Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από τη Διάνοιξη Δασικού Δρόμου

Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από τη Διάνοιξη Δασικού Δρόμου Βασίλειος Κ. Δρόσος 1, Βασίλειος Ι. Γιαννούλας 2 και Αριστοτέλης Κοσμάς Γ. Δούκας 2 1 Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αθ. Πανταζίδου 193, 682 00 Ν. Ορεστιάδα, τηλ.: 25520 41122, τηλεομοιότυπο: 25520 41192, e-mail: vdrosos@fmenr.duth.gr 2 Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πανεπιστημιούπολη 54124, ΤΘ 226, τηλ.: 2310 998977, τηλεομοιότυπο: 2310 998979, e-mail: vgiannou@for.auth.gr, adoucas@for.auth.gr Περίληψη Η ανάπτυξη των ορεινών περιοχών συνδέεται με την ανάπτυξη ανθρωπογενών επιδράσεων, που συνήθως, όπως κάθε μορφής οικονομική ανάπτυξη, συνοδεύεται από αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η ιδιομορφία έγκειται στο γεγονός, ότι η ανθρωπογενής αυτή δράση συχνά υποβαθμίζει το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, που ταυτόχρονα αποτελεί την υποδομή για την ανάπτυξή του. Έτσι κρίνεται αναγκαίο να καθορίζονται οι γενικές αρχές χωροταξικού σχεδιασμού ορεινών περιοχών και τα κριτήρια που αφορούν τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Τα βήματα των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που αφορούν τη διάνοιξη δασικών δρόμων, είναι: - Ανάλυση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της διάνοιξης. - Ανάλυση των κριτηρίων που επηρεάζουν την χάραξη και την κατασκευή μεμονωμένου δασικού δρόμου. - Ανάλυση των κριτηρίων απορροφητικότητας των επιπτώσεων από την κατασκευή του δρόμου. - Αποτίμηση των κριτηρίων με αξιοποίηση στοιχείων επιγείων μετρήσεων, φωτογραμμετρικών και φωτοερμηνευτικών αποτιμήσεων και G.I.S. - Βαθμολόγηση των κριτηρίων με αντικειμενική βαθμολογία, δηλαδή κάθε συντελεστής που επηρεάζει την επίπτωση βαθμολογείται με άριστα (100) όταν δεν την επηρεάζει καθόλου. - Αξιολόγηση μίας σειράς εναλλακτικών λύσεων και επιλογή αυτής που έχει την υψηλότερη ποσοστιαία βαθμολογία και που ονομάζεται συντελεστής συμβατότητας του έργου προς το περιβάλλον. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη ενός δασικού δρόμου ως προς την χάραξη και κατασκευή του και η αξιολόγηση της απορροφητικότητας του οικοσυστήματος και της έντασης της επίπτωσης από την κατασκευή του. Ο δασικός δρόμος αξιολογήθηκε με ειδικά κριτήρια (έντασης και απορροφητικότητας) και βρέθηκε ο συντελεστής συμβατότητας ως προς το περιβάλλον, δηλαδή κατά πόσο προσαρμόζεται στο περιβάλλον ώστε αυτός να έχει τις λιγότερες επιπτώσεις σ αυτό. Τέλος εξήχθησαν χρήσιμα συμπεράσματα και έγιναν οι σχετικές προτάσεις για τη χρήση σύγχρονων μέσων κατά την αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Λέξεις Κλειδιά: δασικός δρόμος, διάνοιξη δάσους, Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. 1. Εισαγωγή Τοποθέτηση του προβλήματος Η ανάπτυξη των ορεινών περιοχών συνδέεται με την ανάπτυξη ανθρωπογενών επιδράσεων που συνήθως, όπως κάθε μορφής οικονομική ανάπτυξη, συνοδεύεται από αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η ιδιομορφία έγκειται στο γεγονός, ότι η ανθρωπογενής αυτή

δράση συχνά υποβαθμίζει το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, που ταυτόχρονα αποτελεί την υποδομή για την ανάπτυξή του. Έτσι κρίνεται αναγκαίο να καθορίζονται οι γενικές αρχές χωροταξικού σχεδιασμού ορεινών περιοχών και τα κριτήρια που αφορούν τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ο μελετητής περιβαλλοντικών επιπτώσεων πρέπει να στοχεύει, ώστε τελικά να προσφέρει προστασία στο φυσικό περιβάλλον γιατί αποτελεί τη βάση για οικονομική αειφόρο ανάπτυξη, κοινωνική βελτίωση και ευημερία. Πρέπει βέβαια να τηρούνται ορισμένες αρχές για την ορθολογική κατασκευή δασοτεχνικών έργων, με σκοπό να μην καταστρέφουν το περιβάλλον και να συμβάλλουν στην αειφόρο διαχείριση και στην ανάπτυξη των δασικών περιοχών. Η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να αρχίζει, με βάση τις θεσμοθετημένες αρχές της δασοπονίας και της προστασίας της φύσης, από την προμελέτη και να συνεχίζεται κατά τη μελέτη και την κατασκευή και να μην εφαρμόζεται για πρώτη φορά μετά την κατασκευή ή κατά την κατασκευή του δασικού δρόμου. Η αναψυχή και οι καλύτερες συνθήκες εργασίας εξασφαλίζονται με την ορθολογική διάνοιξη του δάσους δηλαδή με την κατασκευή δασικών δρόμων βατών σε περισσότερους ανθρώπους οι οποίοι εκδράμουν από τις πόλεις για να βρουν ένα φυσικό περιβάλλον πολύ καλύτερης ποιότητας σε σχέση με το αστικό περιβάλλον. Κατά