Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΘΕΩΡΙΑ & ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Αναστασία Στρατηγέα

ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς. 2

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΑΞΟΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Η Έννοια της Συμμετοχής - Ιστορική Εξέλιξη Κατευθύνσεις Πολιτικής σε Παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό Επίπεδο 2. Η Έννοια της Συμμετοχής: Ορισμός, Ρόλος, Αρχές 3. Συμμετοχικός Σχεδιασμός (ΣΣ) - Θεωρητικές Αρχές - Επίπεδα Συμμετοχής 4. Ταξινόμηση Μεθόδων Συμμετοχής 5. Μέθοδοι Αποτύπωσης της Διαφορετικότητας 6. Μέθοδοι Σύγκλισης ή Επίτευξης Ομοφωνίας 7. Επιλογή Μεθόδου Συμμετοχής 8. Τεχνολογίες Πληροφορίας & Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και Συμμετοχικός Σχεδιασμός - Web-based Εφαρμογές 9. Παραδείγματα Εφαρμογής ΣΣ - Ελληνική / Διεθνής Εμπειρία 3

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Πολίτης = «ο συμμετέχων στις δημόσιες υποθέσεις» Ρόλος Πολίτη = παρέμβαση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων μέσω της συμμετοχής Διακυβέρνηση = ελεύθερος διάλογος, με ισότιμο δικαίωμα παρέμβασης του κοινού που επηρεάζεται από μια απόφαση στα κυρίαρχα όργανα λήψης αποφάσεων 4

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Εκδημοκρατισμός διαδικασίας λήψης αποφάσεων Κοινωνική ωρίμανση πολιτών Επιθυμία συμμετοχής στα κοινά Ανάγκη για μεγαλύτερη εμπλοκή πολιτών σε αποφάσεις που τους αφορούν 5

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 30 Κατανόηση από τους επιστήμονες της σημασίας / συμβολής των απόψεων του κοινού στην επίλυση προβλημάτων Εμβάθυνση σε μεθόδους και τεχνικές για τη συλλογή των απόψεων / πληροφορίας εμπλουτισμός διαθέσιμης γνώσης 6

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 60 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Σημαντική ώθηση στην έννοια της συμμετοχής από διάφορα επιστημονικά πεδία Έμφαση: ανάπτυξη εργαλείων/μεθόδων συμμετοχής Κοινωνιολόγοι: απόκτηση /επεξεργασία πληροφορίας - κοινωνιολογικές έρευνες Μάρκετινγκ: απόκτηση /επεξεργασία πληροφορίας σχεδιασμός προϊόντων Ανάπτυξη μεθόδου «Ομάδων Εστίασης» 7

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Επιστημονική Κοινότητα/Γνώση Πολιτικές Προτεραιότητες / Επιλογές Πολιτική επιστήμη Χάραξη Πολιτικής ΜΟΝΤΕΛΟ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ «ΑΠΟ ΠΑΝΩ ΠΡΟΣ ΤΑ ΚΑΤΩ» «ΑΠΟ ΚΑΤΩ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΑΝΩ» 8

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 ΕΝΑΥΣΜΑ: Ένταση περιβαλλοντικών προβλημάτων 9

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ 10

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 Σταθμός για την εξέλιξη της συμμετοχής Παγκόσμια Διάσκεψη για το Περιβάλλον και τον Άνθρωπο Στοκχόλμη 1972 - ΟΗΕ ΕΜΦΑΣΗ σε: Ανθρώπινα δικαιώματα Περιβάλλον Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι Περιβαλλοντική εκπαίδευση - ευαισθητοποίηση 11

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 Σταθμός για την εξέλιξη της συμμετοχής ΣΤΟΧΟΣ Προβληματισμός - συστράτευση δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο Οριοθέτηση συλλογικών μορφών δράσης για την προστασία του περιβάλλοντος... σημαντικής δυσκολίας, πολυπλοκότητας και ευρύτατης χωρικής κλίμακας σχεδιαστικό εγχείρημα 12

