Η αναπαράσταση της πόλης σε πρόσφατες βορειοαμερικανικές τηλεοπτικές σειρές ως στοιχείο πολιτιστικού σχεδιασμού 1 ΑΛΕΞΙΟΣ ΔΕΦΝΕΡ Αναπληρωτής Καθηγητής, TMXΠΠΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Περίληψη Οι κοινωνικο-οικονομικές κρίσεις γενικά υποβοηθούν την εφαρμογή δημιουργικών ιδεών. Μια τέτοια περίπτωση σε διεθνές επίπεδο αποτελεί η αξιοποίηση της αναπαράστασης της πόλης στις τηλεοπτικές σειρές, ενώ μια πρόσθετη περίπτωση για τη σημερινή Ελλάδα αποτελεί ο πολιτιστικός σχεδιασμός. Το κύριο ζήτημα για την παρούσα εργασία είναι να εξεταστεί οι τρόπος με τον οποίο η αναπαράσταση της πόλης στην τηλεόραση/ στον κινηματογράφο μπορεί να αποτελέσει ένα στοιχείο του πολιτιστικού σχεδιασμού. Η σημασία της οπτικοακουστικής διάστασης της πολεοδομίας αποτελεί ένα στοιχείο που, ακόμη και αν για πολλούς ειδικούς που ασχολούνται με την πόλη (τόσο με τη θεωρία όσο και με την πρακτική) δεν θεωρείται ως δεδομένη, μπορεί να βασιστεί σήμερα σ έναν σημαντικό όγκο υλικού (γραπτού, ψηφιακού και οπτικοακουστικού). Η πόλη και ο κινηματογράφος αλληλεπιδρούν ιδιαίτερα από τη στιγμή που στην εμπειρία της καθημερινής ζωής συχνά οι πόλεις εμφανίζονται να διαθέτουν μια κινηματογραφική ποιότητα: η πόλη έχει διαμορφωθεί από την κινηματογραφική μορφή, ενώ επίσης ο κινηματογράφος οφείλει πολλά από τα χαρακτηριστικά του στην ανάπτυξη της πόλης. Τα τηλεοπτικά προϊόντα, και ειδικότερα οι τηλεοπτικές σειρές, έχουν μελετηθεί λιγότερο σε σύγκριση με τα κινηματογραφικά προϊόντα. Η ανάλυση της παρούσας εργασίας θα βασιστεί σε συγκεκριμένα είδη χρησιμοποιώντας μια ποικιλία παραδειγμάτων που εστιάζουν στις πρόσφατες βορειοαμερικανικές σειρές που χαρακτηρίζονται από μια ιδιαίτερη ποιότητα: α) κωμικές [π.χ. Μονκ], β) δραματικές [π.χ. Η Δυτική Πτέρυγα], γ) αστυνομικές/ θρίλερ [π.χ. Στον Τόπο του Εγκλήματος Λας Βέγκας/ Μαϊάμι/ Νέα Υόρκη], και δ) νεανικές [π.χ. California Teens]. Θα απαντηθούν τα ακόλουθα πρωτεύοντα ερωτήματα αναφορικά με τον πολιτιστικό σχεδιασμό: α) με ποιους τρόπους μπορεί η αλληλεξάρτηση πόλης και τηλεόρασης/ κινηματογράφου να επιδράσει στη θεωρία και την πρακτική της πολεοδομίας, β) ποιες είναι οι πραγματικές διαφορές στην αναπαράσταση πραγματικών ή πλαστών πόλεων, γ) ποιος είναι ο ρόλος της μνήμης της παλαιότερης εικόνας των πόλεων, και δ) ποια είναι η σημασία του μάρκετινγκ των πόλεων, και ε) πώς αναδεικνύεται η σημασία της ύπαρξης νέων ειδών χώρων; Λέξεις κλειδιά: Αναπαράσταση της πόλης Βορειοαμερικανικές τηλεοπτικές σειρές, Δημιουργικότητα, Πολιτιστικός σχεδιασμός 1. Εισαγωγή Οι κοινωνικο-οικονομικές κρίσεις γενικά υποβοηθούν την εφαρμογή δημιουργικών ιδεών. Μια τέτοια περίπτωση σε διεθνές επίπεδο αποτελεί η αξιοποίηση της αναπαράστασης της πόλης στις τηλεοπτικές σειρές, ενώ μια πρόσθετη περίπτωση για τη σημερινή Ελλάδα αποτελεί ο πολιτιστικός σχεδιασμός. Το κύριο ζήτημα για την παρούσα εργασία είναι να εξεταστεί οι τρόπος με τον οποίο η αναπαράσταση της πόλης στην τηλεόραση/ στον κινηματογράφο μπορεί να αποτελέσει ένα στοιχείο του πολιτιστικού σχεδιασμού. H εισήγηση αυτή αποτελεί ένα έργο σε εξέλιξη και αφορά ένα αντικείμενο με εξαιρετικά περιορισμένη βιβλιογραφία που αφορά τις δραματικές σειρές (Billingham, 2000), το ντοκιμαντέρ New York A Documentary Film (Δέφνερ, 2002), καθώς και συγκεκριμένες αστυνομικές σειρές όπως τη βορειοαμερικανική The Wire (Potter και Marshall, 2009) και τη γερμανική Tatort που γυρίζεται από το 1969 σε διάφορες γερμανικές πόλεις (Griem και Scholz, 2010). Ο όρος πρόσφατη ορίζεται ως μια σειρά με πρώτη προβολή μετά το 1990 και με τελευταία προβολή μετά το 2000. 1 Η εργασία αυτή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο 24 ο συνέδριο του AESOP Space is luxury που πραγματοποιήθηκε στο Ελσίνκι τον Ιούλιο του 2010. Η μετάφραση της παρουσίασης (από τα αγγλικά) έγινε από την Εύα Ψαθά, την οποία και ευχαριστώ.
