6 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΛΛΙΣΤΟΝ ΕΣΤΙ ΚΤΗΜΑ ΒΡΟΤΟΙΣ: ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ Σάββατο, 06/10/2012, ώρα 8:30-20:00 & Κυριακή, 07/10/2012, ώρα 10:00-18:00 ΜΑΡΑΣΛΕΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, ΜΑΡΑΣΛΗ 4, ΚΟΛΩΝΑΚΙ http://www.elliepek.gr/documents/gr_documents/6th_conference_program.pdf Στη γειτονιά της Ακρόπολης σήμερα και στο χθες: Μια διαθεματική πρόταση για την Ιστορία και τη Γλώσσα. ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΟΥΡΕΛΑΤΟΣ, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δάσκαλος ΚYΡΙΑΚΗ ΠΛΑΤΗ, D.E.A Ιστορίας της Τέχνης Πανεπιστημίου του Παρισιού, Δασκάλα Ένα εκπαιδευτικό σενάριο- σχέδιο εργασίας για τη γειτονιά που υλοποιήθηκε στο 70ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών το σχολικό έτος 2011-12 από το τμήμα Β2 και τους εκπαιδευτικούς Κυριακή Πλατή και Διονύση Μουρελάτο στα πλαίσια του Νέου Προγράμματος Σπουδών που προτάθηκε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για τα Πιλοτικά Σχολεία. Η αφορμή για το σχεδιασμό αυτού του εκπαιδευτικού σεναρίου-εργασίας δόθηκε από την θέση του σχολείου και επομένως από τον περιβάλλοντα χώρο κατοίκησης των μαθητών του. Το 70 ο Δ.Σ. Αθηνών βρίσκεται στην οδό Καλλισπέρη 1 στη γειτονιά του αρχαιολογικού χώρου της νότιας κλιτύος της Ακρόπολης και του νέου μουσείου της Ακρόπολης. Επίσης, η περιοχή με την πεζοδρόμηση του Διονυσίου
Αρεοπαγίτου προσφέρει εύκολη πρόσβαση στους γειτονικούς αρχαιολογικούς χώρους της Πνύκας και της Ακρόπολης.. Τέλος, ο σταθμός του Μετρό «Ακρόπολη» με τη λειτουργία του ως σύγχρονο κατασκευαστικό έργο αλλά και τον τρόπο παρουσίασης και προβολής των αρχαιοτήτων της περιοχής προσφέρει ποικίλα ερεθίσματα για τους μαθητές.. Αρχικά, τα ερεθίσματα, που προέρχονταν από τη χωροταξική τοποθέτηση του σχολείου μας οδήγησαν στο σχεδιασμό ενός εκπαιδευτικού προγράμματος που θα προσανατολιζόταν στην περιβαλλοντική διερεύνηση της γύρω περιοχής, σε σχέση με την πολιτιστική κληρονομιά: αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία, πεζόδρομος, σταθμός του μετρό, πάρκα κ.α.. Ωστόσο, πολύ σύντομα διαπιστώθηκε ότι το στήσιμο του προγράμματος αποκλειστικά στην κατεύθυνση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και της τοπικής ιστορίας θα στερούσε από τους μαθητές τη δυνατότητα πρόσβασης σε διάφορα επίπεδα κατανόησης των σχετικών ζητημάτων, που μόνο η ενασχόληση μέσω της Γλώσσας θα μπορούσε να προσφέρει, ιδιαίτερα μάλιστα αφού το πρόγραμμα εφαρμόστηκε στη δευτέρα δημοτικού. Η μεθοδολογία του σχεδίου εργασίας/σεναρίου, βασίστηκε στις αρχές της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, της ομαδοσυνεργατικής και διερευνητικής μάθησης, της χρήσης στρατηγικών μάθησης από τους