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 Σταθμός για την εξέλιξη της συμμετοχής προώθηση ενός νέου περιβαλλοντικά και κοινωνικά φιλικού μοντέλου ανάπτυξης ενός νέου υποδείγματος «διαφορετική ανάπτυξη» ( another development ) «... Η εκπαίδευση στα περιβαλλοντικά ζητήματα σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού, με έμφαση στις λιγότερο προνομιούχες, είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ευαισθητοποίησή τους και την ανάπτυξη περιβαλλοντικά υπεύθυνων συμπεριφορών των ατόμων, των επιχειρήσεων και των κοινοτήτων, καθώς και την προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος...» 13

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 Ίση πρόσβαση σε πληροφορία που επηρεάζει τη ζωή τους δικαίωμα ομάδων Πληροφορημένοι πολίτες Ρόλος πολιτών ως «φορέων αλλαγών» μέσα από τη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων Αύξηση αλληλεπίδρασης μεταξύ ομάδων αλλαγή σχέσεων δύναμης που επηρεάζουν τις διαδικασίες λήψης απόφασης σε τοπικό επίπεδο UNESCO Report «Many voices one world» - (1980) 14

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 Προστασίας περιβάλλοντος συμμετοχή πολιτών Έκθεση Brundtland 1987 Περιβαλλοντική Προστασία Νέες προσεγγίσεις για την ανάπτυξη και το περιβάλλον Κοινωνική Συνοχή Οικονομική Ανάπτυξη «Βιώσιμη Ανάπτυξη» 15

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 «Βιώσιμη Ανάπτυξη» Περιβαλλοντική Προστασία Κοινωνική Συνοχή Οικονομική Ανάπτυξη «... ανάπτυξη που έχει ως στόχο την εξυπηρέτηση των αναγκών του παρόντος αξιοποιώντας τους διαθέσιμους ΠΟΡΟΥΣ με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην υποθηκεύεται η ικανοποίηση των αναγκών των μελλοντικών γενεών» 16

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ Βιώσιμη Ανάπτυξη Εισαγωγή μιας νέας «ηθικής» στην έννοια της ανάπτυξης ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ: ισότητα ενδογενεακή /διαγενεακή μεταξύ εθνών Αναπτυξιακή προσέγγιση: σε αρμονία με την προστασία του περιβάλλοντος περιορισμοί / φέρουσα ικανότητα / αξία οικοσυστημάτων Περιβάλλον: συστατικό στοιχείο - βασικός πυλώνας αναπτυξιακής διαδικασίας Εστίαση στον άνθρωπο προώθηση «κοινού συμφέροντος» Συμμετοχικές διαδικασίες: πυλώνας προσδιορισμού και επιδίωξής του ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 17

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 Brundtland Report 1987, Κεφάλαιο ΙΙ, Άρθρο 43, σελ. 33 «[ ] οι περιβαλλοντικές πιέσεις και η μη ισόρροπη ανάπτυξη αναμένεται να εντείνουν τις κοινωνικές εντάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να θεωρηθεί ότι η κατανομή της δύναμης μεταξύ των διαφορετικών ομάδων και η επίδραση που αυτή έχει στην κοινωνία αγγίζουν την καρδιά των σύγχρονων περιβαλλοντικών και αναπτυξιακών προκλήσεων Η αντιμετώπιση των προκλήσεων απαιτεί νέες προσεγγίσεις, οι οποίες θα πρέπει να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, προγράμματα κοινωνικής ανάπτυξης που να αποσκοπούν στη βελτίωση της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία, την προστασία των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων και την προώθηση της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων σε τοπική κλίμακα» 18

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 80 Brundtland Report 1987, Κεφάλαιο ΙΙΙ, Άρθρο 75 «Οι λύσεις ή οι απαντήσεις σε ένα αναπτυξιακό πρόβλημα ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΕΣ αλλά σημαντική είναι η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ για την αναζήτηση αυτών η οποία πρέπει να περιλαμβάνει αυτούς που έχουν ενδιαφέρον είτε γιατί θίγονται είτε γιατί ωφελούνται από αυτές τις αποφάσεις» 19