Η τηλεόραση εξακολουθεί να αποτελεί το επιδραστικότερο Μ.Μ.Ε. Μία ιδιαιτερότητα των Μ.Μ.Ε. γενικά είναι ότι αποτελούν είδος πολιτιστικής δραστηριότητας, μέσο μετάδοσης άλλων πολιτιστικών δραστηριοτήτων (ιδιαίτερα καλλιτεχνικών), και, ταυτόχρονα, μία δύναμη μετασχηματισμού τους. Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. είναι διττός: από τη μία πλευρά, προσφέρουν ποικιλία επιλογών, από την άλλη, υποστηρίζοντας την έννοια της κοινής λογικής, συμβάλουν στην επιβολή στερεοτύπων δράσης στο χώρο και το χρόνο, λειτουργώντας ως περιορισμοί. Θα γίνει απαντηθούν τα εξής πρωτεύοντα ερωτήματα αναφορικά με τον πολιτιστικό σχεδιασμό: α) πώς η αλληλεπίδραση πόλης και κινηματογράφου/ τηλεόρασης επιδρά στη θεωρία και την πρακτική του πολεοδομικού σχεδιασμού; β) ποιες είναι οι διαφορές στην αναπαράσταση αληθινών και πλαστών πόλεων; γ) ποιος είναι ο ρόλος της μνήμης της παλαιότερης εικόνας των πόλεων; δ) ποια είναι η σημασία της χρήσης ταινιών/ σειρών στο μάρκετινγκ των πόλεων; και ε) πώς αναδεικνύεται η σημασία της ύπαρξης νέων ειδών χώρων; Η απόπειρα να απαντηθούν ορισμένα δευτερεύοντα ερωτήματα θα γίνει κατά τη συνέχιση της εργασίας σε επόμενη φάση: α) πώς η βελτίωση της ποιότητας των τηλεοπτικών σειρών (όσον αφορά τη μεταφορά της κινηματογραφικής ποιότητας στην τηλεόραση, αλλά και τη μεταφορά της τηλεοπτικής ποιότητας στον κινηματογράφο) επηρεάζει την αναπαράσταση της πόλης; β) υπάρχει διαφορά στην αναπαράσταση της πόλης ανάλογα με το είδος της σειράς; γ) ποια στερεότυπα μεταδίδονται διαμέσου των τηλεοπτικών σειρών; 2. Η πόλη στον κινηματογράφο Η σημασία της οπτικοακουστικής διάστασης της πολεοδομίας αποτελεί ένα στοιχείο που, ακόμη και αν για πολλούς ειδικούς που ασχολούνται με την πόλη (τόσο με τη θεωρία όσο και με την πρακτική) δεν θεωρείται ως δεδομένη, μπορεί να βασιστεί σήμερα σ έναν σημαντικό όγκο υλικού (γραπτού, ψηφιακού και οπτικοακουστικού). Η αναπαράσταση της πόλης στον κινηματογράφο υπήρξε το αντικείμενο μιας ποικίλης αγγλικής, γαλλικής και, πρόσφατα, ελληνικής βιβλιογραφίας (ΠΕΚΚ, 2002 Σωτηροπούλου, 2001 Χατζηγώγας, 2004). Η προσέγγιση αυτή συνεισφέρει στις αναφορές περί δημιουργικότητας και καινοτομίας στην Ατζέντα της Λισαβόνας Η σχέση μεταξύ πόλης και κινηματογράφου είναι αμφίδρομη. Στην εμπειρία της καθημερινής ζωής συχνά οι πόλεις φαίνονται να διαθέτουν μία κινηματογραφική ποιότητα: η πόλη έχει διαμορφωθεί από την κινηματογραφική μορφή, ενώ ο κινηματογράφος οφείλει πολλά από τα χαρακτηριστικά του στην ανάπτυξη της πόλης (Clarke, 1997: 1-2). Η αμερικανική βιομηχανία κινηματογράφου γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη. Οι πρώτες ταινίες είχαν διάρκεια ένα-δύο λεπτά και η πλειονότητά τους πρόβαλλε την καθημερινότητα της πόλης, για την οποία υπήρχε παγκόσμιο ενδιαφέρον. Για τον αρχιτέκτονα Robert Stern, ο κινηματογράφος αποδίδει την εικόνα της πόλης σε κίνηση και κάνει την πόλη περισσότερο συναρπαστική. Η Νέα Υόρκη είναι μία από τις πιο αγαπημένες πόλεις τόσο των σκηνοθετών (Woody Allen, Martin Scorsese), όσο και των μελετητών του κινηματογράφου (Sanders, 2002). Όσον αφορά τα κινηματογραφικά είδη, μια ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί το ντοκιμαντέρ στις διάφορες μορφές του: α) ταινίες για πόλεις με βάση την προσωπική οπτική ενός σκηνοθέτη από τα παλαιότερα, και επιδραστικότερα, παραδείγματα είναι η ταινία του 1927 Βερολίνο, ή η Συμφωνία της Μεγαλούπολης (Berlin: Die Sinfonie der Großstadt) σε σκηνοθεσία Walter Ruttmann, και η ταινία του 1929 Ό Άνθρωπος με την Κινηματογραφική Μηχανή σε σκηνοθεσία Dziga Vertov (Chelovek s kinoapparatom - The Man with the Movie Camera) των οποίων η επίδραση φτάνει μέχρι το Koyanisqaatsi του Gοdfrey Reggio (1982), β) τουριστικοί οδηγοί παραδείγματα προσεγγίσεων που ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα είναι η σειρά Lonely Planet (τώρα ονομάζεται Pilot Guides) και οι βιντεοκασέτες της De Agostini, και γ) τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ (π.χ. New York A Documentary Film του Ric Burns, 1999 και Αθήνα, Επιστροφή στην Ακρόπολη του Θόδωρου Αγγελόπουλου, 1983) [Δέφνερ, 2002: 160-161].
