"Προγράμματα Σπουδών και Εκπαιδευτικό Υλικό: θεωρητικζσ προςεγγίςεισ - υφιςτάμενα προγράμματα - θεςμικό πλαίςιο ωρολογίου προγράμματοσ - αναλυτικό πρόγραμμα και εκπαιδευτικό υλικό - ςχολικά εγχειρίδια" ΜΠΟΥΝΤΑ ΕΛΕΝΗ Απρίλιοσ 2013 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΛΙΓΑ 1.Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα Πξνγξάκκαηα πνπδώλ 2 1.1. Δλλνηνινγηθέο νξηνζεηήζεηο 2 1.2. Πξνζαλαηνιηζκνί θαη θηινζνθηθέο βάζεηο 4 1.3. Μνξθέο θαη είδε 9 1.4.Μεηαξξπζκίζεηο Αλαιπηηθψλ Πξνγξακκάησλ -Πξνγξακκάησλ 14 πνπδψλ 1.4.1. Παξαδνζηαθέο Πξνζεγγίζεηο 14 1.4.2. Πξννδεπηηθέο Πξνζεγγίζεηο 15 2. Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα Πξνγξάκκαηα πνπδώλ ζηελ 17 Διιάδα 2.1. Απφ ηε κεηαπνιίηεπζε κέρξη ην 2003: Γεληθή ζεψξεζε 17 2.2. ηνηρεία απφ ηνλ παηδαγσγηθφ ζρεδηαζκφ ηνπ Γ.Δ.Π.Π.. θαη 22 ησλ Α.Π.. ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο 2.2.1. Γεληθέο επηζεκάλζεηο 22 2.2.2. Δηδηθέο επηζεκάλζεηο γηα ηα Α.Π. θαη ηα λέα δηδαθηηθά 23 παθέηα 2.2.3. Δλδεηθηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ Α.Π.. 32 2.2.4. Καηλνηνκίεο ησλ Α.Π. θαη Γ.Δ.Π.Π. θαη ησλ αληίζηνηρσλ 35 δηδαθηηθψλ παθέησλ 3. Νέν ρνιείν - Πξώηα ν καζεηήο 38 3.1. Οη πξνηεξαηφηεηεο ζην Νέν ρνιείν 45 4. Νέα Πξνγξάκκαηα πνπδώλ (2011) 47 4.1. Γηαηί αιιαγή ζηα Πξνγξάκκαηα πνπδψλ 48 4.2. Καηλνηνκίεο ησλ Νέσλ Πξνγξακκάησλ πνπδψλ 49 4.3. Βαζηθά ζηνηρεία δηαθνξνπνίεζεο ησλ Νέσλ Πξνγξακκάησλ 51 πνπδψλ απφ ηα Γ.Δ.Π.Π. Α.Π. 4.4. Νέεο Γηδαθηηθέο Μέζνδνη 53 4.5. Δγρεηξίδηα - Δθπαηδεπηηθφ πιηθφ 57 4.6. χγθξηζε κε ηνπο ζηφρνπο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο 59 4.7. Καηεπζχλζεηο αιιαγψλ ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ηεο 60 Τπνρξεσηηθήο Δθπαίδεπζεο 4.8. Έμη θαη κία ζέζεηο γηα ηα Νέα Πξνγξάκκαηα πνπδψλ 60 4.9. Γνκή Πξνγξακκάησλ πνπδψλ 65 4.10. Δθπαηδεπηηθφο θαη Νέα Πξνγξάκκαηα πνπδψλ 65 5. Χξνιόγηα Πξνγξάκκαηα θαη ζύλδεζε κε Αλαιπηηθά 69 Πξνγξάκκαηα Πξνγξάκκαηα πνπδώλ Βηβιηνγξαθία 76
1. Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα Πξνγξάκκαηα πνπδώλ 1.1. Δλλνηνινγηθέο νξηνζεηήζεηο Σα νπζηαζηηθά ζεκέιηα ηεο παξερφκελεο απφ ην ζρνιείν παηδείαο ηίζεληαη ζην πιαίζην ηεο πξσηνβάζκηαο, θαη ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Σν Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα ηνπ θάζε καζήκαηνο ζηελ Α/ζκηα θαη Β/ζκηα Δθπ/ζε θαζνξίδεη ην γεληθφ ζθνπφ ηνπ καζήκαηνο, ηνπο ζηφρνπο, ηελ χιε πνπ πξέπεη λα δηδαρζεί γηα ηελ επίηεπμε απηψλ ησλ ζηφρσλ, ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία, αιιά θαη ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα απηήο ηεο κάζεζεο. Με βάζε ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα, πνπ είλαη φρη κφλν επηζηεκνληθφ θείκελν αιιά θαη λνκηθφ, γξάθνληαη ηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960 θαη κεηά, ν φξνο «αλαιπηηθφ πξφγξακκα» βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ησλ ζπδεηήζεσλ γχξσ απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο θάζε ρψξαο. ηηο ΖΠΑ αξρίδνπλ λα αζρνινχληαη ηδηαηηέξσο κε ηα ΑΠ θαη θπξίσο ησλ καζεκαηηθψλ θαη ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ. ηελ Αγγιία μεθηλά έλαο θηινζνθηθφο ζηνραζκφο γηα ηε θχζε ηνπ ΑΠ (Hirst, 1969), γίλνληαη πξνζπάζεηεο γηα ηελ πνηνηηθή αλαβάζκηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ην 1988 θνξπθψλεηαη έλαο εζληθφο δηάινγνο γχξσ απφ ην ΑΠ θαη ηελ πηνζέηεζε ελφο Δζληθνχ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο, αθνχ κέρξη ηφηε ε ζχληαμε ηνπ ΑΠ ήηαλ ηνπηθή ππφζεζε (Lawton, 1992). ηε Γεξκαλία, επίζεο έγηλε κεγάιε πξνζπάζεηα γηα ηε ξηδηθή αλακφξθσζε ησλ ΑΠ, ε νπνία άγγημε θαη δεηήκαηα δεκνθξαηηθψλ ηξφπσλ ζχληαμεο ησλ ΑΠ (Westphalen, 1982). ηελ Διιάδα, ε ζπδήηεζε γηα ηελ εθπφλεζε ΑΠ θαίλεηαη λα μεθίλεζε ηε δεθαεηία ηνπ 60 (Πεηξίηεο, 1966), ελψ ζην ξφιν ηνπ ΑΠ γηα ηελ εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε άξρηζε λα δίλεηαη ζεκαζία απφ ην 1980 θαη κεηά (Ξσρέιεο, 1981) κε πξνβιεκαηηζκνχο θαη πάλσ ζην ιεγφκελν «παξαπξφγξακκα» (Μαπξνγηψξγνο, 1996) θαη πάλσ ζε δπζαξκνλίεο πνπ παξαηεξήζεθαλ (Φινπξήο, 1995 α, 1995β). Ση είλαη φκσο απηφ πνπ νλνκάδεηαη «αλαιπηηθφ πξφγξακκα», δελ είλαη εχθνιν λα απαληεζεί. Τπάξρνπλ πνιινί νξηζκνί γηα ην ΑΠ, γεγνλφο φκσο είλαη φηη δελ ππάξρεη έλαο θνηλά απνδεθηφο νξηζκφο ηεο έλλνηαο «πξφγξακκα» ή έζησ «αλαιπηηθφ πξφγξακκα». Ο φξνο κπνξεί λα θπκαίλεηαη απφ ην ζπγθεθξηκέλν
δηάγξακκα ηεο χιεο ελφο καζήκαηνο κέρξη θαη ην ζχλνιν ησλ εκπεηξηψλ ηηο νπνίεο απνθηνχλ νη καζεηέο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ (Φινπξήο, 1995, Κεθάιαην 1.). χκθσλα κε ηελ παξαδνζηαθή έλλνηα ηνπ φξνπ, ΑΠ είλαη έλα δηάγξακκα καζεκάησλ πνπ πεξηιακβάλεη ηνπο γεληθνχο ζθνπνχο θάζε καζήκαηνο, ηε δηδαθηέα χιε θαη ηε ρξνληθή δηάξθεηά ηεο, θαζψο θαη ηηο δηάθνξεο άιιεο δξαζηεξηφηεηεο γηα ηνπο καζεηέο. Άιινη νξηζκνί, πνπ πξνέξρνληαη θπξίσο απφ αγγινζαμνληθέο ρψξεο πξνζδίδνπλ ζην ΑΠ κηα επξχηεξε έλλνηα (Φινπξήο, 1983: 9). O Bobbit, δίλεη δχν νξηζκνχο. Με ηνλ έλα ηαπηίδεη ην ΑΠ κε φιεο ηηο εκπεηξίεο, θαη κε ηνλ δεχηεξν αλαθέξεηαη ζε θαζνδεγνχκελεο εκπεηξίεο κέζα ζην ζρνιείν (Bobbit, 1971). Δλψ ν Eisner κε ηνλ νξηζκφ ηνπ ηνλίδεη φηη ΑΠ είλαη κηα ζεηξά απφ πξνζρεδηαζκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, πξάγκα πνπ δείρλεη φηη ππάξρεη νξγάλσζε, πξφζεζε θαη παηδαγσγηθέο ζπλέπεηεο (Eisner, 1985). Οη Saylor, Alexander θαη Lewis ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν ΑΠ κε ηελ επξχηεξε έλλνηα, ππνδειψλνληαο ην ζχλνιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ησλ κέζσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, γηα λα γίλεη ε κεηαβίβαζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ καζεκάησλ ζην καζεηή (Saylor, Alexander & Lewis, 1981: 33).(Eisner, 1985). Οη Ryan θαη Cooper πηζηεχνπλ φηη ΑΠ είλαη φιεο νη νξγαλσκέλεο θαη ζθφπηκα επηδησθφκελεο εκπεηξίεο ησλ καζεηψλ, γηα ηηο νπνίεο ην ζρνιείν αλαιακβάλεη ηελ επζχλε κεηάδνζήο ηνπο (Ryan & Cooper, 1980: 20). Δδψ γίλεηαη θαλεξφ φηη ζεκαζία δίλεηαη θαη ζηηο κεζφδνπο κεηάδνζεο ηεο γλψζεο, αιιά θαη ζηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ καζεηψλ θαη δηδαζθφλησλ. Ο Lawrence Stenhouse, πνπ είλαη απφ ηνπο πξσηνπφξνπο ζην ζρεδηαζκφ ΑΠ ζηελ Αγγιία, αλαθέξεη φηη ην ΑΠ κπνξεί θάπνηνο λα ην δεη ζαλ έλαλ νδεγφ, ν νπνίνο αλαθέξεη ηη πξέπεη λα ζπκβεί ζην ζρνιείν, αιιά επίζεο θαη ζαλ απηφ πνπ πξαγκαηηθά ζπκβαίλεη ζην ζρνιείν ζαλ απνηέιεζκα ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ ιακβάλνπλ ρψξα κέζα ζ απηφ. Αλ ην δεη θαλείο ζαλ νδεγφ, απιά ην δηαβάδεη θαη αθνινπζεί ηηο νδεγίεο. Αλ ην δεη, φκσο, ζαλ απηφ πνπ ζπκβαίλεη κέζα ζην ζρνιείν, ηφηε ην ΑΠ γίλεηαη πεδίν κειέηεο. χκθσλα κε ηνλ Lawrence Stenhouse, ε κειέηε ηνπ ΑΠ αθνξά ηε ζρέζε αλάκεζα ζ απηέο ηηο
