Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΧΗ ΑΝΕΣΗΣ ΚΑΙ ΣΙΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΧΗ ΑΝΕΣΗΣ ΚΑΙ ΣΙΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ κ. Σ. Ἀνδρεᾶ, καθηγήτρια Νοσηλευτικῆς Τ.Ε.Ι. Ἀθηνῶν Τὸ θέμα μας εἶναι ἡ συμβολὴ τοῦ ἐθελοντῆ στὴν παροχὴ ἄνεσης καὶ σίτισης τοῦ ἀσθενοῦς. Εἶναι γνωστὸ ὅτι παράγοντας ποὺ ἐπηρεάζει τὴν ὑγεία εἶνaι ἡ σίτιση τοῦ ἀτόμου. Κάθε ὀργανισμὸς ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τὴν τροφή, τὴν ὁποία χρησιμοποιεῖ προκειμένου νὰ διατηρηθεῖ στὴ ζωή, νὰ προωθήσει τὴν ἀνάπτυξή του, νὰ ἀναπληρώσει τὶς ἀπώλειες ποὺ ἔχει ἀπὸ πλευρᾶς καταστροφῆς κυττάρων καὶ νὰ ἐξασφαλίσει ἐνέργεια. Ἐπίσης, ἡ σίτιση βοηθάει στὴ πρόληψη τῆς ἀρρώστιας καὶ στὴ διατήρηση τῆς ὑγείας μας σ ἕνα πολὺ ὑψηλὸ ἐπίπεδο. Ξέρουμε ὅτι ὑπάρχει καὶ ἡ κακὴ διατροφή, ὅταν προσλαμβάνει ὁ ἀνθρώπινος ὀργανισμὸς περισσότερη τροφὴ ἀπὸ αὐτὴ ποὺ μπορεῖ καὶ χρειάζεται νὰ πάρει ἢ ὅταν δὲν παίρνει τὴν ἐπαρκῆ ποσότητα σὲ τροφή. Ὁ ἀνθρώπινος ὀργανισμὸς ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τὴ σωστὴ τροφή, γι αὐτὸ καὶ ἔχουν περιγράψει τὶς ἀνθρώπινες ἀνάγκες σὰν μὶα κλίμακα, ἢ σὰν μὶα πυραμίδα, ποὺ στὴ βάση, τὸ πρῶτο ἐ- πίπεδο ἀφορᾶ στὴν τροφὴ καὶ σὲ ἄλλες βασικὲς ἀνάγκες, ὅπως εἶναι τὸ ὀξυγόνο, ὅπως εἶναι ἡ προστασία ἀπὸ τὶς καιρικὲς συνθῆκες. Ἂς ἀναφερθοῦμε τώρα στὰ θρεπτικὰ συστατικά τὰ ὁποῖα ἐξασφαλίζονται στὸν ὀργανισμὸ μέσα ἀπὸ τὰ τρόφιμα. Συστατικὰ ποὺ χρειάζεται ὁ ὀργανισμὸς εἶναι οἱ ὑδατάνθρακες ἢ ζάκχαρα, εἶναι οἱ πρωτεΐνες ἢ τὰ λευκώματα ἀλλιῶς, καὶ εἶναι καὶ τὰ λίπη, ποὺ εἶναι ἀπαραίτητα σὲ καθημερινὴ βάση, γιατὶ ὑπάρχει καὶ ἡ ἀνάγκη ἀνάπλασης τῶν ἱστῶν. Φυσιολογικὰ συμβαίνει στὸν ὀργανισμό μας μία καταστροφὴ κυττάρων, ἀλλὰ σὲ ὁρισμένες περιπτώσεις, ὅπως εἶναι οἱ λοιμώξεις, ὅπως εἶναι οἱ χειρουργικὲς ἐπεμβάσεις, ὅπως εἶναι τραύματα, ὅπως εἶναι τὰ ἐγκαύματα, ἐκεῖ ἔχουμε μὶα ταχεῖα καταστροφὴ σὲ ἱ-στούς, οἱ ὁποῖοι πρέπει νὰ ἀναπλαστοῦν. Ξέρουμε ὅτι, προσλαμβάνοντας τὴν τροφή, γίνεται μία διάσπαση μὲ τὴ μάσηση καὶ μιὰ ἄλλη μηχανικὴ δραστηριό-τητα εἶναι ὁ περισταλτισμὸς τοῦ ἐντέρου, ποὺ ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα νὰ προω-θηθεῖ ἡ τροφή, καὶ νὰ διασπαστεῖ στὴ συνέχεια γίνεται ἡ διάσπαση μ ἕναν χημικὸ τρόπο, μὲ τὰ ὑγρὰ ποὺ ὑπάρχουν στὸ στομάχι, τὰ ὑγρὰ ποὺ ὑπάρχουν στὸν γαστρεντερικὸ σωλῆνα ὅπως λέμε, τὰ παγκρεατικὰ ὑγρά, καὶ τὴ χολὴ καὶ ἔτσι ὁλοκληρώνεται ἡ πέψη. Οἱ θρεπτικὲς οὐσίες ἐξασφαλίζονται ἀπὸ τέσσερεις κατηγορίες τροφί- 87