3. Πόλη και τηλεόραση Οι πρόσφατες βορειοβορειοαμερικανικές τηλεοπτικές σειρές αποτελούν τυπική περίπτωση εμπορικού προϊόντος που ταυτόχρονα είναι και πολιτιστικό αντικείμενο (Fiske, 1985/2010). Υπάρχουν ποικίλες κοινές πεποιθήσεις που δεν αληθεύουν όλες: α) κανένας σημαντικός συγγραφέας δεν γράφει για την τηλεόραση (αντίθετα παραδείγματα: A. Hitchcock, Joss Whedon του Buffy the Vampire Slayer (Buffy), J.J. Abrams του Lost, Rod Serling του Twilight Zone, David E. Kelley του Ally Mc Beal, Dick Wolf του Law and Order). β) οι σειρές δεν είναι εξίσου καλές με τις σχετικές ταινίες (αντίθετα παραδείγματα: Twin Peaks του David Lynch, Star Trek, Buffy, Get Smart) γ) οι καλύτερες σειρές προβάλλονται στην καλωδιακή τηλεόραση (ίσως, παραδείγματα: HBO, Foxlife, FX) δ) οι σειρές κακομαθαίνουν τους νέους (Buffy, Dexter, Weeds, The Shield, Nip/ Tuck, True Blood) [εδώ εξαρτάται από την ιδεολογική σκοπιά από την οποία αντιμετωπίζει το θέμα ένα άτομο] ε) οι σειρές παρακολουθούνται κυρίως από γυναίκες (ίσως: σαπουνόπερες, Sex and the City, Ally Mac Beal, Buffy, Charmed, Ghost Whisperer αντίθετo παράδειγμα: αστυνομικές) στ) η σοβαρή κριτική υπoτιμάει την ποιότητα των σειρών (αντίθετη ένδειξη: χώρος που αφιερώνεται γι αυτό το θέμα στα σοβαρά περιοδικά) [Sahali, 2009]. Πολλές σειρές μπορούν να θεωρηθούν ως δημιουργικές, και με την έννοια ότι είναι καλές ποιοτικά - αυτό αποτελεί τη μία όψη της διττής σχέσης μεταξύ κινηματογράφου και τηλεόρασης. Η επίδραση της κινηματογραφικής ποιότητας στην τηλεόραση παρατηρείται όχι μόνο σε τηλεταινίες (Grey Gardens, 2009), ή μίνι σειρές (η αγγλική Prime Suspect), αλλά και σε κανονικές σειρές (Lost), ενώ υπάρχουν και παραδείγματα καλών ταινιών που γυρίστηκαν και σε σειρές που ήταν και αυτές ποιοτικές (M.A.S.H., Fame, Stargate). Η επίδραση των τηλεοπτικών χαρακτηριστικών στον κινηματογράφο, όχι κατ ανάγκη θετική όσον αφορά την ποιότητα, αποτυπώνεται κατ αρχάς σε παραδείγματα σειρών που έγιναν ταινίες (Sex in the City, X-Files: δυο ταινίες μέχρι στιγμής). Ένα ορόσημο αποτέλεσε η σειρά Hill Street Blues (1981-7, κέντρο ανώνυμης πόλης στα πρότυπα του Σικάγο) που έσπασε τους κανόνες των δραματικών σειρών (Cooke, 2001/2008) και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον επαναπροσδιορισμό του ποιοτικού τηλεοπτικού δράματος και στην καθιέρωσή του ως είδος (Feuer, 2003). Η ποιοτική τηλεόραση διακρίνεται από ανασύνθεση των παραδοσιακών τηλεοπτικών μορφολογιών με μη αναμενόμενο τρόπο, λογοτεχνικές και κινηματογραφικές φιλοδοξίες, και χρήση σύνθετων και εξελιγμένων αφηγημάτων και μυθοπλασιών (Thompson, 2007: xix). Η δημογραφία του κοινού της ποιοτικής τηλεόρασης είναι χαρακτηριστική: κάτοικοι των πόλεων, 18-49 ετών, προοδευτικοί, επαγγελματίες, με πολιτιστική εκπαίδευση (Johnson, 2005: 58). Πολλές φορές ο όρος ποιοτική τηλεόραση δίνει την εντύπωση ότι χρησιμοποιείται από τους Αγγλοσάξονες συγγραφείς, με μία αίσθηση ενοχής! Χρήσιμη είναι η παραδοσιακή διάκριση μεταξύ σειράς (αυτοτελή επεισόδια με ίδιους χαρακτήρες ή χαρακτηριστικά, αλλά με διαφορετικές ιστορίες) και σίριαλ (τηλεοπτική αφήγηση που προβάλλεται σε διακριτά επεισόδια, τα οποία μπορεί να έχουν, ή να μην έχουν, κατάληξη). Οι σύγχρονες σειρές και τα σύγχρονα σίριαλ αποτελούν