ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...iii ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... v ΜΕΡΟΣ Α ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο EIΣAΓΩΓH ΣTH ΓEΩPΓIKH MAKPOOIKONOMIA 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 o BAΣIKEΣ MAKPOOIKONOMIKEΣ ENNOIEΣ 5 Α. Γενικές Μακροοικονοµικές Έννοιες... 5 1. Οικονοµικό κύκλωµα... 5 2. Προϊόν της Οικονοµίας... 5 3. Εθνικό εισόδηµα... 5 4. Εθνική δαπάνη... 8 5. Επενδύσεις... 8 6. Κατανάλωση... 8 7. Τρόποι υπολογισµού Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήµατος (AEE)... 8 8. Βασικές σχέσεις της οικονοµίας... 11 9. Τοµείς συναλλαγών Ελληνικής Οικονοµίας... 12 10. Βασικά σηµεία της θεωρίας Κατανάλωσης-Αποταµίευσης... 13 11. Βασικά σηµεία της θεωρίας Επένδυσης... 14 12. Πληθυσµός-Εργασία... 16 B. Γεωργικές Μακροοικονοµικές Έννοιες... 17 1. Γεωργικό προϊόν... 17 2. Αξία Γεωργικής παραγωγής... 17 3. Ακαθάριστο Γεωργικό προϊόν... 17 4. Καθαρό Γεωργικό προϊόν... 17 5. Αγροτικό Εισόδηµα... 18 6. Αγροτικός πληθυσµός... 19 7. Γεωργικές Επιχειρήσεις... 21 8. Συνολική Κατανάλωση Γεωργικών Προϊόντων... 22 9. Επενδύσεις στη Γεωργία... 23 Περίληψη... 24 Ερωτήσεις... 24 Ασκήσεις... 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο H ΘEΣH THΣ ΓEΩPΓIAΣ ΣTHN EΘNIKH OIKONOMIA ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 27 1. O Ρόλος της Γεωργίας στην Οικονοµική Μεγέθυνση... 27 2. Τρόποι επέµβασης του κράτους στην οικονοµική µεγέθυνση µέσω γεωργίας... 29 3. Το γεωργικό πρόβληµα στις υποανάπτυκτες και στις αναπτυγµένες χώρες... 31 4. H έννοια της Οικονοµικής Ανάπτυξης... 31 v
5. Παράγοντες Οικονοµικής Ανάπτυξης... 32 6. O Ρόλος της Γεωργίας στην Οικονοµική Ανάπτυξη... 35 7. O Ρόλος της Ελληνικής Γεωργίας στην Οικονοµική Ανάπτυξη... 40 8. O Μελλοντικός Ρόλος της Ελληνικής Γεωργίας στην Οικονοµική Ανάπτυξη... 42 9. Προγραµµατισµός για Οικονοµική Ανάπτυξη... 43 10. Ο Προγραµµατισµός για Ανάπτυξη µετά το έτος 2000... 45 11. Ποσοτικές Μέθοδοι Προγραµµατισµού Οικονοµικής Ανάπτυξης... 45 Περίληψη... 46 Ερωτήσεις... 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΣYNTEΛEΣTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ 49 1. Έδαφος... 49 2. Εργασία... 51 3. Κεφάλαιο... 52 Περίληψη... 56 Ερωτήσεις... 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο OPΓANΩΣH ΓEΩPΓIKHΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΣTO XΩPO 57 1. Εισαγωγή... 57 2. Φυσικοί παράγοντες... 57 3. Οικονοµικοί παράγοντες... 58 4. Συγκριτικό πλεονέκτηµα... 58 5. Οι Αρχές του Von Thunen... 64 6. Οικονοµικό ενοίκιο... 77 7. Ricardo και η θεωρία του "Οικονοµικού ενοικίου"... 79 8. Alfred Weber, η εργασία του και η σηµασία της... 83 9. Walter Christaller, η εργασία του και η σηµασία της... 88 10. Υπάρχουσα οργάνωση της Γεωργίας... 