μων: τὸ κρέας, τὰ αὐγά, τὰ ψάρια, εἶναι ἡ πρώτη κατηγορία ἡ δεύτερη κατηγορία εἶναι τὸ γάλα καὶ τὰ γαλακτοκομικὰ προϊόντα, ποὺ εἶναι τὸ τυρί, τὸ γιαούρτι, τὰ παράγωγα ὅπως λέμε. Ἡ τρίτη κατηγορία εἶναι τὰ ἀμυλώδη, τὸ ψωμὶ καὶ τὰ ζυμαρικά, καὶ ἡ τέταρτη κατηγορία εἶναι τὰ φροῦτα καὶ τὰ λαχανικά. Ἀπαραίτητα στοιχεῖα βεβαίως εἶναι καὶ οἱ βιταμίνες, τὰ ἅλατα καὶ τὰ ἰχνοστοιχεῖα καὶ τὸ νερό. Ὅμως θὰ δοῦμε ὅτι τὰ ἅλατα, τὰ ἰχνοστοιχεῖα καὶ οἱ βιταμίνες δὲν παράγουν ἐνέργεια. Οἱ ἡμερήσιες ἀνάγκες, αὐτὸ ποὺ λέμε: ἔχουμε ἀνάγκη ἀπὸ θερμίδες, αὐτὴ εἶναι ἡ ἐνέργεια κι αὐτὴ ἐξασφαλίζεται μέσα ἀπὸ τὰ τρόφιμα αὐτὲς οἱ ἀνάγκες ποικίλλουν ἀπὸ ἄτομο σὲ ἄτομο, ἀνάλογα μὲ τὸ ὕψος, τὴν ἡλικία, τὸ κλίμα, ἀνάλογα μὲ τὸ ἐπάγγελμα ποὺ ἀσκεῖ ὁ ἄνθρωπος Ἄλλες ἀνάγκες ἔχουμε τοὺς χειμερινοὺς μῆνες, ἄλλες ἀνάγκες σὲ θερμίδες ἔχουμε τὸ καλοκαίρι Ἕνας ποὺ κάνει χειρωνακτικὴ ἐργασία, ποὺ ἔχει πολὺ κουραστικὴ δουλειά, χρειάζεται περισσότερες θερμίδες, κι ἄλλες ἀνάγκες ἔχει αὐτὸς ποὺ κάνει ἐντατικὴ πνευματικὴ ἐργασία Διαφορετικὲς ἀνάγκες ἔχει ἕνα μι-κρὸ παιδὶ ποὺ χρειάζεται ν ἀναπτυχθεῖ, καὶ διαφορετικὲς ἀνάγκες ἔχει ἕνα ἡ- λικιωμένο ἄτομο. Θὰ φέρω ἕνα παράδειγμα: μία γυναίκα ἐνήλικη χρειάζεται περίπου δυὸ χιλιάδες θερμίδες ἡμερησίως, γιὰ νὰ καλύψει αὐτὲς τὶς ἀνάγκες ποὺ εἴπαμε, ἐνῶ μία γυναίκα ἡ ὁποία εἶναι σὲ κατάσταση ἐγκυμοσύνης χρειάζεται περίπου τρεῖς χιλιάδες θερμίδες ἡμερησίως, καὶ ἕνα ἄτομο ποὺ κάνει βαριὰ χειρωνακτικὴ ἐργασία χρειάζεται περίπου τέσσερεις χιλιάδες θερμίδες. Ὅσον ἀφορᾶ στὴν κατανομή: Στὸ παράδειγμα ποὺ ἀνέφερα, μία ἐνήλικη γυναίκα θέλει δυὸ χιλιάδες θερμίδες, ἐκ τῶν ὁποίων πρέπει οἱ χίλιες, δηλαδὴ τὸ 50%, νὰ προέρχονται ἀπὸ ὑδατάνθρακες, τὸ 15% ἀπὸ λευκώματα, ἄρα τριακόσιες περίπου θερμίδες, καὶ τὸ 35%, ποὺ εἶναι περίπου ἑπτακόσιες θερμίδες, θὰ πρέπει νὰ προέρχονται ἀπὸ λίπος. Νὰ αναφέρω καὶ μιὰ ἐνδεικτικὴ ἀντιστοιχία: ἕνα γραμμάριο λίπους ἔχει ἐννιὰ θερμίδες, ἐνῶ ἕνα γραμμάριο λευκώματος καὶ ἕνα γραμμάριο ὑδατανθράκων ἔχουν περίπου τέσσερεις θερμίδες. Γιὰ μία σωστὴ σίτιση πρέπει νὰ λάβουμε ὑπ ὄψιν κάποιους παράγοντες, βάσει τῶν ὁποίων θὰ πρέπει νὰ ἐξασφαλιστεῖ μία ἄνεση σημαίνει ὅτι τὸ περιβάλλον, ὅπου θὰ καθήσει τὸ ἄτομο γιὰ νὰ πάρει τὴν τροφή του, θὰ πρέπει νὰ εἶναι τὸ κατάλληλο. Καὶ φυσικά, ὅταν πρόκειται γιὰ ἕνα νοσοκομειακὸ χῶρο, καταλαβαίνετε ὅτι ἐκεῖ ἀκόμα περισσότερο θὰ πρέπει τὸ περιβάλλον νὰ βοηθᾶ, γιατὶ ὑπάρχει καὶ τὸ πρόβλημα τῆς ἀνορεξίας, ὑπάρχει τὸ πρόβλημα τῆς ἀγωνίας τῶν διαγνωστικῶν ἐξετάσεων, ὑπάρχει τὸ πρόβλημα τῆς ταλαιπωρίας ἀπὸ τὶς διαγνωστικὲς ἐξετάσεις, ἑπομένως ἐπηρεάζεται ἡ ὄρεξη τοῦ ἀτόμου. Ἐπίσης μπορεῖ αὐτὸ τὸ ἄτομο νὰ πονάει, ἑπομένως δὲν θὰ ἔχει τὴν ἴδια διάθεση ποὺ εἶχε στὸ σπίτι του, γι αὐτὸ καὶ λένε ὅτι τὸ οἰκογενειακὸ περιβάλλον εἶναι τὸ πιὸ κατάλληλο περιβάλλον. 88