μια υβριδική μορφή (Mazdon, 2005: 9). Τα ποιοτικά τηλεοπτικά έργα, ιδιαίτερα οι βορειοαμερικανικές σειρές, έχουν προσφάτως αυξηθεί οι περισσότερες από αυτές (Lost, Boston Legal, 24, Mad Men, Curb Your Enthusiasm, Numbers, CSI) έχουν προβληθεί ή προβάλλονται και στην ελληνική τηλεόραση. Ωστόσο, αυτό έγινε σχετικά καθυστερημένα και ξεκίνησε ως μια λύση προκειμένου να γεμίσει το μεταμεσονύκτιο πρόγραμμα (επειδή είναι φτηνότερες από τις παραγωγές των καναλιών). Σε κάθε περίπτωση, συμπεριλαμβάνονται στις καλύτερες επιλογές που έχουν οι Έλληνες, και όχι μόνο, τηλεθεατές (ιδίως κατά την τρέχουσα περίοδο της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης). Το κυνήγι της επιτυχίας οδήγησε και σε ορισμένες αρνητικές επιπτώσεις, όπως υπερ-παραγωγή και αναμονή γρήγορης επιτυχίας υπάρχουν παραδείγματα ποιοτικών σειρών που δεν έφτασαν τα αναμενόμενα νούμερα και η προβολή τους διακόπηκε από τον πρώτο κύκλο (Flash Forward, Studio 60). Αξιοσημείωτο είναι ότι οι πλέον ενδιαφέρουσες μελέτες για τις βορειοαμερικανικές τηλεοπτικές σειρές έχουν γίνει από Γάλλους συγγραφείς (Colonna, 2010 De Saint Maurice, 2009 Esquenazi, 2009 Gaston, 2008 Sahali, 2009 Winckler, 2005), ακόμη και σε σοβαρά περιοδικά (Cahiers du Cinéma, 2003). Αυτό φέρνει στη μνήμη τη θεωρία του δημιουργού (auteur) που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 50 από Γάλλους συγγραφείς αναφορικά με βορειοαμερικανούς σκηνοθέτες. Σήμερα ορισμένοι συγγραφείς (Colonna, 2010 Sahali, 2009 Winckler, 2005) κρίνουν επίσης ως αποτυχημένη την απόπειρα «αντιγραφής» αυτών των σειρών από άλλες χώρες, και ειδικά τη Γαλλία.
Ένα στοιχείο που προσδίδει μια ιδιαιτερότητα στην ποιότητα των σειρών είναι η σχέση με διάφορες επιστήμες τόσο κοινωνικές (φιλοσοφία) όσο και θετικές (μαθηματικά). Η σχέση με τη φιλοσοφία παρατηρείται αναφορικά με την ανάλυση (De Saint Maurice, 2009), που αφορά ακόμη και σχετικά πρόσφατα ρεύματα, για παράδειγμα τη θεωρία του χάους [CSI-2 ος κύκλος-2 ο επεισόδιο ( Chaos theory ), Flash Forward, Lost],. Η σχέση με τα μαθηματικά αφορά την ανάλυση (χρήση μαθηματικών στην επίλυση προβλημάτων των τηλεοπτικών ηρώων: Caffin, 2009), καθώς και συγκεκριμένα παραδείγματα σειρών που βασίζονται στην επίδραση των εκλαϊκευμένων μαθηματικών στη σύγχρονη εποχή (Numbers: Devlin και Lorden, 2007/2010 Weed, 2007). 4. Μελέτες περίπτωσης Τα τηλεοπτικά προϊόντα, και ειδικότερα οι τηλεοπτικές σειρές, έχουν μελετηθεί λιγότερο σε σύγκριση με τα κινηματογραφικά προϊόντα. Η δημοφιλέστερη πόλη σήμερα στις βορειοαμερικανικές τηλεοπτικές σειρές φαίνεται να είναι το Λος Άντζελες, σε αντίθεση με τις προηγούμενες δεκαετίες στις οποίες κυριαρχούσε η Νέα Υόρκη. Η ανάλυση θα βασιστεί σε τέσσερα συγκεκριμένα είδη (κωμικές, δραματικές, αστυνομικές/ θρίλερ, νεανικές) χρησιμοποιώντας μια ποικιλία παραδειγμάτων και εστιάζοντας σε πρόσφατες βορειοαμερικανικές τηλεοπτικές σειρές που χαρακτηρίζονται από εξαιρετική ποιότητα και έχουν προβληθεί στην ελληνική τηλεόραση (συμπεριλαμβανομένης της δορυφορικής) τα τελευταία 10 χρόνια: α) οι κωμικές σειρές είναι το τρίτο δημοφιλέστερο είδος και η ελκυστικότερη πόλη γι αυτές φαίνεται ότι είναι η Νέα Υόρκη. Δύο από τα σημαντικότερα κοινά χαρακτηριστικά που παρατηρούνται είναι τα προβλήματα σχέσεων και η έμφαση στην ψυχαγωγία (καφέ, μπαρ, εστιατόρια). Συνήθως η πόλη κυριαρχεί (Sex and the City, 1998-2004), ακόμη και κατά την απουσία της [Τα Φιλαράκια (Friends) 1994-2004]. Σε πιο πρόσφατες περιπτώσεις, π.χ. How I Met Your Mother (2005-σήμερα), που αποτελεί τυπικό παράδειγμα σύγχρονης σειράς feel good, η πόλη δεν κυριαρχεί και είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότερες σκηνές γυρίζονται σε στούντιο του Λος Άντζελες. Στο Λος Άντζελες διαδραματίζονται επίσης καλές και επιτυχημένες αστυνομικές κωμωδίες, π.