την κατασκευή του δασικού δρόμου πρέπει να χρησιμοποιούνται υλικά και μέθοδοι οι οποίες να είναι φιλικές στο περιβάλλον, δηλαδή κατά την κατασκευή και κατά τη λειτουργικότητα του δρόμου να μην γίνεται έντονα αισθητή η επέμβαση στο περιβάλλον. Για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος από την κατασκευή των δασικών δρόμων, θα πρέπει στη μελέτη να αναφέρονται αναλυτικά τα τεχνικά έργα που θα κατασκευαστούν, σε ποιο σημείο, με ποιο τρόπο και αν αυτά θα είναι συμβατά με το περιβάλλον. Ιδιαίτερα σημαντική, κατά την κατασκευή ενός δασικού δρόμου, είναι η εξασφάλιση της προστασίας των πρανών και η επίτευξη της σταθερότητάς τους, καθώς και των επιχωμάτων με σκοπό την ανεμπόδιστη κυκλοφορία στο κατάστρωμα του δρόμου. Απαραίτητη επίσης είναι η προστασία των πρανών του δασικού δρόμου από τη διάβρωση του εδάφους καθώς και η φυσική ή τεχνητή αναχλόασή τους. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη ενός δασικού δρόμου ως προς τον τρόπο χάραξης και κατασκευής του και η αξιολόγηση της απορροφητικότητας του οικοσυστήματος. Τα διάφορα κριτήρια και η διαδικασία ελέγχου που περιγράφονται, αποτελούν ένα εγχειρίδιο χρήσιμο στη δασική πράξη, έτσι ώστε η διάνοιξη να επιτυγχάνεται, κατά το δυνατόν, φιλικά στο περιβάλλον. 2. Διάνοιξη του δάσους και περιβαλλοντικές επιπτώσεις 2.1. Εκτίμηση του βαθμού διάνοιξης μίας δασικής περιοχής Από την άποψη εκτίμησης του βαθμού διάνοιξης μίας δασικής περιοχής υπάρχουν οι εξής μέθοδοι: 1. Οι αναλυτικές που στηρίζονται σε θεωρητικά μοντέλα και λαμβάνουν υπόψη κριτήρια διάνοιξης ποσοτικά (εκφράζονται σε χρηματικές μονάδες), σε συνάρτηση με την οδική πυκνότητα (Kroth, 1973, Abegg, 1978). 2. Οι εμπειρικές μέθοδοι που εφαρμόζουν γνώσεις οικονομικής θεωρίας σε έργα οδοποιίας (με δυνατότητα εκτίμησης εναλλακτικών λύσεων): - Δυναμικές μέθοδοι (Στάμου, 1985, Καραγιάννης, 1991). - Ανάλυση κόστους - οφέλους (Στάμου, 1985, Δούκας, 1989, Καραγιάννης, 1991). Οι δυναμικές μέθοδοι και η ανάλυση κόστους - οφέλους λαμβάνουν υπόψη μόνο ποσοτικά κριτήρια ανεξάρτητα αν συναρτώνται με την οδική πυκνότητα. - Με την ανάλυση αξίας - οφέλους εκτιμώνται κριτήρια τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά (δεν εκφράζονται σε χρηματικές μονάδες). Η μέθοδος αυτή έχει εφαρμοσθεί τόσο σε

αντικείμενα μηχανικού (Funct et al., 1976), όσο και σε αντικείμενα δασολόγου (Dietz et al. 1984, Καραγιάννης 1991, 1994). Σε περιοχές που έχουμε κριτήρια οικονομικά, ποσοτικά και ποιοτικά (περιβαλλοντικά), μπορούμε να εφαρμόσουμε την ανάλυση αξίας - οφέλους. 2.2. Τύποι περιβαλλοντικών επιπτώσεων Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις διακρίνονται σε (Τσώχος, 1997, Εσκίογλου, 2000): - Προσωρινές ή παραμένουσες. Οι προσωρινές εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της κατασκευής π.χ. θόρυβος μηχανημάτων κατασκευής, σκόνη, ενώ οι παραμένουσες έχουν σταθερή επιρροή, όπως είναι αλλαγή φυσικού περιβάλλοντος, θόρυβος, ρύπανση ατμόσφαιρας κ.λπ. - Τυχαίες ή αναμενόμενες. Στις πρώτες περιλαμβάνονται επιπτώσεις όπως πυρκαγιά, μόλυνση περιβάλλοντος λόγω ατυχημάτων, ενώ στις δευτερεύουσες π.χ. η κατάληψη αγροτικής γης με συνέπεια τη μετανάστευση η τη στροφή σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες με μετακίνηση του πληθυσμού σε αστικά κέντρα. - Αναστρέψιμες ή μη. Στις πρώτες είναι εκείνες οι επιπτώσεις οι οποίες μπορούν να μηδενισθούν με τα κατάλληλα μέτρα ή τουλάχιστον να διατηρηθούν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Στις δεύτερες εκείνες οι οποίες δεν επιτρέπουν στο περιβάλλον να επανέλθει στην αρχική του κατάσταση. Οι δεύτερες μπορούν να θεωρηθούν και ως παραμένουσες. - Ταχείας ή βραδείας εξέλιξης. Οι πρώτες παρουσιάζονται κατά την κατασκευή ή αμέσως μετά την περάτωση του έργου. Η βραδείας εξέλιξης μπορεί να εμφανισθούν είτε κατά την κατασκευή ή μετά από αυτήν, παρουσιάζουν όμως εξέλιξη της οποίας οι συνέπειες εμφανίζονται πολύ αργότερα π.χ. επίδραση στη χλωρίδα και στην πανίδα. Η οικονομική αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι δύσκολη γιατί δεν μπορούν να αποτιμηθούν οικονομικά με ακρίβεια οι επιμέρους παράγοντες οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις είναι ποιοτικοί και σε πολλές περιπτώσεις οι καταστάσεις που δημιουργούνται μπορεί να είναι μόνιμες ή προσωρινές, μπορεί να έχουν διάφορες επιρροές κατά την κατασκευή, την αποκατάσταση - συντήρηση και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας (Τσώχος, 1997). Για να εφαρμοστεί στην πράξη μια μέθοδος αξιολόγησης τους θα πρέπει να στηρίζεται σε δεδομένα τα οποία είναι μετρήσιμα και αποδεκτά από τους ειδικούς οι οποίοι ασχολούνται με το αντικείμενο αυτό. Η μέθοδος η οποία θα αναπτυχθεί βασίζεται σε τρεις αρχές: 1. Στις γνώμες των ανθρώπων της πράξης. 