Ὅμως, ἐφόσον πρέπει ἕνας ἀσθενὴς νὰ βρίσκεται στὸν χῶρο τοῦ Νοσοκομείου, ἐκεῖ ὁ χῶρος θὰ πρέπει νὰ εἶναι τέτοιος ποὺ νὰ βοηθάει, νὰ βελτιώνει δηλαδὴ τὴν ὄρεξη τοῦ ἀτόμου. Ἑπομένως, καὶ ἂν δὲν ὑπάρχουν οἱ συνθῆκες, πρέπει νὰ διαμορφωθοῦν. Καὶ ποιὲς εἶναι αὐτές: Ὁ χῶρος θὰ πρέπει νὰ εἶναι πολὺ καλὰ ἀερισμένος νὰ μὴν ὑπάρχουν βαρειὲς μυρωδιές, νὰ ἔχει ἀνανεωθεῖ ὁ ἀέρας μέσα στὸν χῶρο ὅπου βρίσκεται τὸ ἄτομο, νὰ μὴν ὑπάρχουν θόρυβοι, διότι ὁ θόρυβος ἀποσπᾶ τὴν προσοχή, κουράζει, ταλαιπωρεῖ. Ἐπίσης τὸ ἄτομο θὰ πρέπει νὰ εἶναι σὲ μία κατάσταση καλή, νὰ μὴν εἶναι βρεγμένο, νὰ μὴν ἔχει ἱδρώσει μετὰ ἀπὸ πυρετό, θὰ πρέπει νὰ ἔχουν ἀλλαχθεῖ ὅλα αὐτὰ τὰ λευχείματα. Νὰ ἔχει προηγηθεῖ περιποίηση τοῦ χώρου ὅπου θὰ τοποθετηθεῖ ὁ δίσκος, νὰ μὴν ὑπάρχουν ἐπισκέψεις ποὺ δυσκολεύουν τὸ ἄτομο νὰ αἰσθανθεῖ ἄνεση. Φαίνονται ἴσως μικρὰ πράγματα, ὅμως εἶναι σημαντικὰ γιὰ τὸν ἄρρωστο. Ἐπίσης ἔχει σημασία νὰ ἔχουν καλυφθεῖ οἱ σωματικὲς ἀνάγκες τοῦ ἀ- σθενοῦς, νὰ εἶναι καθαρὰ τὰ χέρια του, τὸ πρόσωπό του νὰ τοῦ δίνουμε τὴ δυνατότητα, ἂν μπορεῖ, νὰ φάει μόνος του, διότι ἔτσι νιώθει ὅτι ἔχει δραστηριότητα, νιώθει χρήσιμος, καὶ δὲν εἶναι ἐξαρτώμενο ἄτομο ξέρουμε πόσο ἡ ἐξάρτηση ἐπηρεάζει τὴν ψυχολογικὴ σφαῖρα τοῦ ἀτόμου νιώθει ὁ ἄνθρωπος ὅτι ἦταν ἕνα δυναμικὸ ἄτομο καὶ τώρα ἔχει περιοριστεῖ καὶ δὲν μπορεῖ βασικὰ πράγματα νὰ κάνει γιὰ τὸν ἑαυτό του. Ἐπίσης ἔχει σημασία ἡ θέση στὴν ὁποία βρίσκεται τὸ ἄτομο, ἡ ἄνετη θέση συνήθως, ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ καθίσει στὸ τραπέζι, θὰ πρέπει νὰ εἶναι σὲ καθιστὴ θέση, στηρίζοντας τὰ χέρια του, διότι ἔτσι δὲν πιέζεται τὸ στομάχι, ἀναπνέει καλύτερα, δὲν νοιώθει δυσφορία, καὶ δὲν ἔχει καὶ τὸν κίνδυνο τῆς εἰσρόφησης ποὺ εἶναι ἕνα πολὺ μεγάλο πρόβλημα, εἰδικὰ ὅταν εἶναι ἡλικιωμένος, ὅταν ὑπάρχουν νευρολογικὲς παθήσεις ποὺ ἐπηρεάζουν τὸ ἀντανακλαστικὸ τῆς κατάποσης. Σὲ περίπτωση τώρα ποὺ ἕνας ἄρρωστος μπορεῖ νὰ φάει μόνος του ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι καθιστός, μπορεῖ νὰ εἶναι σὲ πλάγια θέση καὶ νὰ εἶναι τοποθετημένος πάνω σ ἕνα τραπεζίδιο ὁ δίσκος κοντά του, παραμένουμε δίπλα του καὶ βοηθᾶμε, στὸν βαθμὸ ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ τὰ καταφέρει μόνος του. Ἐπίσης ἔχει σημασία ἡ συντροφιὰ τὴν ὥρα τοῦ φαγητοῦ. Ξέρουμε ὅτι εἶναι συνδεδεμένη ἡ ὥρα τοῦ φαγητοῦ μὲ τὴ φιλία, μὲ τὴν ἀγάπη, μὲ τὴ στοργή. Ξέρουμε ὅτι τὸ μικρὸ παιδὶ συνδέει τὸ φαγητὸ μὲ τὴν ἀγάπη καὶ τὴ στοργὴ τῆς μητέρας, καὶ ὅταν μιὰ μητέρα δίνει τὸ φαγητό, τὴν τροφή, τὴ στιγμὴ ποὺ θὰ κλάψει τὸ παιδὶ, ἐκπληρώνεται αὐτὴ ἡ ἀνάγκη, διαφορετικά, ὅταν καθυστερεῖ ἡ μητέρα, αὐτὸ ἀποτελεῖ μία ἄσχημη ἐμπειρία γιὰ τὸ μωρό. Ἑπομένως ἔχει σημασία ἡ συντροφιά, ἡ εὐχάριστη συντροφιά, καὶ τὰ ἄτομα τὰ ὁποῖα δὲν βοηθοῦν σ αὐτὴ τὴν ἄνεση καλὸ εἶναι νὰ μὴν εἶναι παρόντα τὴν ὥρα ποὺ ὁ ἀσθενὴς τρώει. 89