ίδιους τους μαθητές. Κύριος στόχος ήταν οι μαθητές και μαθήτριες να καταστούν ικανοί/ές να κατανοήσουν και να παράγουν γραπτό και προφορικό λόγο, μελετώντας διάφορα κειμενικά είδη. Να γνωρίσουν την ιστορία του τόπου τους, να αναγνωρίσουν τη συνάφεια μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος στο συγκεκριμένο χωροταξικό πλαίσιο. Ζητούμενο τέλος ήταν η αβίαστη σύνδεση του σύγχρονου αστικού τοπίου με το «αρχαίο» περιβάλλον και την ιστορία του μέσω της γλώσσας και της αναζήτησης μαρτυριών του χθες στο σήμερα. Έτσι στο πλαίσιο της Φιλαναγνωσίας επιλέχθηκαν δύο βιβλία από τη σειρά εκδόσεων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, προκειμένου οι μαθητές να εξοικειωθούν με στοιχεία της ζωής στην αρχαιότητα. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν κείμενα από καταλόγους μουσείων και το διαδίκτυο, εικόνες από αρχαιολογικούς οδηγούς της Αθήνας και βιβλία Τέχνης, ώστε τα παιδιά να αποκτήσουν εικόνα του διαφορετικού τρόπου ζωής στην Αρχαία Αθήνα. Ταυτόχρονα στο μάθημα της Γλώσσας εκτός από τα δύο βιβλία οι μαθητές/τριες εξοικειώθηκαν με στοιχεία της ζωής της αρχαιότητας μέσα από διαφορετικά κειμενικά είδη που
μελετήθηκαν και παρήχθησαν από τους μαθητές, όπως η λεζάντα, η περιγραφή αντικειμένου, οι οδηγίες για μετάβαση σε συγκεκριμένο σημείο, η μικρή αγγελία σχετικά με εξαφάνιση εκθέματος από το Μουσείο-το λήμμα, ένας τουριστικός οδηγός, η συνέντευξη. Μία σειρά από φύλλα εργασίας αξιοποιήθηκαν για να αξιολογηθεί η κατανόηση από τους μαθητές αλλά και ως ερέθισμα για περαιτέρω διερεύνηση. Επίσης, τα παιδιά έμαθαν να χρησιμοποιούν το λεξικό του σχολείου καθώς και άλλα λεξικά, με στόχο την συγγραφή λημμάτων και ορισμών λέξεων, ενώ παρακολούθησαν και σχετικές ταινίες από το διαδίκτυο. Παράλληλα, ξεκίνησε και η εφαρμογή του προγράμματος από την περιβαλλοντική σκοπιά. Πιο συγκεκριμένα, επιλέχθηκε να γίνει αρχικά μία παρουσίαση με διαφάνειες στην αίθουσα προβολών του σχολείου με σκίτσα από τη ζωή στην αρχαιότητα. Κύριος στόχος της παρουσίασης ήταν να προβληματιστούν οι μαθητές/τριες πάνω στη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και να συνειδητοποιήσουν μέχρι κάποιο επίπεδο την ιστορικότητα των περιβαλλοντικών προβλημάτων και θεμάτων. Οι μαθητές μπόρεσαν να συλλάβουν τη διαφοροποίηση της καθημερινής ζωής και της οργάνωσης της κοινωνίας από την αρχή της ζωής του ανθρώπου στη γη και το πώς ο άνθρωπος επέδρασε σημαντικά πάνω στη διαμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος που μας περιβάλλει μέσα από τη σχέση που ανέπτυξε με το φυσικό περιβάλλον και την «εκμετάλλευση» των φυσικών πόρων (ζώων και φυτών). Στη συνέχεια, φύλλα εργασίας εξοικείωσαν τους μαθητές με τη λογική της ύπαρξης διαφόρων εργαλείων, της χρήσης μεταφορικών μέσων, ειδών κατοίκησης ή και των αλλαγών στις διατροφικές συνήθειες στην αρχαιότητα και στη σύγχρονη ζωή. Διαπίστωσαν δηλαδή ότι κάποια εργαλεία, διατροφικές συνήθειες ή ακόμη και μέσα μεταφοράς και επικοινωνίας έλκουν την καταγωγή τους από τη ζωή στην αρχαιότητα. Στη συνέχεια, με αφορμή συγκεκριμένες ενότητες στα δύο βιβλία πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις στην έκθεση με τα παιδικά παιχνίδια στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, στην ανασκαφή κάτω από το μουσείο της Ακρόπολης και στον αρχαιολογικό χώρο της νότιας κλιτύος της Ακρόπολης, όπου και το θέατρο του Διονύσου. Οι επισκέψεις αυτές βοήθησαν τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν κατ αρχήν ότι τα μουσειακά αντικείμενα δεν είναι ξεκομμένα από την καθημερινότητα της ζωής στην αρχαιότητα και ότι αρχικά
εντάσσονταν στον τρόπο ζωής των αρχαίων κατοίκων της γειτονιάς τους και μάλιστα σε ό, τι αφορά τα παιχνίδια- των παιδιών που ζούσαν σε αυτή τη γειτονιά. Επίσης, οι επισκέψεις αυτές κυρίως η επίσκεψη στην ανασκαφή κάτω από το μουσείο της Ακρόπολης- βοήθησαν στην κατανόηση εκ μέρους των μαθητών των διαφορετικών επιπέδων της κατοίκησης μεταξύ των αρχαίων χρόνων και της σύγχρονης εποχής. Μετά από τις επισκέψεις αυτές (σε μουσείο και αρχαιολογικούς χώρους), χρησιμοποιήθηκαν ως εμπέδωση στην τάξη χάρτες από το google earth, οδικοί και τουριστικοί χάρτες και τοπογραφικό σχέδιο της Αθήνας, που οδήγησαν τους μαθητές στην ανάπτυξη της ικανότητας ανάγνωσής τους, την καταγραφή υπομνήματος, την παραγωγή δικού τους χάρτη και την εξάσκηση των αισθήσεων βλέποντας τον συγκεκριμένο τόπο από ψηλά. Επίσης, καλλιέργησαν την ικανότητα προσανατολισμού με τη βοήθεια θεατρικού παιχνιδιού- και διατύπωσης προφορικών και γραπτών οδηγιών σε ένα πιθανό τουρίστα που θέλει να μεταβεί από το σχολείο στο θέατρο Διονύσου και στο σταθμό του Μετρό. Επί πλέον πραγματοποίησαν συνεντεύξεις για το αρχαίο θέατρο και τη χρήση του προσωπείου για να ασκηθούν στην κατανόηση και την παραγωγή προφορικού λόγου. Η περιβαλλοντική κατεύθυνση του προγράμματος συμπληρώθηκε με την επίσκεψη στο σταθμό του Μετρό «Ακρόπολη», όπου οι μαθητές διαπίστωσαν τα διαφορετικά επίπεδα στα οποία βρίσκονται διάφορες ιστορικές φάσεις της ζωής της περιοχής τους. Επίσης, είδαν πώς ένα σύγχρονο κατασκευαστικό έργο μπορεί να συνυπάρξει ομαλά με την πολιτιστική κληρονομιά μίας περιοχής και να αναδείξει πτυχές της καθημερινότητας αυτής. Με την επίσκεψη αυτή και το φύλλο εργασίας που ακολούθησε οι μαθητές κατανόησαν τον τρόπο που οι ιστορικές μαρτυρίες για τη ζωή στην αρχαιότητα συνυπάρχουν σε αρμονία με τη σύγχρονη ζωή. Ως επιστέγασμα αλλά και αξιολόγηση του προγράμματος και με στόχο οι μαθητές/τριες να συνδυάσουν τις γνώσεις και τις κατακτήσεις που είχαν στη διάρκεια της χρονιάς, οι μαθητές/τριες ανέλαβαν, αφού πρώτα χωρίστηκαν σε ομάδες να συντάξουν έναν τουριστικό οδηγό της γειτονιάς τους. Πιο συγκεκριμένα χωρίστηκαν στις ακόλουθες ομάδες: α) θέση και δυνατότητα πρόσβασης στην περιοχή β) τα μνημεία και τα αξιοθέατα της περιοχής γ) Η
