Κ. Π. Καβάφης Ο Κ. Π. Καβάφης είναι ένας από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες ποιητές με παγκόσμια αναγνώριση. Ο Καβάφης έζησε σχεδόν όλη του τη ζωή στην Αλεξάνδρεια, μια πόλη που είχε σημαντικό ιστορικό παρελθόν και το γεγονός αυτό ξύπνησε από πολύ νωρίς στον ποιητή έντονο ενδιαφέρον για την ιστορία, η οποία υπήρξε μια βασική πηγή της έμπνευσής του. Στην αρχή της καλλιτεχνικής του δημιουργίας επηρεάστηκε από το ρομαντισμό και στη συνέχεια από το συμβολισμό. Χρησιμοποιεί κάθε φορά μια συγκεκριμένη συμβολική εικόνα για να αποδώσει τις ψυχικές καταστάσεις. Από τις αρχές του 20ου αιώνα ο ποιητής περνά στο ρεαλισμό, που διαμορφώνει τελικά το προσωπικό και έντονα βιωματικό ύφος του. Μπορούμε να εντάξουμε τα ποιήματα του σε τρεις κατηγορίες: Ιστορικά Φιλοσοφικά Ηδονικά (ή Αισθησιακά). Βέβαια η ποίηση του Καβάφη είναι ένα ενιαίο σώμα και τίποτε δεν εμποδίζει ένα ποίημα λ.χ. ιστορικό στην εξωτερική μορφή να είναι και φιλοσοφικό ή το αντίστροφο. Τα περισσότερα ιστορικά ποιήματά του αναφέρονται στην ελληνιστική περίοδο, παρουσιάζοντας την ακμή και την παρακμή του ελληνικού κόσμου. Επίσης αρκετά αναφέρονται στην ελληνορωμαϊκή εποχή και κάποια στη βυζαντινή. Το ενδιαφέρον του ποιητή κερδίζουν κυρίως οι μεταβατικές περίοδοι της Ιστορίας, όταν ένας κόσμος οδηγείται στο τέλος κι ένας νέος διαφαίνεται. Κεντρική θέση σ αυτά παίζει η Αλεξάνδρεια, η αγαπημένη πόλη του ποιητή. Τα ιστορικά γεγονότα αποτελούν για τον ποιητή αφορμή για να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμο και να αποκαλύψει αναλογίες προς τη σύγχρονή του πραγματικότητα. Τα ιστορικά πρόσωπα που χρησιμοποιεί στα ποιήματά του, είτε είναι πραγματικά είτε φανταστικά (στα ψευδοϊστορικά του ποιήματα). Στα φιλοσοφικά (ή διδακτικά) ποιήματα ο ποιητής διατυπώνει σκέψεις για τη ζωή και τη μοίρα του ανθρώπου, την ποίηση, την τέχνη. Τον απασχολεί κυρίως η τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας, η φθορά, η ήττα, θέματα που δεν τον οδηγούν όμως στην παραίτηση και την απελπισία. Σε όλα αυτά αντιπαραθέτει μια στάση ζωής που χαρακτηρίζεται από γενναιότητα, ειλικρίνεια, προσήλωση σε αξίες και αξιοπρέπεια. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Καβάφης είναι ιδιότυπη, όπως και η ποίησή του. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε πως είναι η γλώσσα που μιλούσαν οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας, κατά βάση δημοτική με αρκετούς τύπους της αρχαΐζουσας και πολίτικους ιδιωματισμούς. Πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιεί είναι αντιποιητικές, καθημερινές, γεγονός που τονίζει τον πεζολογικό χαρακτήρα της ποίησής του. Πεζολογικά χαρακτηριστικά έχουν και οι στίχοι του, οι οποίοι δεν ακολουθούν την κλασική μετρική / μορφή. Η λιτότητα των εκφραστικών μέσων (έλλειψη σχημάτων λόγου και άλλων περίτεχνων ποιητικών στοιχείων), η ειρωνεία, ο ρεαλισμός τονίζουν ακόμα περισσότερο την αντίθεσή του με την παραδοσιακή ποίηση του καιρού του. Η ειρωνεία στα ποιήματα του Καβάφη έχει ιδιαίτερη λειτουργία, χρησιμοποιείται για να αποκαλύψει τη διαφορά ανάμεσα στα φαινόμενα και την πραγματικότητα. Χαρακτηριστικός επίσης είναι ο διδακτικός τόνος που κυριαρχεί σε πολλά από τα έργα του.