Ὁ δίσκος τοῦ φαγητοῦ θὰ πρέπει νὰ εἶναι καθαρὸς, τακτοποιημένος, ἑλκυστικός, γιὰ νὰ βελτιώσουμε τὴν ὄρεξη οἱ μερίδες θὰ πρέπει νὰ ἀνταποκρίνονται στὴν ὄρεξη ποὺ ἔχει ὁ ἀσθενής ὅταν δὲν ἔχει ὄρεξη, δὲν ἔχει νόημα νὰ βάλουμε πολλὰ φαγητὰ καὶ μεγάλα πιάτα, γιατὶ ἔτσι ἴσως ὁ ἀσθενὴς δὲν προσπαθήσει καθόλου νὰ φάει. Τὰ γεύματα θὰ πρέπει νὰ εἶναι τρία μεγάλα γεύματα ( πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό ) καὶ δυὸ ἐνδιάμεσα. Ἐκτὸς κι ἂν εἶναι διαβητικὸ ἄτομο, ὁπότε μπορεῖ νὰ συνιστᾶται καὶ ἕκτο γεῦμα, πρὶν τὸν ὕπνο, γιὰ νὰ προλάβουμε μία ὑπογλυκαιμία, καὶ βάσει τοῦ διαιτολογίου ποὺ ἔχει καθοριστεῖ ἀπὸ τὸν θεράποντα ἰατρό. Ἡ θερμοκρασία τοῦ φαγητοῦ ἔχει σημασία. Τὸ φαγητὸ ποὺ πρέπει νὰ εἶναι ζεστό, ὅπως μία σούπα, θὰ εἶναι ζεστό, τὸ φαγητὸ ποὺ συνήθως σερβίρεται κρύο, ὅπως εἶναι μία κρέμα, θὰ πρέπει νὰ εἶναι κρύο. Ἐπίσης τὸ φαγητὸ θὰ πρέπει νὰ προσφέρεται στὴν προγραμματισμένη ὥρα, ὅπως συνήθιζε ὁ ἄνθρωπος στὸ σπίτι του γιατί; Γιατὶ ἡ καθυστέρηση μπορεῖ νὰ μειώσει τὴν ὄ- ρεξη. Ἀκόμη οἱ προτιμήσεις τοῦ ἀρρώστου πάντα λαμβάνονται ὑπ' ὄψιν, φυσικὰ μέσα στὰ πλαίσια τοῦ διαιτολογίου ποὺ ἔχει καθοριστεῖ. Γιατὶ μπορεῖ νὰ εἶναι ἐπιβεβλημένη μία δίαιτα πολὺ αὐστηρή, κι αὐτὸ φυσικὰ τὸ ξέρει ὁ ἄρρωστος, ἐνημερώνεται καὶ ἐνημερώνεται γιὰ τὸν λόγο γιὰ τὸν ὁποῖο πρέπει ν ἀκολουθήσει αὐτὴ τὴ δίαιτα καὶ γιὰ πόσο χρονικὸ διάστημα. Ἐπίσης, πάντα συστήνουμε ὅτι δὲν θὰ πρέπει νὰ τρώει στὰ ἐνδιάμεσα κάτι ποὺ ἀντενδείκνυται στὸ διαιτολόγιο ποὺ ἔχει καθοριστεῖ. Ἂς ἔχουμε ὑπ ὄψιν μας ὅτι ὑπάρχουν καταστάσεις ποὺ μειώνουν τὴν ὄ- ρεξη τοῦ ἀτόμου γιὰ φαγητό συνήθως εἶναι τὸ στρές, συνήθως εἶναι ἡ κατάθλιψη ποὺ μπορεῖ νὰ συνοδεύει ἕνα σοβαρὸ νόσημα, μία ἀναπηρία ὁ πατὴρ Βασίλειος ἀνέφερε πρὶν τοὺς ὀγκολογικοὺς ἀρρώστους ἀπὸ τὰ φάρμακα ποὺ παίρνουν, ἀπὸ τὶς θεραπεῖες ποὺ κάνουν αὐτὰ τὰ ἄτομα, μειώνεται ἡ ὄρεξη καὶ ἐδῶ θὰ πρέπει νὰ εἴμαστε πολὺ προσεκτικοὶ ὅσον ἀφορᾶ στὴν ποσότητα καὶ στὴν ποιότητα τῆς τροφῆς ἐπίσης, ὅπως ἐλέχθη πιὸ πρίν, ὑπάρχουν νευρολογικὲς παθήσεις οἱ ὁποῖες ἐπηρεάζουν καὶ τὸ ἀντανακλαστικὸ τῆς κατάποσης, ἀλλὰ μειώνουν καὶ τὴν ὄρεξη. Παρόμοιες δυσκολίες μπορεῖ νὰ παρουσιάζει ἕνας ἀσθενὴς μὲ ἐγκεφαλικὸ ἐπεισόδιο ἂν τοῦ ἔχει ἀφήσει παράλυτη τὴ μία πλευρά καὶ ἂν δὲν εἶναι τελείως παράλυτη, θὰ ἔχει πάντως πρόβλημα. Λοιπόν, σ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις, ὑπάρχει καὶ δυσκολία μάσησης καὶ δυσκολία κατάποσης καὶ δυσκολία λήψης τῆς τροφῆς δὲν μπορεῖ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ χέρι του προπάντων. Ἑπομένως, ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ θὰ ξεκινήσει αὐτὸ τὸ ἄτομο νὰ τρέφεται, θὰ πρέπει νὰ ξέρουμε ὅτι ξεκινᾶμε πάντα ἀπὸ τροφὲς οἱ ὁποῖες εἶναι ρευστές ἀπ τὰ ὑγρά, τὸ νερὸ καὶ θὰ πρέπει νὰ γίνει ἔ- λεγχος ἂν μπορεῖ νὰ καταπιεῖ. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ βάλουμε ἕνα κουταλάκι νερὸ στὸ στόμα καὶ ὁ ἄρρωστος πνίγεται, σημαίνει ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ καταπιεῖ. Αὐτὸ βέβαια τὸ ἐλέγχει ὁ γιατρὸς ἀλλὰ καὶ ὅποιος μένει δίπλα του, ὅποιος 90

προσφέρεται νὰ βοηθήσει σ αὐτὴ τὴν περίπτωση θὰ πρέπει νὰ εἶναι πολὺ προσεκτικός. Ἐπίσης θὰ πρέπει νὰ ἔχει πολλὴ ὑπομονὴ στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁ- ποῖο δίνει τὴν τροφή. Διότι ἐφόσον ὑπάρχει μία παράλυτη πλευρά, δὲν ἔχει τὴ δυνατότητα μάσησης ποὺ εἶχε, ἔχουν ἀδυνατίσει οἱ μῦς, οἱ μασητῆρες. Ἑπομένως θὰ ὑπάρχει μία ποσότητα τροφῆς ἡ ὁποία παραμένει στὸ στόμα. Μετὰ λοιπὸν ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ φαγητοῦ, ἐλέγχουμε ἐὰν ἔχει παραμείνει ποσότητα τροφῆς, διότι αὐτὴ ἡ παραμονὴ σημαίνει ὅτι θὰ ἀναπτυχθοῦν μικρόβια, σημαίνει ὅτι θὰ παρουσιάσει στοματικὲς μολύνσεις, ἀφῆστε ὅτι ὑπάρχει ὁ κίνδυνος τῆς πνιγμονῆς. Θὰ πρέπει λοιπὸν νὰ καθαριστεῖ αὐτὴ ἡ πλευρὰ, δηλαδὴ θὰ πρέπει νὰ γίνει πλύση τοῦ στόματος. Ἑπομένως, πολλὴ προσοχὴ σ αὐτὰ τὰ ἄτομα ἡ τροφή, ὅπως εἴπαμε, στὴν ἀρχὴ θὰ εἶναι ὑγρή, ἡμίρρευστη, μπορεῖ νὰ εἶναι μία κρέμα, μπορεῖ νὰ εἶναι ἕνα ζελὲ καὶ στὴ συνέχεια ἀρχίζει σταδιακὰ αὐτὴ ἡ τροφὴ νὰ εἶναι πιὸ σκληρή, ποὺ σημαίνει ὅτι πρέπει νὰ εἶναι πολὺ καλὰ βρασμένη, πολὺ καλὰ τεμαχισμένη. Καθόμαστε δίπλα στὸν ἄρρωστο καὶ τὸν ταΐζουμε ὅση ὥρα χρειαστεῖ δηλαδὴ θὰ χρειαστεῖ περισσότερο χρόνο γιατὶ πρέπει νὰ μασήσει ἀρκετὴ ὥρα χωρὶς βιασύνη καὶ μάλιστα σὲ περίπτωση ποὺ ἔχει ὀδοντοστοιχίες νὰ ξέρουμε ὅτι ἕνα ἄτομο ποὺ ἔχει ὀδοντοστοιχία χρειάζεται τέσσερεις φορὲς περισσότερη μάσηση ἀπὸ ἕνα ἄτομο τὸ ὁποῖο ἔ- χει τὰ δόντια του. Ἑπόμενως δὲν θὰ βιαζόμαστε θὰ παραμένουμε δίπλα στὸν ἄρρωστο καθιστοί, ποὺ σημαίνει ὅτι εἴμαστε διαθέσιμοι ὅση ὥρα χρειαστεῖ. Ἀναφερθήκαμε πρὶν σὲ καταστάσεις ποὺ ἐπηρεάζουν τὴ δυνατότητα καὶ τὸν τρόπο λήψης τῆς τροφῆς. Σὲ περίπτωση ψυχιατρικῶν διαταραχῶν, κάποια φάρμακα ποὺ δίδονται στὸν ἀσθενῆ ἐπηρεάζουν τὸ ἀντανακλαστικὸ τῆς κατάποσης. Τὸ ἴδιο καὶ στὴν περίπτωση μυασθένειας, ποὺ εἶναι μιὰ σοβαρὴ νευρολογικὴ πάθηση, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος τῆς πνιγμονῆς καὶ χρειάζεται νὰ λαμβάνονται ὑπ ὄψιν ὅσα εἰπώθηκαν σχετικά. Γνωρίζουμε ἐπίσης ὅτι δυσάρεστες καταστάσεις, ὅπως εἶναι ἀρρώστιες χρόνιες, ὅπως εἶναι ἡ σκλήρυνση κατὰ πλάκας, ὅπως εἶναι ὁ καρκίνος, ἡ παραμορφωτικὴ ἀρθρίτιδα, νοσήματα ποὺ περιορίζουν τὴν κινητικότητα, ἐπηρεάζουν καὶ τὴν ψυχικὴ σφαῖρα τοῦ ἀτόμου. Ἑπομένως