2. Στις γνώμες των ειδικών επιστημόνων. 3. Στη βιβλιογραφία ελληνική και ξενόγλωσση. Για να γίνει αντικειμενική αξιολόγηση μιας μεθόδου πρέπει πρώτα να καθοριστούν τα κριτήρια που την καθορίζουν και μετά κάθε κριτήριο να αξιολογηθεί με ένα ποσοστό βαρύτητας. 3. Υλικά και μέθοδοι 3.1. Περιοχή έρευνας Το περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης (Σέιχ-Σου) εκτείνεται ΒΑ της πόλης της Θεσσαλονίκης και σε σχετικά μικρή απόσταση από το κέντρο της. Καταλαμβάνει τις νότιες - νοτιοδυτικές πλαγιές του Χορτιάτη μέχρι και το δρόμο Επταπυργίου Ασβεστοχωρίου, με συνολική έκταση 30.188,4 στρεμμάτων (3.018,84 ha). Τα όριά του ακολουθούν φυσικές γραμμές που ορίζονται:

Βόρεια - ΒΑ: Επαρχιακός δρόμος Νεάπολης - Πεύκων - Ασβεστοχωρίου - Εξοχής - Χορτιάτη, Ανατολικά: Επαρχιακός δρόμος Πανοράματος - Χορτιάτη, Νότια - ΝΔ: Επαρχιακός δρόμος Πυλαίας - Πανοράματος και Περιφερειακός, Δυτικά: Μέχρι τις παρυφές του βορειοανατολικού άκρου της πόλης. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του δάσους είναι : Γεωγραφικό μήκος: Από 22 ο 57 μέχρι 23 ο 04. Γεωγραφικό πλάτος: Από 40 ο 35 30 μέχρι 40 ο 39 30. Ορεογραφικά όλο το περιαστικό δάσος χαρακτηρίζεται, ως λοφώδες και ημιορεινό. Το τοπογραφικό ανάγλυφο είναι έντονο και χαρακτηρίζεται από συνεχή εναλλαγή κορυφών, κατερχομένων κορυφογραμμών και μισαγγειών που διαρρέονται από ρέματα με κατεύθυνση προς την πόλη. Το υπερθαλάσσιο ύψος κυμαίνεται από 85 μέτρα μέχρι 560 μ. με υψομετρικό εύρος 475 μέτρα. Οι επικρατούσες κλίσεις κυμαίνονται από μέτριες έως ισχυρές (20 έως 55%) ενώ σε πολλές περιοχές γίνονται ηπιότερες (έως 15%). Η περιοχή υπάγεται στην παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia Pubescentis) που αποτελεί μια ιδιόρρυθμη μεταβατική ζώνη βλάστησης από τα αείφυλλα πλατύφυλλα στα ξηρόφυλλα φυλλοβόλα (λοφώδης υποορεινή). Ειδικότερα ανήκει στην υποζώνη Ostryo- Carpinion και στον αυξητικό χώρο Coccifero - Carpinetum. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης περιλαμβάνει τα αυτοφυή είδη της ζώνης Q. Coccifera καθώς και τα κωνοφόρα Pinus brutia και Cupressus sempervirens τα οποία εισήχθησαν τεχνητά είναι το Cupressus arizonica, Pinus pinea, Ligustrum vulgare, Celtis australis, Quercus pubescens, Populus alba, Laurus nobilis και Quercus aegilops. Συγκεκριμένα η εργασία ασχολείται με το δασικό δρόμο Β κατηγορίας «Εξοχή Χίλια δένδρα», του οποίου το μήκος είναι 13 km και διατρέχει το περιαστικό δάσος από το θέατρο δάσους στα δυτικά μέχρι τα συμμαχικά νεκροταφεία ανατολικά χωρίζοντας σχεδόν στη μέση το δάσος (Σχήμα 1). 3.2. Μεθοδολογία Με βάση τα καθορισμένα, δυο κατηγοριών κριτήρια των επιπτώσεων από την κατασκευή δασικού δρόμου, δηλαδή τα κριτήρια της έντασης (Ε) της επίπτωσης και τα κριτήρια της απορροφητικότητας (Α) της επίπτωσης, απαιτούνται τα παρακάτω βήματα για την υλοποίηση και εφαρμογή της μεθόδου: 1. Κάθε κριτήριο αριστοποιείται δηλαδή βρίσκεται σε ποια τιμή το κριτήριο αυτό δεν έχει επιπτώσεις. Κάθε απόκλιση από την τιμή αυτή, η οποία θεωρείται άριστη και βαθμολογείται με 100, επιβαρύνει το κριτήριο με μείωση της τιμής του (Karagiannis et al., 2001, Giannoulas et al., 2001). 2. Αποτίμηση των κριτηρίων που επηρεάζουν την χάραξη και την κατασκευή μεμονωμένου δασικού δρόμου με αξιοποίηση των στοιχείων που συλλέγονται από επίγειες μετρήσεις και φωτογραμμετρικές και φωτοερμηνευτικές αποτιμήσεις. 3. Βαθμολόγηση της ικανότητας απορρόφησης του οικοσυστήματος (χωρητικότητα) των επιπτώσεων του έργου με στοιχεία που συλλέγονται από επίγειες μετρήσεις, φωτογραμμετρικές και φωτοερμηνευτικές αποτιμήσεις, από το διαχειριστικό σχέδιο της περιοχής έρευνας και Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.). 4. Υπολογισμός του συντελεστή συμβατότητας του έργου προς το περιβάλλον, ως εξής: Για να βρούμε τη μέση τιμή της έντασης πολλαπλασιάζουμε το βαθμό του κάθε κριτηρίου επί τη βαρύτητά του και στο τέλος το άθροισμα των επί μέρους γινομένων το διαιρούμε δια του συνολικού αθροίσματος της βαρύτητας. Αυτή η τιμή είναι η μέση τιμή της έντασης επί τοις εκατό (%). Το ίδιο κάνουμε και με την απορροφητικότητα. Τις δυο μέσες τιμές τις πολλαπλασιάζουμε μεταξύ τους και το αποτέλεσμα που παίρνουμε το ονομάζουμε συντελεστή συμβατότητας του έργου.

