Γεια σας και από εδώ.

Γεια σας και από εδώ. Πρώτα-πρώτα, να πω ότι είμαι ευχαριστημένη από όσα διάβασα στις περισσότερες εργασίες σας. Θα έλεγα πως τα πήγατε τόσο καλά, ώστε να σκέφτομαι ότι δεν υπάρχει στ αλήθεια ανάγκη για αυτό το αρχείο. Αλλά ίσως διαφωτίσει πτυχές που κάποιοι παραμελήσατε ή μπερδέψατε ή απλώς θέλετε να θυμηθείτε. Επίσης θα σας δώσει μια ιδέα για το πώς βαθμολόγησα. Συνήθως το μεγαλύτερο πρόβλημα στις εργασίες και τα γραπτά που διορθώνω είναι η ασάφεια και η γενικολογία. Και σε ορισμένες από τις δικές σας εργασίες υπήρχαν δυστυχώς προτάσεις ή και ολόκληρες απαντήσεις στις οποίες δεν μου ήταν σαφές τι θέλατε να πείτε ή/και δεν απαντούσατε ξεκάθαρα στο ερώτημα. Ευτυχώς το φαινόμενο ήταν πολύ περιορισμένο. Αλλά έχει «κόψει» βαθμούς σε κάποιους και κάποιες από εσάς. Τώρα, σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο των απαντήσεών σας, δεν θα απαντήσω διεξοδικά σε κάθε ερώτημα, αλλά θα συνοψίσω (α) τα σημαντικότερα και (β) αυτά που οι περισσότεροι παραμελήσατε. Ιδού λοιπόν, κάποια γενικά σχόλια ανά ερώτημα. Μέρος Α. Διαβάστε την εργασία της Βαλανίδου (2015), την οποία θα βρείτε στα έγγραφα του μαθήματος στο eclass, και εξηγήστε αν και κατά πόσο η εργασία αυτή πληροί (α) το κριτήριο της επαληθευσιμότητας των λογικών θετικιστών και (β) το κριτήριο της διαψευσιμότητας του Πόππερ. (γ) Σχολιάστε τέλος πολύ σύντομα τα δύο αυτά επιστημολογικά κριτήρια: ποια η σημασία τους όταν καλούμαστε να κρίνουμε την εγκυρότητα μιας έρευνας, πεποίθησης ή θεωρίας; Σε ό,τι αφορά το (α) θεώρησα σωστές όλες τις απαντήσεις ΕΦΟΣΟΝ ΕΙΧΑΝ ΚΑΛΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ. Και εξηγώ: Για να δούμε αν η εργασία πληροί το κριτήριο της επαληθευσιμότητας πρέπει να κοιτάξουμε (1) αν είναι σαφώς διατυπωμένη η ερευνητική υπόθεση, δεδομένου του θεωρητικού πλαισίου, και κάνει σαφές τι θα την επαλήθευε, και 1

(2) αν η μεθοδολογία και τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η υπόθεση πράγματι επαληθεύεται, δηλαδή επιβεβαιώνεται από αισθητηριακά δεδομένα και άρα μπορεί να θεωρηθεί αληθής. Σε σχέση με το (1) η ερευνητική υπόθεση είναι σαφής ([έστω ότι] «μπορούν τα μικρά παιδιά να αναπτύσσουν συλλογισμούς για διάφορες οντότητες με βάση την κατηγορία στην οποία αυτές ανήκουν»). Και μάλιστα η ερευνήτρια λέει σαφώς πότε θα θεωρήσει ότι έχει επαληθεύσει την υπόθεση: (i) [όταν τα παιδιά] «είναι σε θέση να αποδίδουν σε μία οντότητα ιδιότητες της κατηγορίας στην οποία την εντάσσουν αυθόρμητα» (δηλ. να αντιστοιχίζουν την καρδιά με την καρδιά-υπόδειγμα της κατηγορίας στην οποία θεωρούν ότι υπάγεται η οντότητα). Και (ii) [Όταν] «μπορούν να