416 10.181 ΟΤΕ 50 528 10.524 ΔΕΗ 32 412 12.709 Τράπεζες 30 40 1.322 ΟΑΕΕ (ελεύθεροι επαγγελματίες) 279 775 2.778 ΕΤΑΑ (ιατροί-μηχανικοί-νομικοί) 29 455 15.703 ΕΤΑΠ-ΜΜΕ (δημοσιογράφοι κ.ά.) 5 51 9.769 άλλα μικρότερα ταμεία 15 130 8.505 σύνολο 2.625 14.090 5.367 Matsaganis M., Leventi C. (2011) «Pathways to a universal basic pension in Greece». Basic Income Studies 6 (1) 1-20.

το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας των ηλικιωμένων ελάχιστες συντάξεις το δίχτυ ασφαλείας είναι πιο ουσιαστικό για τους ηλικιωμένους κατώτατες συντάξεις βασικές συντάξεις ΟΓΑ σύνταξη ανασφαλίστων επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης συνταξιούχων ΕΚΑΣ... και πάλι όμως απέχει πολύ από το να είναι συνεκτικό οι κατώτατες συντάξεις «παγιδεύουν» το 60% των συνταξιούχων ΙΚΑ η βασική σύνταξη ΟΓΑ αντικαθίσταται από κύρια σύνταξη αγροτών η σύνταξη ανασφαλίστων έχει προβλήματα στόχευσης το ΕΚΑΣ αφορά μόνο τα ταμεία κύριας ασφάλισης (όχι ΟΓΑ)

Βελτίωση της σχετικής θέσης των ηλικιωμένων Τόσο σε όρους ποσοστού φτώχειας όσο και σε όρους χάσματος φτώχειας, η θέση των ηλικιωμένων βελτιώθηκε θεαματικά Λόγω της φύσης πολλών μεταβιβάσεων που ήταν διαθέσιμες μόνο σε ηλικιωμένους, σε όρους χάσματος φτώχειας, οι ηλικιωμένοι σε καλύτερη θέση από τον υπόλοιπο πληθυσμό

πώς μειώθηκε η φτώχεια των ηλικιωμένων; κοινωνικός εκσυγχρονισμός; εν μέρει ναι... two-earner couples: δύο εργαζόμενοι = δύο συνταξιούχοι συνταξιοδότηση με υψηλότερες αποταμιεύσεις + άλλα εισοδήματα ωρίμανση συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων; ναι, αλλά... είχε ήδη συντελεστεί από καιρό (με εξαίρεση τη μετεξέλιξη του ΟΓΑ σε ταμείο κύριας ασφάλισης αγροτών από το 1998) αύξηση συνταξιοδοτικής δαπάνης; αναμφίβολα, αλλά... μεγάλο τμήμα της απορροφάται για τη συνταξιοδότηση ατόμων μικρότερης ηλικίας βελτίωση των ελάχιστων συντάξεων; πιθανότατα η αποφασιστικότερη εξέλιξη της τελευταίας περιόδου!

χαμηλές συντάξεις και φτώχεια (1) τα τελευταία χρόνια πριν την κρίση οι χαμηλές συντάξεις είχαν αυξηθεί πολύ 225 200 βάση 2001 = 100 175 150 125 100 75 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 50 25 ΕΚΑΣ σύνταξη ανασφαλίστων κατώτατη σύνταξη ΙΚΑ

χαμηλές συντάξεις και φτώχεια (2) λόγω και των αυξήσεων η φτώχεια ηλικιωμένων μειώθηκε θεαματικά 1998 2008 εισοδηματική ανισότητα ηλικιωμένων (S80/S20) 8,0 4,5 ποσοστό φτώχειας ηλικιωμένων (60% διαμέσου) 35,0 22,3 ποσοστό φτώχειας ηλικιωμένων (50% διαμέσου) 27,0 12,3 ποσοστό φτώχειας υπερηλίκων (75+ ετών) 43,0 28,0 όμως η απόσταση από το μέσο όρο της Ε.Ε. παραμένει σημαντική

οι «συντάξεις του Μνημονίου» (1) η μεταρρύθμιση των συντάξεων του 2010 κάνει αυστηρότερες τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης για όσους πρόκειται να συνταξιοδοτηθούν τα επόμενα χρόνια ενώ αλλάζει ριζικά την αρχιτεκτονική του συστήματος που αναμενόταν ότι θα ισχύσει από το 2015

οι «συντάξεις του Μνημονίου» (2) οι αλλαγές για όσους είναι ήδη συνταξιούχοι: περικοπές κατάργηση 13 ης και 14 ης μηνιαίας σύνταξης Εισφορά Αλληλεγγύης Συνταξιούχων άλλες ad hoc περικοπές συνολική επίπτωση το 2010-2013 (σε πραγματικές τιμές) -17,6% (συντάξεις ύψους 600 ευρώ το μήνα το 2010) -24,5% (συντάξεις ύψους 600+300 ευρώ το μήνα το 2010) -26,2% (συντάξεις ύψους 1000+300 ευρώ το μήνα το 2010) -36,8% (συντάξεις ύψους 1800+300 ευρώ το μήνα το 2010)