χ. Monk (2002-2011), η οποία εστιάζει στην εργασία και της οποίας ο ήρωας είναι ένα δυσλειτουργικό άτομο, ακόμη και σε σχέση με το άμεσο περιβάλλον του. β) οι δραματικές σειρές είναι το δεύτερο δημοφιλέστερο είδος και χαρακτηρίζονται τόσο από μια ποικιλία υποκατηγοριών όσο από μια ποικιλία πόλεων ως τοποθεσίες: Από τις πολιτικές σειρές, η αξιολογότερη παραμένει Η Δυτική Πτέρυγα (The West Wing, 1999-2006, Ουάσινγκτον και διάφορες πόλεις), έστω και αν έχει υποστεί διάφορες κριτικές από πολιτική άποψη, συμπεριλαμβανομένου και του λαϊκισμού (Clark, 2005). H σειρά βασίστηκε στην προσωπική ιστορία του Obama που τότε ήταν ανερχόμενος πολιτικός αστέρας (Βασιλοπούλου, 2008), και σε αυτή η πόλη αποτελεί το πρόσχημα της δράσης. Από τις δικαστικές σειρές, η αξιολογότερη είναι η Boston Legal (2004-2008) που αποτελεί μια μη τυπική δημοφιλή δικαστική σειρά, πολιτικά μη ορθή, και που εκφράζει ένα ιδιαίτερο συναίσθημα αγάπης για τη Βοστόνη. Από τις μη τυπικές οικογενειακές δραματικές σειρές οι Νοικοκυρές σε Απόγνωση (2004-σήμερα) διαθέτουν το ενδιαφέρον στοιχείο της αναφοράς σε μια υποθετική τοποθεσία (Wisteria Lane), αλλά έχουν δείξει τα όρια στην έκφραση της κριτικής κατά της προαστιοποίησης. Σε αντίθεση, οι Δουλειές με Φούντες (Weeds, 2005- σήμερα, Λος Άντζελες) προχωράνε ένα βήμα παραπέρα, είναι μια πολιτικά μη ορθή σειρά (έχουν διατυπωθεί και επικρίσεις για διαφθορά της νεολαίας), ενώ είναι εντυπωσιακοί οι τίτλοι στην αρχή που δείχνουν τη γρήγορη ανάπτυξη των προαστίων. Από τις αθλητικές σειρές, ξεχωρίζει Ο Αγώνας της Ζωής Μας (Friday Night Lights, 2006-σήμερα, Όστιν, Τέξας) που αποτυπώνει ένα βασικό χαρακτηριστικό του αθλητισμού, δηλαδή την ταύτιση εργασίας και ελεύθερου χρόνου, και που δείχνει όψεις του Τέξας που είναι διαφορετικές από τις συνηθισμένες (πιο ανοιχτές ). Από τις ιατρικές σειρές, η δημοφιλέστερη (χωρίς να αποτελεί και κάτι το ιδιαίτερο) σήμερα είναι η Grey s Anatomy (2005-σήμερα, Σιάτλ) που, ενώ φαίνεται να εστιάζει στην εργασία, δίνει έμφαση, ωστόσο, στις διαπροσωπικές σχέσεις, και η πόλη μοιάζει έτοιμη να απορροφήσει κάθε είδους πρόβλημα. Αυτή η σειρά αντανακλά και τη γενικότερη δημοφιλία των ιατρικών σειρών, η αξιολογότερη των οποίων είναι οι Ιατρικές Υποθέσεις (House M.D., 2004-σήμερα, Λος Άντζελες), στην οποία, ωστόσο, απουσιάζει η πόλη, διότι κυριαρχεί ο χώρος του νοσοκομείου: οι περισσότερες σκηνές είναι γυρισμένες σε στούντιο, ενώ οι εναέριες όψεις είναι από το Πρίνσετον στο Νιού Τζέρσεϊ.
γ) οι αστυνομικές/ θρίλερ είναι το δημοφιλέστερο είδος, με το Λος Άντζελες να αποτελεί την αγαπημένη του ςπόλη. Το Σικάγο, η παραδοσιακή πόλη του εγκλήματος, μοιάζει να απέχει από τις πρόσφατες αξιόλογες σειρές. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των αστυνομικών σειρών είναι ότι εστιάζουν στο συγκεκριμένο είδος εργασίας των υπαλλήλων που απασχολούνται σε αστυνομικές υπηρεσίες. Οι αγαπημένες όψεις της πόλης, ιδιαίτερα στην αρχή κάθε επεισοδίου, είναι οι εναέριες που είναι και αυτές που τη διακρίνουν από άλλες πόλεις (ειδικά σε σειρές με κοινή θεματολόγια, π.χ. CSI). Οι αξιολογότερες αστυνομικές σειρές/θρίλερ παρουσιάζουν ορισμένες ιδιαιτερότητες, διαφορετικές σε κάθε περίπτωση. Η βασική καινοτομία της σειράς 24 (2001-2010, Λος Άντζελες και άλλες πόλεις) σχετίζεται με το χρόνο, εφόσον στηρίζεται στον πραγματικό χρόνο (ελάχιστα λεπτά «κλέβονται»). Αυτό θεωρείται καινοτομία σε σχέση με την τηλεόραση, διότι στον κινηματογράφο προϋπήρξε, π.χ. στην ταινία του 1995 Στην Κόψη του Χρόνου (Nick of Time) σκηνοθετημένη από τον John Badham. Επίσης, η σειρά αυτή είχε διττή (αντιφατική) πολιτική διάσταση: αφενός, αντικατόπτριζε την αναγκαιότητα του φόβου μετά την 11η Σεπτεμβρίου (Thompson, 2003), αλλά, αφετέρου, ήταν προφητική όσον αφορά τον πρώτο μαύρο πρόεδρο των Η.