μπορεῖ νὰ ἔχει καταθλιπτικὰ συμπτώματα, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει ὅτι θὰ πρέπει νὰ νοσηλεύεται σὲ χῶρο ψυχιατρικό μπορεῖ ὁ ἀσθενὴς νὰ βρίσκεται στὸ σπίτι του. Αὐτὰ τὰ καταθλιπτικὰ συμπτώματα ἐπηρεάζουν τὴν ὄρεξη τοῦ ἀτόμου, δὲν ἔχει τὴ διάθεση γιὰ φαγητό. Ἰσχύουν λοιπὸν τὰ ὅσα προείπαμε: δίσκος περιποιημένος, ὄχι φορτωμένος μὲ ποσότητες ποὺ δὲν ἀνέχεται ὁ ἄρρωστος ὅταν τὸ ἄτομο ἀδυνατεῖ ἀκόμα καὶ νὰ σηκώσει τὸ χέρι του γιὰ νὰ φάει, ἀδυνατεῖ νὰ σηκωθεῖ νὰ πάει νὰ πλύνει τὸ πρόσωπό του, νὰ ἐκτελέσει τὶς καθημερινές του δραστηριότητες, ἐκεῖ ἔχουμε ὑπομονὴ καὶ μπορεῖ νὰ χρειαστεῖ νὰ βοηθήσουμε στὴ διατροφὴ κουταλιὰ - κουταλιά. Καὶ περιμένουμε, διότι ἡ μία κουταλιὰ θὰ φέρει τὴ δεύτερη, ἡ δεύτερη θὰ φέρει τὴν τρίτη καὶ ἔτσι θὰ ἀνοίξει ἡ ὄρεξη. Γιατὶ μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ ἔχει καὶ 91

πλήρη ἄρνηση γιὰ τὴν τροφὴ καὶ ἐνδέχεται νὰ χρειαστεῖ, σὲ βαρειὲς καταστάσεις, νὰ χρησιμοποιηθοῦν ἄλλοι τρόποι σίτισης, μὲ κάποιο σωληνάκι κλπ. Ἂς ποῦμε μερικὰ ἀκόμη, πρακτικά, ἀλλὰ ποὺ κρίνονται ἀπαραίτητα. Ἐκτὸς ἀπὸ τὸ νὰ εἶναι καθαρὸ τὸ ὅλο περιβάλλον τοῦ ἀρρώστου καὶ ὁ ἴδιος, τὰ ἐνδύματά του κλπ, θὰ πρέπει κι ἐμεῖς νὰ πλύνουμε τὰ χέρια μας, γιατὶ ξέρουμε ὅτι ἡ μετάδοση τῶν μικροβίων, ἡ διασπορά, γίνεται μὲ τὰ χέρια δὲν πρέπει νὰ μεταφέρουμε στὸν ἄρρωστο μικρόβια ποὺ πήραμε ἐρχόμενοι στὸ Νοσοκομεῖο μὲ τὰ μέσα μεταφορᾶς κλπ. Ἐπίσης, θὰ ἐφαρμόσουμε τὴ δίαιτα ποὺ ἔχει καθοριστεῖ, χωρὶς νὰ δώσουμε τίποτα περισσότερο κι ἂν χρειαστεῖ, ἂν ἐπιθυμεῖ κάτι ὁ ἄρρωστος, θὰ πρέπει νὰ ρωτήσουμε ἂν μποροῦμε νὰ τὸ δώσουμε. Προστατεύουμε τὸν ἄρρωστο ἀπὸ τυχὸν πέσιμο τροφῆς πάνω στὰ λευχείματα ἢ στὴν πιζάμα του, ποὺ σημαίνει ὅτι θὰ τοποθετήσουμε μιὰ πετσέτα φαγητοῦ. Δοκιμάζουμε τὸ φαγητὸ στὴν ἐσωτερικὴ ἐπιφάνεια τοῦ χεριοῦ μας, ποὺ εἶναι ἡ πιὸ εὐαίσθητη περιοχὴ καὶ ξέρουμε ὅτι καὶ τὸ γάλα τοῦ μωροῦ τὸ δοκιμάζουμε ἐκεῖ, καὶ δὲν ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νὰ δημιουργήσουμε ἔγκαυμα. Τὸ ζεστὸ φαγητὸ φέρνει γρήγορα πληρότητα στὸ στομάχι, γι αὐτὸ καὶ πρέπει νὰ ἔχει θερμοκρασία ἀνεκτή, ὅπως καὶ τὸ πολὺ κρύο φαγητὸ δημιουργεῖ σπασμὸ καὶ δὲν βοηθάει στὸ νὰ πάρει ὁ ἀσθενὴς τὴν ἀπαραίτητη ποσότητα. Γνωρίζουμε πὼς ἡ μεγάλη ποσότητα τῆς τροφῆς ἐπιτείνει τὴ δύσπνοια γι αὐτό, ὅταν ἕνας ἄρρωστος ἔχει ἀναπνευστικὸ πρόβλημα, θὰ πρέπει νὰ εἶναι ἡ τροφὴ μοιρασμένη σὲ μικρὰ καὶ πιὸ συχνὰ γεύματα καὶ ἐπίσης νὰ εἶναι μαλακή, νὰ μὴ χρειάζεται νὰ κουραστεῖ ὁ ἄρρωστος μὲ τὶς μασητικὲς κινήσεις Εἴπαμε προηγουμένως ὅτι θὰ πρέπει νὰ δημιουργοῦμε ἀτμόσφαιρα εὐχάριστης ἐπικοινωνίας μὲ τὸν ἀσθενῆ, τὴν ὥρα τῶν γευμάτων ὅμως τὸν ἄρρωστο ποὺ ἔχει δύσπνοια ὀφείλουμε νὰ τὸν διευκολύνουμε