Σχήμα 1.Ο δασικός δρόμος στην περιοχή έρευνας. Figure 1. Forest road in the research area.

Ο τύπος που υπολογίζει τον συντελεστή συμβατότητα του έργου προς το περιβάλλον, είναι ο εξής: ΣΣ = [ (Α Β Α ) / Β Α ] [ (Ε Β Ε ) / Β Ε ] Όταν ο συντελεστής συμβατότητας είναι πάνω από 60% ή 0,60 δεχόμαστε να γίνει το έργο. Αν ο συντελεστής συμβατότητας είναι 0,50-0,60 μπορεί να γίνει αλλά με όρους. Αν ο συντελεστής είναι κάτω από 0,50 οι επιπτώσεις θα είναι πολύ μεγάλες και χρειάζεται ή να αλλάξουμε τη χάραξη ή να κατασκευάσουμε έργα για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. 4. Αποτελέσματα - Συζήτηση Από τη μελέτη του δασικού δρόμου και τη βαθμολογία της απορροφητικότητας του οικοσυστήματος και της έντασης της επίπτωσης προέκυψαν οι πίνακες 1 και 2. Η μέση τιμή της απορροφητικότητας, η μέση τιμή της έντασης και ο συντελεστής συμβατότητας του δασικού δρόμου που ερευνήθηκε παρουσιάζονται στον πίνακα 3 της τελικής αξιολόγησης. Πίνακας 1. Βαθμολόγηση των κριτηρίων της απορροφητικότητας Table 1. Grading of the absorbency criteria. Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο Δασοκομικά Είδος κάλυψης 85 3 255 Δασοπονικό είδος 75 3 225 Διαχειριστική μορφή (Σπερμοφυές) 75 3 225 Δασοπονική μορφή (Ομήλικο) 50 3 150 Μέσο ύψος 35 3 105 Ποιότητα τόπου 50 3 150 Παραγωγικότητα 25 3 75 Τοπογραφικά Κλίση εδάφους 50 2 100 Έκθεση 60 2 120 Ανάγλυφο 77 2 154 Κοινωνικά Απόσταση από: Τουριστικό θέρετρο 100 1 100 Εθνικό οδικό δίκτυο 0 1 0 Σιδηροδρομική γραμμή 100 1 100 Αρχαιολογικό χώρο 80 1 80 Μεγάλη πόλη 0 1 0 Χωριό 40 1 40 Μονοπάτι 0 1 0 Φυσική ή τεχνητή λίμνη 100 1 100 Ποταμό 100 1 100 Σύνολο 36 2079 Μέση τιμή 57,75%

Πίνακας 2. Βαθμολόγηση των κριτηρίων της έντασης Table 2. Grading of the intensity criteria. Ένταση Κριτήρια Βαθμός Βαρύτητα Σύνολο Χάραξη Ισοφαρισμός γαιών Καμπύλη συναρμογής 80 2,1 168 Χάραξη ερυθράς 95 2,01 190,95 Κατά πλάτος τομή 80 2,25 180 Πλάτος καταστρώματος 50 2,04 102 Κατά μήκος κλίση 100 2,52 252 Απόσταση ελιγμών 72 2,13 153,36 Θέση δασικού δρόμου Από ρέμα 100 1,83 183 Από όρια δάσους 92 1,65 151,8 Από επικίνδυνες θέσεις 100 2,4 240 Θέα από δασικό δρόμο Μορφολογικοί σχηματισμοί 100 1,83 183 Βλάστηση 60 1,8 108 Προβολή του χώρου 60 1,7 102 Συμβατές κατασκευές 90 1,6 144 Υδάτινες επιφάνειες 100 1,65 165 Προσαρμογή δρόμου στο περιβάλλον 40 1,77 70,8 Κατασκευή Μέθοδος κατασκευής Μηχάνημα κατασκευής 100 2,16 216 Υλικά κατασκευής 78,85 2,07 163,22 Αναχλόαση πρανών 90 1,38 124,2 Αποστράγγιση Τεχνικά έργα 90 2,31 207,9 Σύνολο 37,2 3105,23 Μέση τιμή 83,474% Πίνακας 3. Πίνακας Τελικής Αξιολόγησης. Table 3. Table of the final assessment. Δασικός δρόμος Απορροφητικότητα Ποσοστό (%) Ένταση Ποσοστό (%) Συντελεστής Συμβατότητας Ποσοστό (%) «Εξοχή Χίλια δένδρα» 57,75 83,474 48,206 4.1. Ανάλυση κριτηρίων απορροφητικότητας - Όσον αφορά τα δασοκομικά κριτήρια α. Είδος κάλυψης Ο δρόμος που αφορά η εργασία έχει μήκος 13.000 μέτρα και κατά μήκος του συναντάμε δάσος, δασική έκταση και γυμνή έκταση. Επειδή το μεγαλύτερο ποσοστό του δρόμου διέρχεται από δάσος χαμηλό λόγω ηλικίας ή δασική έκταση γι αυτό πήρε αρκετά υψηλή βαθμολογία (85). β. Δασοπονικό είδος

Το δασοκομικό είδος που κυριαρχεί σε όλη την έκταση του δρόμου είναι η Τραχεία Πεύκη και υπάρχουν και εκτάσεις με πουρνάρι. Μικτό δάσος δεν υπάρχει κατά μήκος του δρόμου. Επειδή ανάλογα με τα δασοπονικά είδη που υπάρχουν στην περιοχή έχουμε και διαφορετική απορροφητικότητα, βαθμολογείται με 75. γ. Διαχειριστική μορφή Σε όλο το μήκος του δρόμου συναντάμε εκτάσεις στις οποίες η αναγέννηση είναι καθαρά τεχνητή. Βαθμολογείται με 75 λόγω της σπερμοφυούς προέλευσης της τραχείας και των πρεμνοβλαστημάτων των πρινώνων. δ. Ηλικία (Δασοπονική μορφή) Τα περισσότερα δένδρα σε όλο το μήκους του δρόμου είναι ίδιας ηλικίας (ομήλικα), καθότι είναι αποτέλεσμα αναδάσωσης. Με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσε να βελτιωθεί αυτός ο παράγοντας με φυσική και τεχνητή αναγέννηση ώστε να