Η Προώθηςη των Ειδικών Μορφών Τουριςμοφ ωσ Αναπτυξιακή Στρατηγική

Η Προώθηςη των Ειδικών Μορφών Τουριςμοφ ωσ Αναπτυξιακή Στρατηγική Βαγιονισ Ν., Κζντρο Ρρογραμματιςμοφ και Οικονομικϊν Ερευνϊν ΚΕΡΕ, Ερευνθτισ Α. Διδαςκάλου Ε. Ρανεπιςτιμιο Ρειραιά - Διδάςκουςα, Ανοικτό Ρανεπιςτιμιο ΣΕΡ 1. Ειςαγωγή Η ανάπτυξθ ςτθν Ελλάδα, ςαν οικονομικι μεγζκυνςθ και κοινωνικι αναβάκμιςθ, εκτιμάται ότι μπορεί να υποβοθκθκεί και ςε πολλζσ περιοχζσ τθσ χϊρασ κυριολεκτικά να ςτθριχκεί ςτον τουριςμό. Σκοπόσ του άρκρου είναι θ ανάδειξθ των ειδικϊν μορφϊν τουριςμοφ και των πλεονεκτθμάτων τουσ ςαν αναπτυξιακι ςτρατθγικι για τθν περιφερειακι/τοπικι ανάπτυξθ τθσ χϊρασ. Ο τουριςμόσ αυξάνεται ςτακερά ωσ οικονομικό φαινόμενο κατά τθ διάρκεια των τελευταίων δεκαετιϊν. Για να αποτελζςει όμωσ ζνα ιςχυρό εργαλείο για τθν περιφερειακι οικονομικι ανάπτυξθ κα πρζπει να αντιμετωπιςτεί, με μια βιϊςιμθ/αειφορικι προςζγγιςθ, ενϊ το όφελοσ κα πρζπει να εμφανίηει ςθμαντικό βακμό διαςποράσ μεταξφ των μελϊν τθσ κοινωνίασ υποδοχισ. Οι αφίξεισ τουριςτϊν κατά τθ διάρκεια των τεςςάρων τελευταίων δεκαετιϊν ζχουν αυξθκεί δραματικά ςε παγκόςμιο επίπεδο. Από περίπου 180 εκατομμφρια το 1970, ςε περίπου 280 το 1980, ςε 420 το 1990, ςε 680 εκατομμφρια το 2000, και ζνα διςεκατομμφριο το 2012! Είναι μια ιςχυρι τάςθ που πενταπλαςίαςε τισ αφίξεισ μζςα ςε 50 χρόνια, τάςθ που δεν προβλζπεται ν αναςτραφεί ςτο προβλεπτό μζλλον (βλζπε Διάγραμμα 2). Αντίςτοιχα και ςτθν Ελλάδα ο αρικμόσ των αφίξεων ζχει τριπλαςιαςτεί, από τα 5 εκατομμφρια τθσ δεκαετίασ του 70 ςτα 15-17 εκατομμφρια πρόςφατα. Ραράλλθλα όμωσ με τουσ αρικμοφσ των αφίξεων ενδιαφζρει θ αναπτυξιακι επίδραςθ ςτισ κοινωνίεσ υποδοχισ, που πρζπει να είναι διατθριςιμθ, κοινωνικά και πολιτιςτικά αποδεκτι και με ςεβαςμό ςτο περιβάλλον. Για το κζμα αυτό διάφοροι υπερεκνικοί οργανιςμοί ζχουν πάρει κζςεισ με ψθφίςματα και ςυνκικεσ όπωσ θ UNESCO Convention for the Protection of the World Cultural and Natural Heritage (Paris, 1972) θ Council of Europe Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural 1