92 11. Μερικά βασικά σηµεία για την οργάνωση γεωργικής παραγωγής στο χώρο... 96 Περίληψη... 97 Ερωτήσεις... 98 Ασκήσεις... 99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ 101 1. Εισαγωγή... 101 2. Σκοπός και διάκριση τεχνολογίας... 101 3. Θεωρητική ερµηνεία αποτελεσµάτων εισαγωγής νέας τεχνολογίας... 102 4. ιαδικασία διάδοσης νέας τεχνολογίας... 103 5. Μέτρηση των αποτελεσµάτων της τεχνολογίας... 104 6. Βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες τεχνολογίας... 105 7. Επιπτώσεις από την τεχνολογία... 105 8. Έκταση τεχνολογικού εκσυγχρονισµού της Ελληνικής Γεωργίας... 105 Περίληψη... 106 Ερωτήσεις... 106 vi
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο AΠOTEΛEΣMATIKOTHTA-ΓEΩPΓIKO EIΣO HMA-ANIΣOKATANOMH 109 A. Αποτελεσµατικότητα... 109 1. Εισαγωγή... 109 2. H σηµερινή έννοια της αποτελεσµατικότητας... 110 3. Οι µέθοδοι µέτρησης της αποτελεσµατικότητας... 111 4. Μέτρηση της αποτελεσµατικότητας στην Ελληνική Γεωργία... 113 B. Γεωργικό εισόδηµα... 118 Γ. Ανισοκατανοµή... 118. Τρόποι µέτρησης ανισοκατανοµής... 118 Ε. Αιτίες χαµηλού εισοδήµατος στη γεωργία... 121 5. Θεωρία µονιµότητας/σταθερότητας των επενδύσεων... 123 ΣΤ.Απλές διεθνείς συγκρίσεις αποτελεσµατικότητας... 123 Περίληψη... 123 Ερωτήσεις... 124 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο MEΘO OI ΓEΩPΓIKHΣ MAKPOOIKONOMIAΣ 125 1. Οικονοµετρικά µοντέλα... 125 2. Ανάλυση εισροών-εκροών... 126 3. Μαθηµατικός προγραµµατισµός... 129 4. Προβλήµατα µεταφορών... 130 5. Ανάλυση κόστους/ωφέλειας... 130 6. Παράδειγµα κατασκευής οικονοµετρικού µοντέλου σε γεωργικό κλάδο παραγωγής µε µακροοικονοµικά στοιχεία... 131 7. Παράδειγµα κατασκευής υποδείγµατος γραµµικού προγραµµατισµού για την αριστοποίηση της χωροταξικής κατανοµής της γεωργικής παραγωγής... 140 Περίληψη... 142 Ερωτήσεις... 143 Ασκήσεις... 143 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο H ΓEΩPΓIA THΣ EΛΛA OΣ 147 1. Σύντοµη επισκόπηση της Ελληνικής Οικονοµίας... 147 2. Η θέση της Γεωργίας στην Εθνική Οικονοµία... 148 3. Συντελεστές παραγωγής και χρήση αυτών... 149 4. Οργάνωση Γεωργικής Παραγωγής... 151 5. Προϊόντα-Παραγωγή-Αποδόσεις... 153 6. Εκµηχάνιση της Γεωργίας... 153 7. Γεωργικό εισόδηµα-αποτελεσµατικότητα... 154 8. Γεωγραφική κατανοµή γεωργικής παραγωγής... 154 9. Γεωργικό εµπόριο... 157 Περίληψη... 158 Ερωτήσεις... 158 vii
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ο ΠAΓKOΣMIA ΓEΩPΓIA 159 A. Ιστορική Εξέλιξη... 160 1. H γεωργία στην Αρχαία Ελλάδα... 163 2. H γεωργία κατά το µεσαίωνα... 163 3. H γεωργία στη νεότερη εποχή... 163 B. H Παγκόσµια Γεωργία στη δεκαετία του '80... 164 1. Έδαφος... 164 2. Εργασία, Πληθυσµός, Τρόφιµα... 166 3. Παραγωγή των κυριότερων γεωργικών προϊόντων... 167 4. Εκµηχάνιση της Γεωργίας... 