οι «συντάξεις του Μνημονίου» (5) το νέο σύστημα απομακρύνεται από την παραδοσιακή κοινωνική ασφάλιση (μοντέλο Bismarck) και προσεγγίζει ένα σύστημα πολλών επιπέδων διαχωρισμός ανταποδοτικών από μη ανταποδοτικές παροχές κεντρική ιδέα: από το 2015 θα καταβάλλεται βασική σύνταξη και αναλογική σύνταξη αύξηση ηλικίας συνταξιοδότησης στα 67 (νομοθετήθηκε το 2012) μείωση αριθμού ταμείων αλλά με κάποιες (περίεργες;) εξαιρέσεις

οι «συντάξεις του Μνημονίου» (6) βασική σύνταξη 360 ευρώ το μήνα 12 φορές ανά έτος προϋποθέσεις δικαιούχοι αναλογικής σύνταξης η βασική σύνταξη χορηγείται χωρίς εισοδηματικά κριτήρια επιτρέπεται η είσπραξη της βασικής σύνταξης πριν τα 65 το ποσό της βασικής σύνταξης μειώνεται κατά 6% ανά έτος πριν τα 65 μη δικαιούχοι αναλογικής σύνταξης η βασική σύνταξη χορηγείται με εισοδηματικά κριτήρια ετήσιο ατομικό εισόδημα: 5.400 ευρώ ετήσιο οικογενειακό εισόδημα: 10.800 ευρώ δεν επιτρέπεται η είσπραξη της βασικής σύνταξης πριν τα 65

οι «συντάξεις του Μνημονίου» (7) αναλογική σύνταξη υπολογίζεται ως το γινόμενο τριών παραμέτρων: μέσες διά βίου αποδοχές σε τρέχουσες τιμές ετήσιο ποσοστό αναπλήρωσης κυμαίνεται από 0,8% (1-15 έτη) έως 1,5% (40+ έτη ασφάλισης) αριθμός ετών ασφάλισης

ποσοστό αναπλήρωσης της αναλογικής σύνταξης ανάλογα με τη διάρκεια της περιόδου ασφάλισης 100% 90% ποσοστό αναπλήρωσης 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 18,4% 34,2% 60,0% 0% 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 έτη ασφάλισης

οι «συντάξεις του Μνημονίου» (8) (νέα) κατώτατη σύνταξη το άθροισμα βασικής και αναλογικής σύνταξης δεν μπορεί να είναι χαμηλότερο από 15 κατώτατα ημερομίσθια ανειδίκευτου εργάτη όπως θα ορίζονται στην Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας 2015* βασική προϋπόθεση τουλάχιστον 15 έτη ασφάλισης

οι «συντάξεις του Μνημονίου» (9) τιμαριθμική αναπροσαρμογή ποσοστό αναπροσαρμογής συντάξεων = μέσος όρος μεταβολής ΑΕΠ και Δείκτη Τιμών Καταναλωτή υπό τον περιορισμό: ποσοστό αναπροσαρμογής αύξηση Δείκτη Τιμών Καταναλωτή συνεπώς: όταν η αύξηση του ΑΕΠ είναι μεγαλύτερη από τον πληθωρισμό, η αγοραστική αξία των συντάξεων θα παραμένει σταθερή όταν η αύξηση του ΑΕΠ είναι μικρότερη από τον πληθωρισμό, η αγοραστική αξία των συντάξεων θα μειώνεται

Δημοσιονομικές επιπτώσεις 25% 20% 15% Εκτιμήσεις πριν τη μεταρρύθμιση 10% 5% 0% 25% 2012 2017 2022 2027 2032 2037 2042 2047 2052 2057 20% Εκτιμήσεις μετά τη μεταρρύθμιση (αλλά χωρίς την αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67) 15% 10% 5% 0% 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060 Pension Expenditure/GDP Social Insurance Contributions / GDP Deficit / GDP

Υπερανταποδοτικότητα; Τα προβλεπόμενα ελλείμματα μειώθηκαν, αλλά παρέμειναν υψηλά Προβλέψεις για μειώσεις σε επικουρικές συντάξεις Παρότι η υπερανταποδοτικότητα μειώθηκε, παρέμεινε υψηλή