Habitats,(Bern, 1979), θ Council of Europe Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe (Granada, 1985), θ European Landscape Convention (Florence, 2000), κ.α. Επίςθσ τα κζματα τθσ εποχικότθτασ και τθσ βζλτιςτθσ αξιοποίθςθσ του δυναμικοφ και των διακζςιμων πόρων και υποδομϊν και οι εκτιμιςεισ τθσ φζρουςασ ικανότθτασ πρζπει να λαμβάνονται υπόψθ ςτο ςχεδιαςμό τθσ αναπτυξιακισ ςτρατθγικισ αναφορικά με τον κλάδο του τουριςμοφ. Η προϊκθςθ ειδικϊν/εναλλακτικϊν μορφϊν τουριςμοφ, οι οποίεσ είναι λιγότερο ςυνδεδεμζνεσ με τισ κερινζσ διακοπζσ, αξιοποιϊντασ τουσ ιδιαίτερουσ φυςικοφσ και πολιτιςτικοφσ πόρουσ τθσ κάκε περιοχισ, είτε ςτθν παράκτια ηϊνθ είτε ςτθν ενδοχϊρα, ςυμβάλλει τόςο ςτθ διαφοροποίθςθ όςο και ςτθ βελτίωςθ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ και τθσ ποιότθτασ του τουριςτικοφ προϊόντοσ. Ο ςχεδιαςμόσ και ο προγραμματιςμόσ των κατάλλθλων μορφϊν, με τθ δθμιουργία των αντίςτοιχων τουριςτικϊν υποδομϊν, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά τθσ κάκε περιοχισ, ςυμβάλλει ςτθν τοπικι ανάπτυξθ κακϊσ και ςτθ δθμιουργία και διατιρθςθ κζςεων εργαςίασ. Με βάςθ τα παραπάνω επανερχόμαςτε ςτο ςκοπό του άρκρου που είναι θ ανάδειξθ ειδικϊν (κεματικϊν) μορφϊν τουριςμοφ όχι ςα δευτερεφουςα και ςυμπλθρωματικι, αλλά ςαν κφρια και ιςότιμη ςυνιςτϊςα τθσ ςτρατθγικισ τθσ τουριςτικισ ανάπτυξθσ με ςτόχο τθν οικονομικι ανάπτυξθ τθσ χϊρασ. 2. Οι ειδικζσ μορφζσ τουριςμοφ Η τουριςτικι επιςτθμονικι ζρευνα και θ ςχετικι βιβλιογραφία προτείνουν ότι θ βελτίωςθ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ του τουριςμοφ παίηει καίριο ρόλο για τθν ενίςχυςθ τθσ δυναμικισ και βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ αυτοφ του τομζα. Ειδικότερα, ςε κατευκυντιριο κείμενο τθσ ΕΕ (ΕΕ, 2010) δίνονται ςυγκεκριμζνεσ οδθγίεσ και προδιαγραφζσ για τθν επίτευξθ αυτοφ του ςτόχου. Συγκεκριμζνα πρζπει να αναπτυχκεί θ καινοτομία ςτον τομζα του τουριςμοφ, να ενιςχυκεί θ ποιότθτα τθσ προςφοράσ ςε όλεσ τθσ τισ διαςτάςεισ, να βελτιωκοφν τα επαγγελματικά προςόντα ςτον τομζα, να καταβλθκοφν προςπάκειεσ για να αποκαταςτακεί θ εποχικότθτα τθσ ηιτθςθσ, και να διαφοροποιθκεί θ προςφορά τουριςτικϊν προϊόντων. Σε μεγάλο βακμό θ υιοκζτθςθ και εμπζδωςθ τθσ καινοτομίασ, θ ποιοτικι αναβάκμιςθ και θ αναβάκμιςθ των επαγγελματικϊν προςόντων διαπερνοφν όλο το φάςμα των τουριςτικϊν υπθρεςιϊν. Πμωσ οι κατευκφνςεισ προσ τθν αντιμετϊπιςθ τθσ εποχικότθτασ τθσ ηιτθςθσ και τθ διαφοροποίθςθ του τουριςτικοφ προϊόντοσ άπτονται άμεςα τθσ υιοκζτθςθσ και προϊκθςθσ 2