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 Διάσκεψη Ρίο - 1992 - «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» Εμπλοκή πολιτών στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων Συμμετοχική διαδικασία: εργαλείο για την αύξηση της ευαισθητοποίησης των πολιτών (increasing awareness) 20

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 Διάσκεψη Ρίο -1992 - «Περιβάλλον και Ανάπτυξη»...προστασία - επανάκτηση καλής κατάστασης οικοσυστημάτων συμμετοχή και συλλογική προσπάθεια «Τα Κράτη πρέπει να συμμετέχουν αρμονικά μέσα από την ανάπτυξη συνεργασιών και την ομαδική προσπάθεια για τη διατήρηση, την προστασία και την ανάκτηση της ποιότητας των οικοσυστημάτων... όλα τα Κράτη αναλαμβάνουν την ευθύνη που τους αναλογεί με βάση τη συνεισφορά τους στην περιβαλλοντική υποβάθμιση... οι περισσότερο ανεπτυγμένες χώρες αναγνωρίζουν την ευθύνη που έχουν στην παγκόσμια κοινότητα για την επιδίωξη του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης, με βάση τις πιέσεις που ασκούν στο περιβάλλον οι κοινωνίες τους, αλλά και των τεχνολογιών και των οικονομικών πόρων που διαθέτουν» 21

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ Διάσκεψη Ρίο - 1992 - «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» ΑΤΖΕΝΤΑ 21 Θέτει τα πιεστικά προβλήματα και τις προκλήσεις του 21 ου αιώνα Επιδιώκει συναίνεση και δέσμευση - κοινή προσπάθεια πολλών χωρών του πλανήτη ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 Έμφαση στις αρχές της «βιώσιμης ανάπτυξης» 22

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 Διάσκεψη Ρίο - 1992 - «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» ΠΑΡΟΧΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ... εργαλείο για την ενεργοποίηση περιβαλλοντικών αντανακλαστικών Συμμετοχή Κοινού Ευαισθητοποίηση στις σύγχρονες περιβαλλοντικές προκλήσεις... υιοθέτηση περιβαλλοντικά υπεύθυνων προτύπων συμπεριφοράς - ΕΥΘΥΝΗ 23

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ Διάσκεψη Ρίο - 1992-10η Αρχή ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 «[...] Τα περιβαλλοντικά θέματα αντιμετωπίζονται καλύτερα μέσα από τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων πολιτών στα αντίστοιχα επίπεδα λήψης απόφασης Σε εθνικό επίπεδο, το κάθε άτομο θα πρέπει να έχει την κατάλληλη πρόσβαση σε πληροφορία που αφορά το περιβάλλον, η οποία παρέχεται από τις δημόσιες αρχές [ ] και τη δυνατότητα συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων Τα Κράτη πρέπει να διευκολύνουν και να ενθαρρύνουν την ευαισθητοποίηση και συμμετοχή του κοινού, διαθέτοντας ευρέως πληροφορίες» 24

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 ΑΤΖΕΝΤΑ 21 - Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ «... η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί μια παγκόσμιου ενδιαφέροντος αναγκαιότητα... και η Τοπική Ατζέντα 21 ένα σημαντικό πλαίσιο για την επίτευξή της σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 26... ο ρόλος των τοπικών κοινωνιών...συμμετοχή πολιτών Think Global Act Local 25

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 ΑΤΖΕΝΤΑ 21 Η Σημασία του Τοπικού Επιπέδου Ενίσχυση συμμετοχής σε τοπικό επίπεδο στη: Διαχείριση των πόρων και την αναπτυξιακή διαδικασία Χάραξη πολιτικής για την επιδίωξη του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ρόλος Πολιτών Πληροφόρηση Συμβουλευτικότητα Συν-σχεδιασμός Συναπόφαση ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ 26