Τελευταίες (;) αλλαγές Στα πλαίσια του 3 ου Μνημονίου(2015) Νέες περικοπές Κυρίως στις επικουρικές συντάξεις Ένταξη όλων των ταμείων σε ένα και δημιουργία του Ενιαίου Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ) Διατήρηση βασικής (384 ευρώ) και αναλογικής σύνταξης Κατάργηση ΕΚΑΣ Άμεση εφαρμογή των διατάξεων σε νέους συνταξιούχους Τριετής αναβολή για παλαιούς συνταξιούχους (Αναλογιστική μελέτη;) Ελλείματα παραμένουν πολύ υψηλά Πιέσεις για περεταίρω αλλαγές/περικοπές Προσωρινό (λόγω κρίσης) / διαρθρωτικό έλλειμμα;

(προσωρινά) συμπεράσματα μια αποτίμηση η «πιο άγρια κοινωνική βαρβαρότητα που ζήσαμε ποτέ»; οι νέες ρυθμίσεις αυστηρότερες, αλλά αυτονόητες στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες η νέα δομή μοιάζει με αυτή χωρών όπως η Δανία και η Ολλανδία αλλά αυστηρότερη, και χωρίς συνοδευτικές κοινωνικές πολιτικές κοινός τόπος πολλών μεταρρυθμιστικών σχεδίων από το 1990 και μετά ραγδαίες αλλαγές απότομα και σε λίγα χρόνια = πηγή προβλημάτων όμως: σπαταλήσαμε είκοσι χρόνια και εν τω μεταξύ έχουμε (σχεδόν) χρεωκοπήσει σημαντικό βήμα προς ένα πιο βιώσιμο, δίκαιο, διαφανές σύστημα που όμως θα παραμένει μετέωρο όσο διατηρείται ακόμη ο πελατειακός κατακερματισμός του προηγούμενου συστήματος η ριζική (αν και όχι οριστική) επίλυση του ασφαλιστικού ευκαιρία να διευρυνθεί η θεματολογία της κοινωνικής πολιτικής

η κρίση αυξάνει την φτώχεια των ηλικιωμένων; (1) ηλικιωμένοι ευπαθής ομάδα οι περικοπές στις συντάξεις υπήρξαν μικρότερες από τις μειώσεις μισθών οι περικοπές στις χαμηλές συντάξεις υπήρξαν μικρότερες από τις περικοπές στις υψηλότερες συντάξεις οι συντάξεις - έστω και μειωμένες - συνεχίζουν να καταβάλλονται στους συνταξιούχους (ενώ οι άνεργοι χάνουν το εισόδημά τους)

η κρίση αυξάνει την φτώχεια των ηλικιωμένων; (2) ηλικιωμένοι = ευπαθής ομάδα ικανότητα προσαρμογής σε δυσκολίες αντιστρόφως ανάλογη της ηλικίας στενά περιθώρια αντίδρασης για τους οριστικά εκτός αγοράς εργασίας (μεγάλη) μείωση του «κοινωνικού μισθού» κυρίως φάρμακα + περίθαλψη εμβληματική εικόνα της κρίσης ο συνταξιούχος που ψάχνει στον κάδο σκουπιδιών μεταρρύθμιση ασφαλιστικού;

φτώχεια ηλικιωμένων Πάντως, αντίθετα από την κυριαρχούσα πεποίθηση στο δημόσιο διάλογο, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι κατά την περίοδο της κρίσης οι συντάξεις μειώθηκαν αναλογικά λιγότερο από το μέσο εισόδημα του πληθυσμού Το ποσοστό φτώχειας και, κυρίως, το χάσμα φτώχειας των ηλικιωμένων είναι πολύ μικρότερο του εθνικού μέσου όρου Για πρώτη φορά από τότε που διαθέτουμε αξιόπιστα στατιστικά δεδομένα Αντίθετα, αυξήθηκε δραματικά η συνεισφορά των μακροχρονίως ανέργων αλλά και των παιδιών στη διαμόρφωση του συνολικού ποσοστού φτώχειας

προοπτικές για το μέλλον φτώχεια ηλικιωμένων (1) νέο ασφαλιστικό (από το 2015) παράγοντες που μπορεί να μειώσουν τη φτώχεια των ηλικιωμένων η βασική σύνταξη θα παρέχει σχεδόν καθολική προστασία στο επίπεδο της σημερινής σύνταξης ανασφαλίστων (360 ευρώ) η αναλογική σύνταξη δεν θα τιμωρεί όσους έχουν λίγα ένσημα δικαίωμα αναλογικής σύνταξης από το πρώτο έτος ασφάλισης

προοπτικές για το μέλλον φτώχεια ηλικιωμένων (2) νέο ασφαλιστικό (από το 2015) παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τη φτώχεια των ηλικιωμένων αυστηροποίηση των κανόνων του συστήματος συντάξεων μείωση της αγοραστικής αξίας των συντάξεων σε βάθος χρόνου άρθρο 11, Ν3863/2010 ανασφάλιστη εργασία, ανεργία χαμηλό ετήσιο ποσοστό αναπλήρωσης για 15 έτη ασφάλισης πολλά θα κριθούν από τις εξελίξεις στην οικονομία και στην αγορά εργασίας