«εναλλακτικϊν» από το κυρίαρχο μοντζλο τουριςτικϊν δράςεων και πρακτικϊν, δθλαδι ειδικών μορφϊν τουριςμοφ. Επιςθμαίνεται επίςθσ πωσ ςφμφωνα με ζρευνα που διεξιχκθ από το Ευρωβαρόμετρο (EC, 2014), με ςκοπό τθν ταυτοποίθςθ των προςωπικϊν κινιτρων για τθν πραγματοποίθςθ τουριςτικϊν ταξιδιϊν, προζκυψε ότι δραςτθριότθτεσ εναλλακτικζσ των SSS 1 ιταν κυρίαρχεσ ςτισ προτιμιςεισ του τουριςτικοφ πλθκυςμοφ που ερευνικθκε. Συγκεκριμζνα ο πολιτιςμόσ ιταν το βαςικό κίνθτρο για τθν πραγματοποίθςθ διακοπϊν το 2013 για το 25% των ςυμμετεχόντων ςτθν ζρευνα, ενϊ ο τουριςμόσ πόλεων για το 23%. Επίςθσ προζκυψε ότι το 14% ζκανε διακοπζσ για λόγουσ ςχετικοφσ με ακλθτικζσ δραςτθριότθτεσ και ζνα 13% για λόγουσ ςχετικοφσ με υπθρεςίεσ ευεξίασ/υγείασ, βλζπε και Διάγραμμα 1. Ρθγι: EC (2014) Preferences of Europeans towards Tourism, Flash Eurobarometer. 1 SSS tourism = sun, sea and sand tourism. Επίςθσ αναφζρεται και ωσ SSSS (sun, sea, sand and sex). 3

Ρθγι: UN-WTO 2014. Σφμφωνα με τθ βιβλιογραφία οι ειδικζσ και εναλλακτικζσ του μαηικοφ-sss μορφζσ τουριςμοφ είναι πολλζσ και θ κακεμιά μπορεί να ζχει παραλλαγζσ προςαρμοςμζνεσ ςτα χαρακτθριςτικά του τόπου υποδοχισ. Οι κφριεσ κατθγορίεσ δίνονται ςτον Πίνακα 1: Πίνακασ 1: 'Ειδικζσ' μορφζσ Τουριςμοφ Ρολιτιςτικόσ Τουριςμόσ Θρθςκευτικόσ Τουριςμόσ Ρεριθγθτικόσ Τουριςμόσ Τουριςμόσ ςε κεματικά πάρκα και κεματικά μουςεία Συμπλζγματα αγροτουριςμοφ ςε ςφγχρονουσ οικιςμοφσ, δομθμζνα με χαρακτθριςτικά αγροτικϊν οικιςμϊν Ιαματικόσ Τουριςμόσ, κερμαλιςτικόσ Τουριςμόσ Τουριςμόσ ςτο φπαικρο, Τουριςμόσ περιπζτειασ Τουριςμόσ υγείασ Φυςιολατρικόσ τουριςμόσ Οικοτουριςμόσ (διάφοροι τφποι) Αγροτουριςμόσ (διάφοροι τφποι) Τουριςμόσ ςε οργανωμζνα τουριςτικά χωριά ειδικοφ τφπου (club) Θαλάςςιοσ Τουριςμόσ (διάφοροι τφποι) Συνεδριακόσ Τουριςμόσ Ακλθτικόσ Τουριςμόσ (διάφοροι τφποι) Κοινωνικόσ τουριςμόσ Οικολογικόσ Τουριςμόσ Εκπαιδευτικόσ Τουριςμόσ Ορεινόσ Τουριςμόσ Τουριςμόσ Κινιτρων Επαγγελματικόσ Τουριςμόσ Εκκεςιακόσ Τουριςμόσ Αςτικόσ Τουριςμόσ Ρθγι : Κοκκϊςθσ και Τςάρτασ, 2001 Τα τελευταία χρόνια αναπτφςςονται ςυνεχϊσ νζεσ πιο εξειδικευμζνεσ μορφζσ τουριςμοφ όπωσ εκελοντιςμόσ (volunteer tourism) (Wearing and McGehee, 2013), κινθματογραφικόσ τουριςμόσ (film 4