169 5. Εισόδηµα και παραγωγικότητα της Γεωργίας... 170 Γ. H Παγκόσµια Γεωργία στη δεκαετία του 90... 170 1. Έδαφος... 171 2. Εργασία, Πληθυσµός, Τρόφιµα... 171 3. Παραγωγή των κυριότερων γεωργικών προϊόντων... 172 4. Εκµηχάνιση της Γεωργίας-Εντατικότητα στη γεωργία.... 176 5. Εισόδηµα και παραγωγικότητα της Γεωργίας... 177 Περίληψη... 177 Ερωτήσεις... 177 Παράρτηµα Κεφαλαίου 10... 179 ΜΕΡΟΣ Β ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο EIΣAΓΩΓH ΣTHN ΣYΓKPITIKH ANAΛYΣH THΣ ΓEΩPΓIAΣ 197 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ο ΣYΣTHMATA-OIKONOMIKA ΣYΣTHMATA 201 1. Oρισµός... 201 2. Χαρακτηριστικά ενός οικονοµικού συστήµατος... 201 3. Παράγοντες που διαµορφώνουν τα οικονοµικά συστήµατα... 201 4. Οικονοµικές αρχές που ισχύουν σε όλα τα συστήµατα... 202 5. Βασικά οικονοµικά συστήµατα... 203 6. Τα κύρια χαρακτηριστικά και προβλήµατα των βασικών συστηµάτων... 204 7. Κατάταξη οικονοµικών συστηµάτων... 205 Περίληψη... 214 Ερωτήσεις... 215 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 ο OIKONOMIKEΣ ΘEΩPIEΣ 217 1. Εισαγωγή... 217 2. Οικονοµικές θεωρίες στην Αρχαία Ελλάδα... 217 3. Οικονοµικές θεωρίες στη Ρώµη... 218 4. Οικονοµικές θεωρίες στο Βυζάντιο... 219 5. Οικονοµικές θεωρίες στο Μεσαίωνα... 220 viii
6. Εµποροκρατισµός... 220 7. Φυσιοκρατική θεωρία... 221 8. Κλασική θεωρία... 221 9. Σοσιαλιστική και Μαρξιστική θεωρία... 222 10. Νεοκλασική θεωρία... 224 11. Θεωρία µεταρρυθµιστών... 224 12. Κεϋνσιανή θεωρία... 225 13. Νεότερες θεωρίες... 226 14. Σχέση οικονοµικών θεωριών και οικονοµικών συστηµάτων... 226 Περίληψη... 226 Ερωτήσεις... 227 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 ο ΣYΣTHMATA Ή MOPΦEΣ ΓEΩPΓIKHΣ OIKONOMIAΣ 229 1. Εισαγωγή... 229 2. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γεωργίας... 229 3. Οικονοµική ανάπτυξη και Γεωργία... 229 4. Στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους τύπους ή τις µορφές Γεωργίας... 230 5. Γεωργία συντήρησης... 233 6. Σηµερινές µορφές γεωργίας... 234 7. Καπιταλιστική Γεωργία... 235 8. Σοσιαλιστική γεωργία... 235 9. H συνεταιριστική Γεωργία... 238 10. Το αυτοδιαχειριζόµενο οικονοµικό σύστηµα... 238 11. Κοµµουνιστική Γεωργία... 238 12. Το Αλβανικό µοντέλο γεωργίας... 240 13. Μορφές Οικονοµικών ολοκληρώσεων... 242 Περίληψη... 243 Ερωτήσεις... 243 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 ο ΣYΓKPITIKH ΓEΩPΓIKΩN OIKONOMIΩN 245 1. Εισαγωγή... 245 2. Αποτελεσµατικότητα... 245 3. Επίπεδο διαβίωσης-βιοτικό επίπεδο... 246 4. Στοιχεία σύγκρισης... 249 5. Ειδικές περιπτώσεις συγκριτικής ανάλυσης γεωργικών οικονοµιών... 251 Περίληψη... 251 Ερωτήσεις... 252 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 ο Η ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 253 Α. Εισαγωγή... 253 Β. Εξέλιξη της ΕΕ... 253 Γ. Η Γεωργική Οικονοµία των χωρών της ΕΕ-15... 254. Η Γεωργική Οικονοµία των υπό ένταξη στην ΕΕ χωρών... 255 1. Εισαγωγή... 255 ix