δχν απφςεηο, ζαλ πξφζεζε θαη ζαλ πξαγκαηηθφηεηα (απνηέιεζκα) (Stenhouse, 1975: 2). Έηζη ν Stenhouse θαηαιήγεη φηη ην ΑΠ είλαη κηα πξνζπάζεηα λα θνηλσλήζεη θάπνηνο ηηο βαζηθέο αξρέο κηαο εθπαηδεπηηθήο πξφηαζεο, ζε κηα ηέηνηα κνξθή πνπ λα είλαη αλνηθηή ζε θξηηηθή αλάιπζε θαη λα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα γηα απνηειεζκαηηθή κεηαηξνπή ζε πξάμε (Stenhouse, 1975: 4). ε κηα πξνζπάζεηα κεηα-αλάιπζεο ε Κνπινπκπαξίηζε, πηνζεηεί ην γεληθφ νξηζκφ φηη ην ΑΠ απνηειεί έλα ζχλνιν απφ νδεγίεο θαη εκπεηξίεο, νη νπνίεο επεξεάδνπλ θαη ζπλζέηνπλ ηελ θαζεκεξηλή ζρνιηθή δσή. Γηαθξίλεη ηνπο νξηζκνχο ζε δχν θαηεγνξίεο απηνχο πνπ δίλνπλ έκθαζε ζην ΑΠ σο θαζνδεγεηηθφ πιαίζην θη εθείλνπο πνπ ηνλίδνπλ ην ζχλνιν ησλ εκπεηξηψλ πνπ απνθηνχλ νη καζεηέο, ηφζν κέζα απφ ην ζθφπηκν θαη πξνδηαγεγξακκέλν επίζεκν ΑΠ, φζν θαη απφ ην ιαλζάλνλ πνπ πξνθχπηεη απφ ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ ζρνιείσλ (Κνπινπκπαξίηζε, 2003: 12-13). Οη απαληήζεηο ηειηθά πνπ δίλνληαη ζρεηηθά κε ην ηη είλαη ΑΠ θαη ην ηη πξέπεη λα πεξηιακβάλεη εμαξηψληαη απφ ηε θηινζνθία θαη ηελ πνιηηηθννηθνλνκηθή ηδενινγία πνπ πηνζεηεί ν θαζέλαο θαη απφ ηελ αληίιεςε πνπ έρεη γηα ην ηη είλαη κάζεζε θαη δηδαζθαιία θαη γεληθά εθπαίδεπζε. Σν ΑΠ θάζε ρψξαο αληαλαθιά πεπνηζήζεηο, ζηάζεηο, παξαδνζηαθέο αμίεο θαη πξφηππα ζπκπεξηθνξάο απνδεθηά απφ ηηο θνηλσληθέο νκάδεο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ άζθεζε ηεο εμνπζίαο θαη δηακνξθψλνπλ ηελ θπξίαξρε ηδενινγία, θαζψο θαη ην βαζκφ νξγάλσζεο ηεο θνηλσλίαο, αθφκα θαη ηεο νηθνλνκηθήο ηεο αλάπηπμεο (Φινπξήο, 1995: 12). 1.2. Πξνζαλαηνιηζκνί θαη θηινζνθηθέο βάζεηο Αλάινγα κε θηινζνθηθέο, πνιηηηθέο θαη παηδαγσγηθέο παξαδνρέο, νη νπνίεο δηαηππψλνληαη ζηα εθάζηνηε ΑΠ, θαηαγξάθνληαη θαη δηαθξίλνληαη ζηε βηβιηνγξαθία δηάθνξεο θαηεπζχλζεηο. Απηέο νη θαηεπζχλζεηο δελ είλαη απιά ν γεληθφο ζθνπφο ηνπ ΑΠ, αιιά έλα ζχλνιν απφ ηδέεο πάλσ ζηηο νπνίεο εζηηάδεηαη θαη κε βάζε ηηο νπνίεο ζα ζρεδηαζηεί. Ζ εζηίαζε κπνξεί λα αθνξά ηε γλψζε, ην καζεηή ή ηελ θνηλσλία. Έηζη κπνξνχκε λα κηιάκε γηα ηξεηο βαζηθέο θαηεπζχλζεηο: ηε γλσζηηθή, ηελ αηνκηθή θαη ηελ θνηλσληθή θαηεχζπλζε (Υαηδεγεσξγίνπ, 1991: 17). Κάζε θαηεχζπλζε αληηπξνζσπεχεη θαη έλα
θηινζνθηθφ ξεχκα, απηέο βέβαηα νη θαηεπζχλζεηο δίλνπλ κηα απινπζηεπκέλε εηθφλα ηεο ηδέαο ηεο θαηεχζπλζεο. Απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 θαη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 παξαηεξείηαη κία ζηξνθή ζηε κειέηε ηνπ ΑΠ. Σν ΑΠ παχεη λα απνηειεί κφλν έλα εξγαιείν, έλαλ νδεγφ θαη θαζίζηαηαη αληηθείκελν κειέηεο θαη αλάιπζεο σο «θνηλσληθν-πνιηηηθφ θείκελν», ηνπ νπνίνπ ειέγρνληαη νη θηινζνθηθέο, παηδαγσγηθέο θαη πνιηηηθέο παξαδνρέο. Ο Huebner ζεσξνχζε φηη ε αλάπηπμε ηνπ ΑΠ είλαη εγγελψο κηα πνιηηηθή πξάμε, αθνχ ν ζρεδηαζηήο, πνπ θαηά θχξην ιφγν είλαη ην επίζεκν θξάηνο, αλαδεηεί λα δηακνξθψζεη γηα ην κέιινλ έλα «δίθαην» θαη «νξζφ» πεξηβάιινλ, ελδπλακψλεη ηα κνηίβα ζθέςεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζπληείλεη ζηε δηακφξθσζε αμηψλ. Σν ΑΠ ζεσξείηαη έλα «πνιηηηθφ» θείκελν, πνπ επλνεί ή παξακειεί θνηλσληθέο νκάδεο, πξνβάιιεη θπξίαξρεο ηδενινγίεο ή αθφκα αληηζηξαηεχεηαη πνιηηηθέο ηδενινγίεο (Huebner, 1966). To 1970 o Young παξνπζίαζε ηελ εξγαζία ηνπ ζρεηηθά κε ην πξφβιεκα ηεο παξερφκελεο ζρνιηθήο γλψζεο θαη ηνλ έιεγρν πνπ αζθνχλ πάλσ ηεο νη νξγαλσκέλεο θνηλσλίεο. Ππξήλαο ησλ ζπκπεξαζκάησλ απηήο ηεο εξγαζίαο ήηαλ ε δηαπίζησζε φηη ε παξερφκελε ζρνιηθή γλψζε ειέγρεηαη θαη θαζνξίδεηαη απφ πνιηηηθνχο παξάγνληεο. Τπνζηήξηδε φπσο θαη ν Bernstein φηη ε δφκεζε ηεο γλψζεο θαη ησλ ζπκβφισλ ζηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, ζπλδέεηαη εζσηεξηθά κε ηηο αξρέο θνηλσληθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ ειέγρνπ ζε κηα θνηλσλία. Έρνληαο ν Apple ππφςε ηνπ φινπο απηνχο ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο, πνπ απνκπζνπνηνχλ πνιιέο πιεπξέο ηεο εθπαίδεπζεο θαη δίλνπλ κηα λέα πλνή ζηελ παηδαγσγηθή επηζηήκε, ζηξέθεη ηε δηθή ηνπ πξνζπάζεηα ζηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα, θαη καο δείρλεη ζαπκάζηα ην ξφιν πνπ νη ζεσξεηηθνί ησλ ΑΠ παίδνπλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη πφζν πεξίηερλα νξγάλσζαλ ηελ εθπαίδεπζε ησλ βηνκεραληθψλ θνηλσληψλ ψζηε λα εμππεξεηεί ηα ζπκθέξνληα ηεο «εγεκνλίαο» (Apple, 1989:13-57). Με ηνλ φξν «εγεκνλία» ν Apple ελλνεί ην ζχλνιν ησλ πξαθηηθψλ, ησλ πξνζδνθηψλ θαη ησλ αμηψλ, ε ζπλεζηζκέλε καο αληίιεςε γηα ηνλ θφζκν. Δίλαη έλα ζχλνιν λνεκάησλ θαη αμηψλ πνπ θαζψο γίλνληαη αληηιεπηέο ζαλ πξαθηηθέο γίλνληαη επηβεβαησηηθέο, ζπληζηνχλ κηα έλλνηα πξαγκαηηθφηεηαο, κηα έλλνηα ηνπ απνιχηνπ, γηαηί γίλεηαη αληηθείκελν εκπεηξίαο (Apple, 1989: 21). Θεσξεί φηη ηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα είλαη νη
θχξηεο ππεξεζίεο κεηάδνζεο κηαο απνηειεζκαηηθήο θπξίαξρεο θνπιηνχξαο, ε νπνία κεηάδνζε επηηπγράλεηαη θπξίσο κέζα απφ ηα ΑΠ θαη ην ιαλζάλνλ ηδενινγηθφ ηνπο πεξηερφκελν. Γίλεη έκθαζε ζηε δηαδηθαζία πνπ νλνκάδεη «εθιεθηηθή παξάδνζε», ζχκθσλα κε ηελ νπνία κέζα απφ ηνπο θαζνξηζκέλνπο φξνπο ηεο θπξίαξρεο θνπιηνχξαο δηαγξάθεηαη πάληα ζαλ παξάδνζε, ην ζεκαληηθφ παξειζφλ. Ζ επηιεθηηθφηεηα είλαη ην θξηηήξην, νξηζκέλα λνήκαηα θαη πξαθηηθέο εθιέγνληαη γηα λα πάξνπλ έκθαζε, ελψ άιια παξακεινχληαη θαη απνθιείνληαη ή επαλεξκελεχνληαη, απνδπλακψλνληαη ή κπαίλνπλ ζε λέεο θφξκεο. Ο θιάδνο ηεο Παηδαγσγηθήο πνπ αλέπηπμε ηέηνηεο πξνζεγγίζεηο είλαη ε Κξηηηθή Παηδαγσγηθή κε θπξηφηεξνπο εθπξνζψπνπο ηνπο Apple, Giroux θαη McLaren. Σν έξγν απηψλ ησλ ξηδνζπαζηηθψλ ζεσξεηηθψλ ηνπ ΑΠ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξε αμία απφ ηελ άπνςε φηη έρνπλ πξνηείλεη άιιεο ζεσξεηηθέο βάζεηο γηα ηελ θαηάξηηζή ηνπ, θαζψο θαη φηη δείρλεη φηη κπνξνχλ λα ακθηζβεηεζνχλ πνιιέο απφ ηηο θαιέο πξνζέζεηο πνπ απνδίδνληαη ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ηα ΑΠ ησλ ζρνιείσλ ηεο Διιάδαο. O Eisner θαηαγξάθεη πέληε δηαθνξεηηθέο θαηεπζχλζεηο. Οη ηέζζεξηο πξνζαλαηνιηζκνί, εθηφο ηνπ ηερλνθξαηηθνχ, κπνξνχλ λα πεξηγξαθνχλ κε βάζε ηηο δχν δηαζηάζεηο: Σελ εζηίαζε ηνπ ΑΠ ζην άηνκν ή ηελ θνηλσλία, θαη ηα απνηειέζκαηα, ηα νπνία κπνξεί λα είλαη κεηξήζηκα ή αλνηθηά. χκθσλα κε ηνλ Eisner φηαλ ην ΑΠ εζηηάδεηαη ζην άηνκν, ηα απνηειέζκαηα ηνπ ΑΠ κπνξεί λα είλαη αλνηθηά, δειαδή κε κεηξήζηκα, νπφηε αλαθεξφκαζηε ζηελ Απηνπξαγκάησζε ηνπ Αηφκνπ, ε κπνξεί λα είλαη κεηξήζηκα, νπφηε αλαθεξφκαζηε ζε Γλσζηηθέο Γηαδηθαζίεο. Απφ ηελ άιιε, φηαλ έλα ΑΠ εζηηάδεηαη ζηελ θνηλσλία, ηα απνηειέζκαηα κπνξεί λα είλαη αλνηθηά νπφηε αλαθεξφκαζηε ζηελ Κνηλσληθή Αλαδφκεζε, ή κπνξεί λα είλαη κεηξήζηκα, νπφηε αλαθεξφκαζηε ζηνλ Αθαδεκατθφ Οξζνινγηζκφ. Ο M.Schiro κίιεζε γηα ηέζζεξηο βαζηθέο ζεσξίεο ησλ ΑΠ, θάζε ζεσξία απνηειείηαη απφ έλα ζχλνιν ηδεψλ ζρεηηθψλ κε ηε θχζε ησλ γλψζεσλ, ηελ ηθαλφηεηα πνπ δίλνπλ νη γλψζεηο ζην καζεηή, ην πψο αληηκεησπίδεηαη ν καζεηήο, ην ξφιν ηνπ δαζθάινπ θαη ηνπ καζεηή, ην πψο αληηκεησπίδεηαη ν καζεηήο θ.ιπ. Με κηα πξψηε καηηά, θαίλεηαη φηη ππάξρεη αληηζηνηρία αλάκεζα