υπερβούν την αυθόρμητη κατηγοριοποίησή τους και να αναθεωρήσουν τον προηγούμενο συλλογισμό, υπό το φως νέων πληροφοριών για την οντότητα-στόχο» (δηλ. αν τα παιδιά αναθεωρούν το ποιό είδος καρδιάς ταιριάζει όταν μαθαίνουν ότι η οντότητα ανήκει σε άλλη κατηγορία από αυτή που αρχικά νόμιζαν). Οπότε κατ αρχάς η υπόθεση φαίνεται να πληροί το κριτήριο της επαληθευσιμότητας: ξέρουμε τι θα την επαλήθευε. Τώρα όμως πρέπει η ερευνήτρια να μας πείσει ότι με την μεθοδολογία της μπορεί να ανατρέξει σε αισθητηριακά δεδομένα που θα επαληθεύσουν, δηλαδή θα ανακηρύξουν αληθή, την υπόθεση. Ως προς το (2) λοιπόν, αυστηρά μιλώντας, η έρευνα δεν πληροί το κριτήριο της επαληθευσιμότητας: o Το εργαλείο για την συλλογή των δεδομένων είναι ατομικές συνεντεύξεις παιδιών προσχολικής ηλικίας. Όμως, οι συνεντεύξεις, και ιδιαίτερα οι συνεντεύξεις παιδιών, δεν μπορούν να θεωρηθούν απολύτως εμπειρικώς επαληθεύσιμα δεδομένα- δεν είναι «ωμά» αισθητηριακά δεδομένα. Οι συνεντεύξεις δεν μπορούν να μας δώσουν «απευθείας» πρόσβαση στο μυαλό των παιδιών, αλλά μόνο σε κάποιες από τις ιδέες τους, και μάλιστα μόνο σε εκείνες τις ιδέες, τις οποίες είναι ικανά τα παιδιά να εκφράσουν. o Επιπλέον, η ερευνήτρια επεξεργάζεται, κωδικοποιεί, δηλ. ερμηνεύει τις απαντήσεις (NVivo), άρα τα δεδομένα «φιλτράρονται» για δεύτερη φορά από τις ιδέες, αντιλήψεις και προθέσεις του ερευνητή. 2

o Η επιλογή του δείγματος της έρευνας έγινε με βολικό και μη τυχαίο τρόπο και ο αριθμός των συμμετεχόντων στην έρευνα είναι μικρός (10 μαθητές από ένα Νηπιαγωγείο της Πάτρας). Τέλος, δεν είναι απολύτως καθολική η επαλήθευση (9/10 επαληθεύουν την υπόθεση της ερευνήτριας), ενώ το δείγμα δεν είναι καν στατιστικά σημαντικό. Επομένως, η υπόθεση δεν επαληθεύεται (δεν μπορεί να ανακηρυχθεί αληθής), ενώ τα όποια αποτελέσματα της έρευνας έχουν πρόβλημα γενικευσιμότητας. Από την άλλη, για ποιοτική έρευνα, πλησιάζει όσο περισσότερο γίνεται το κριτήριο της επαληθευσιμότητας: o Κάνει επανάληψη, έστω και με μια τροποποίηση, παλαιότερης έρευνας. Βασικός όρος για να επαληθεύσουμε ή να διαψεύσουμε - μια υπόθεση είναι να κάνουμε διαρκείς επαναλήψεις. Η έρευνα αυτή λοιπόν, δοκιμάζει την επαναληψιμότητα της ερευνητικής της υπόθεσης, πράγμα που είναι βασική προϋπόθεση της επαληθευσιμότητας και της διαψευσιμότητας επίσης. (Αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντικό και λίγοι το αναφέρατε.) o Δεν αρκείται μόνο σε συνεντεύξεις, αλλά βάζει τα παιδιά να κάνουν δραστηριότητα (να «ταιριάξουν» καρδιές με δράκους/δεινόσαυρους), συνοδεύοντας έτσι τις απαντήσεις των παιδιών με αισθητηριακά δεδομένα. o Οι συνεντεύξεις και η κατηγοριοποίηση στο NVivo είναι σχετικά απλή: οι απαντήσεις είναι ουσιαστικά καταφατικές/αρνητικές, οπότε η όποια ερμηνεία είναι πολύ περιορισμένη. Για αυτό και δεν θεώρησα λάθος την απάντησή σας, είτε μου είπατε ότι πληροί είτε μου είπατε ότι δεν πληροί το κριτήριο αυτό, εφόσον αναφερόταν σε κάποια έστω από τα πάρα πάνω σημεία. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πάντως, πόσο δύσκολο είναι να αποφανθεί κανείς τελειωτικά αν μια έρευνα πληροί ένα υποτιθέμενα «απλό» κριτήριο, όπως αυτό της επαληθευσιμότητας, (β) Για να δούμε αν η εργασία πληροί το κριτήριο της διαψευσιμότητας αρκεί να κοιτάξουμε το πως έχει διατυπωθεί η ερευνητική υπόθεση, δεδομένου του θεωρητικού πλαισίου της έρευνας. Είναι απολύτως σαφές τι θα διέψευδε την 3

υπόθεση εδώ: η υπόθεση θα διαψευσθεί αν τα παιδιά δεν μπορούν να αποδίδουν σε μία οντότητα ιδιότητες της κατηγορίας στην οποία την εντάσσουν αυθόρμητα/ αν δεν μπορούν να υπερβούν την αυθόρμητη κατηγοριοποίησή τους και να αναθεωρήσουν τον προηγούμενο συλλογισμό, υπό το φως νέων πληροφοριών για την οντότητα-στόχο. Άρα, και ανεξαρτήτως των αποτελεσμάτων της έρευνας, η εργασία πληροί το κριτήριο της διαψευσιμότητας: κάνει σαφές τι θα την διέψευδε. Μένει τώρα να δούμε ότι δεν διαψεύστηκε πράγματι. Το θέμα εδώ είναι πότε θα θεωρούσαμε ότι η υπόθεση διαψεύδεται. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι διαψεύδεται αν ένα και μόνο ένα παιδί, δεν αποδίδει σε μία οντότητα ιδιότητες της κατηγορίας στην οποία την εντάσσουν αυθόρμητα / δεν υπερβαίνει την αυθόρμητη κατηγοριοποίησή του υπό το φως νέων πληροφοριών...; Θα μπορούσατε να σχολιάσετε το πρόβλημα αυτό, και ορισμένοι το κάνατε σε βαθμό που μπερδευτήκατε και είπατε ότι δεν πληροί το κριτήριο. Φυσικά και εδώ υπάρχουν τα αντίστοιχα προβλήματα με πιο πάνω (μικρή έρευνα, όχι στατιστικά σημαντικό δείγμα, συνεντεύξεις κ.λπ.), αλλά η υπόθεση πληροί το κριτήριο της διαψευσιμότητας. Και ο πιο φανατικός Ποππεριανός δεν θα έλεγε ότι αν ένα νήπιο δεν ανταποκριθεί σε ένα τέτοιο νοητικό έργο, η υπόθεση διαψεύστηκε. Τέλος να σημειώσω ότι θεώρησα πλεονέκτημα στις απαντήσεις σας τις αναφορές σε συγκεκριμένα στοιχεία της συγκεκριμένης έρευνας. Στο (γ) υπο-ερώτημα όλοι και όλες γράψατε ΟΚ. ΜΕΡΟΣ Β. Εδώ έπρεπε να επιλέξετε ΔΥΟ από τις 3 ερωτήσεις (όχι και τις 3!). Η έρευνα του Νταμάζιο, όπως περιγράφεται στο βιβλίο Το Λάθος του Καρτέσιου, αλλά και στις σημειώσεις του μαθήματος εν συντομία, αποτελεί ένα παράδειγμα αναγωγής των νοητικών φαινομένων σε υλικά, καθώς μελετά ένα νοητικό φαινόμενο (το συναίσθημα) με μεθόδους φυσικών επιστημών (βιολογίας, νευρολογίας κ.λπ.). Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, ποιο είναι κατά τη γνώμη σας (α) το σημαντικότερο πλεονέκτημα και (β) ποιος ο σημαντικότερος περιορισμός μιας τέτοιας αναγωγής; 4