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 90 ΤΟΠΙΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑ 21 - Κεφ. 28, Άρθρο 3... Κάθε τοπική αρχή πρέπει να δρομολογήσει έναν διάλογο με τους πολίτες, τις επιχειρήσεις κ.λπ.... Μέσα από διαδικασίες διαβούλευσης και συναίνεσης, οι τοπικές αρχές θα αποκτήσουν πληροφορία και γνώση για τη χάραξη πολιτικής...... Η διαδικασία διαβούλευσης θα αυξήσει την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης 27

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΝΕΑ ΧΙΛΙΕΤΙΑ Βιώσιμη Ανάπτυξη Ατζέντα 21 «... ένα ιδιαίτερο δύσκολο έργο για πολλές χώρες»... από τη θεωρία στην πρακτική εφαρμογή Σύνοδο Κορυφής Ηνωμένων Εθνών Γιοχάνεσμπουργκ 2002 Επισήμανση κρισιμότητας κοινωνικών οικονομικών και περιβαλλοντικών συνθηκών ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Τεχνολογικοί Πολιτικοί κ.ά. ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Επιτάχυνση υλοποίησης στόχων της Ατζέντα 21 28

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΝΕΑ ΧΙΛΙΕΤΙΑ ΝΕΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ... ανάγκη ολοκλήρωσης των τριών πυλώνων... μελέτη αλληλεξαρτήσεων αυτών στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης 29

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΝΕΑ ΧΙΛΙΕΤΙΑ Μακροπρόθεσμη προοπτική Ευρείας βάσεως συμμετοχή Τη διαμόρφωση πολιτικής Τη λήψη αποφάσεων Την εφαρμογή τους σε όλα τα επίπεδα 30

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΝΕΑ ΧΙΛΙΕΤΙΑ Παράγραφος 139(g): Ανάγκη διεύρυνσης συμμετοχής και ουσιαστικής εμπλοκής της κοινωνίας και άλλων ομάδων συμφερόντων στην εφαρμογή της Ατζέντας 21 - διαφάνεια και ευρεία δημόσια συμμετοχή (σελ. 70) Παράγραφος 160(d): Συνέχιση προώθησης πολυεπίπεδης συμμετοχής / ενθάρρυνση ανάπτυξης συνεργασιών υποστήριξη εφαρμογής Ατζέντας 21 σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο (σελ. 75) Παράγραφος 164: Δημόσια συμμετοχή πρόσβαση πολιτών σε πληροφορία σχετική με τη νομοθεσία, τους κανονισμούς, τις πολιτικές και τα προγράμματα. Προώθηση δημόσιας συμμετοχής στη διατύπωση στόχων και εφαρμογή πολιτικών για τη βιώσιμη ανάπτυξη (σελ. 76) 31

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΝΕΑ ΧΙΛΙΕΤΙΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ εικοσαετούς πορείας 1992-2012 Πολλοί από τους στόχους που είχαν τεθεί το 1992 ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΕΠΙΤΕΥΧΘΕΙ 32

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ - ΣΤΑΘΜΟΙ ΝΕΑ ΧΙΛΙΕΤΙΑ 33

ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ 34

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ 1998 ΤΟΜΗ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Σύμβαση Aarhus 35

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Σύμβαση Aarhus 1998 ΣΤΟΧΟΣ «[ ] να συμβάλει στην προστασία του δικαιώματος κάθε ατόμου, από τις παρούσες και μελλοντικές γενεές να ζει σε περιβάλλον κατάλληλο για την υγεία και την ευημερία του» 36

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Σύμβαση Aarhus 1998 ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΟΛΙΤΩΝ στην πληροφόρηση και τη διατύπωση άποψης για επικείμενα σχέδια, μέτρα και προγράμματα που αφορούν το περιβάλλον Δανία 25/6/1998 37

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Σύμβαση Aarhus 1998 ΤΡΕΙΣ ΠΥΛΩΝΕΣ Πρόσβαση κοινού σε περιβαλλοντική πληροφορία Συμμετοχή κοινού στη λήψη αποφάσεων Πρόσβαση κοινού στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα 38