ζηνπο πξνζαλαηνιηζκνχο, γηα ηνπο νπνίνπο κίιεζε ν Eisner κε ηηο ζεσξίεο ηνπ Schiro (Schiro, 1978). Ζ Shirley Grundy, πνπ εμέηαζε δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηε ζεσξία ηνπ ΑΠ, θαηέιεμε φηη έρνπκε λα θάλνπκε κε ηξία ζχλνια ζεσξεηηθψλ βάζεσλ, ην θαζέλα είλαη δηαθνξεηηθφ θαη ζπλεπάγεηαη δηαθνξεηηθή δφκεζε ηνπ ΑΠ. Αλαδεηά έλα ζεσξεηηθφ «ζεκέιην ιίζν», ν νπνίνο ζα παξείρε κηα ζπλεθηηθή «βάζε γηα ηηο βάζεηο». Βξίζθεη απηή ηε ζπλεθηηθή ζεσξία ζηε ζεσξία ηνπ Jurgen Habermas πεξί ησλ «ελδηαθεξόλησλ» πνπ ζπληζηνχλ ηνπ γλψζε, απηά ηα «ηξία ζεκειηώδε αλζξώπηλα ελδηαθέξνληα», νλνκάδεη ν Habermas «ηερληθά, πξαθηηθά θαη ρεηξαθεηηθά» (Grundy, 2003: 13-14). Σν άηνκν πνπ παξαθηλείηαη απφ ηερληθά ελδηαθέξνληα, πξνζπαζεί λα πξνβιέςεη θαη λα απνθηήζεη ηνλ έιεγρν ηνπ πεξηβάιινληνο. Απηφ γίλεηαη κε ην λα πξνζπαζεί λα βξεη λφκνπο, λνκνηέιεηεο, κέζσ ηεο παξαηήξεζεο θαη ηνπ πεηξακαηηζκνχ, δειαδή κέζα απφ θαζαξά επηζηεκνληθέο δηαδηθαζίεο. Απφ ηελ άιιε ην άηνκν, πνπ παξαθηλείηαη απφ πξαθηηθά ελδηαθέξνληα, επηδεηά ηελ θαηαλφεζε θαη ην λφεκα κέζα απφ ηελ επηθνηλσλία θαη ηε δηαπξαγκάηεπζε κε άιια άηνκα. Δδψ θαίλεηαη θαζαξά, φηη ε γλψζε είλαη απνηέιεζκα κηαο θαηαζθεπήο, ε νπνία πξνυπνζέηεη θαη ηελ θνηλσληθή ζπλαίλεζε, ζε αληίζεζε κε ηελ πξνεγνχκελε πξνζέγγηζε, φπνπ ε γλψζε ζεσξείηαη φηη ππάξρεη ζηελ αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα θαη απιά αλαθαιχπηεηαη. Σέινο, ην άηνκν πνπ παξαθηλείηαη απφ ρεηξαθεηηθά ελδηαθέξνληα, επηδεηά ηελ θξηηηθή ηεο επηθξαηνχζαο ηδενινγίαο, ε νπνία παξεκπνδίδεη ηελ θνηλσληθή θαηαζθεπή ηεο γλψζεο. Ζ δηαθνξά κε ην άηνκν, πνπ παξαθηλείηαη απφ πξαθηηθά ελδηαθέξνληα, είλαη φηη πέξα απφ ηελ επηθνηλσλία, ην κνίξαζκα θαη ηε δηαπξαγκάηεπζε ησλ ηδεψλ, εκπιέθεηαη ε αλάπηπμε ηεο απηνλνκίαο θαη ηεο θξηηηθήο ζθέςεο (Habermas, 1971). Βαζηζκέλε ε Grundy ζ απηέο ηηο ηδέεο, πεξί γλσζηηθψλ ελδηαθεξφλησλ πξνζδηνξίδεη έμη δηαζηάζεηο ησλ ΑΠ: ην ζθνπφ ηνπ ΑΠ, ηε θχζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ, ηηο ζρέζεηο ηζρχνο κέζα ζην ΑΠ, ηε θχζε ηνπ ζρεδηαζκνχ ηνπ, ηελ εθαξκνγή ηνπ θαη ηέινο ηελ αμηνιφγεζή ηνπ. Λακβάλνληαο ππφςε, φινπο ηνπο πξνζαλαηνιηζκνχο ησλ ΑΠ, πνπ πξναλαθέξακε, θαίλεηαη φηη ζηεξίδνληαη ζε νξηζκέλεο αμίεο θαη ηδέεο γηα ην άηνκν, ηε γλψζε, ην ξφιν ηνπ δαζθάινπ, ηνπο ζηφρνπο ηνπ ΑΠ θ.ιπ. Έηζη
γίλεηαη θαλεξφ φηη, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, ε θηινζνθία ηεο παηδείαο, σο ζπγθξνηεκέλν ζχζηεκα ζέζεσλ θαη απφςεσλ θαζνξίδεη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ, ην ζρεδηαζκφ, ηελ εθαξκνγή θαη ηελ αμηνιφγεζε ηνπ ΑΠ. ε ζρέζε κε ην κέιινλ δηαθαίλνληαη δχν θχξηνη πξνζαλαηνιηζκνί: ν έλαο πεξηζζφηεξν αλζξσπηζηηθφο θαη ν άιινο πεξηζζφηεξν ηερλνθξαηηθφο (Pinar, Reynolds, Slattery, & Taubman, 1995). O M. Mayo αλαθέξεηαη ζε έλαλ πξνζαλαηνιηζκφ πξνο ην κνληέιν ηεο αγνξάο θαη έλαλ δεκνθξαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ (Mayo 1997: Κεθάιαην 1.). Ο MacNeil κηιά γηα δχν θαηεπζχλζεηο, ηελ «καιαθή» θαηεχζπλζε ζχκθσλα κε ηελ νπνία ππάξρεη ελδηαθέξνλ γηα ην λφεκα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ αλάκεζα ζε καζεηέο δηδάζθνληεο θαη άιινπο παξάγνληεο, θαη κηα «ζθιεξή» θαηεχζπλζε», ζχκθσλα κε ηελ νπνία ππάξρεη ελδηαθέξνλ γηα ηελ αθξηβή πεξηγξαθή ησλ δηαδηθαζηψλ ζρεδηαζκνχ ησλ ΑΠ θαη ηνλ έιεγρν θαη ηελ πξφβιεςε κειινληηθψλ θαηαζηάζεσλ (MacNeil, 1990). Πξφθεηηαη γηα ηα ΑΠ πνπ πεξηιακβάλνπλ ζαθψο δηαηππσκέλνπο ζηφρνπο θαη ηε δηαδηθαζία, ε νπνία απαηηείηαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ. Με ηελ πξψηε θαηεχζπλζε ηάζζνληαη νη αλζξσπηζηέο, νη θξηηηθνί παηδαγσγνί θαζψο θαη νη αλαδνκηζηέο. Πνιιά βηβιία ηα νπνία αζρνινχληαη κε ην ΑΠ αθηεξψλνπλ έλα κέξνο ηνπο ζε νξηζκνχο, ζαλ απηφ λα απνηειεί κηα αθεξεκέλε έλλνηα πνπ ππάξρεη έμσ θαη πξηλ απφ ηελ αλζξψπηλε εκπεηξία. Σν ΑΠ, φκσο δελ απνηειεί κηα αθεξεκέλε έλλνηα, αιιά έλαλ ηξφπν νξγάλσζεο ελφο ζπλφινπ αλζξψπηλσλ εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ, έλα πνιηηηζκηθφ θαηαζθεχαζκα. Κάζε εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή εκπεξηθιείεη κηαλ αληίιεςε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ θφζκνπ. Σν ΑΠ απνηειεί έλα ζχλνιν ηέηνησλ πξαθηηθψλ, πνπ δελ κπνξνχλ λα ππάξρνπλ πέξα απφ νξηζκέλεο πεπνηζήζεηο γηα ηνπο αλζξψπνπο, απφ ην πψο αιιειεπηδξνχλ θαη απφ ην πψο ζα έπξεπε λα αιιειεπηδξνχλ κε ηνλ θφζκν. Αλ θνηηάμνπκε θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο πξαθηηθήο, πνπ ζπκπεξηιακβάλεη νξγαλσηηθέο, φπσο θαη δηδαθηηθέο θαη καζεηηθέο πξαθηηθέο, δε βξίζθνπκε θπζηθνχο λφκνπο, αιιά πεπνηζήζεηο θαη αμίεο (Grundy, 2003: 19). 1.3. Μνξθέο θαη είδε
Σν ΑΠ θαηαηάζζεηαη ζε αξθεηέο θαηεγνξίεο ή είδε. Γηα παξάδεηγκα, κπνξεί λα είλαη ππνρξεσηηθφ ή επηινγήο, πξννδεπηηθφ (παηδνθεληξηθφ) ή ζπληεξεηηθφ, παξαδνζηαθφ ή λένπ ηχπνπ, ην νπνίν νλνκάδεηαη, φπσο πξναλαθέξακε, curriculum. Ο John Goodlad, θάλεη κηα δηάθξηζε ζε πέληε δηαθνξεηηθά είδε ΑΠ: α) ην ηδαληθφ, απηφ πνπ πξνηείλεηαη απφ ηελ πνιηηηθή εγεζία θαη ηνπο δηάθνξνπο θνξείο. β) ην επίζεκν, απηφ πνπ έρεη εγθξηζεί γηα λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηα ζρνιεία. γ) ην αληηιεπηφ, απηφ πνπ εξκελεχεηαη απφ ηνπο δηδάζθνληεο. δ) ην ιεηηνπξγηθφ, απηφ πνπ πξαγκαηηθά ζπκβαίλεη ζηα ζρνιεία, φπσο ην παξαηεξνχλ θαη ην εξκελεχνπλ νη εξεπλεηέο θαη ε) ην βησκαηηθφ ΑΠ, απηφ πνπ βηψλεη θάζε καζεηήο θαη κπνξεί λα δηαπηζησζεί απφ εξσηεκαηνιφγηα, ζπλεληεχμεηο κε ηνπο καζεηέο θαη ηελ παξαηήξεζε απηψλ. Οη Βξεηηφο-Καςάιεο (1990: 17) θάλνπλ θαη αξρήλ ηε δηάθξηζε αλάκεζα ζηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα θαη ηα Curriculum, ιακβάλνληαο ππφςε ηελ εμέιημε ησλ ΑΠ ζηελ ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο ζην δπηηθφ θφζκν. χκθσλα κε ηελ δηάθξηζε απηή, ηα παξαδνζηαθά ΑΠ απνηεινχλ ζπλήζσο θαηαιφγνπο ζπλνπηηθψλ δηαγξακκάησλ ησλ πεξηερνκέλσλ δηδαζθαιίαο, ηα νπνία είλαη δεζκεπηηθά γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ, πξέπεη δειαδή λα δηδαρζνχλ ζε θαζνξηζκέλν ρξφλν θαη ηάμε. Ο φξνο curriculum έρεη αληίζεηα πην ζπγθεθξηκέλν θαη ζηελφ πεξηερφκελν, θαζψο αλαθέξεηαη ζπλήζσο ζηελ, θαηά ην δπλαηφλ, ιεπηνκεξεηαθή πεξηγξαθή κηαο δηαδηθαζίαο κάζεζεο γηα έλα ζπγθεθξηκέλν θχθιν καζεηψλ θαη επίζεο γηα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ curriculum είλαη ην γεγνλφο φηη ε δηαδηθαζία απηή κάζεζεο δελ παίξλεη κηα «ηειηθή κνξθή». Πέξα απφ δηάθνξεο παξαιιαγέο ην curriculum ραξαθηεξίδεηαη απφ ηέζζεξα δνκηθά ζηνηρεία: α) Σνπο ζηφρνπο. Σν curriculum έρεη σο αθεηεξία ζπγθεθξηκέλνπο θαη ζαθψο δηαηππσκέλνπο ζηφρνπο, πνπ επηδηψθεη λα επηηχρεη. β) Σα πεξηερφκελα. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ επηιέγνληαη ηα θαηάιιεια πεξηερφκελα, ηα νπνία ζην curriculum δελ επηιέγνληαη απφιπηα σο κνξθσηηθά αγαζά, κε κηα ππνηηζέκελε κνξθσηηθή αμία, αιιά κε κνλαδηθφ θξηηήξην ηελ θαηαιιειφηεηά ηνπο γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ. γ)σε κεζνδνινγία. Οη κεζνδνινγηθέο ππνδείμεηο, νη νπνίεο επηιέγνληαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ. Σν curriculum πεξηέρεη επίζεο