tourism) (Connell, 2012), λογοτεχνικόσ τουριςμόσ (literary tourism) (Hoppen et all, 2014), αλλά και εναλλακτικέσ μορφέσ όπωσ ο πολιτικόσ / ακτιβιςτικόσ τουριςμόσ (Genoa2001, G8 meetings), κ.α. Από τα παραπάνω είναι προφανζσ πωσ θ Ελλάδα, με τον πλοφτο των φυςικϊν και πολιτιςτικϊν τθσ πόρων που διακζτει, ςε ςυνδυαςμό με τισ πολφ καλζσ κλιματολογικζσ ςυνκικεσ, παρουςιάηει πολλζσ δυνατότθτεσ ανάπτυξθσ διαφόρων μορφϊν ειδικοφ/εναλλακτικοφ τουριςμοφ, προςελκφοντασ επιςκζπτεσ με ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά. Σε πολλζσ περιπτϊςεισ οι μορφζσ αυτζσ μποροφν να ςυμβάλλουν και ςτθ μείωςθ τθσ εποχικότθτασ, κακϊσ μποροφν να παρζχουν πολφ καλζσ υπθρεςίεσ ςε όλθ τθ διάρκεια του χρόνου. Επιςθμαίνεται βζβαια πωσ δεν πρζπει να αγνοοφνται τα οικονομικά οφζλθ του μαηικοφ τουριςμοφ, όμωσ με δεδομζνο τισ νζεσ τάςεισ τθσ αγοράσ κα πρζπει να υιοκετοφνται και άλλα μοντζλα ανάπτυξθσ που να ςυμβάλλουν ςτον εμπλουτιςμό και τθ διαφοροποίθςθ του ελλθνικοφ τουριςτικοφ προϊόντοσ. Κακϊσ ςε όλεσ αυτζσ τισ μορφζσ τουριςμοφ ουςιαςτικά αναφερόμαςτε ςε ζνα ιδιαίτερο κίνθτρο το οποίο παρακινεί τουσ τουρίςτεσ να πραγματοποιιςουν ζνα ταξίδι και να επιςκεκοφν κάποιο ςυγκεκριμζνο προοριςμό που καλφπτει τισ ανάγκεσ τουσ, ςιμερα αρκετζσ φορζσ χρθςιμοποιείται και ο όροσ τουριςμόσ ειδικϊν ενδιαφερόντων (Special Interest Tourism). Σφμωνα με τουσ Douglas et al. (οπ.αναφ. ςτο Trauer, 2006) υπάρχει μια αςάφεια ςτθ χριςθ των όρων «εναλλακτικόσ», «βιϊςιμοσ», «νζοσ», «υπεφκυνοσ» «ειδικϊν ενδιαφερόντων» τουριςμόσ κακϊσ υποδθλϊνεται ότι αποτελεί ζνα μθ-εμπορευματοποιθμζνο ταξίδι, βλζπε και Διάγραμμα 3. Επιςθμαίνεται πωσ ο ςωςτόσ ςχεδιαςμόσ αυτϊν το μορφϊν είναι βαςικι προχπόκεςθ ϊςτε να περιορίηονται οι πιζςεισ (κοινωνικζσ, περιβαλλοντικζσ, οικονομικζσ) ςτα τοπικά περιβάλλοντα (Rotich et al, 2012). Σε κάκε περίπτωςθ εάν δεν τεκοφν ςε ςωςτζσ βάςεισ ο ςχεδιαςμόσ, ο προγραμματιςμόσ και θ διαχείριςθ τθσ τουριςτικισ ανάπτυξθσ, υπάρχει ο κίνδυνοσ το ταξίδι να αποκτιςει χαρακτθριςτικά μαηικοφ τουριςμοφ, π.