οδηγηθεί στην επιθυμητή υποκηπευτή μορφή. ε. Ύψος δένδρων Όλα τα δένδρα που βρίσκονται δίπλα στο δρόμο είναι αρκετά χαμηλότερα από τα 10 m. Το ύψος των δένδρων, θα μπορούσε να βελτιωθεί με κάποιες καλλιεργητικές παρεμβάσεις όπου είναι δυνατόν και έτσι να υπάρξει βελτίωση του κριτηρίου. στ. Ποιότητα τόπου Η ποιότητα τόπου είναι μέτρια σε όλο το μήκος του δρόμου. ζ. Παραγωγικότητα Η περιοχή σε όλο το μήκος του δρόμου αλλά και όλο το περιαστικό δάσος δεν υπόκειται σε συστηματική εκμετάλλευση ξυλείας, αλλά ως περιαστικό δάσος - πάρκο εκπληρώνει άλλους σκοπούς όπως υδρονομικούς, προστατευτικούς, αναψυχής κ.ά. Προκειμένου να ανεβεί σε κάποια κατηγορία θα πρέπει να γίνει άμεσα δενδροφύτευση, με παραγωγικότερα δένδρα. - Όσον αφορά τα τοπογραφικά κριτήρια α. Εγκάρσια κλίση του εδάφους Το μέγιστο που φτάνει η εγκάρσια κλίση του εδάφους στο μήκος του δρόμου είναι περίπου 19%, η οποία θεωρείται μεσαία άρα βαθμολογείται με 50. β. Έκθεση Το μέγιστο υψόμετρο του περιαστικού δάσους είναι τα 400 m και η έκθεσή του είναι νότια και νοτιοδυτική. γ. Ανάγλυφο Το μεγαλύτερο ποσοστό του δρόμου διέρχεται από πολυσχιδές ανάγλυφο. - Όσον αφορά τα κοινωνικά κριτήρια α. Απόσταση από τουριστικό θέρετρο Δίπλα ή σε κοντινή απόσταση από το δρόμο δεν υπάρχουν τουριστικά θέρετρα. β. Απόσταση από εθνικό/επαρχιακό οδικό δίκτυο Η απόσταση του δρόμου από εθνικό/επαρχιακό δίκτυο είναι αρκετά μικρή. γ. Απόσταση από σιδηροδρομική γραμμή Οι γραμμές των τρένων βρίσκονται σε αρκετά μεγάλη απόσταση από το δρόμο, γι αυτό και η βαθμολογία είναι άριστη. δ. Απόσταση από αρχαιολογικό χώρο Ένα σημείο του δρόμου περνάει δίπλα από αρχαιολογικό χώρο και είναι λογικό να μην υπάρχει η δυνατότητα βελτίωσης σε αυτό το τομέα. ε. Απόσταση από παρακείμενη μεγάλη πόλη Ο δρόμος είναι κατασκευασμένος παράλληλα στην περιφερειακή οδό Θεσσαλονίκης, οπότε είναι επόμενο η βαθμολογία του να είναι μηδενική. στ. Απόσταση από παρακείμενο χωριό

Κοντά στο δρόμο βρίσκεται το χωριό Χορτιάτης. Είναι όμως σε αρκετή απόσταση (5 km) γι αυτό και δεν έχει μηδενική βαθμολογία. ζ. Απόσταση από μονοπάτι Ο δρόμος τέμνεται σε πάρα πολλά σημεία από διάφορα μονοπάτια (περισσότερα από 10). η. Απόσταση από φυσική ή τεχνητή λίμνη Δεν υπάρχει φυσική ή τεχνητή λίμνη σε μικρή απόσταση από το δρόμο, γι αυτό και η βαθμολογία είναι άριστη. θ. Απόσταση από ποταμό Δεν υπάρχει ποταμός σε μικρή απόσταση από το δρόμο, γι αυτό και η βαθμολογία είναι άριστη. 4.2. Ανάλυση κριτηρίων έντασης - Όσον αφορά τα κριτήρια της χάραξης: α. Καμπύλη συναρμογής Σύμφωνα με τις μετρήσεις που έγιναν στην περιοχή μελέτης, οι ακτίνες καμπυλότητας του δασικού δρόμου είναι μεγαλύτερες των 10 15 m και λίγες πάνω από 25 m. Άρα η τελική βαθμολόγηση του κριτηρίου είναι αρκετά υψηλή. β. Χάραξη ερυθράς Μόνο σε λίγες κατά πλάτος τομές του δρόμου συναντήθηκε ερυθρά ύψους μεγαλύτερη του 0,5 m. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την σχεδόν άριστη βαθμολόγηση του κριτηρίου. γ. Κατά πλάτος τομές Στο μήκος του δρόμου η απόσταση μεταξύ του άξονά του δρόμου και της τομής του δρόμου με το έδαφος είναι μεταξύ 0,5 m και 1 m. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να έχουμε ικανοποιητική βαθμολογία σε αυτό τον παράγοντα. δ. Πλάτος καταστρώματος Σε ορισμένα σημεία το πλάτος του δρόμου ξεπερνάει τα 13 m και στο μεγαλύτερο μήκος του έχει πλάτος μεταξύ των 4,5 5 m, με διαπλατύνσεις κάθε 250 m για να περνάνε μεγάλα οχήματα. Η τελική βαθμολόγηση βρίσκεται στο 50. Θα μπορούσε σε αρκετά σημεία να μειωθεί το πλάτος του δρόμου στα 3,5 με 4 m. ε. Κατά μήκος κλίση Η κατά μήκος κλίση στο συγκεκριμένο δρόμο είναι τέτοια που διευκολύνει τη μετακίνηση αυτοκινήτου. Η μέγιστη φτάνει το 8% και στο μεγαλύτερο μήκος είναι ήπια. στ. Αποστάσεις μεταξύ ελιγμών Κατά τη χάραξη του δρόμου σε ορισμένα σημεία υπάρχουν συνεχείς ελιγμοί και η απόστασή τους είναι μικρότερη από 500 m μεταξύ τους (του προηγουμένου με τον επόμενο), έτσι η βαθμολογία είναι 72. Οι αποστάσεις μεταξύ των συνεχόμενων ελιγμών είναι αξιόλογη όσον αφορά τη διάβρωση και τη δημιουργία αισθητικών προβλημάτων. ζ. Θέση του δασικού δρόμου από ρέμα, από όρια δάσους και επικίνδυνες θέσεις Η απόσταση του δρόμου από ρέματα είναι αρκετά μεγάλη. Επίσης, ο δρόμος ξεκινάει και τελειώνει ακριβώς στα όρια του δάσους, γι αυτό και βαθμολογήθηκε με 92, ενώ είναι μακριά και από οποιαδήποτε επικίνδυνη θέση. η. Θέα από το δασικό δρόμο σε μορφολογικούς σχηματισμούς, σε βλάστηση, στην προβολή του χώρου, σε συμβατές κατασκευές και σε υδάτινες επιφάνειες Το οπτικό τοπίο ή η θέα από το δασικό δρόμο συνίσταται από πολλά στοιχεία που αλληλοσχετίζονται. Το έδαφος και η τοπογραφική διαμόρφωση είναι τέτοια που αποδίδουν μία ευχάριστη αισθητική απόλαυση στον παρατηρητή. Επίσης το οπτικό πεδίο αποτελείται κυρίως από μορφές βλάστησης που δίνουν μία σχετικά περιορισμένη ποικιλία, που καταντάει μονότονη για τον οδηγό ή τον περιπατητή. Θα μπορούσε να βελτιωθεί με την προσθήκη διαφόρων φυτικών ειδών. Στο οπτικό πεδίο του οδηγού ή του περιπατητή προβάλλονται αντιπυρικές λωρίδες μεγάλου πλάτους κάθετα στις χωροσταθμικές αντί του δάσους ή

επιμελείς δασοπονικές επεμβάσεις. Οι κατασκευές στο δάσος όπως οικήματα, κιόσκια κ.ά., καθώς και στο δρόμο όπως οχετοί, γέφυρες, τοίχοι αντιστήριξης κ.ά., είναι σχεδόν προσαρμοσμένα στο περιβάλλον. Τα οικήματα είναι κτισμένα με πέτρα και ξύλα ή από μπετόν αλλά καλύπτονται από πέτρα και ξύλα και οι στέγες είναι κατασκευασμένες με πλάκες ή κεραμίδια. Τα έργα αποχέτευσης και αποστράγγισης των δρόμων είναι κατασκευασμένα από μπετόν για αντοχή και καλύπτονται από πέτρες. Ο παρατηρητής ο οποίος παρατηρεί από το δασικό δρόμο μια υδάτινη επιφάνεια όπως ρέμα, λίμνη, κ.α., έχει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί το νερό κυριαρχεί και επηρεάζει την αισθητική του τοπίου. Γι αυτό και στους περισσότερους δρόμους οι θέσεις θέας είναι σε σημεία που να υπάρχει θέα σε υδάτινες επιφάνειες στην περίπτωση και στην θάλασσα. θ. Προσαρμογή του δασικού δρόμου στο περιβάλλον Το συγκεκριμένο κριτήριο δεν έχει βαθμολογηθεί υψηλά διότι ο δρόμος είναι εμφανής σχεδόν σε όλο το μήκος του. Αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω του πλάτους του σε πολλά σημεία και μπορεί να διορθωθεί με παρεμβάσεις. Στην περίπτωση αυτή πρέπει εκτός από την αναχλόαση των πρανών να προχωρήσουμε σε φυτεύσεις δένδρων στο πρανές του επιχώματος ώστε μετά από μερικά χρόνια να επιτευχθεί η απόκρυψη. - Όσον αφορά τα κριτήρια της κατασκευής α. Μηχανήματα κατασκευής Τα μηχανήματα που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάνοιξη του δρόμου ήταν τα κατάλληλα προκειμένου να μη δημιουργηθούν προοπτικές για μελλοντικά προβλήματα ή να καταστραφεί το γύρω περιβάλλον. β. Υλικά κατασκευής Ο δρόμος είναι χαλικόστρωτος στο μεγαλύτερο τμήμα του, ενώ σε κάποια μικρά σημεία του χρησιμοποιήθηκαν άλλα υλικά (άσφαλτος). Επίσης, σε όλο το μήκος του δρόμου έχει γίνει κατάλληλη δημιουργία υποδομής για να ακολουθήσει η ανωδομή του. γ. Αναχλόαση πρανών Σχετικά με την αναχλόαση των πρανών έχει γίνει σε μεγάλο ποσοστό τεχνητή ή φυσική αναχλόαση και καλό είναι να ενθαρρυνθεί περεταίρω. δ. Τεχνικά έργα-αποστράγγιση-παροχέτευση Η βαθμολογία σχετικά με την αποστράγγιση και τα τεχνικά έργα είναι αρκετά υψηλή επειδή παρατηρήθηκαν τοίχοι αντιστήριξης όχι υψηλότεροι των 3m και επίσης υπάρχει πληθώρα ρείθρων (αυλακιών) εγκάρσια στο κατάστρωμα σε όλο το μήκος του δρόμου. 5. Συμπεράσματα Από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων συνάγονται τα παρακάτω αποτελέσματα: Η μέση τιμή της απορροφητικότητας είναι 57,75% (Πίνακες 1 και 3) και η μέση τιμή της έντασης της επίπτωσης από την κατασκευή του δασικού δρόμου είναι 83,474% (Πίνακες 2 και 3). Ο συντελεστής συμβατότητας είναι περίπου στο 50% για την ακρίβεια 48,206% (Πίνακας 3). Επειδή ο συντελεστής συμβατότητας είναι περίπου στο 50% ο δρόμος μπορεί να γίνει δεκτός αλλά με όρους. Χρειάζεται δηλαδή να κατασκευάσουμε έργα ή να βελτιώσουμε κάποια κριτήρια όπως αναφέρουμε παραπάνω στις παραγράφους 4.1 και 4.2 για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. Με τις επεμβάσεις επηρεάζονται σημαντικά και αναμένεται βελτίωση στα παρακάτω: 1. Στην απορροφητικότητα του συστήματος δηλαδή κατά πόσο η επίπτωση της επίδρασης θα απορροφηθεί με τον καιρό από το περιβάλλον. α) Με το πέρασμα του χρόνου με φυσική και τεχνητή αναγέννηση θα μπορούσε το δάσος να οδηγηθεί στην επιθυμητή υποκηπευτή μορφή. β) Το ύψος των δένδρων, θα μπορούσε να βελτιωθεί με κάποιες καλλιεργητικές παρεμβάσεις όπου είναι δυνατόν.