ελαιιαθηηθέο κεζνδνινγηθέο πξνηάζεηο θαη κέζα δηδαζθαιίαο, ηα νπνία κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ν εθπαηδεπηηθφο. Οη ππνδείμεηο απηέο, νη νπνίεο παξ φιν πνπ είλαη δνθηκαζκέλεο θαη θαζηεξσκέλεο, δελ έρνπλ δεζκεπηηθφ ραξαθηήξα θαη κπνξνχλ λα ζπκπιεξψλνληαη ή λα πξνζαξκφδνληαη. δ) Σνλ έιεγρν επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ. Σν curriculum πεξηέρεη ελαιιαθηηθέο πξνηάζεηο θαη δπλαηφηεηεο ειέγρνπ ηνπ βαζκνχ επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ, θαη ν έιεγρνο απηφο απνηειεί ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο δηαδηθαζίαο επαλαηξνθνδφηεζεο θαη ζπλερνχο βειηίσζήο ηνπ. Ο φξνο curriculum είλαη γλσζηφο απφ πνιχ παιηά. Όκσο κε ηελ έλλνηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο κνξθήο ΑΠ, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ζηελ αγγινζαμνληθή βηβιηνγξαθία (Zais, 1976: 22) κφιηο ηα ηειεπηαία ρξφληα αξρίδεη λα θαζηεξψλεηαη σο εθπαηδεπηηθφο φξνο παξάιιεια κε ηνλ επξχηεξα γλσζηφ φξν ΑΠ. Οξηζκέλα ζηνηρεία ζηα νπνία ζηεξίδνπλ ηε δηάθξηζε αλάκεζα ζην ΑΠ θαη ην curriculum, είλαη ηα αθφινπζα: α) Οη ζθνπνί ησλ παιηψλ ΑΠ απνηεινχλ γεληθφινγεο αξρέο εζληθνχ, ζξεζθεπηηθνχ, θνηλσληθνχ θιπ. πεξηερνκέλνπ, πνπ δελ έρνπλ θακία ζρέζε κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα πνπ δνπλ νη καζεηέο, δελ αλαιχνληαη ζε επηκέξνπο ζηφρνπο ή, φηαλ γίλεηαη απηφ, δηαηππψλνληαη ζπλήζσο κε ηε κνξθή θαηαιφγνπ πεξηερνκέλσλ. ην curriculum αληίζεηα νη ζθνπνί αλαιχνληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο θαη ζαθείο ζηφρνπο, ζπλδένληαη κε ην παξφλ θαη κε ηνλ ππεξθείκελν γεληθφ ζθνπφ. β) ηα παξαδνζηαθά ΑΠ ηα πεξηερφκελα δηδαζθαιίαο, απνηεινχλ ηνλ θχξην ππξήλα ηνπο. Ζ δηδαζθαιία ησλ πεξηερνκέλσλ γίλεηαη απηνζθνπφο. πλήζσο ηα ίδηα πεξηερφκελα ηζρχνπλ επί πνιιά έηε θαη δελ αλαζεσξνχληαη. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν δελ αμηνπνηνχληαη λέα πεξηερφκελα θαη ε ζρνιηθή γλψζε ηαπηίδεηαη κε ην πεπαιαησκέλν. ην curriculum ηα πεξηερφκελα αζθνχλ κηα δηαθνξεηηθή ιεηηνπξγία, γηαηί ζπλδένληαη κε ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ θαη αλακνξθψλνληαη ζπλερψο. γ) ε ζρέζε κε ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο, ηα παξαδνζηαθά ΑΠ δελ πεξηέρνπλ ή πξνζθέξνπλ αλεπαξθείο κεζνδνινγηθέο ππνδείμεηο. Παξέρνπλ βέβαηα κε απηφλ ηνλ ηξφπν πεξηζψξηα απηνλνκίαο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ, αιιά θαηά κηα άιιε άπνςε ηνλ αθήλνπλ αβνήζεην. ην curriculum ν ζρεδηαζκφο θαη ε νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο δελ ζεσξνχληαη αλεμάξηεηα απφ ηνπο ζηφρνπο θαη ηα πεξηερφκελα. Έηζη ζηελ ηξίηε ζηήιε
παξαηίζεληαη ελδεηθηηθέο κεζνδνινγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ελαιιαθηηθέο δπλαηφηεηεο ρξήζεο δηδαθηηθψλ κέζσλ. δ) ηελ αμηνιφγεζε ην ΑΠ αλαθέξεη ζπλήζσο ηνλ αξηζκφ ησλ γξαπηψλ δηαγσληζκάησλ, ελψ ζην curriculum εκπεξηέρνληαη κέζνδνη θαη εξγαιεία ειέγρνπ ηεο επίδνζεο θαηά ηε δηαηχπσζε ησλ ζηφρσλ (Βξεηηφο, Καςάιεο, 1990: 20-23) Σέινο κηα ζεκαληηθή δηαθνξά πνπ ηνλίδεηαη αλάκεζα ζην ΑΠ θαη ην curriculum ζρεηίδεηαη θπξίσο κε ηε δηαδηθαζία ζχληαμεο. Σα παξαδνζηαθά ΑΠ ζπληάζζνληαη ζπλήζσο απφ κηα θιεηζηή επηηξνπή ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο, ελψ ζηε ζχληαμε ηνπ curriculum παίξλνπλ κέξνο εθπξφζσπνη δηαθφξσλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ, αιιά θαη κάρηκνη εθπαηδεπηηθνί. Δίλαη πξνθαλέο φηη ην curriculum κε φια φζα πξνδηαγξάθεη πεξηνξίδεη ηελ απηνλνκία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, αθφκα θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ αλνηθηψλ curriculum, θαη φπσο ζα δνχκε παξαθάησ ν εθπαηδεπηηθφο αλαγθάδεηαη λα θηλείηαη κέζα ζηα πιαίζηα πνπ ηνπ ππαγνξεχνληαη. Απ ηε ζθνπηά απηή ηα παξαδνζηαθά ΑΠ παξνπζηάδνπλ πιενλέθηεκα ζε ζρέζε κε ην curriculum, αθνχ δίλνπλ κφλν θαηάινγν πεξηερνκέλσλ. Ζ ρξπζή ηνκή πνπ πξνηείλεηαη απφ θάπνηνπο είλαη ην ΑΠ κε κνξθή curriculum, κηα ιχζε πνπ ζπλδπάδεη ηα πιενλεθηήκαηα θαη απνθεχγεη ηα κεηνλεθηήκαηα. Πξφθεηηαη γηα έλαλ ελδηάκεζν ηχπν παξαδνζηαθνχ ΑΠ θαη curriculum, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηα ηέζζεξα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ curriculum, ζε κηα κνξθή φκσο πνπ δηαγξάθεη απιψο ηα πιαίζηα κέζα ζηα νπνία ζα θηλεζεί ν εθπαηδεπηηθφο (Βξεηηφο, Καςάιεο, 1990: 21). Ωζηφζν νη πην ζεκαληηθέο δηαθξίζεηο πνπ κπνξνχλ λα γίλνπλ αθνξνχλ: α) Σε δπλαηφηεηα παξέκβαζεο ηνπ δηδάζθνληα ζην ΑΠ, νπφηε κηιάκε γηα αλνηρηά θαη θιεηζηά ΑΠ, β) ηελ εζσηεξηθή δνκή θαη νξγάλσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ, νπφηε κηιάκε γηα γξακκηθήο ή ζπεηξνεηδνχο κνξθήο ΑΠ, θαη γ) ηα απνηειέζκαηα ηε κάζεζεο ζην ζρνιείν, νπφηε κηιάκε γηα ην επίζεκν θαη θξπθφ ΑΠ (Υαηδεγεσξγίνπ, 1998: 107). Ζ δηάθξηζε αλάκεζα ζε αλνηρηά θαη θιεηζηά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα αθνξά ηδηαίηεξα ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη θαηά δεχηεξν ιφγν ηνπο καζεηέο. ε έλα αλνηθηνχ ηχπνπ ΑΠ ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα παξέκβεη, λα ζέζεη, λα αλαπξνζαξκφζεη ή λα αλαζεσξήζεη ζηφρνπο, λα επηιέμεη πεξηερφκελα θαη
κέζνδν δηδαζθαιίαο. Ο ζχιινγνο ησλ δηδαζθφλησλ κε κηα θνπιηνχξα ζπλεξγαηηθφηεηαο, πξέπεη λα ραξάμεη έλα ΑΠ, ην νπνίν ζα αθνινπζεί κελ curriculum βαζηθψλ αξρψλ, αιιά ζα είλαη πξνζαξκνζκέλν ζηηο αλάγθεο ηνπ ζρνιείνπ. ηελ πεξίπησζε ησλ αλνηθηνχ ηχπνπ ΑΠ νη εθπαηδεπηηθνχ δελ είλαη απιψο εληνινδφρνη ησλ εθπαηδεπηηθψλ αξρψλ, νη νπνίνη θαινχληαη λα δηδάμνπλ έλα ΑΠ πνπ δηακνξθψζεθε απφ άιινπο έμσ απφ ην ζρνιείν, αιιά δεκηνπξγνχληαη νη πξνυπνζέζεηο λα κεηαηξαπνχλ ζε «νξγαληθνύο δηαλννύκελνπο». Σν ΑΠ δελ ζπληζηά ηεηειεζκέλν γεγνλφο (curriculum as fact), θάηη πνπ ππάξρεη έμσ απφ ην ζρνιείν θαη πξέπεη λα ην δηδάμνπλ νη εθπαηδεπηηθνί. Σν ΑΠ νηθνδνκείηαη κέζα ζηελ θαζεκεξηλή πξαθηηθή ηεο ζρνιηθήο δσήο, πξάγκα ην νπνίν ζεκαίλεη επειημία ζηφρσλ, πεξηερνκέλνπ θαη κεζνδνινγίαο. O Stenhouse, ν νπνίνο δηαθξίλεη ηα ΑΠ ζε πξνγξάκκαηα ζπκπεξηθνξηθψλ ζηφρσλ θαη ζε πξνγξάκκαηα αλνηθηψλ δηεξγαζηψλ θαη δηαδηθαζηψλ, επηζεκαίλεη φηη ηα ΑΠ δηαδηθαζηψλ είλαη αλνηθηά, δελ πξνζθέξνπλ έηνηκεο απαληήζεηο, δελ παξέρνπλ έηνηκε γλψζε, αιιά πξνθαινχλ ην καζεηή λα εξεπλήζεη γηα λα ηελ θαηαθηήζεη (Stenhouse, 2003). Απηή ε πξνζέγγηζε ζηεξίδεηαη ζηελ παξαδνρή φηη ν κνλαδηθφο ρψξνο κάζεζεο δελ είλαη ε ζρνιηθή αίζνπζα θαη κνλαδηθή πεγή κάζεζεο δελ είλαη ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην. Υψξνη κάζεζεο γίλνληαη εθηφο απφ ην ζρνιείν, ηα κνπζεία, νη πηλαθνζήθεο, ηα κλεκεία θ.ιπ. θαη πεγέο κάζεζεο ην δηαδίθηπν, ηα κέζα ελεκέξσζεο, δηάθνξα βηβιία πέξα απφ ην ζρνιηθφ θιπ. Αληίζεηα ην θιεηζηνχ ηχπνπ ΑΠ, είλαη απφιπηα θαζνξηζκέλν, σο πξνο φια ηα δνκηθά ηνπ ζηνηρεία θαη ν εθπαηδεπηηθφο θαιείηαη λα ην εθαξκφζεη, πινπνηψληαο επαθξηβψο ηνπο ζηφρνπο, εμεηάδνληαο ηα πξνθαζνξηζκέλα πεξηερφκελα κε ηε δεδνκέλε κεζνδνινγία θαη αμηνινγεί ηελ επίηεπμε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ αλαιπηηθψλ θαη πξνθαζνξηζκέλσλ ζηφρσλ. Απηά θαζνξίδνληαη απφ επίζεκα θείκελα, πνπ έρνπλ ζπγγξάςεη θάπνηνη εηδηθνί, κε ηηο νδεγίεο θαη ηελ έγθξηζε ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο. Σν θιεηζηνχ ηχπνπ ΑΠ (syllabus) είλαη «δάζθαιν-αδηαπέξαζην». Λέεη αθξηβψο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ηη πξέπεη λα θάλεη ζε θάζε ελφηεηα, πψο ζα ην θάλεη θαη πνιιέο θνξέο νξίδεη επαθξηβψο θαη ηε ρξνληθή δηάξθεηα.