νὰ μὴν κουράζεται μὲ τὴν ὁμιλία, διότι ἡ κούραση ἐπιτείνει τὴ δύσπνοια, δηλαδὴ ἡ διακίνηση τοῦ ὀξυγόνου γίνεται πιὸ δύσκολα ἑπομένως θὰ μιλάω ἐγὼ ποὺ βοηθάω, καὶ ὁ ἀσθενὴς μπορεῖ νὰ μοῦ κάνει νεῦμα «ἐντάξει, ἔχω φάει, δὲν θέλω ἄλλο», ἀντὶ νὰ ἐκφράσει μὲ λόγια αὐτὸ τὸ παράγγελμα. Ὅταν ὁ ἀσθενὴς δὲν βλέπει ( μπορεῖ νὰ εἶναι τυφλός, μπορεῖ νὰ ἔχει κάνει μία χειρουργικὴ ἐπέμβαση στὰ μάτια, μπορεῖ νὰ ἔχει ἕνα τραυματισμὸ στὰ μάτια ) θὰ πρέπει νὰ τὸν προσανατολίσω, θὰ πρέπει νὰ περιγράψω τί περιέχει ὁ δίσκος, καὶ σὲ ποιὰ θέση. Μπορῶ νὰ φέρω τὸ παράδειγμα τοῦ ρολογιοῦ: στὴ θέση δώδεκα εἶναι τὸ πιάτο ποὺ ἔχει τὴ σούπα, στὴ θέση ἕξη ἡ σαλάτα κλπ. Εἶναι βασικό, γιὰ νὰ νιώθει εὐχάριστα, νὰ ἔχει τὴν αἴσθηση τοῦ χώρου ὁ ἄνθρωπος καὶ τὴν ἱκανοποίηση ὅτι δὲν εἶναι ἀνήμπορος, ὅτι συμμετέχει σ αὐτὴ τὴ διαδικασία. Κάποτε θὰ συναντήσουμε ἀρρώστους ἀνάπηρους, γιὰ παράδειγμα τετραπληγικούς. Συνήθως αὐτὰ τὰ ἄτομα ἀδυνατοῦν νὰ τραφοῦν μόνα τους, 92

χρειάζονται μέσα αὐτοεξυπηρέτησης, μπορεῖ δηλαδὴ νὰ εἶναι ἕνα κουτάλι τὸ ὁποῖο στερεώνεται καὶ μπορεῖ νὰ τὸ φέρει μέχρι τὸ στόμα κλπ. Κι ἐδῶ πάλι θὰ βοηθήσουμε στὸν βαθμὸ ποὺ πρέπει, ὄχι γιὰ νὰ τελειώσουμε βιαστικὰ αὐτὴ τὴ διαδικασία εἶναι τὸ λάθος ποὺ καμιὰ φορὰ γίνεται ἀπὸ τὸ συγγενικὸ περιβάλλον: αὐτὸ ποὺ μπορεῖ νὰ κάνει ὁ ἄρρωστος σὲ μισὴ ὥρα, νὰ τὸ κάνουμε σὲ πέντε λεπτὰ καὶ τελειώσαμε. Δὲν ἔχει αὐτὸ ἀξία. Δὲν θὰ κάνουμε αὐτὸ ποὺ θὰ πρέπει νὰ κάνει ὁ ἴδιος ὁ ἄρρωστος, γιὰ νὰ νοιώθει ὅτι εἶναι χρήσιμος, ὅτι ἔχει ἱκανότητα νὰ τραφεῖ μόνος του, ποὺ εἶναι πολὺ σημαντικὸ. Ἂν δὲν ἔχουμε τὴν ὑπομονὴ νὰ τὸν περιμένουμε νὰ κάνει, μὲ τὸν ρυθμὸ ποὺ μπορεῖ, ὅ,τι μπορεῖ νὰ κάνει γιὰ νὰ αὐτοεξυπηρετηθεῖ, χωρὶς νὰ δυσανασχετοῦμε, μειώνουμε τὴν ἀξιοπρέπειά του, μειώνουμε τὴν αὐτοεκτίμησή του θὰ πρέπει νὰ εἴμαστε πολὺ προσεκτικοί θὰ περιμένουμε ὅση ὥρα χρειαστεῖ, ὅ- πως καὶ γιὰ τὰ μικρὰ παιδιά. Τὸ μικρὸ παιδὶ συνήθως δοκιμάζει μόνο του νὰ φάει, ἀλλὰ θὰ λερωθεῖ, θὰ πέσει φαγητὸ στὴ γύρω περιοχή, θὰ δημιουργηθεῖ μία μικρὴ ἀκαταστασία, ὅμως θὰ ἔχετε τὴν ἐμπειρία τί χαρὰ παίρνει αὐτὸ τὸ παιδί, ὅτι τὰ κατάφερε μόνο του. Αὐτὸ ἔχει σημασία τὸ ἴδιο ἔχει καὶ γιὰ τὸν ἄρρωστο: ὅτι τὰ κατάφερε! δὲν ἔχει σημασία ὅτι μπορεῖ νὰ χρειάστηκε μισὴ ὥρα γιὰ νὰ φάει. ( Ἐδῶ ἄλλωστε ἂς θυμηθοῦμε ὅτι ὁ χρόνος τοῦ γεύματος θὰ πρέπει καὶ γιὰ ὅλους μας νὰ εἶναι περίπου εἴκοσι λεπτά. Ἔτσι γίνονται οἱ σωστὲς μασητικὲς κινήσεις, τεμαχίζεται σωστὰ ἡ τροφὴ καὶ δὲν ἔχουμε προβλήματα στομάχου. Γι αὐτὸ καὶ δὲν θὰ πρέπει νὰ βιαζόμαστε νὰ τρῶμε, θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιοῦμε τὸν κατάλληλο χρόνο. ) Ὑπάρχουν καὶ ἄρρωστοι οἱ ὁποῖοι ὑποφέρουν ἀπὸ τὴ νόσο τοῦ Πάρκινσον, ποὺ ἔχουν αὐτὴ τὴν