2. Χώρες ΚΑΕ... 256 3. Τουρκία... 257 4. Κύπρος... 258 5. Μάλτα... 259 Περίληψη... 259 Ερωτήσεις... 259 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17 ο ΚΟΙΝΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ- ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ 275 1. Εισαγωγή... 275 2. Η µεταπολεµική κατάσταση της Ευρώπης... 275 3. Η ίδρυση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής... 276 4. Αρχές, στόχοι και µέσα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής... 278 5. Η εφαρµογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής... 280 6. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική... 282 7. Απολογισµός της εφαρµογής της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής... 288 8. Μεταρρυθµίσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής... 289 9. Η µεταρρύθµιση του 1992... 292 10. Συνέπειες και κριτική της µεταρρύθµισης... 295 11. Προϋπολογισµός ΕΕ... 296 12. Πρόγραµµα δράσης 2000... 297 13. Μέτρα αγροτικής ανάπτυξης για το 2000-2006... 300 14. Μέτρα αγροτικής ανάπτυξης για το 2000-2006 στην Ελλάδα... 301 Περίληψη... 308 Ερωτήσεις... 308 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 ο ΣYΓKPIΣH ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ EΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ KAI KΛA ΩN ΠAPAΓΩΓHΣ 309 1. Εισαγωγή... 309 2. Στάδια συγκριτικής ανάλυσης... 309 3. Προβλήµατα συνδεόµενα µε τη σύγκριση... 309 4. Συγκριτική ανάλυση γεωργικών επιχειρήσεων... 310 5. Συγκριτική ανάλυση κλάδων παραγωγής... 310 6. Συγκριτική ανάλυση κλάδων φυτικής παραγωγής... 310 7. Συγκριτική ανάλυση κλάδων ζωικής παραγωγής... 311 9. Παραδείγµατα συγκριτικής ανάλυσης κλάδων (φυτικής και ζωικής) παραγωγής.... 311 Περίληψη... 312 Ερωτήσεις... 312 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 315 Ελληνόγλωσση... 315 Ξενόγλωσση... 317 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 319 Α. Οι σηµαντικότεροι σταθµοί στην εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης... 321 1. Εισαγωγή... 321 x
2. Περίοδος πριν την ίδρυση... 322 3. ΕΟΚ-6... 325 4. Σύνδεση Ελλάδας-ΕΟΚ... 326 5. Έναρξη εφαρµογής ΚΑΠ... 327 6. Πάγωµα συµφωνίας Ελλάδας-ΕΟΚ... 328 7. ΕΟΚ-9... 330 8. ΕΟΚ-10... 333 9. ΕΟΚ-12... 335 10. Έναρξη ισχύος Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης... 336 11. Αποδοχή στην ΕΟΚ των κρατιδίων Ανατολικής Γερµανίας... 337 12. Ευρωπαϊκή Ένωση-12. Πρώτη αναµόρφωση της ΚΑΠ... 340 13. ΕΕ (Ευρωπαϊκή Ένωση)-15... 346 14. ΟΝΕ-11... 349 15. ΟΝΕ-12... 356 16. Κυκλοφορία Ευρώ-Η ολοκλήρωση της ΟΝΕ... 363 17. EE-25... 365 Β. Ενδιάµεση επανεξέταση της ΚΑΠ... 368 Γ. Ενδιάµεση αναθεώρηση της ΚΑΠ... 372 xi