Απφ ηε ζθνπηά ηνπ καζεηή ε αλνηθηφηεηα ηνπ ΑΠ ζεκαίλεη πσο πξέπεη λα απνθεχγεη ζηφρνπο πνπ έρνπλ ηελ έλλνηα ζπγθεθξηκέλσλ ηειηθψλ κνξθψλ ζπκπεξηθνξάο ηνπ καζεηή, αιιά ε απφιεμε θαη ε θαηάιεμε ηεο δηδαζθαιίαο πξέπεη λα απνκέλεη πάληα αλνηθηή. Ζ αλνηθηφηεηα ή θιεηζηφηεηα ηνπ ΑΠ, είλαη έλα πνιπδηάζηαην ζέκα, κηα θαη ηίζεληαη πνιιά εξσηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο απηνλνκίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ηελ πνιηηηθή δηάζηαζε ηεο ζχληαμεο ησλ θιεηζηψλ ΑΠ, ηελ εκπηζηνζχλε πνπ δίλεηαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ λα ζέζεη ζηφρνπο, λα επηιέμεη πεξηερφκελα, λα δηδάμεη λα αμηνινγήζεη θαη θπζηθά ηελ αλνηθηφηεηα ηεο δηδαθηηθήο κεζνδνινγίαο. Σίζεηαη επίζεο ην εξψηεκα αλ είλαη πξνηηκφηεξν λα δνζνχλ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ νη γεληθνί ζθνπνί θαη ην πεξηερφκελν ηεο χιεο, θαη ζηε ζπλέρεηα λα ζέζεη ν ίδηνο ζηφρνπο πνπ πεγάδνπλ απφ ηνπο γεληθνχο ζθνπνχο, ή λα δνζνχλ κφλν ζπγθεθξηκέλνη ζηφρνη, πνπ ζα αλαθέξνληαη θπζηθά ζε ζπγθεθξηκέλν πεξηερφκελν θαη ν εθπαηδεπηηθφο λα πξνζπαζήζεη λα ηνπο πεηχρεη.
1.4. Μεηαξξπζκίζεηο Αλαιπηηθώλ πξνγξακκάηωλ Πξνγξακκάηωλ 1.4.1. Παξαδνζηαθέο πξνζεγγίζεηο πνπδώλ Ζ έλλνηα ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζπγρέεηαη ζπρλά κε ηελ έλλνηα ηεο «χιεο» ησλ καζεκάησλ πνπ πξέπεη λα δηδαρηεί απφ ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο θαη λα αθνκνησζεί απφ ηνπο καζεηέο θαη ηηο καζήηξηεο. Γη απηφ κεξηθέο θνξέο ε κεηαξξχζκηζή ηνπο ζεσξείηαη σο κηα ππφζεζε πξφζζεζεο θαη αθαίξεζεο χιεο, αιιαγήο βηβιίσλ, δηδαθηηθψλ κέζσλ θαη κεζφδσλ δηδαζθαιίαο. Ζ άπνςε απηή ζρεηίδεηαη κε κηα παξαδνζηαθή πξνζέγγηζε ηεο εθπαίδεπζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε εθπαίδεπζε ηαπηίδεηαη κε ηηο εμήο δχν δηαδηθαζίεο: α) ηελ απνηακίεπζε ζην κπαιφ ησλ παηδηψλ ελφο απζηεξά θαζνξηζκέλνπ ζπλφινπ πιεξνθνξηψλ, θαη β)ηελ εμάζθεζε ησλ καζεηψλ θαη ησλ καζεηξηψλ ζε έλα ξεπεξηφξην ηερληθψλ δηαρείξηζεο ησλ πιεξνθνξηψλ απηψλ. Πξφθεηηαη γηα κηα πξνζέγγηζε πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο ζηάζηκεο θαη ηηο ζπληεξεηηθέο θνηλσλίεο, πνπ αληηζηέθνληαη ζηηο ξηδηθέο αιιαγέο. ε έλα ηέηνην θνηλσληθφ πιαίζην ε κεηαξξχζκηζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ πεξηνξίδεηαη ζηελ πξνζζαθαίξεζε χιεο θαη ζηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο θαη, κεξηθέο θνξέο, ζηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ ξεπεξηνξίνπ ηερληθψλ δηαρείξηζεο ησλ πιεξνθνξηψλ απηψλ. Αιιαγέο αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ απηήο ηεο κνξθήο έρνπλ αθεηεξία ηε ινγηθή φηη ε απνζηνιή ηεο εθπαίδεπζεο παξακέλεη αλαιινίσηε ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ θαη φηη νη αιιαγέο απφ γεληά ζε γεληά ζηε κφξθσζε ησλ αλζξψπσλ αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ζηελ αιιαγή ελφο κέξνπο ηνπ ζψκαηνο ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ησλ ηερληθψλ δηαρείξηζήο ηνπο. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο, θαηά θαλφλα, νη πνιηηηθέο εγεζίεο αλαζέηνπλ ζηηο αξκφδηεο εθπαηδεπηηθέο ππεξεζίεο λα πξνρσξήζνπλ ζηηο, πξνθαζνξηζκέλεο σο πξνο ην είδνο θαη ηελ έθηαζε, αιιαγέο θαη λα πάξνπλ φια ηα κέηξα ψζηε λα εθαξκνζηνχλ πηζηά απφ ηνπο/ηηο εθπαηδεπηηθνχο. Ζ ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φηαλ πξνβιέπεηαη, πεξηνξίδεηαη ζην ξφιν ηνπ εθηειεζηή πηινηηθψλ εθαξκνγψλ, πνπ παξέρεη ζηνπο ζπγγξαθείο ησλ λέσλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηνηρεία είηε γηα κεγαιχηεξε πξνζαξκνγή ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε είηε,
ζπρλφηεξα, γηα ην ζρεδηαζκφ πξνγξακκάησλ επηκφξθσζεο, κε ζηφρν ηελ πξνζαξκνγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηα λέα δεδνκέλα. 1.4.2. Πξννδεπηηθέο πξνζεγγίζεηο Γηαθνξεηηθή είλαη ε άπνςε γηα ηηο κεηαξξπζκίζεηο ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε φζεο θνηλσλίεο δελ ραξαθηεξίδνληαη απφ θφβν απέλαληη ζηηο αιιαγέο, αιιά αληίζεηα ηηο επηδηψθνπλ σο απαξαίηεηεο δηαδηθαζίεο ζην πιαίζην κηαο θνηλσληθά ζρεδηαζκέλεο πνξείαο πξνο ηελ αλζξψπηλε πξφνδν. ηελ πξνζέγγηζε απηή ε κεηαξξχζκηζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ επηηξέπεη πνιιέο εθδνρέο, θαζψο πνιιέο είλαη νη απφςεηο γη απηφ πνπ ραξαθηεξίδεηαη «αλζξψπηλε πξφνδνο» θαη, ζηε ζπλέρεηα, πνιιέο είλαη νη απφςεηο γηα ηελ απνζηνιή πνπ θαιείηαη λα επηηειέζεη ε εθπαίδεπζε ζηελ πνξεία απηή. Σα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, δειαδή, έξρνληαη θαηαξρήλ λα απαληήζνπλ ζε ζεκειηψδε εξσηήκαηα, πνπ είλαη εξσηήκαηα πνιηηηθνχ ραξαθηήξα, κε ηελ θπξηνιεθηηθή έλλνηα ηνπ φξνπ. Σα παξαπάλσ εξσηήκαηα ραξαθηεξίδνληαη «ζεκειηψδε», επεηδή ην είδνο ηεο απάληεζήο ηνπο είλαη εθείλν πνπ θαζνξίδεη φια φζα πξέπεη λα επηηειεζηνχλ ζην πιαίζην ηεο εθπαίδεπζεο γηα λα κπνξέζεη απηή λα αληαπνθξηζεί κε επηηπρία ζηελ απνζηνιή ηεο. Απηά αθνξνχλ, π.ρ., ην πεξηερφκελν ησλ καζεκάησλ, ηνπο ηξφπνπο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο, ην καζεζηαθφ πεξηβάιινλ, ηηο κνξθέο αμηνιφγεζεο, ηηο ζρέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηνπο γνλείο θαη φια φζα ζπλδένληαη κε ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ζπκβάιινπλ ζηελ επηηπρία ηεο ή, αληίζεηα, ηελ παξεκπνδίδνπλ. Αληηιακβάλεηαη θαλείο φηη ε κεηαξξχζκηζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα νιφθιεξν ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, θαζψο απνηειεί αθεηεξία θαη ζεκείν αλαθνξάο γηα θάζε αιιαγή ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα: αμηνιφγεζε, θηηξηαθή θαη πιηθνηερληθή ππνδνκή, δηδαθηηθά πιηθά θαη ζρνιηθά εγρεηξίδηα, επηκφξθσζε θαη άιια παξφκνηα εμαξηψληαη πιήξσο απφ ην πεξηερφκελν ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Γη απηφ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, δεθαεηία έληνλσλ παηδαγσγηθψλ πξνβιεκαηηζκψλ θαη ξηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ ζηελ Δπξψπε, ηα ζρεηηθά εγρεηξήκαηα «ζθξαγίζηεθαλ» απφ ηε θξάζε «εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε είλαη ε κεηαξξχζκηζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ». Απφ φια ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη φηη νη απνθάζεηο πνιηηηθνχ ραξαθηήξα πνπ βξίζθνληαη ζηελ αθεηεξία ηεο εθπφλεζεο ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ αθνξνχλ ηα εξσηήκαηα, γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κειινληηθήο θνηλσλίαο, γηα ην ξφιν ηεο
εθπαίδεπζεο ζηελ επίηεπμε ηνπ νξάκαηνο γηα ηελ θνηλσλία θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κνξθσκέλνπ αλζξψπνπ ζηε λέα θνηλσλία. Αλ ε απάληεζε απηψλ ησλ εξσηεκάησλ απνηειεί απφθαζε πνιηηηθνχ ραξαθηήξα, ζηελ νπνία είλαη ζεκηηφ θαη επηζπκεηφ λα ζπλεηζθέξνπλ φινη νη πνιίηεο, κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηεο επξχηεξεο δπλαηήο ζπλαίλεζεο. Ζ παξαπέξα αλάπηπμε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, πνπ έξρεηαη λα κεηαηξέςεη ηνπο ζθνπνχο ζε δηδαθηηθή πξάμε, απαηηεί εηδηθέο γλψζεηο νη νπνίεο αληινχληαη απφ ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα θαη απφ ηε ζρνιηθή εκπεηξία. Γη απηφ απνηεινχλ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ απνθιεηζηηθά ππφζεζε ησλ εηδηθψλ επηζηεκφλσλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Με πνην ηξφπν, φκσο, απαληψληαη ηα ζεκειηψδε εξσηήκαηα πνιηηηθνχ ραξαθηήξα πνπ βξίζθνληαη ζηελ αξρή θαη ζηε βάζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ; Ζ, δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε απηνχ ηνπ δεηήκαηνο ζηα πνηθίια κεηαξξπζκηζηηθά εγρεηξήκαηα ραξαθηεξίδεη ηηο δηαδηθαζίεο θαζνξηζκνχ ησλ ζθνπψλ θαη εξκελεχεη, ζε κεγάιν βαζκφ, ηηο δηαθνξέο ζην πεξηερφκελν ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ.
2. Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα- Πξνγξάκκαηα πνπδώλ ζηελ Διιάδα 2.1. Από ηε κεηαπνιίηεπζε κέρξη ζήκεξα: γεληθή ζεώξεζε Σα ΑΠ ζηελ Διιάδα ηα εθπνλνχλ νη εθπαηδεπηηθέο αξρέο, πνπ νξίδεη θάζε θνξά ε εθηειεζηηθή εμνπζία, σο ππεχζπλεο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο ηεο ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο. Μεηά ηε κεηαπνιίηεπζε ηνπ 1974, ΑΠ εθπνλνχζε ην Κέληξν Δθπαηδεπηηθψλ Μειεηψλ θαη Δπηκνξθψζεσο (ΚΔΜΔ), ην νπνίν κεηά ην 1985 κεηνλνκάζηεθε ζε Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην (Π.Η.). Αθνχ εγθξηζνχλ ηα ΑΠ γηα ηε ζπγθεθξηκέλε βαζκίδα, απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο, δεκνζηεχνληαη ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο κε ηε κνξθή πξνεδξηθψλ δηαηαγκάησλ ή λφκσλ. πκπιεξσκαηηθέο νδεγίεο εθδίδνπλ ζπρλά νη εθπαηδεπηηθέο αξρέο, ζπλήζσο ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, ζεζκφο επηθνξηηζκέλνο κε ηελ εθαξκνγή ηεο εθάζηνηε εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο. Σν Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην είλαη επνκέλσο ζεζκφο, ν νπνίνο κνινλφηη ιεηηνπξγεί αλεμάξηεηα θαη έρεη νπζηαζηηθά ην ξφιν λα εηζεγείηαη ζην ΤΠΔΠΘ ηηο εθάζηνηε ελδεδεηγκέλεο επηζηεκνληθέο θαη παηδαγσγηθέο απφςεηο, ζηελ νπζία έρεη πνιηηηθφ ραξαθηήξα θαη εθαξκφδεη ηελ εθάζηνηε πνιηηηθή, γηα απηφ θαη ζπλήζσο ε εγεζία αιιάδεη κεηά απφ θάζε θπβεξλεηηθή αιιαγή ή θαη αιιαγή ππνπξγνχ παηδείαο. χκθσλα κε ηελ πξαθηηθή πνπ αθνινπζήζεθε απφ ηελ Μεηαπνιίηεπζε κέρξη θαη ην 2003 πνπ ζπληάρζεθε ην ηειεπηαίν ΑΠ, απηφ φξηδε ιεπηνκεξψο ηε δηδαθηέα χιε ζε θάζε κάζεκα, θάζε ηάμεο, θάζε βαζκίδαο, ηνπο ζθνπνχο, ηε δηδαθηηθή κεζνδνινγία θαη ηελ αμηνιφγεζε. Ζ ζχληαμε ησλ ΑΠ αλεηίζεην ζε επηζηεκνληθή επηηξνπή, ε νπνία ζπλήζσο πξνέξρνληαλ απφ ζηειέρε ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ. Με βάζε ηα ΑΠ ε ζπγγξαθή ηνπ αληίζηνηρνπ εγρεηξηδίνπ, δηλφηαλ κε αλάζεζε ζε κηα ζπγγξαθηθή νκάδα, ηελ νπνία επέιεγε ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην κε ην ΤΠΔΠΘ. Ζ δηαδηθαζία απηή ζηε ζπλέρεηα άιιαμε θαη ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην ην 2003, γηα ηε ζπγγξαθή φισλ ησλ δηδαθηηθψλ παθέησλ ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο ζπλέηαμε πξνδηαγξαθέο γηα θάζε γλσζηηθφ αληηθείκελν θάζε βαζκίδαο, έθαλε πξνθεξχμεηο, θαη ηε ζπγγξαθή αλέιαβαλ νκάδεο πνπ ζπγθξνηήζεθαλ ειεχζεξα. Βέβαηα ε ζπγγξαθή έγηλε κε βάζε ηα ΑΠ θαη ηηο πξνδηαγξαθέο πνπ ζπλέηαμε ην
Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, θαζψο θαη ε έγθξηζε ή ε απφξξηςε ηνπ θάζε πξνηεηλφκελνπ δηδαθηηθνχ παθέηνπ. Έηζη ε πξαθηηθή ηνπ ελφο θαη κνλαδηθνχ εγρεηξηδίνπ γηα θάζε γλσζηηθφ αληηθείκελν θάζε ηάμεο, πνπ παξάγεηαη θαη δηαλέκεηαη θεληξηθά αθνινχζεζε πηζηά ην ΑΠ. Ζ επηζηεκνληθή ζπδήηεζε γηα ηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα ζηελ Διιάδα αλάγεηαη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαη ζπλδέεηαη κε ην αίηεκα ηεο κεηαξξχζκηζεο ησλ κνξθσηηθψλ αγαζψλ, θαη ελ γέλεη κε ηελ εζσηεξηθή εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ (Σεξδήο, 1981&1983). Αθελφο ε θξηηηθή πνπ αζθήζεθε ζηα «παξαδνζηαθά» αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ηα νπνία πεξηείραλ έλαλ κφλν θαηάινγν πεξηερνκέλσλ θαη αθεηέξνπ ε πξφηαζε γηα ζρεδηαζκφ πξνγξακκάησλ ζηε ινγηθή ηνπ curriculum, ε ζπδήηεζε θαη ε έθδνζε βηβιίσλ αλαθνξηθά κε ηελ ηερλνινγία ζχληαμεο θαη αμηνιφγεζεο ησλ ζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ, θαζψο θαη ε θνηλσληνινγηθή ηνπο αλάιπζε, νδήγεζαλ απφ ην 1981 θαη εμήο ζηε ζηαδηαθή αλαζεψξεζε ησλ πξνδηαγξαθψλ ηεο δηδαζθαιίαο (Μπνλίδεο, 2003: 26). Πξντφλ ηεο κεηαπνιίηεπζεο ηνπ 1974, ηνπνζεηεκέλν ζηε ζπγθπξία ηεο άκεζεο πξννπηηθήο λα εληαρζεί ε Διιάδα ζηηο Δπξσπατθέο Κνηλφηεηεο απνηειεί ε ζχληαμε λένπ ΑΠ. Σα ΑΠ ηνπ 1977, πεξηιακβάλνπλ βαζηθνχο ζθνπνχο ηνπ θάζε καζήκαηνο, έλαλ θαηάινγν πεξηερνκέλσλ θαη γεληθέο κεζνδνινγηθέο νδεγίεο. ηε δεθαεηία ηνπ 80, κε αθνξκή ηηο δπζκελείο νηθνλνκηθέο θαη δεκνγξαθηθέο ζπλζήθεο αιιά θαη ηελ πξσηνθαλή θιίκαθα ησλ εθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ πνπ είραλ πξνεγεζεί, νη πξνηεξαηφηεηεο γηα αιιαγέο ζηελ εθπαίδεπζε κεηαηνπίζηεθαλ. Οη εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 εζηηάζηεθαλ πεξηζζφηεξν ζην πεξηερφκελν θαη ζηηο κεζφδνπο ηεο εθπαίδεπζεο (Skilbeck, 1990) κε ζπλέπεηα ηα ζρνιηθά πξνγξάκκαηα λα βξεζνχλ ζην επίθεληξν ησλ αιιαγψλ απηψλ. Δπίζεο ζηε ρψξα καο, παξαηεξήζεθαλ, θαηά ηελ πεξίνδν ηεο κεηαπνιίηεπζεο, αιιαγέο θπξίσο ζηε δνκή θαη ζηε δηάξζξσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, θαζψο θαη ζηε γιψζζα. Δλψ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 80 ην επίθεληξν ησλ αιιαγψλ αθνξνχζε ηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο κε ηελ αλαζεψξεζε πνιιψλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, κε ηε δεκνζίεπζε λέσλ βηβιίσλ θαη κε ηηο αιιαγέο ζηε ιεηηνπξγία ησλ ζρνιείσλ. Έηζη ε δξαζηεξηφηεηα πνπ ζεκεηψζεθε
ηα ηειεπηαία ρξφληα ζε ζρέζε κε ηα ζρνιηθά πξνγξάκκαηα ππνδειψλεη φηη απηά ζεσξνχληαη πιένλ βαζηθφο παξάγνληαο γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο. Ζ λέα πνιηηηθή εμνπζία ην 1981 θαζηεξψλεη ηηο ηξνπνπνηήζεηο ηνπ 1977 νη νπνίεο δηεπξχλζεθαλ ιίγα ρξφληα αξγφηεξα. Σν λέν Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα δελ δηαθέξεη νπζηαζηηθά απφ εθείλν ηνπ 1977. Σν 1985 ηα ζρεηηθά πξνγξάκκαηα ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο πξνδηαγξάθνληαη ζην άξζξν 1 ηνπ Ν. 1566/1985 ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν αιιάδεη ε δνκή ηνπο θαη απνθηνχλ ηα δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηχπνπ curriculum: ζθνπνί-ζηφρνη, πεξηερφκελα, δηδαθηηθή κεζνδνινγία.. Με αθεηεξία ην Ν. 2525/97 άξζ. 7, ζπληάρηεθε ην 1998, κε απφθαζε ηεο νινκέιεηαο ηνπ Π.Η. ην Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ (ΔΠΠ) απφ ην Νεπηαγσγείν κέρξη θαη ην Λχθεην. Σν ΔΠΠ θαη ηα ΑΠ ηνπ 1998 ζρεδηάζηεθαλ απφ Θεκαηηθή Δπηηξνπή πξνζσπηθνηήησλ θαη εθπνλήζεθαλ απφ νκάδεο εηδηθψλ κε πξνζέιθπζε ππνςεθίσλ ζε παλειιήλην επίπεδν, ζηηο νπνίεο κεηείρε θαη κέινο ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ. Σα θείκελα απηά, ζχκθσλα κε ηνπο ζπληάθηεο ηνπο, είραλ σο ζηφρν λα εμαζθαιίζνπλ ηε ζπλέρεηα ηεο χιεο θαη ηελ εμάιεηςε ηεο απνζπαζκαηηθφηεηαο ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ (ΤΠΔΠΘ-Π.Η., 2000: 10-11). Πεξηγξάθνπλ αλαιπηηθά ηηο αξρέο θαη ηνπο γεληθνχο ζθνπνχο ηεο εθπαίδεπζεο, ηνπο εηδηθνχο ζθνπνχο θαη ηνπο ζηφρνπο ηνπ θάζε καζήκαηνο γηα θάζε ηάμε, αλαθέξνληαη ζηα πεξηερφκελα κάζεζεο θαη πεξηέρνπλ νδεγίεο. Σν ΔΠΠ σζηφζν απνηέιεζε ζρεδηαζκφ επί ράξηνπ. Σν Π.Η. ην 2001 βάζεη ησλ πξνβιεπνκέλσλ ζην Ν1566/1985 ζρεδίαζε ην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ (ΓΔΠΠ) θαη ηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ (ΑΠ), ζηα νπνία πηνζεηείηαη ε δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε θαη επηρεηξείηαη «..ε δηαζύλδεζε γλσζηηθώλ αληηθεηκέλσλ, ε ζθαηξηθή αλάιπζε βαζηθώλ ζεκάησλ θαη πξνβάιιεηαη ε παξάκεηξνο ηεο δηαζεκαηηθόηεηαο ζηε ζρνιηθή πξάμε, γεγνλόο πνπ εληζρύεη θαη ηε γεληθή παηδεία» (Αιαρηψηεο, η., 2000α). Σν ΓΔΠΠ θαη ΑΠ θαηαξράο δεκνζηεχηεθαλ σο ππνπξγηθέο απνθάζεηο. ηε ζπλέρεηα αθνινχζεζε αλαζεψξεζε-βειηίσζε ηεο αξρηθήο πξφηαζεο ηνπ Π.Η., πνπ πξνέθπςε σο απνηέιεζκα εζσηεξηθήο αμηνιφγεζεο, αιιά θαη απφ αλαηξνθνδφηεζε πνπ