ἀστάθεια καὶ τὸ τρέμουλο αὐτὰ τὰ ἄτομα δυσκολεύονται νὰ φέρουν τὴν τροφή τους στὸ στόμα, ἀλλὰ δυσκολεύονται καὶ στὴ μάσηση, διότι ἐπηρεάζονται οἱ μῦς τοῦ προσώπου γι αὐτὸ καὶ θὰ πρέπει νὰ εἴμαστε πολὺ προσεκτικοί νὰ περιμένουμε νὰ φάει μόνος του ὁ ἀσθενὴς κι ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ τὰ καταφέρει ἐκεῖ θὰ βοηθήσουμε. Τὸ περιβάλλον πολλὲς φορὲς αὐτῶν τῶν ἀρρώστων δὲν κατανοεῖ Ὅταν ἀδυνατεῖ ὁ ἄνθρωπος νὰ τραφεῖ μὲ τὸν φυσικὸ τρόπο, νὰ χρησιμοποιήσει τὴν τροφὴ μὲ τὸ μαχαίρι καὶ τὸ πιρούνι καὶ τὸ κουτάλι, εἴτε σὲ ἡμίρρευστη εἴτε σὲ στερεὰ μορφή, σ αὐτὴ τὴν περίπτωση δὲν μπορεῖ νὰ μείνει γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα μὲ παρεντερικὴ σίτιση, νὰ τρέφεται δηλαδὴ μέσῳ ὀροῦ μὲ ἕτοιμα διαλύματα, ποὺ ἔχουν ὅλα τὰ θρεπτικὰ συστατικὰ σὲ ὑδατάνθρακες, σὲ λίπος καὶ σὲ λευκώματα. Ἔτσι, θὰ χρειαστεῖ νὰ τραφεῖ γιὰ ἕνα χρονικὸ διάστημα, μικρὸ γιὰ ἄλλους, ἀνάλογα μὲ τὸ πρόβλημα ποὺ ἀντιμετωπίζουν, καὶ γιὰ ἄλλους μεγαλύτερο, μὲ ρινογαστρικὸ καθετῆρα: Τίθεται ἀ- ναρρόφηση καὶ τοποθετεῖται ἕνα σωληνάκι στὴ μύτη καὶ αὐτὸ τὸ σωληνάκι φτάνει μέχρι τὸ στομάχι. Καὶ δίνουμε σὲ ρευστὴ μορφή, μὲ μιὰ σύριγγα, ὅ,τι περιλαμβάνει ἕνα γεῦμα ὅπως θὰ τὸ ἔτρωγε αὐτὸς ὁ ἄρρωστος εἴτε ἔχει δι- 93

αιτολόγιο εἴτε εἶναι ἐλεύθερη ἡ τροφή του, αὐτὴ ἡ τροφὴ πολτοποιεῖται καὶ στὴ συνέχεια χορηγεῖται μέσῳ μιᾶς σύριγγας μεγάλης, γιὰ νὰ ἔχει βατότητα μεγάλη καὶ νὰ μπορεῖ νὰ πάρουμε ἀρκετὴ ποσότητα δὲν εἶναι ἡ μικρὴ σύριγγα ποὺ ξέρετε, ποὺ χρησιμοποιοῦμε γιὰ τὴν ἔνεση. Σχετικὰ μὲ τὴ θερμοκρασία ἰσχύει τὸ ἴδιο ποὺ προείπαμε, ὅτι θὰ εἶναι θερμοκρασία 36-37 βαθμοὺς Κελσίου δὲν θὰ εἶναι κρύα ἡ τροφή, γιατὶ ὅταν εἶναι κρύα γίνεται σπασμὸς τοῦ στομάχου καὶ νιώθει γρήγορα ὁ ἄνθρωπος τὸ αἴσθημα τοῦ κορεσμοῦ, οὔτε θὰ εἶναι πολὺ ζεστή, γιατὶ πάλι θὰ ἔχουμε τὸ ἴδιο ἀποτέλεσμα. Σ αὐτὴ τὴν περίπτωση, τῆς σίτισης μέσῳ ρινογαστρικοῦ καθετήρα, πάλι ἔχει σημασία ὅτι, ἐπειδὴ ὁ ἀσθενὴς δὲν τρώει ἀπὸ τὸ στόμα, ἐπηρεάζεται ἡ γεύση τῆς στοματικῆς κοιλότητας κι ἑπομένως γιὰ νὰ βελτιώσουμε τὴ γεύση πρέπει νὰ ὑ- πάρχει καλὴ ὑγιεινὴ στόματος, νὰ γίνονται γαργάρες, νὰ χρησιμοποιηθεῖ, ἂν γίνεται, ὀδοντόπαστα, γιὰ νὰ καθαριστεῖ τὸ στόμα καὶ νὰ ἀποφευχθοῦν οἱ στοματικὲς λοιμώξεις. Ὅσον ἀφορᾶ στὰ σκεύη ποὺ χρησιμοποιοῦμε γιὰ τὴν πολτοποίηση καὶ γιὰ τὸ μαγείρεμα, ἰσχύει ἡ ἴδια καθαριότητα, ἰσχύουν οἱ ἴδιοι τρόποι παρασκευῆς, ὅμως αὐτὴ ἡ τροφὴ θὰ πολτοποιηθεῖ, θὰ τοποθετηθεῖ σ ἕνα δοχεῖο καθαρὸ καὶ θὰ ἔρθει στὴ θερμοκρασία ποὺ πρέπει κοντὰ στὸν ἄρρωστο. Ἡ σύριγγα ποὺ θὰ χρησιμοποιηθεῖ θὰ πρέπει νὰ εἶναι σύριγγα καθαρή, τὴν ὁποία ἀλλάζουμε κατὰ διαστήματα ἀλλὰ καὶ θὰ ποῦμε ὅτι μετὰ τὸ τέλος τῆς σίτισης θὰ πρέπει νὰ πλυθεῖ 94