ιστορία, δ) Εστιατόρια και ξενοδοχεία ε) εμπορικά καταστήματα με τουριστικά είδη ή είδη τοπικής/λαϊκής τέχνης στ) χώροι αναψυχής και πολιτιστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στην περιοχή. Η ομαδική εργασία ξεκίνησε με υποθέσεις που διατυπώθηκαν γραπτά στην τάξη σε φύλλα προετοιμασίας και συνεχίστηκε με περιήγηση στην περιοχή, παρατήρηση, φωτογράφιση, ερωτήσεις σε περίοικους και καταστηματάρχες και καταγραφή σε φύλλα εργασίας διαφορετικά για κάθε ομάδα- των σημείων ενδιαφέροντος. Στη συνέχεια στην τάξη οι μαθητές/τριες ενέταξαν τις σημειώσεις τους σε χάρτες της περιοχής που τους δόθηκαν, ενώ τους ζητήθηκε να αναζητήσουν στο διαδίκτυο περισσότερα στοιχεία. Επίσης τους ζητήθηκε να πάρουν συνεντεύξεις από συγγενείς τους που είναι κάτοικοι της περιοχή από παλαιότερα, ενώ και δάσκαλοι του σχολείου προσφέρθηκαν για τον ίδιο σκοπό. Τέλος, η κάθε ομάδα ανέλαβε να συντάξει το δικό της μέρος, να το διακοσμήσει με σχετικές φωτογραφίες, και να κατασκευάσει ένα εξώφυλλο. Στη συνέχεια παρουσίασε στην τάξη το δικό της κομμάτι και δέχτηκε παρατηρήσεις από τις υπόλοιπες ομάδες προκειμένου να προχωρήσει σε διορθώσεις. Ο τουριστικός οδηγός της γειτονιάς λειτούργησε ως η κατάληξη του συγκεκριμένου σχεδίου και έδωσε τη δυνατότητα στους μαθητές να συγκεντρώσουν γνώσεις και να προβάλουν τις κατακτήσεις τους από αυτή την «περιπέτεια» Ανακεφαλαιώνοντας διαπιστώνουμε ότι μαθήματα όπως η γλώσσα, η μελέτη περιβάλλοντος και η τοπική ιστορία βρίσκονται σε μια δημιουργική διασύνδεση, αποτελώντας γόνιμο πεδίο για το σχεδιασμό διαθεματικών σχεδίων εργασίας ή σεναρίων μάθησης. Επιπλέον τέτοια σχέδια επιτρέπουν τη συνέργεια και με άλλα μαθήματα, ώστε να ενοποιείται το πρόγραμμα και να κατανοούν και οι μαθητές την αλληλοσυμπλήρωση των διαφορετικών μαθημάτων και ειδικοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του συγκεκριμένου σχεδίου οι μαθητές ασκήθηκαν σε αναπαραστάσεις αρχαίων παιχνιδιών στο μάθημα της Γυμναστικής, κάτι που μάλιστα παρουσίασαν στη σχολική γιορτή του Ιουνίου. Επίσης στο μάθημα των Εικαστικών δημιούργησαν αξιοποιώντας την τεχνική του κολάζ την πόλη του σήμερα, ενώ ζωγράφισαν και τα εξώφυλλα των «τουριστικών οδηγών της γειτονιάς». Τέλος, στο μάθημα της μουσικής έγραψαν ένα τραγούδι για την πόλη τους, την Αθήνα.
Η τέχνη, η ιστορία, η γλώσσα έδεσαν αρμονικά στο πλαίσιο αυτού του διαθεματικού εκπαιδευτικού σεναρίου και τα παιδιά οπωσδήποτε προήγαγαν τις γνώσεις και την αυτογνωσία τους.