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΥΛΩΝΕΣ συμβάλλουν... Σύμβαση Aarhus 1998 Βελτίωση ποιότητας και εφαρμογής αποφάσεων Ευαισθητοποίηση κοινού για περιβαλλοντικά ζητήματα Δυνατότητα έκφρασης κοινού σε περιβαλλοντικά ζητήματα Ενσωμάτωση προβληματισμού του κοινού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων 39

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Οι ΤΡΕΙΣ ΠΥΛΩΝΕΣ αποσκοπούν Υπευθυνότητα Λήψη Αποφάσεων Διαφάνεια Υποστήριξη αποφάσεων από το κοινό 40

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Σύμβαση Aarhus 1998 ΠΡΩΤΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗ σε περιβαλλοντική πληροφορία 1 ο ΣΚΕΛΟΣ Αφορά: Το δικαίωμα του κοινού να ζητά πληροφορίες από τις δημόσιες αρχές Την υποχρέωση των αρχών να παρέχουν τις πληροφορίες αυτές (Άρθρο 4) 41

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Σύμβαση Aarhus 1998 ΠΡΩΤΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗ σε περιβαλλοντική πληροφορία 2 ο ΣΚΕΛΟΣ Συλλογή / δημοσιοποίηση περιβαλλοντικής πληροφορίας από τα Κράτη & Περιοδικές εκθέσεις σχετικά με την ποιότητα του περιβάλλοντος 42

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Σύμβαση Aarhus, 1998 ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΟΙΝΟΥ στη λήψη αποφάσεων «Το κοινό έχει δικαίωμα συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με δραστηριότητες που επιβαρύνουν το περιβάλλον» π.χ. εγκατάσταση μονάδων επεξεργασίας λυμάτων, ενεργειακές μονάδες, κ.ά. (βλ. Παράρτημα Ι της Σύμβασης) 43

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΟΙΝΟΥ στη λήψη αποφάσεων 1 ο σκέλος: συμμετοχή κοινού, που αφορά ή εστιάζεται σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα (Άρθρο 6) 2 ο σκέλος: συμμετοχή κοινού στην προετοιμασία περιβαλλοντικών σχεδίων, προγραμμάτων & πολιτικών (Άρθρο 7) 3 ο σκέλος: συμμετοχή του κοινού στην προετοιμασία νόμων, κανονισμών και νομικά δεσμευτικών κανόνων (Άρθρο 8) 44

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Σύμβαση Aarhus 1998 ΤΡΙΤΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗ κοινού στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα «Οι πολίτες που έχουν ή ισχυρίζονται ότι έχουν συμφέρον και αποκλείστηκαν από τις συμμετοχικές διαδικασίες έχουν δικαίωμα να προσβάλλουν την ουσιαστική και τυπική νομιμότητα οποιασδήποτε απόφασης ή πράξης» 45

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Οδηγία 2003/4/ΕΚ Οδηγία 2003/35/ΕΚ για την εφαρμογή της Σύμβασης του Aarhus 46

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΟΔΗΓΙΑ 2003/4/ΕΚ Δεσμεύει τα κράτη στην παροχή περιβαλλοντικών πληροφοριών προς τους πολίτες καθορίζοντας: τη μορφή των πληροφοριών τον τρόπο πρόσβασης σε αυτές 47

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Ενσωμάτωση Οδηγίας 2003/4/ΕΚ στην Εθνική Νομοθεσία ΚΥΑ 37111/2021/2003 (ΦΕΚ Β1391/29.09.2003) Καθορισμός τρόπου ενημέρωσης & συμμετοχής κοινού στη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων έργων και δραστηριοτήτων Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) ΗΠ 11764/653/2006 (ΦΕΚ 327Β/17.3.2006) Πρόσβαση κοινού στις δημόσιες αρχές για παροχή περιβαλλοντικών πληροφοριών 48

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΟΔΗΓΙΑ 2003/35/ΕΚ Συμμετοχή κοινού στις διαδικασίες λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων (κατάρτιση σχεδίων /προγραμμάτων που αφορούν το περιβάλλον) Τροποποιεί, όσον αφορά τη συμμετοχή του κοινού και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη, τις Οδηγίες 85/337/ΕΟΚ και 96/61/ΕΚ του Συμβουλίου 49