Όπως αναφέρει ο Λίνος Πολίτης: «Στην ποιητική του Καβάφη τίποτα δεν είναι τυχαίο. Τα ποιήματά του τα προσέχει ως την τελευταία λεπτομέρεια. Η στίξη, οι παύσεις, όλα είναι υπολογισμένα, όλα υπηρετούν την «τέχνη της ποιήσεως», ακόμα και η τυπογραφική εμφάνιση. Το καθετί τεχνουργημένο με κομψότητα και καλαισθησία.» Η ποίηση του Καβάφη δεν βρήκε αμέσως την απήχηση που της άρμοζε. Αρχικά του ασκήθηκε σκληρή κριτική, καθώς η ποίησή του δεν έμοιαζε να ακολουθεί τους ως τότε αποδεκτούς ποιητικούς κανόνες Ο πρώτος που έκανε γνωστή την ποίηση του Καβάφη στην Αθήνα ήταν ο Γ. Ξενόπουλος το 1903. Η φήμη του στον ελληνικό χώρο εδραιώθηκε από το 1920 και εξής. Σήμερα ο Καβάφης θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες ποιητές με παγκόσμια προβολή και αναγνώριση. Το έργο του έχει μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και έχει επηρεάσει πολλούς νεότερους δημιουργούς.
Όσο μπορείς Ανάλυση Το ποίημα ανήκει στα διδακτικά (ή φιλοσοφικά) ποιήματα του Καβάφη, προτείνει μια στάση ζωής στον αναγνώστη. Διακρίνονται σ αυτό τα βασικά ποιητικά χαρακτηριστικά του Αλεξανδρινού ποιητή. Κυριαρχούν η σοβαρότητα και η βαρυθυμία, που όμως δεν οδηγούν στην καταστροφή και στην απελπισία. Όπως και σε άλλα ποιήματά του, δίνεται έμφαση στο αίσθημα της αξιοπρέπειας, της υπερηφάνειας. Ο ποιητής δεν ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο που κάνει τη ζωή του «όπως τη θέλει». Αυτός που τον ενδιαφέρει είναι ο άνθρωπος που δεν μπορεί να ζήσει τη ζωή του όπως θέλει. Τουλάχιστον όμως, πρέπει να έχει την εσωτερική δύναμη να αποφεύγει καταστάσεις που τον υποβιβάζουν, που τον «εξευτελίζουν», κατά την άποψη του ποιητή. Εξευτελισμός κατ αυτόν είναι οι ανούσιες συναναστροφές, οι άσκοπες συζητήσεις, τα κακόβουλα σχόλια. Σαν να έχει απέναντί του τον αναγνώστη του - άλλο ένα χαρακτηριστικό της καβαφικής ποίησης - τον συμβουλεύει, ως φίλος, να μην ενδίδει σε μειωτικές πράξεις, που θα τον οδηγήσουν στην αλλοτρίωση, στη βίωση μιας «ξένης ζωής, φορτικής». Ο ποιητής δεν εμφανίζεται ως ο παντογνώστης που θα διδάξει με τις «σοφές» συμβουλές του τον αναγνώστη του. Αντίθετα, είναι ο άνθρωπος που δίνει την εντύπωση πως «έπαθε» και ο ίδιος και μεταφέρει στο ποίημα την προσωπική του πικρή εμπειρία. Ο προσωπικός, εξομολογητικός τόνος επιτυγχάνεται με τη χρήση του β ενικού προσώπου. Αν και με μία πρώτη ανάγνωση θα μπορούσε να υποστηριχθεί πως το ποίημα διακατέχεται από απαισιόδοξη διάθεση, μια πιο προσεχτική ματιά δείχνει ακριβώς το αντίθετο. Η πρόταση του ποιητή δεν είναι η άρνηση αλλά μια θετική πρόταση ζωής: ο άνθρωπος να παραμείνει άνθρωπος, συνεπής στις προσωπικές του αξίες και οράματα.