Σε ό,τι αφορά το σημαντικότερο πλεονέκτημα, γράψατε πολλά, τα οποία πράγματι είναι ευθυγραμμισμένα με τη θεωρία του Νταμάζιο, και άρα θεώρησα σωστά. Ορισμένα σημαντικά πλεονεκτήματα π.χ. είναι τα εξής: o Προσθέτει στις γνώσεις μας για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος και το συναίσθημα. o Ενδυναμώνει (επομένως) την υπόθεση ότι υπάρχει κάποια σχέση νοητικών και υλικών φαινομένων: εφόσον ο εγκέφαλος σχετίζεται με τις νοητικές λειτουργίες, για να εξηγήσουμε τα νοητικά φαινόμενα επαρκώς θα πρέπει να εφαρμόσουμε και υλιστικές μεθόδους έρευνας. o Μειώνει το «μυστήριο» το οποίο πλαισιώνει τα νοητικά φαινόμενα, και μαζί και μια σειρά από ιδεολογίες ή μυστικές θεωρίες για αυτά, θεωρίες που είναι απολύτως αντιεπιστημονικές (μη επαληθεύσιμες, μη διαψεύσιμες κ.λπ.) o Προσδίδει κάποια αξιοπιστία στο συναίσθημα, το οποίο αποτελούσε έναν παραμελημένο γνωστικό μηχανισμό. o Δείχνει ότι πολλές από τις διακρίσεις μας (σώμα-νους, συναίσθημαλογική) είναι απλουστευτικές. Επίσης και σε σχέση με τα μειονεκτήματα, είπατε, μεταξύ άλλων, ότι: o Δεν καταλήγει στο ποιά είναι η σχέση μεταξύ νοητικών και υλικών φαινομένων (υπάρχει αιτιακή σχέση; Ποιά είναι η αιτία και ποιό το αποτέλεσμα;). o Μελετά τα νοητικά φαινόμενα μόνο από το 3 ο πρόσωπο. o Συσκοτίζει πτυχές των νοητικών φαινομένων, όπως τη σημασία του πλαισίου εμφάνισής τους, κ.α. o... Όλα τα παραπάνω και άλλα ωραία, τα θεώρησα σωστά, αρκεί να έβγαζαν νόημα. Το πιο σύνηθες λάθος εδώ ήταν (1) να μην είναι σαφές τι θέλετε να πείτε ή/και (2) να «συγχέετε» πολλά από τα παραπάνω πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα σε ένα πλεονέκτημα ή/και μειονέκτημα: να μην επιλέγετε ΕΝΑ όπως ζητούσε η εκφώνηση ή να νομίζετε ότι μιλάτε για ένα ενώ μιλούσατε για διάφορα, διαφορετικά «υπέρ» και «κατά». Με το (2) ήμουν 5

επιεικής, αν και σκοπός της ερώτησης ήταν ειλικρινά να δω τι απ όλα θεωρείτε σημαντικότερο και γιατί. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας (α) η σημαντικότερη ομοιότητα και ποια (β) η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ των θεωριών του Κουν (Τ. Kuhn) και του Κουάιν (W.V. Quine) για την επιστημονική γνώση; o Σημαντικότερη ομοιότητα: και οι δύο βλέπουν τις επιστημονικές θεωρίες ως πλέγματα (ιστούς/παραδείγματα) με εσωτερική δομή, εσωτερικούς κανόνες κ.λπ. Θεώρησα πάντως σωστές και άλλες απαντήσεις, π.χ., ότι και οι δύο θεωρούν πως τα κριτήρια επιλογής των επιστημόνων δεν σχετίζονται με την αλήθεια, ότι είμαστε συντηρητικοί απέναντι στην αλλαγή κ.α. o Σημαντικότερη διαφορά: ο πρώτος βλέπει την εξέλιξη της επιστήμης ως άλμα από τη μια θεωρία στην άλλη, ο δεύτερος αφήνει ανοικτή την πιθανότητα να υπάρχει προοδευτικός μετασχηματισμός από τη μια θεωρία σε μια νεότερη εκδοχή της θεωρίας. Θεώρησα επίσης σωστές και άλλες απαντήσεις, εφόσον απηχούσαν ορθώς τις θεωρίες των δύο φιλοσόφων. Το πιο συνήθες λάθος και εδώ ήταν (1) να μην είναι σαφές τι θέλετε να πείτε ή/και (2) να «συγχέετε» τις πιο πάνω ομοιότητες σε μία. Με το (2) ήμουν επιεικής. «[...] ο καταδεικτικός ορισµός εξηγεί τη χρήση τη σηµασία- της λέξης, όταν [...(π.χ.)...] δείχνουµε σε κάποιον τον βασιλιά στο σκάκι και του λέµε: «Αυτό είναι ο βασιλιάς» [...]» (Βιτγκενστάιν, ΦΕ 30-31). Ο Λοκ, ο Χιούμ, ο Καντ, οι λογικοί θετικιστές, ο Κουάιν ή, στο πιο πάνω απόσπασμα, ο Βιτγκενστάιν, είναι μερικοί μόνο από τους φιλοσόφους που ανά τους αιώνες συζητούν τον καταδεικτικό ορισμό. Χωρίς να αναλύσετε θέσεις συγκεκριμένων φιλοσόφων, εξηγήστε γιατί είναι σημαντικό το ζήτημα αυτό. Ο καταδεικτικός ορισμός είναι και θα είναι κλειδί για τη φιλοσοφία της γνώσης επειδή αναφέρεται ευθέως στις αισθητηριακές μου αναπαραστάσεις. Όταν λέω «μήλο» δείχνοντας ένα μήλο, (i) αξιώνω να αναφερθώ όσο πιο άμεσα γίνεται 6

έξω στον κόσμο, (ii) δίνω σε εσένα ένα σημείο πρόσβασης στο συννεφάκι μου: στις παρατηρήσεις μου, έτσι όπως τις αντιλαμβάνομαι εγώ εκείνη τη στιγμή (έστω και υπό τη διαμεσολάβηση της γλώσσας), (iii) φτιάχνω ένα ζεύγος αντικειμένου-συμβόλου με το οποίο να μπορούμε να συνεννοούμαστε: να μιλάμε για μήλα ακόμα κι όταν δεν είναι κανένα μήλο μπροστά μας. Ο καταδεικτικός ορισμός είναι η μόνη πρόσβαση που έχω στις παρατηρήσεις και τις νοηματοδοτήσεις των άλλων. Για κάθε εμπειριστή φιλόσοφο αυτό είναι το θεμέλιο της γνώσης μας, για κάθε φιλόσοφο που θέλει να μιλήσει για τον κόσμο γύρω του, είναι η αρχή από την οποία θα πιαστεί, και για πολλούς φιλοσόφους της γλώσσας είναι το απόλυτο σημείο επαφής της γλώσσας με την αισθητηριακή αναπαράσταση του κόσμου εξ ου και το σημείο από το οποίο κάθε επίδοξος μεταφραστής θα ξεκινήσει να μεταφράζει τη μία γλώσσα στην άλλη. Θυμηθείτε το πρώτο βιβλίο αγγλικών σας: πάω στοίχημα ότι είχε πλήθος καταδεικτικών ορισμών (εικόνες αντικειμένων με τις λεξούλες που τους αντιστοιχούν από κάτω). Αυτή την ερώτηση λίγοι την τόλμησαν. Από αυτούς οι περισσότεροι την πάλεψαν με το κεφάλι ψηλά. Αυτά από εμένα. Σας εύχομαι να ευχαριστηθείτε το διάστημα που σας απομένει μαζί μας και να κάνετε μια καλή διπλωματική. Αν με χρειαστείτε, θα είμαι πάντα στη διάθεσή σας εδώ (gasparat@upatras.gr) και στο γραφείο μου. Καλή συνέχεια, ΡΓ 7