γ) Το περιαστικό δάσος δεν υπόκειται σε συστηματική εκμετάλλευση ξυλείας, αλλά ως περιαστικό δάσος - πάρκο εκπληρώνει άλλους σκοπούς κυρίως υδρονομικούς, προστατευτικούς, αναψυχής κ.ά. Μπορεί να θεωρηθεί φιλόδοξο σχέδιο αλλά προκειμένου να ανεβεί σε κάποια κατηγορία να γίνει άμεσα δενδροφύτευση, με παραγωγικότερα είδη δένδρων, προσαρμοσμένα στο περιβάλλον. 2. Στα κριτήρια της έντασης της επίπτωσης όπως: α) Μείωση του πλάτους του δασόδρομου στα σημεία που ξεπερνά τα 13 m στα 3,5 με 4 m. β) Βελτίωση του οπτικού πεδίου από το δασικό δρόμο με την φύτευση διάφορων μορφών βλάστησης που δίνουν ποικιλία. γ) Η προσαρμογή του δασικού δρόμου στο περιβάλλον μπορεί να επιτευχθεί με μείωση του πλάτους του δασόδρομου και επιμελημένες φυτεύσεις δένδρων στο πρανές του επιχώματος ώστε μετά από μερικά χρόνια να επιτευχθεί η απόκρυψη. Με βάση τα παραπάνω προτείνονται: 1. Η διάνοιξη του δάσους με δρόμους και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον πρέπει να μελετώνται με συνδυασμό μεθόδων, τόσο της επίγειας ή κλασικής τοπογραφίας όσο και της φωτογραμμετρίας, καθώς και των σύγχρονων Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών και δορυφορικών εικόνων (όπου υπάρχει ευκρίνεια) για την εξαγωγή αντικειμενικών συμπερασμάτων. 2. Θα πρέπει οι ειδικές τεχνικές προδιαγραφές από το Υπουργείο Γεωργίας, Γενική Διεύθυνση Δασών για την σύνταξη Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος από την κατασκευή των δρόμων, να λαμβάνονται υπόψη πριν την κατασκευή στο στάδιο της μελέτης ή στη βελτίωση, μετά την κατασκευή σε ήδη υπάρχοντες δρόμους. 3. Βελτίωση των υπαρχόντων δρόμων κατά θέσεις για την αποκατάσταση της συμβατότητας με το δασικό οικοσύστημα. 4. Μέχρι σήμερα έχει επιτευχθεί η διάνοιξη στις χαμηλές περιοχές και συνεχίζεται σε ευαίσθητες ημιορεινές και ορεινές περιοχές. Καλόν είναι να διεξάγεται έτσι ώστε να συμβάλλει στην δασοπονία πολλαπλών σκοπών λόγω των συγχρόνων απαιτήσεων των πολιτών. 5. Οι δυνατότητες που προσφέρουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές μπορούν να βοηθήσουν στην κατεύθυνση της εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και του ελέγχου της συμβατότητας με το περιβάλλον ενός έργου πριν εκτελεστεί, από την οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Βιβλιογραφία Abeeg, Β., 1978. Die Schätzung der optimalen Dichte von Waldstrassen im traktorbefahrbaren Gelände. S.Z.F., 129 (6): 453-485. Zürich. Dietz, Ρ. Knigge, W. Löffler, Η., 1984. Walderschließung. Verlag Paul Parey. Hamburg und Berlin. S. 426. Δούκας, Κ., 1989. Μέθοδος αριστοποίησης της διάνοιξης των παραγωγικών δασών. Επιστημονική επετηρίδα του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. 1989. Τόμος ΛΒ/2. Σελ. 428-480. Θεσσαλονίκη. Funct, R., Retzko, G., Schaechterle, H., Keller, M., Leonardy, R., Rothengatter, W., Stengel, W., 1976. Anwendung von Nutzen-Kosten-Untersuchungen für die Bestimmung von Prioritäten im öffentlichen Personennahverkehr- dargestellt am Beispiel des U-Bahnausbaus im Hamburg. Zeitschrift für Verkehrswissenschaft 47, 3, S. 133-162. Giannoulas V., Doukas V., Drosos V., Soutsas C., 2001. The Environment Impact Assessment (E.I.A.) by the forest opening up in the forest complex of Down Olympus. Third Balkan Scientific Conference: Study, Conservation and Utilization of Forest