Π.Α (Φασουλοπούλου, 2008). Είναι χαρακτηριστικό ότι έχει μελετηθεί και η σχέση της με τη φιλοσοφία (De Saint Maurice, 2009 Weed κ.ά. 2007), ενώ το 2012 αναμένεται να προβληθεί και η κινηματογραφική της εκδοχή. Η ιδιαιτερότητα των σειρών CSI είναι ότι έχουν δημιουργηθεί παρακλάδια σε τρεις πόλεις: Στον Τόπο του Εγκλήματος (CSI) Λας Βέγκας (2000-σήμερα)/ Μαϊάμι (2002-σήμερα)/ Νέα Υόρκη (2004-σήμερα) - περιέργως δεν υπάρχει CSI LA! Επίσης, κάθε νέα εκδοχή σε άλλη πόλη καταφέρνει να είναι εξίσου ή περισσότερο ενδιαφέρουσα από την προηγούμενη, με την πρώτη (Λας Βέγκας) να έχει αρχίσει, σε κάποιο βαθμό, να κουράζει. Αναφορικά με τις πόλεις, η διαφορετική αναπαράστασή τους αντανακλάται στο πεδίο εστίασης της καθεμίας: αυτή του Λας Βέγκας είναι πιο ηθική (τελείως διαφορετική αίσθηση από τη σειρά Las Vegas), του Μαϊάμι είναι πιο cool, και της Νέας Υόρκης πιο σοφιστικέ. Στις Ανεξιχνίαστες Υποθέσεις (Cold Case, 2003-2010, Λος Άντζελες) παρατηρείται μια ενδιαφέρουσα σχέση του παρόντος με το παρελθόν, διότι οι εικόνες είναι άμεσα συγκρίσιμες κάτι που δεν συμβαίνει στο βορειομερικανικό Life on Mars (2008-2009), η πρωτότυπη σειρά ήταν αγγλική παραγωγή (2006-2007). Επίσης, είναι ενδιαφέρουσα η ηχητική κάλυψη της σειράς, διότι δίνονται πολλές αφορμές να ακούσει κανείς τραγούδια της εποχής που έγιναν τα (τότε) ανεξιχνίαστα εγκλήματα. Το Las Vegas (2003-2008) αποτελεί ένα καλό συνδυασμό αστυνομικού και κωμωδίας που εστιάζει σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου που είναι και ηθικά επιλήψιμη (τυχερά παιχνίδια). Η κεντρική ιδέα είναι να δείξει ανθρώπους να διασκεδάζουν (ακόμη και όταν συμβαίνει μια καταστροφή!), ενώ γενικά η πόλη κυριαρχεί. Στη σειρά Numbers (2005-2010, Λος Άντζελες) η χρήση της επιστήμης (μαθηματικά) φαίνεται να σχετίζεται με το γεγονός ότι η πόλη επισκιάζει τους ήρωες, ορισμένοι από τους οποίους είναι και πανεπιστημιακοί. Στη σειρά Χωρίς Ίχνος (Without a Trace, 2002-2009, Λος Άντζελες) η αναζήτηση των αγνοουμένων δεν οδηγεί, αναγκαστικά, στην ανακάλυψη της πόλης. Η σειρά Third Watch (1999-2005, Νέα Υόρκη) πέρασε σχεδόν απαρατήρητη στην Ελλάδα παρότι ήταν ένας ενδιαφέρων συνδυασμός του αστυνομικού και ιατρικού είδους σ ένα υποθετικό περιβάλλον. Η σειρά Οι Διώκτες του Εγκλήματος (The Wire, 2002-2008, Βαλτιμόρη) αποτελεί απόγονο της καθοριστικής σειράς Hill Street Blues, από την άποψη ότι αναπαριστά την κοινωνικο-οικονομική κρίση της σύγχρονης βορειοαμερικανικής πόλης (Potter και Marshall, 2009). Η σειρά The Sopranos (1999-2007, Nιού Τζέρσεϊ και Νέα Υόρκη) έχει την ιδιαιτερότητα ότι δείχνει το Νιού Τζέρσεϊ, που συνήθως περνά απαρατήρητο (σε σύγκριση με τη γειτονική Νέα Υόρκη) 2. Οι δύο αυτές σειρές γενικά αξιολογούνται ως οι καλύτερες αστυνομικές, και όχι μόνο, σειρές της τελευταίας δεκαετίας. Ωστόσο, μάλλον πρόκειται για υπερεκτίμηση, έστω και αν το The Wire χαίρει καθολικής εκτίμησης ακόμη και στην Ελλάδα (Δημητρόπουλος, 2008 Σκριβάνος, 2008), ενώ αποτέλεσε και βασικό κείμενο στο μάθημα Ανισότητες στην Πόλη, του τμήματος Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ (Πολιτάκης, 2010). δ) Μια ειδική κατηγορία αποτελούν οι νεανικές σειρές (Davis και Dickinson, 2004), δυο από τις αξιολογότερες των οποίων είναι η California Teens (The O.C., 2003-7, χρήση διαφόρων τόπων ως Ακτή Νιούπορτ, Καλιφόρνια) και οι Νεανικές Ανησυχίες (Dawson s Creek, 1998-2003, Ακρωτήριο Κοντ, Μασατσούσετς). Ένα βασικό κοινό χαρακτηριστικό των σειρών αυτών είναι η έμφαση σε τόπους παραθερισμού, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη από τη στιγμή που ο ελεύθερος χρόνος, και ειδικότερα οι διακοπές, συνδυάζονται στενά με τη νεολαία. 2 Βλέπε και τη σειρά How I Met Your Mother, 4 ος κύκλος, 3 ο επεισόδιο με το χαρακτηριστικό τίτλο I Heart NJ.