πξνήιζε απφ ζπδεηήζεηο κε εθπαηδεπηηθνχο θαη ζηειέρε ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο θαη νδήγεζε ζηελ ηξνπνπνίεζε θαη έθδνζή ηεο ην 2002. Αθνινχζεζε θαη λέα δεκνζίεπζή ηνπο ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβέξλεζεο, θαη απφ ηφηε έρνπλ ηζρχ ζε φιε ηελ επηθξάηεηα ηεο ρψξαο. χκθσλα κε ηηο δηαθεξχμεηο ηνπ Π.Η. κέζα απφ ην ΓΔΠΠ θαη ηα ΑΠ επηρεηξείηαη ε αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο κέζα απφ ηε δηαζεκαηηθή νξγάλσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ δηδαθηηθψλ αληηθεηκέλσλ, ηηο δηεξεπλεηηθέο νιηζηηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ηελ πξνηππνπνίεζε ζπγγξαθήο λέσλ βηβιίσλ. Σν παξαπάλσ έξγν απνηειεί, φπσο ηζρπξίδεηαη ην ΤΠΔΠΘ κέζσ ηνπ Π.Η. «κέξνο ελόο λένπ καθξόπλννπ ζρεδηαζκνύ, πνπ εζηηάδεηαη πξσηίζησο ζηελ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε». Ο ιφγνο πνπ νδήγεζε ζ απηφλ ηνλ ζρεδηαζκφ, θαηά ηελ άπνςε ησλ ζπληαθηψλ ησλ ΑΠ, είλαη ε δηαπίζησζε ηεο θνηλσληθήο ξεπζηφηεηαο ηεο επνρήο, ηεο απμαλφκελεο ηάζεο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ησλ πάλησλ, ηεο πνιππνιηηηζκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ηνπ ηζρπξνχ αληαγσληζηηθνχ πλεχκαηνο πνπ αλαπηχζζεηαη ζε θάζε πεδίν, ηα νπνία επηβάιινπλ έλαλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηνπ ξφινπ ηνπ ζρνιείνπ. Τπήξρε βέβαηα θαη ε αλάγθε ηεο αλαπξνζαξκνγήο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηνπ εκπινπηηζκνχ ηνπ κε ηα ζηνηρεία πνπ ζεκαηνδνηνχλ ηελ πνηφηεηα ζηελ εθπαίδεπζε, ζηελ ζχγρξνλε θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο γλψζεο (Π.Η. ηφκνο Α, 2002: 2). ην ΑΠ ηνπ 2003 εκθαλίδνληαη αξθεηά λέα δεδνκέλα, ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα ραξαθηεξηζηνχλ ζεκαληηθά απφ κφλα ηνπο. Απηά είλαη θαη αξρήλ φηη ηα ΑΠ είλαη «εληαία» γηα ηελ ελληάρξνλε ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε, είλαη δηαζεκαηηθά κε ηελ ζέζπηζε ηνπ ΓΔΠΠ, εηζάγνπλ ζεκειηψδεηο έλλνηεο, θαζψο θαη κεζφδνπο έξεπλαο κε ηα πξνηεηλφκελα ζρέδηα εξγαζίαο πνπ πεξηέρνπλ. εκαληηθή αιιαγή γηα ηελ θηινζνθία ησλ ΑΠ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο θαη δξάζεο ησλ καζεηψλ απνηειεί ε εηζαγσγή ηεο ζηήιεο κε ηηο πξνηεηλφκελεο δξαζηεξηφηεηεο. Δπνκέλσο νη κεηαξξπζκίζεηο ηνπ 1976, ηνπ 1981 θαη ηνπ 2003 κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζζνχλ, σο έλα βαζκφ σο εζσηεξηθέο κεηαξξπζκίζεηο, γηαηί δελ αθνξνχλ κφλν ή θπξίσο ηελ εμσηεξηθή δνκή θαη νξγάλσζε ησλ ζρνιείσλ, αιιά θαη ηελ εζσηεξηθή ηνπο ιεηηνπξγία, θαη ζπγθεθξηκέλα ην ΑΠ. Μάιηζηα ηε δεθαεηία ηνπ 1990 αθνχζηεθαλ δεζκεχζεηο γηα ξηδηθή αλακφξθσζε ησλ ΑΠ
ηεο Α/βάζκηαο θαη Β/βάζκηαο εθπαίδεπζεο κε θάζε θπβεξλεηηθή αιιαγή ή αθφκα θαη αιιαγή ππνπξγνχ. Πνιιέο θνξέο απηή ε αιιαγή παξνπζηάζηεθε σο παλάθεηα, γηα ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ρσξίο λα έρνπλ δηεξεπλεζεί νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο απέηπραλ ή δελ εθαξκφζηεθαλ ηα πξνεγνχκελα. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ζε φιε απηή ηε δηαδηθαζία ησλ αλαζεσξήζεσλ ή ησλ ζπληάμεσλ λέσλ ΑΠ ε θνηλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη απνχζα. Αλαιακβάλνπλ ηε ζχληαμε ή ηελ αλαζεψξεζε ηνπο θάπνηεο επηηξνπέο εηδηθψλ, νη νπνίεο νξίδνληαη απφ ην ΤΠΔΠΘ θαη ην Π.Η. Οη εθπαηδεπηηθνί θαινχληαη απιψο λα ηα εθαξκφζνπλ, νη νπνίνη φρη κφλν δελ έρνπλ ζπκκεηάζρεη ζηε ζχληαμή ηνπο, ή δελ έρνπλ επηκνξθσζεί γηα ηελ εθαξκνγή ηνπο, αιιά πνιιέο θνξέο δελ έρνπλ ελεκεξσζεί γηα ηελ χπαξμε ησλ λέσλ ΑΠ, αθνχ απηά δελ έρνπλ θηάζεη πνηέ ζηα ζρνιεία. 2.2. ηνηρεία από ηνλ παηδαγωγηθό ζρεδηαζκό ηνπ Γ.Δ.Π.Π.. θαη ηωλ Α.Π.. ππνρξεωηηθήο εθπαίδεπζεο 2.2.1. Γεληθέο επηζεκάλζεηο Σν Γ.Δ.Π.Π.. θαη ηα Α.Π.. Δθζπγρξφληζαλ ην πεξηερφκελν ζπνπδψλ ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο, θαη εηζήγαγαλ αξθεηέο θαηλνηνκίεο γηα ηα δεδνκέλα ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Οη ζπνπδαηφηεξεο απφ ηηο θαηλνηνκίεο πνπ δηαθνξνπνηνχλ ην Γ.Δ.Π.Π.. θαη ηα Α.Π.. απφ ηα πξνεγνχκελα Πξνγξάκκαηα πνπδψλ είλαη νη εμήο: Καζηεξψλνπλ ηε δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ζηε ζρνιηθή γλψζε, επηινγή πνπ είλαη ζχκθσλε κε ηηο ζχγρξνλεο επηζηεκνινγηθέο, ςπρνινγηθέο θαη δηδαθηηθέο ζεσξίεο. Γελ αξθνχληαη ζηελ απιή παξάζεζε ηεο «δηδαθηέαο χιεο», αιιά αληηζηνηρίδνπλ ζηφρνπο πεξηερφκελν δηδαθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζην επίπεδν θάζε δηδαθηηθήο ελφηεηαο. Έηζη, βνεζνχλ ηνπο ζπγγξαθείο αιιά θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο ηάμεο λα εθαξκφζνπλ πνηθίιεο
ελαιιαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, πέξαλ ηνπ θαζηεξσκέλνπ κνλφινγνπ θαη ηεο εξσηαπφθξηζεο. Καζηεξψλνπλ ηελ εθπφλεζε ζρεδίσλ εξγαζίαο (projects) ζηα πιαίζηα φισλ ησλ καζεκάησλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ (α) δηαζθαιίδνληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα πξνσζεκέλεο δηαζεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη (β) αλαπηχζζνληαη ζηνπο καζεηέο νη γλσζηηθν-θνηλσληθέο δεμηφηεηεο ηνπ επηζηεκνληθνχ ηξφπνπ ζθέςεο. Οη δεμηφηεηεο απηέο είλαη αλαγθαίεο γηα ηελ απηφ-ξπζκηδφκελε κάζεζε, πνπ πξνυπνζέηεη ε δηα βίνπ εθπαίδεπζε. Καζηεξψλνπλ ηελ επέιηθηε δψλε πνπ ζπκβάιιεη ζηε ζχλδεζε ηεο ζρνιηθήο γλψζεο κε ηα βηψκαηα ησλ καζεηψλ θαη ηα πξνβιήκαηα ηεο ζχγρξνλεο δσήο. πλδένπλ νξγαληθά ηελ αμηνιφγεζε κε ηηο ππφινηπεο δηαδηθαζίεο ηεο δηδαζθαιίαο, πξνηείλνληαο πνηθίιεο κνξθέο θαη ηερληθέο αμηνιφγεζεο. Παξαζέηνπλ ηηο παξακέηξνπο γηα ηε ζπγγξαθή λέσλ δηδαθηηθψλ βηβιίσλ, ψζηε λα δηαζθαιηζηνχλ νη πξνδηαγξαθέο πνπ απαηηεί ε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία. Βειηηψλνπλ ηνλ αλαγλσζηηθφ, καζεκαηηθφ θαη θπζηθνεπηζηεκνληθφ αιθαβεηηζκφ (γξακκαηηζκφ). 2.2.2. Δηδηθέο επηζεκάλζεηο γηα ηα Α.Π.. θαη ηα λέα δηδαθηηθά παθέηα α) Πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε Δηδηθφηεξα γηα ηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ηα Α.Π.. θαη ηα πεξηζζφηεξα αληίζηνηρα βηβιία γξάθηεθαλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980. Τπήξμε απαίηεζε θαη πξνζδνθία γηα ζπγγξαθή λέσλ βηβιίσλ, πνπ ζα βειηίσλαλ ηηο δηαπηζησκέλεο αδπλακίεο ηνπο. Σν αίηεκα απηφ δηαηππψζεθε γξαπηψο ζηηο εηήζηεο εθζέζεηο ησλ ρνιηθψλ πκβνχισλ, αιιά θαη πξνθνξηθά απφ εθπαηδεπηηθνχο θαη ρνιηθνχο πκβνχινπο ζηα επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ, φπνπ επηζεκαίλνληαλ φηη πξέπεη λα γίλεη ζπγγξαθή λέσλ βηβιίσλ γηα λα αληηκεησπηζζνχλ λέεο επηζηεκνληθέο κεζνδνινγηθέο αδπλακίεο θαη θελά. Αλαιπηηθφηεξα, ζε φηη αθνξά ηηο αιιαγέο
θαη ηα λέα ζηνηρεία ησλ Α.Π.. ησλ καζεκάησλ Γιψζζα, Μαζεκαηηθά, Φπζηθέο Δπηζηήκεο, αιιά θαη ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, επηζεκαίλνπκε ηα εμήο: Γιώζζα Ζ εηδνπνηφο δηαθνξά ησλ Α.Π.. θαη ησλ βηβιίσλ ηεο γιψζζαο ηνπ Γεκνηηθνχ απφ φια ηα πξνεγνχκελα ζπλίζηαηαη ζηε δηαθνξεηηθή θηινζνθία θαη ζηάζε, ζηελ πηνζέηεζε, θαηαλφεζε θαη πξνζαξκνγή λεφηεξσλ (δνθηκαζκέλσλ) δηδαθηηθψλ αληηιήςεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ, ζηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ζηελ εηζαγσγή λέσλ ζηφρσλ, ηνπο νπνίνπο επέβαιαλ νη αληηθεηκεληθέο αλάγθεο ησλ θαηξψλ. Όια απηά, ρσξίο λα κεηαβάιιεηαη ν βαζηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ηεο γισζζηθήο δηδαζθαιίαο θαη ηεο ειιεληθήο παηδείαο γεληθφηεξα. Ζ δηαθνξά εληνπίδεηαη, κεηαμχ άιισλ, ζηνπο εμήο ηνκείο: Ο θεληξηθφο ζηφρνο ηεο δηδαζθαιίαο, ε επηθνηλσληαθή δεμηφηεηα, εμεηδηθεχεηαη γηα πξψηε θνξά, απνθηψληαο ζπγθεθξηκέλν πεξηερφκελν: λα θαηαζηεί ν καζεηήο ηθαλφο λα ρξεζηκνπνηεί ηα γισζζηθά κέζα κε ηξφπν απνηειεζκαηηθφ θαη θαηάιιειν γηα ηελ θάζε εηδηθή πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο. Γη απηφ ε γισζζηθή πξάμε πξνηείλεηαη πιένλ θαη σο κνλάδα επηθνηλσλίαο, παξάιιεια κε ηελ πξφηαζε. Δπεηδή ε πξνζαξκνγή ηνπ ιφγνπ ζηηο δηάθνξεο πεξηζηάζεηο, έρεη σο απνηέιεζκα ηε ρξήζε δηαθνξνπνηεκέλνπ ιφγνπ, δειαδή δηαθνξεηηθά γισζζηθά κέζα θάζε θνξά, ην λέν πξφγξακκα πξνηείλεη θαη ηε δηδαζθαιία δηάθνξσλ εηδψλ ιφγνπ, νδεγψληαο ηνλ καζεηή λα θαηαλνήζεη κε ζπζηεκαηηθέο πξαθηηθέο δηαδηθαζίεο φηη ε επηινγή ηνπ θαηάιιεινπ γισζζηθνχ κέζνπ είλαη ζπλάξηεζε ηεο πξφζεζεο θαη ηνπ απνηειέζκαηνο ηνπ ιφγνπ. Δηδηθφηεξα, ην ΑΠ θαη ηα βηβιία πξνηείλνπλ ηξφπνπο εκπινθήο ηνπ καζεηή ζηα δξψκελα, ψζηε λα παξεκβαίλεη κε ηνλ ιφγν ηνπ ζηελ εμσηεξηθή πξαγκαηηθφηεηα δίλνπλ έκθαζε ζηελ παξαγσγή ιφγνπ, ζέηνληαο σο ηειηθφ ζηφρν ηνπ ζρνιείνπ ηελ ηθαλφηεηα δφκεζεο θεηκέλνπ κε ζηνηρεηψδεηο λνεκαηηθέο ελφηεηεο απνθαζηζηνχλ ηνλ ζπλνπηηθφ ιφγν σο βαζηθή δηδαθηηθή πξαθηηθή θαη κέζν κάζεζεο. Δπίζεο, ζην πιαίζην ηεο πξνζέγγηζεο ηνπ δηαθνξνπνηεκέλνπ ιφγνπ, εηζάγεη πξφβιεςε γηα ηελ εμνηθείσζε ηνπ καζεηή κε ηελ χπαξμε θνηλσληθψλ θαη ηνπηθψλ ειιεληθψλ ηδησκάησλ. Δθηφο άιισλ ήδε πξναλαθεξζέλησλ, ε ζεκαζία πηνζέηεζεο ηεο θσλεκηθήο κεζφδνπ γηα ηε
δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, είλαη ζαθέο φηη βειηηψλεηαη ν αλαγλσζηηθφο αιθαβεηηζκφο Δπηπιένλ, ην Α.Π., σο πξφγξακκα γεληθήο γισζζηθήο παηδείαο: παξνπζηάδεη ηε ινγνηερλία σο ηδηαίηεξν ηνκέα ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη πξνηείλεη εηδηθφηεξεο ελδεηθηηθέο πξαθηηθέο πξνζέγγηζήο ηεο (π.ρ. «πνιπηξνπηθέο») πξνηείλεη «άλνηγκα» ζηε ινγνηερλία ησλ γεηηνληθψλ ιαψλ εηζάγεη ηελ πξφζβαζε ζηα κέζα πιεξνθφξεζεο θαη, εηδηθφηεξα, ζηε δηαρείξηζε ηεο πιεξνθνξίαο, ηελ επεμεξγαζία θεηκέλνπ κε Ζ/Τ θαη ηε ρξήζε ειεθηξνληθψλ κέζσλ πξφζβαζεο ζηελ πιεξνθνξία ζέηεη ηηο βάζεηο γηα κηα «θξηηηθή γισζζηθή επίγλσζε» ιακβάλεη ππφςε ηηο δπζθνιίεο πνπ ηπρφλ αληηκεησπίδνπλ θαηά ηε δηδαζθαιία καζεηέο κε άιιε κεηξηθή γιψζζα, πιελ ηεο ειιεληθήο, θαζψο θαη καζεηέο κε ηδηαίηεξεο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πξνηείλεη ηξφπνπο αμηνιφγεζεο, ηνπο νπνίνπο εληάζζεη ζηε θηινζνθία ηνπ. Σέινο, ην ζχλνιν ησλ αληίζηνηρσλ δηαδηθαζηψλ πξνηείλεηαη λα ιακβάλνπλ ρψξα ζπζηεκαηηθά πιένλ, θαηά ηε δηδαζθαιία ησλ δηάθνξσλ καζεκάησλ ηνπ σξνινγίνπ πξνγξάκκαηνο, ηεο επέιηθηεο δψλεο θαη ηεο ζρνιηθήο δσήο. Οη ζηφρνη επηδηψθνληαη κε πνηθηιία δηδαθηηθψλ ελεξγεηψλ, νη νπνίεο σζνχλ ηνλ καζεηή λα βηψλεη ελεξγά ηε γιψζζα ζηελ πνιιαπιφηεηά ηεο, ψζηε λα ηελ αμηνπνηεί πξαγκαηηζηηθά, αιιά θαη λα ηελ απνιακβάλεη αηζζεηηθά. Μαζεκαηηθά Σν Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα πνπδψλ (Α.Π..) ησλ Μαζεκαηηθψλ ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ θαη ηα βηβιία ραξαθηεξίδνληαη θαη αξρήλ απφ επειημία θαη επξχηεηα. Ζ επηινγή, ε νξγάλσζε θαη ε πξνζέγγηζε ησλ δηδαθηηθψλ αληηθεηκέλσλ βαζίδνληαη ζηε ζεσξία ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο δίλνληαο ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ αλαθαιππηηθή-εξεπλεηηθή κάζεζε θαζψο θαη ζηε ζεσξία ηνπ επνηθνδνκεηηζκνχ. Καηά ηε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο αμηνπνηνχληαη ηα ηξία ζηάδηα ηεο αλζξψπηλεο ζθέςεο (Bruner): ην πξαμηαθφ (ρεηξηζηηθφ), ην εηθνληθφ θαη ην ζπκβνιηθφ. Οη δηδαθηηθνί ζηφρνη θηλνχληαη ζηηο ηξεηο κεγάιεο πεξηνρέο: γλσζηηθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη ςπρνθηλεηηθή. Κάζε δηδαζθαιία νθείιεη λα ζηνρεχεη ζηελ
θαηαλφεζε θαη αθνκνίσζε απφ ηνπο καζεηέο ησλ νπζησδψλ ζηνηρείσλ θαη ζρέζεσλ ελφο ζέκαηνο. Σα Α.Π.. θαη ηα εγρεηξίδηα ησλ Μαζεκαηηθψλ ηνπ Γεκνηηθνχ θαη ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο γεληθφηεξα είλαη εληαία θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ζπλνρή θαη ζπλέρεηα. Ζ χιε δηαηάζζεηαη ζπεηξνεηδψο επηηπγράλνληαο έηζη ηελ νκαιή κεηάβαζε ησλ καζεηψλ απφ ην έλα γλσζηηθφ επίπεδν ζην άιιν. Καη ζηα καζεκαηηθά βειηηψλεηαη ν ζρεηηθφο αιθαβεηηζκφο. Δηδηθφηεξα δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε: ζηελ αλάπηπμε ηεο καζεκαηηθήο ζθέςεο θαη ηεο αληηιεπηηθήο ηθαλφηεηαο, κέζα απφ θιαζηθφηεξε δηαπξαγκάηεπζε ησλ ζεκάησλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε απφθηεζε βαζηθψλ καζεκαηηθψλ δεμηνηήησλ. ζηε «ζηξαηεγηθή» ιχζεο πξνβιεκάησλ ζηελ απνζχλδεζε απφ ηε ζεσξία ησλ ζπλφισλ ζηελ αλάπηπμε ηθαλφηεηαο λνεξψλ-λνεηηθψλ ππνινγηζκψλ ζηε ρξεζηκνπνίεζε ησλ καζεκαηηθψλ κνληέισλ (patterns) ζηελ αμηνπνίεζε ηεο απιήο κεζφδνπ ησλ ηξηψλ ζηελ άκβιπλζε ηεο ππεξαλάιπζεο θαη ηνπ κηκεηηζκνχ ζηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία θαη ζηελ αλάπηπμε ζρεδίσλ εξγαζίαο γηα δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε Σέινο, ε αμηνιφγεζε ησλ καζεηψλ εζηηάδεηαη ζηελ απηναμηνιφγεζε θαζψο θαη ζηελ «απζεληηθή» αμηνιφγεζε. Φπζηθέο Δπηζηήκεο Σν Α.Π.. θαη ηα βηβιία γηα ην "Δξεπλψ ηνλ Φπζηθφ Κφζκν" σο πξνο ην πεξηερφκελν ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ αλάπηπμε ζε ελλνηνινγηθνχο άμνλεο φπσο: Δλέξγεηα θαη Γνκή ηεο χιεο. Ζ έλλνηα ηεο ελέξγεηαο εηζάγεηαη πνηνηηθά γηα ηελ πεξηγξαθή θαηλνκέλσλ ηεο θαζεκεξηλήο εκπεηξίαο ηνπ καζεηή. Μέζα απφ ηε ιεηηνπξγηθή ρξήζε ηεο αλαδεηθλχνληαη θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δει. ε χπαξμε δηαθφξσλ κνξθψλ ηεο ελέξγεηαο, ν κεηαζρεκαηηζκφο ηεο απφ κηα κνξθή ζε άιιε θαζψο θαη ε δηαηήξεζε ηεο. Δηζάγεηαη έλα απιφ ζσκαηηδηαθφ
κνληέιν ηεο δνκήο ηεο χιεο ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ πνηνηηθή εξκελεία θαηλνκέλσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο (ζεξκηθά, ειεθηξηθά, ρεκηθά). Δπηπιένλ γίλεηαη πξνζπάζεηα έληαμεο ησλ ρεκηθψλ, θπζηθψλ, βηνινγηθψλ θαηλνκέλσλ ζε επξχηεξεο ελφηεηεο φπσο: Τιηθά ζψκαηα θαη δνκή ηεο χιεο, θίλεζε θαη δχλακε, ελέξγεηα, ν αλζξψπηλνο νξγαληζκφο, έηζη ψζηε λα απνθεχγεηαη ν θαηαθεξκαηηζκφο ηεο χιεο, ελψ παξάιιεια δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζην καζεηή λα πξνζεγγίζεη ηελ αληίιεςε ηεο χπαξμεο θνηλψλ αξρψλ πνπ δηέπνπλ ηε κειέηε ησλ παξαπάλσ θαηλνκέλσλ. Παξάιιεια, κε ηελ πξαγκαηνπνίεζε απιψλ δξαζηεξηνηήησλ ρεηξηζκνχ απφ ηνπο καζεηέο, δίδεηαη έκθαζε ζηελ παξνπζίαζε θαη ηελ αλαπαξάζηαζε απιψλ επηζηεκνληθψλ πξνηχπσλ γηα ηελ πεξηγξαθή ή ηελ πνηνηηθή εξκελεία θαηαλφεζε θαηλνκέλσλ ηεο θαζεκεξηλήο εκπεηξίαο, ζπκβάιινληαο ζηε βειηίσζε ηνπ θπζηθν-επηζηεκνληθνχ αιθαβεηηζκνχ. Σέινο, παξνηξχλεηαη ν εθπαηδεπηηθφο (κέζσ ηεο πξαγκαηνπνίεζεο πξνηεηλφκελσλ δξαζηεξηνηήησλ) λα αμηνπνηήζεη ηεο λέεο ηερλνινγίεο σο επνπηηθφ κέζν δηδαζθαιίαο αιιά θαη σο εξγαιείν εκπέδσζεο θαη ιεηηνπξγηθήο ρξήζεο απφ ηνπο καζεηέο ησλ δηδαζθνκέλσλ ελλνηψλ. Τερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξηθήο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο Ζ πεηξακαηηθή εηζαγσγή ηεο Πιεξνθνξηθήο ζην Γπκλάζην ην 1988 θαζψο θαη ε δηακνξθνχκελε απαίηεζε ηεο θνηλσλίαο ζηελ αξρή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ππήξμαλ ηα θχξηα εξεζίζκαηα πνπ νδήγεζαλ κεξηθά δεκνηηθά ζρνιεία ζηελ αξρή, πεξηζζφηεξα ζηε ζπλέρεηα, λα εμνπιηζηνχλ κε ππνινγηζηέο θαη λα πξνζθέξνπλ καζήκαηα Πιεξνθνξηθήο εθηφο ηνπ ηππηθνχ σξνινγίνπ πξνγξάκκαηνο θαη εθηφο ηνπ σξαξίνπ ιεηηνπξγίαο ησλ ζρνιείσλ. Σν Γ.Δ.Π.Π.. θαη ην Α.Π.. Πιεξνθνξηθήο (2001-2002): Καιχπηεη ηελ έιιεηςε ελφο ηέηνηνπ πιήξνπο θεηκέλνπ. πληάρζεθε ζχκθσλα κε ηηο γεληθέο αξρέο πνπ είρε ζέζεη ην Π.Η. ιακβαλνκέλσλ ππφςε ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο (κνλνζέζηα, νιηγνζέζηα, πνιπζέζηα ζρνιεία) θαη αληίζηνηρσλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ άιισλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ (θπξίσο ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, φπσο Αγγιίαο, Φηιαλδίαο θιπ.).