Resources, Bulgarian Academy of Sciences and the Forest Research Institute, 2-6 October 2001. Proceedings, ISBN: 954-90896-5-7. Volume I: 58-66. Sofia. Bulgaria. Καραγιάννης, Κ., 1991. Διόρθωση των χαρακτηριστικών στοιχείων της διάνοιξης του δάσους. Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Τόμος ΛΔ /1, αριθ 27, 771-806, Θεσσαλονίκη. Καραγιάννης, Κ., 1991. Εκτίμηση του βαθμού της διάνοιξης του δάσους στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας. Διδακτορική διατριβή του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Θεσσαλονίκη. Καραγιάννης, Κ., 1994. Καθορισμός των βασικών στοιχείων στις στροφές των δασικών δρόμων. Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Τόμος ΛΖ, σελ. 517-546, Θεσσαλονίκη. Karagiannis C., Giannoulas V., Drosos V., Doukas K., 2001. Environment Impact Assessment (E.I.A.) for the comparison of forest road alternative solutions. International Conference, FOREST RESEARCH: a challenge for an integrated European approach, National Agricultural Research Foundation. 27 August-1 September 2001. Proceedings ISBN: 960-86947-4-4. Volume II: 829-834. Thessaloniki. Kroth, W., 1973. Entscheidungsgrundlagen bei Walderschliessungsinvestionen. Forstwissenschaftliches Zentralblatt, 92 (3), S. 132-151. Hamburg und Berlin. Στάμου, Ν., 1985. Οικονομική των Δασικών Εκμεταλλεύσεων. Δασική Οικονομική. Υπηρεσία Δημοσιευμάτων. Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη. Τσώχος, Γ., 1997. Περιβαλλοντική Οδοποιία. Εκδόσεις Ζήτη. Θεσσαλονίκη. Environmental Impact Assessment from the Forest Road s Opening Up Vasileios C. Drossos 1, Vasileios J. Giannoulas 2 and Aristotelis - Kosmas G. Doukas 2 1 School of Forestry and Management of Environment and Natural Resources, Democritus University of Thrace, A. Pantazidou 193, 682 00 Nea Orestiada, tel: 25520 41122, fax: 25520 41192, e-mail: vdrosos@fmenr.duth.gr 2 Faculty of Forestry and Natural Environment, Aristotle University of Thessaloniki, University Campus 54124, PO Box 226, tel: 2310 998977, fax: 2310 998979, e-mail: vgiannou@for.auth.gr, adoucas@for.auth.gr Summary The development of mountain areas is the development of anthropogenic influences, such as all forms of economic development is usually accompanied by negative environmental impacts. The peculiarity lies in the fact that anthropogenic activity is often degrades the natural and built environment, which is also the substructure for its development. Thus it is necessary to define the general principles of planning in mountain areas and criteria conserning the environmental impact assessments. The steps in environmental impact assessments, conserning the forest opening-up, are: - Analysis of environmental effects of forest opening up. - Analysis of the criteria affecting the design and construction of individual forest road. - Analysis of the absorbency criteria of the impacts from the construction of the road. - Evaluation criteria using terrain measurements data, photogrammetry and photointerpretasion and GIS - Grading the criteria with objective scores, that is, any factor that affects the impact of highly rated (100) when it does not affect at all. - Assessment from a number of alternatives solutions and selection that has the highest percentage score and called the compatibility coefficient of work with the environment.

Aim of the present paper is to study a forest road on the way of setting out and construction and evaluate the ecosystem s absorbency and the intensity of the impact of its construction. The forest road was evaluated by specific criteria (intensity and absorbency) and found the compatibility coefficient to the environment, i.e. how to adapt to the environment that has the least impact on environment. Finally draw out useful conclusions and made the relevant proposals on the use of modern tools in assessing environmental impacts. Keywords: forest road, forest opening-up, Environmental Impact Assessment (E.I.A.).