5. Συμπεράσματα Επιστρέφοντας στις απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα της εισαγωγής προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: α) Η αλληλεπίδραση πόλης και τηλεόρασης μπορεί να επηρεάσει τη θεωρία και την πρακτική της πολεοδομίας συμπληρώνοντας την καθιερωμένη αλληλεπίδραση πόλης και κινηματόγραφου φέρνοντας νέες ιδέες όπως: την απόπειρα υλοποίησης δημιουργικών και καινοτόμων ιδεών, την απόπειρα αλληλοσυσχέτισης χρόνου και πολιτιστικού σχεδιασμού στο πλαίσιο της τάσης του κοινωνικού πολεοδομικού σχεδιασμού (σχετίζεται με την αστική ανασυγκρότηση, και όχι μόνο με το φυσικό σχεδιασμό και τη ρύθμιση των χρήσεων γης), την απόπειρα ανάπτυξης ανοιχτών δημόσιων χώρων ( διαφοροποιημένων χώρων σύμφωνα με τον Henri Lefebvre) για την ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, την απόπειρα ανάπτυξης (κυρίως μεταξύ των παιδιών) της πολύ-πολιτισμικότητας και της διαπολιτισμικής ανταλλαγής, και την απόπειρα εφαρμογής νέων μεθοδολογιών β) η αναπαράσταση «πλαστών» πόλεων μπορεί να αποκρύψει την πραγματική εικόνα της πόλης, καθώς ελάχιστοι θεατές αντιλαμβάνονται τις διαφορές σε περιπτώσεις όπως: η χρήση διαφόρων τόπων ως Ακτή Νιούπορτ στη σειρά California Teens, η χρήση του Τορόντο ως Νέας Υόρκης λόγω μικρότερου κόστους κινηματογράφησης, η χρήση της Σάμης ως Αργοστολίου στην ταινία του John Madden Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι (Captain Corelli s Mandolin, 2001) 3, η χρήση διαφόρων μικρών γαλλικών πόλεων ως Πράγα στην ταινία του Philip Kaufman Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι (The Unbearable Lightness of Being, 1988) σε αυτήν την περίπτωση ξεγελάστηκε ακόμη και ο ίδιος ο συγγραφέας του πρωτότυπου μυθιστορήματος (Milan Kundera), γ) ο ρόλος της μνήμης της παλαιότερης εικόνας των πόλεων μπορεί να είναι σημαντικός: έχουν μελετηθεί οι παλαιότερες ταινίες (Casablanca: Augé, 2007), αλλά όχι οι πρόσφατες σειρές που συνδυάζουν παλαιές και νέες εικόνες (Ανεξιχνίαστες Υποθέσεις, Life on Mars) - καθοριστικός είναι ο ρόλος των στούντιο, εννοείται ότι διαφορετικές είναι οι συνθήκες στα ντοκιμαντέρ (Νέα Υόρκη: Μια Ταινία Ντοκιμαντέρ), δ) ένα γενικότερο ζήτημα είναι η σημασία της χρήσης σειρών και ταινιών για το μάρκετινγκ των πόλεων, ιδιαίτερα σε σχέση με τον τουρισμό τόσο διαμέσου της αναπαράστασης ιστορικών τόπων (Ρώμη, 2005-7), όσο και της προβολής επιλεγμένων όψεων (κυρίως μόνο των ευχάριστων ) της πρόσφατης εικόνας των πόλεων (Λας Βέγκας στην ομώνυμη σειρά, Κωνσταντινούπολη στο τουρκικό σίριαλ 1001 Nύχτες, 2006-9, που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα), και ε) ένα πρόσθετο γενικότερο ζήτημα είναι ότι οι σειρές και οι ταινίες μπορούν να προβάλλουν μια ποικιλία νέων τύπων χώρων που συνδυάζουν πολλές δραστηριότητες και είναι σημαντικοί, σε ορισμένες περιπτώσεις, ως προς την αισθητική τους: υδάτινα μέτωπα (Docklands, Βόλος, Αθήνα), αεροδρόμια (Kansai του Renzo Piano στην Ιαπωνία), σιδηροδρομικοί Σταθμοί (King s Cross στο Λονδίνο), στάδια (Stade de France στο Παρίσι), πολυχώροι (Cornerhouse στο Nottingham, Mediterranean Cosmos στη Θεσσαλονίκη), εμπορικά κέντρα (West Edmonton Mall, Athens Mall), και θεματικά Πάρκα (Disney). Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Augé, M. (2007), Casablanca, Paris: Seuil. Billingham, P. (2000) Sensing the City Through Television: Urban Identities in Fictional Drama, Bristol: Intellect. Caffin D. (2009) Maths en Séries : Aidez vos Héros de Séries TV a Résourdre Leurs Problèmes, Paris : Ellipses. Cahiers du Cinéma (2003) L âge d or de la série americaine, 581, Juli-August, 12-36. Clark, J. Elisabeth (2005) The Bartlet administration and contemporary populism in NBC s The West Wing, στο Hammond και Mazdon (επ.), 224-243. Clarke, D. B. (1997) Introduction: Previewing the cinematic city, στο D.B. Clark (επ.)the Cinematic City, London: Routledge, 1-18. Colonna, V. (2010) L Art des Séries Télé ou Comment Surpasser les Americaines, Paris: Payot. 3 Βλέπε Γκίκα και Δέφνερ (2011)