ΣΤΑ 200 Π.Χ. Δομή 1η ενότητα: "Η ανάγνωση της επιγραφής" 2η ενότητα: "Η στάση των Λακεδαιμονίων" 3η ενότητα: "Η θαυμαστή εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου" 4η ενότητα: "Τα αποτελέσματα της ελληνικής εκστρατείας" Ανάλυση Ως αφηγητής στο ποίημα εμφανίζεται ένας ανώνυμος Έλληνας της ελληνιστικής περιόδου, πρόσωπο πλαστό, που ζει στα 200 π.χ.. Η χρονολογία μας παραπέμπει στην εποχή κατά την οποία αρχίζει η παρακμή του ελληνιστικού κόσμου (ως τα 200 π.χ. ήταν η περίοδος της μεγάλης ακμής). Το ποίημα κατατάσσεται στα ιστορικά και πιο ειδικά στα ψευδοϊστορικά ποιήματα του Καβάφη. Τα χρονικά επίπεδα του ποιήματος: α) Ιστορικό επίπεδο: Το 334 π.χ., με τη μάχη στο Γρανικό ποταμό, ο Μ. Αλέξανδρος συντρίβει τους Πέρσες. Για να ευχαριστήσει τους θεούς για τη νίκη του, στέλνει 300 περσικές ασπίδες ως ανάθημα (αφιέρωμα) στον Παρθενώνα. Οι μόνοι που δε συμμετέχουν στην πανελλήνια εκστρατεία είναι οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τον Αλέξανδρο. Έτσι, η επιγραφή που συνοδεύει τα αφιερώματα αναφέρει: "ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΛΗΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΑΠΟ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ ΤΩΝ ΤΗΝ ΑΣΙΑΝ ΚΑΤΟΙΚΟΥΝΤΩΝ". β) Δραματικό επίπεδο: Το 200 π.χ.: Ο Καβάφης επιλέγει αυτή την εποχή επειδή βρίσκεται στο μεταίχμιο δύο εποχών, λίγο πριν την παρακμή του ελληνιστικού κόσμου (10 χρόνια αργότερα οι Ρωμαίοι θα επικρατήσουν με τη νίκη τους στη μάχη της Μαγνησίας). Ο αφηγητής ζει στα 200 π.χ. και, ανυποψίαστος για όσα θα συμβούν λίγα χρόνια αργότερα, αναπολεί την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τα θαυμαστά αποτελέσματά της. γ) Ο χρόνος συγγραφής: Το 1931, όταν γράφεται το ποίημα, ο ελληνισμός έχει βιώσει τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η εθνική αυτή τραγωδία έχει οδηγήσει σε μεγάλη συρρίκνωση τον εκτός των συνόρων ελληνισμό, μέλος του οποίου είναι ο Αλεξανδρινός ποιητής. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της καβαφικής ποίησης που συναντάμε στο ποίημα: Ενώ γενικά η καβαφική ποίηση διακρίνεται για την εκφραστική της λιτότητα και πεζολογία, στο ποίημα αυτό υπάρχει ένα έντονο ρητορικό ύφος. Στους στ. 18-31 ιδιαίτερα παρατάσσεται, κατά σχήμα ασύνδετο, πλήθος επιθέτων ιδιαίτερων. Η παράθεση αυτή, όπως και η καταλογογράφηση των εκπροσώπων του ελληνιστικού κόσμου που ακολουθεί, δηλώνει το θαυμασμό και την υπερηφάνεια του αφηγητή για τα θαυμαστά αποτελέσματα της εκστρατείας του Αλεξάνδρου, τη δημιουργία δηλαδή