ΟΔΗΓΙΑ 2003/35/ΕΚ - ΑΡΘΡΟ 1 ΣΤΟΧΟΣ...το κοινό έχει το δικαίωμα να διατυπώνει παρατηρήσεις και γνώμες όταν όλες οι επιλογές είναι ακόμη δυνατές, πριν από τη λήψη των αποφάσεων επί των σχεδίων και προγραμμάτων... κατά τη λήψη των αποφάσεων λαμβάνονται δεόντως υπόψη τα αποτελέσματα της συμμετοχής του κοινού... η αρμόδια αρχή, αφού εξετάσει τις παρατηρήσεις και γνώμες του κοινού, καταβάλλει εύλογες προσπάθειες για να ενημερώσει το κοινό σχετικά με τις αποφάσεις που ελήφθησαν και τους λόγους και εκτιμήσεις επί των οποίων βασίζονται οι εν λόγω αποφάσεις συμπεριλαμβανομένης της πληροφόρησης όσον αφορά τη διαδικασία συμμετοχής του κοινού 50

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ Ενσωμάτωση Οδηγίας 2003/35/ΕΚ στην Εθνική Νομοθεσία ΚΥΑ 9269/470/2007 ΦΕΚ 286 Β / 02.03.2007 Μέσα ένδικης προστασίας κοινού κατά πράξεων ή παραλείψεων της Διοίκησης σε θέματα ενημέρωσης και συμμετοχής του κατά τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων 51

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΟΔΗΓΙΑ 2000/60/ΕΚ Μεταξύ άλλων, προωθείται: «Η ευρεία συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών στη διαδικασία εκπόνησης διαχειριστικών σχεδίων για τους υδατικούς πόρους» 52

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΟΔΗΓΙΑ 2000/60/ΕΚ Έμφαση στην ενημέρωση του κοινού και τη συμμετοχή του με διάφορες μεθόδους π.χ. ερωτηματολόγια, Διαδίκτυο, δημόσιες διαβουλεύσεις Πιλοτικές εφαρμογές δράσεων διαβούλευσης Γαλλία, Πολωνία, Ισπανία, Ουγγαρία, Αγγλία 53

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΟΔΗΓΙΑ 2000/60/ΕΚ Ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία Νόμος 3199/03 Για την προστασία και διαχείριση των υδάτων 54

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Νόμος 3199/03 Άρθρο 5, παρ. 5, στ: Η Δ/νση Υδάτων κάθε Περιφέρειας «...μεριμνά για την ουσιαστική συμμετοχή του κοινού στην προστασία και διαχείριση των υδάτων και ιδίως στη διαδικασία εκπόνησης, ενημέρωσης και αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης» 55

«ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ (ΠΕΠ)» Ρόλος Κοινωνίας Πολιτών στη διαμόρφωση πολιτικής της Ε.Ε. θεσμική αναγνώριση με βάση τη Συνθήκη της Λισσαβόνας (2007) Παρέχεται στους πολίτες η δυνατότητα να επηρεάζουν τη διαμόρφωση πολιτικής της Ε.Ε. ΠΕΠ: Όργανο συμμετοχικής δημοκρατίας σε επίπεδο Ε.Ε. «Γέφυρα» μεταξύ Ευρωπαίων Πολιτών & Οργάνων της Ε.Ε. Ισχύς: από 1.4.2012 ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ 56

ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ «ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ (ΠΕΠ)» ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΡΑΣΗΣ 7 τουλάχιστον πολίτες (επιτροπή) από 7 διαφορετικές χώρες της Ε.Ε. Συγκέντρωση τουλάχιστον 1.000.000 υπογραφών πολιτών για θέματα αρμοδιότητας της Ε.Ε. Υποβολή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη χάραξη/αλλαγή πολιτικής 57

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΕΜΠ» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 58