Cooke, L. (2001/2008) The crime series, στο C. Creeber (επ.) The Television Genre Book, Basingstoke: Palgrave Macmillan. Davis, G. και K. Dickinson (επ.) (2004) Teen TV: Genre, Consumption and Identity, London: BFI. De Saint Maurice, T. (2009) Philosophie en Séries, Paris : Ellipses. Esquenazi, J.-P. (2009) Mythologie des Séries Télé, Paris: Le Cavalier Bleu. Feuer, J., Kerr, P. και T. Vahimagi (επ.) (1984) MTM s Quality Television, London: BFI. Feuer, J. (2003) Quality drama in the US: The new golden age?, στο M. Hilmes (επ.) The Television History Book, London: BFI, 98-102. Fiske, J. (1985/2010) Television Culture, London: Routledge. Gaston, D. (2008) Les Séries TV Américaines, Toulouse: Les Essentielles Milan. Griem, J. και S. Scholz (επ.) (2010) Tatort Stadt: Mediale Topographien eines Fernsehklassikers, Frankfurt am Main: Campus Verlag. Hammond, M. και L. Μazdon (επ.) (2005) The Contemporary Television Series, Edinburgh: Edinburgh University Press. Johnson, C. (2005) Quality/cult television: The X-Files and television history, στο Hammond και Μazdon (επ.), 57-71. Mazdon, L. (2005) Introduction: Histories, στο Hammond και Μazdon (επ.), 3-10. Potter Τ. και C.W. Marshall (επ.) (2009) The Wire: Urban Decay and American Television, New York: Continuum International Publishing Group. Sahali, A. (2009) Les Séries TV, Paris: Le Cavalier Bleu. Sanders, J. (2002) Celluloid Skyline: New York and the Movies, London: Bloomsbury. Thompson, D. (2003) Shock around the clock, Sight and Sound, Αugust. Thompson, R. (2007) Preface στο J. MacCabe και Κ. Akass (επ.) Quality TV: Contemporary American Television and Beyond, London: I.B. Tauris, vii-xx. Weed, J. H., R. B. Davis και R. Weed (2007) 24 and Philosophy: The World According to Jack, Oxford: Blackwell. Winkler, M. (επ.) (2005) Les Miroirs Obscurs: Grandes Séries Americaines d Aujourd hui, Vauvert: Au Diable Vauvert. Ελληνόγλωσση Βασιλοπούλου, Κ. (2008) The West Wing: Το σίριαλ που ψήφισε πρόεδρο τον Ομπάμα, Έψιλον, 898, 29 Ιουνίου, 46-50. Γκίκα, Γ. και Α. Δέφνερ (2011) Το μάρκετινγκ των τουριστικών προορισμών μέσα από τις ταινίες: η περίπτωση των ξένων παραγωγών στην Ελλάδα, Εισήγηση στο 9 ο Εθνικό Συνέδριο του ERSA Περιφερειακή Ανάπτυξη και Οικονομική Κρίση: Διεθνής Εμπειρία και Ελλάδα, Αθήνα: Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήμιο Δέφνερ, Α. (2002) Νέα Υόρκη: μια ταινία ντοκυμαντέρ, Αειχώρος, 1(1), 2002: 160-168. Δημητρόπουλος, Θ. (2008), The Wire: Η νύχτα πέφτει στη Βαλτιμόρη, Σινεμά, 204, Οκτώβριος, 80-83. Devlin, K. και Lorden, G. (2007/2010) Τα Μαθηματικά της Τηλεοπτικής Σειράς Numbers, Αθήνα: Τραυλός. ΠΕΚΚ [Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου] (2002) Κινηματογραφημένες Πόλεις: Η Πόλη στον Κινηματογράφο και τη Λογοτεχνία, Αθήνα: ΠΕΚΚ/ Πατάκης. Πολιτάκης, Δ. (2011) Το Wire από το Α ως το Ω, The Books Journal, 3, Ιανουάριος. Σκριβάνος, Θ. (2008) Έπεσε σύρμα, VMen, 27, Ιούνιος, 160-162. Σωτηροπούλου, Χ. (2001), Κινούμενα Τοπία, Κινηματογραφικές Αποτυπώσεις του Ελληνικού Χώρου, Αθήνα, Εκδόσεις Μεταίχμιο. Weed, S. (2007) Σίριαλ με διδακτορικό, Popular Science, 52, Ιανουάριος: 32-37. Φασουλοπούλου, Μ. (2008) Αφροαμερικανοί στον Λευκό Οίκο του Χόλιγουντ, Culture, 32, 14 Aυγούστου, 32-33. Χατζηγώγας, Γ. (2004), Το Σινεμά του Αρχιτέκτονα, Θεσσαλονίκη: University Studio Press.