του ελληνιστικού κόσμου, μέρος του οποίου αισθάνεται ότι είναι ο αφηγητής (αλλά και ο Αλεξανδρινός Καβάφης). Ειρωνεία: η ειρωνεία στο ποίημα συνδέεται με τη στάση των Λακεδαιμονίων. Τα ειρωνικά σχόλια του ξετυλίγονται κλιμακωτά: από τη λεπτή ειρωνεία στο σαρκασμό. Η ειρωνική διάθεση συνδυάζεται αρχικά με κατανόηση για τη σπαρτιατική στάση. Η λανθασμένη επιλογή των Σπαρτιατών τονίζεται όλο και περισσότερο, καθώς ο ποιητής εξαίρει τις νίκες του Αλέξανδρου (με το ρήμα εσαρώθη και τη χρήση πολλών επιθέτων) και τα θαυμαστά αποτελέσματα της εκστρατείας του. Έτσι η διάθεση του ποιητή απέναντι στη στάση των Λακεδαιμονίων με τον τελευταίο στίχο γίνεται σαρκαστική και απαξιωτική. Η ειρωνεία αυτή παίρνει μια εντελώς διαφορετική διάσταση αν αναλογιστούμε τις εξελίξεις που ακολούθησαν ιστορικά με την κατάκτηση των ελληνιστικών βασιλείων από τους Ρωμαίους. Η τελευταία εξάλλου μεγάλη συρρίκνωση του ελληνισμού σημειώνεται την εποχή που γράφτηκε το ποίημα (Μικρασιατική καταστροφή). Πεζολογικό ύφος: Αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της ποίησης του Καβάφη, με απουσία ομοιοκαταληξίας, σταθερού αριθμού συλλαβών ή μέτρου. Γλώσσα: ο Καβάφης χρησιμοποιεί κυρίως τη δημοτική, που τη διανθίζει με στοιχεία καθαρεύουσας/ αρχαΐζουσας (ήσαν, υπηρέτας, εν Περσίδι) και ιδιωματικές εκφράσεις (π.χ. "τες"). Διδακτικός τόνος: Ακόμα και σε ένα ιστορικό κατά βάση ποίημα, ο Καβάφης ουσιαστικά προβάλλει μια στάση ζωής. Θέματα που προβάλλονται: Η πανελλήνια εκστρατεία και τα αποτελέσματά της: Ο αφηγητής δίνει έμφαση στα παρακάτω στοιχεία που αποτελούν γνωρίσματα του Ελληνιστικού κόσμου, απόγονος του οποίου αισθάνεται ο Αλεξανδρινός ποιητής: α) στη μεγάλη έκταση, τη διασπορά του Ελληνισμού ("με τες εκτεταμένες επικράτειες"), β) στον κοσμοπολιτισμό ως τρόπο ζωής ("με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών"), γ) στη διάδοση της Ελληνικής γλώσσας ("Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά"). Τα χαρακτηριστικά αυτά θα επιβιώσουν για πολλές γενιές (ακόμα και μετά την επικράτηση των Ρωμαίων). Η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός επιβιώνουν ως και την εποχή στην οποία ζει ο Καβάφης, που είναι ένας Έλληνας της διασποράς. Στάση ζωής: Ο αφηγητής είναι αυστηρός απέναντι στους Σπαρτιάτες. Αν και καταλαβαίνει το λόγο της άρνησής τους, τους κατηγορεί που τυφλωμένοι από το παρελθόν δεν μπόρεσαν να διακρίνουν τον κόσμο που γεννιόταν και να προσαρμοστούν στις νέες ιστορικές συνθήκες. Αυτό που τονίζεται είναι η ανάγκη υποταγής του "εγώ" στο "εμείς", όταν οι συνθήκες το απαιτούν και η αποφυγή της εγωκεντρικής εσωστρέφειας που οδηγεί στην απομόνωση και τη συντήρηση/ στασιμότητα.