χ. επιςκεψιμότθτα ςε οικολογικά ευαιςκθτζσ χωρίσ αρχικά να ζχει εκτιμθκεί θ φζρουςα ικανότθτα τθσ περιοχισ (Daye, 2006). Ο ΟΗΕ ςτο περιβαλλοντικό πρόγραμμά του (UNEP, 2011) προτείνει ότι θ τουριςτικι ανάπτυξθ μιασ περιοχισ μπορεί να ςχεδιαςκεί κατά τζτοιο τρόπο ϊςτε να ςυμβάλλει ςτθν τοπικι ανάπτυξθ και ςτθν καταπολζμθςθ τθσ φτϊχειασ, λαμβάνοντασ ταυτόχρονα υπόψθ ότι ζνα μεγάλο ποςοςτό τουριςτϊν αναηθτά υπθρεςίεσ που είναι φιλικζσ προσ το περιβάλλον. Το μοντζλο του μαηικοφ τουριςμοφ ζχει φκάςει ςε ζνα επίπεδο οριακισ ανάπτυξθσ ενϊ αντίκετα μορφζσ τουριςμοφ όπωσ ο οικοτουριςμόσ, ο φυςιολατρικόσ, ο πολιτιςτικόσ ι ιπιων δραςτθριοτιτων αναμζνεται να αναπτυχκοφν με αλματϊδεισ ρυκμοφσ τισ επόμενεσ δφο δεκαετίεσ δθμιουργϊντασ ταυτόχρονα και νζεσ κζςεισ εργαςίασ. Αντίςτοιχα ο ΟΟΣΑ υπογραμμίηει πωσ θ πράςινθ καινοτομία ςτον τουριςμό είναι κακοριςτικι προσ μια βιϊςιμθ κοινωνία μεγιςτοποιϊντασ ταυτόχρονα τα οφζλθ του τουριςμοφ, όμωσ δυςτυχϊσ 5

υπάρχουν αναςταλτικοί παράγοντεσ προσ αυτι τθν κατεφκυνςθ κυρίωσ λόγω τθσ μθ κατανόθςθσ τθσ προςτικζμενθσ αξίασ που αποκτοφν οι υπθρεςίεσ που υιοκετοφν πράςινα χατακτθριςτικά δεδομζνθσ των παρατθροφμενων αλλαγϊν ςτισ προτιμιςεισ των τουριςτϊν. Πμωσ μζχρι ςιμερα ςτθν Ελλάδα, λόγω και τθσ οικονομικισ κρίςθσ, παρατθροφνται ςθμαντικζσ δυςκολίεσ υιοκζτθςθσ καινοτομιϊν, γεγονόσ που ςθμειϊνονται και από διεκνείσ οργανιςμοφσ (OECD, 2013) όπου ςυγκεκριμζνα διαπιςτϊνεται ότι α) υπάρχει δυςτοκία ςτθν πραγματοποίςθ επενδφςεων λόγω μθ οικονομικισ ςτακερότθτασ, β) δεν είναι εφκολο κάποιοσ να υλοποιιςει αυτοχρθματοδοτοφμενα ζργα και γ) είναι δφςκολο να λάβει κάποιοσ χρθματοδότθςθ με ανταγωνιςτικοφσ όρουσ από τισ τράπεηεσ λόγω τθσ μειωμζνθσ ρευςτότθτασ. Διάγραμμα 3. Τουριςμόσ Ειδικών Ενδιαφερόντων Ρθγι: Trauer, 2006. 6

3. Δράςεισ και Πολιτικζσ ςτην Ελλάδα Ο τουριςμόσ είναι βαςικόσ πυλϊνασ τθσ οικονομικισ ανάπτυξθσ τθσ Ελλάδασ. Για πολλά χρόνια το μοντζλο ανάπτυξθσ του Ελλθνικοφ Τουριςμοφ ιταν προςανατολιςμζνο ςτο μοντζλο ανάπτυξθσ του οργανωμζνου μαηικοφ τουριςμοφ και ςτο μοντζλο των διακοπϊν SSS. Η μορφι αυτι του τουριςμοφ εκφράηει τθν παραδοςιακι αγορά διακοπϊν και περιλαμβάνει μεγάλο τμιμα τουριςτϊν, οι οποίοι διαμζνουν ςε ξενοδοχειακά και λοιπά μζςα τουριςτικισ διαμονισ κυρίωσ ςε παράκτιεσ περιοχζσ (Λαγόσ, 2005). Το ςυγκεκριμζνο όμωσ πρότυπο επζφερε πολλζσ πιζςεισ ςτισ περιοχζσ ανάπτυξθσ του ςυγκεκριμζνου μοντζλου με αποτζλεςμα να απαιτοφνται αρκετζσ διορκωτικζσ παρεμβάςεισ. Λαμβάνοντασ υπόψθ τθν ανάγκθ εμπλουτιςμοφ αλλά και διαφοροποίθςθσ του ελλθνικοφ τουριςτικοφ προϊόντοσ ο Ελληνικόσ Οργανιςμόσ Τουριςμοφ (ΕΟΤ) ςτθ Στρατθγικι Ρροϊκθςθσ και Ρροβολισ του Τουριςμοφ για τθν τριετία 2014-2015-2016, διακρίνει τουσ βαςικοφσ κλάδουσ του Ελλθνικοφ Τουριςμοφ ςτουσ εξισ εννζα (9) κλάδουσ: 1. ΗΛΙΟΣ / ΘΑΛΑΣΣΑ (Seaside) 2. ΡΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΙΣΜΟΣ (Cultural) 3. ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΙΣΜΟΣ (Diving) 4. ΤΟΥΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑΣ (Health and Wellness) 5. ΤΟΥΙΣΜΟΣ ΡΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ (Luxury) 6. ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΤΟΥΙΣΜΟΣ (Nautical) 7. ΤΟΥΙΣΜΟΣ ΡΟΛΕΩΝ (City Breaks- Ακινα -Θεςςαλονίκθ) 8. ΣΥΝΕΔΙΑΚΟΣ ΤΟΥΙΣΜΟΣ (Business) Επίςθσ ο ΕΟΤ ςτο πλαίςιο τθσ ςυνολικισ επικοινωνιακισ πολιτικισ του κζτει ωσ ςτόχο να προβάλλονται οι ειδικζσ μορφζσ τουριςμοφ που ςυντείνουν ςτθν επζκταςθ τθσ Τουριςτικισ περιόδου, τθν προϊκθςθ και προβολι προτάςεων για ειδικά κοινά ςτόχοσ (π. χ ιατρικόσ, κρθςκευτικόσ, ςχολικόσ, φυςιολατρικόσ, εκπαιδευτικόσ τουριςμόσ, ιαματικόσ τουριςμόσ, τουριςμόσ τρίτθσ θλικίασ, κοκ) (ΕΟΤ, 2013). Σιμερα τίκεται ζντονα και ςτθν Ελλάδα θ προϊκθςθ των αρχϊν και των πολιτικϊν τθσ βιϊςιμθσ τουριςτικισ ανάπτυξθσ, τόςο ςε επίπεδο μαηικοφ τουριςμοφ π.χ. εξοικονόμθςθ πόρων ςτισ ξενοδοχειακζσ μονάδεσ όπωσ ενζργεια και νερό, οικολογικζσ μεταφορζσ, όςο και ςτο επίπεδο προϊκθςθσ ειδικϊν και εναλλακτικϊν μορφϊν τουριςμοφ κυρίωσ ςε περιοχζσ μθ ανεπτυγμζνεσ τουριςτικά. Άλλωςτε ςτο πλαίςιο του Επιχειρηςιακοφ Προγράμματοσ Ανταγωνιςτικότθτα και Επιχειρθματικότθτα (2007-2013) για να προωκθκοφν οι ςχετικζσ κατευκφνςεισ ςτρατθγικισ για τθν 7

διεφρυνςθ και ποιοτικι αναβάκμιςθ του τουριςτικοφ προϊόντοσ υλοποιικθκαν Ρράςινοσ τουριςμόσ και Εναλλακτικόσ τουριςμόσ. οι δράςεισ Η δράςθ «Εναλλακτικόσ Τουριςμόσ» ςτόχευε: Στθ διαφοροποίθςθ και ςτον εμπλουτιςμό του ελλθνικοφ τουριςτικοφ προϊόντοσ με τθν επιχειρθματικι αξιοποίθςθ εναλλακτικϊν μορφϊν τουριςμοφ. Στθν ανάδειξθ και τουριςτικι αξιοποίθςθ του φυςικοφ και πολιτιςμικοφ αποκζματοσ. Στθν άμβλυνςθ τθσ εποχικότθτασ τθσ τουριςτικισ ηιτθςθσ. Στθν κατεφκυνςθ αυτι ενιςχφκθκαν επενδυτικά ςχζδια τα οποία ςυμβάλλουν ςτθν ανάπτυξθ μιασ ι περιςςότερων ειδικϊν ι/και εναλλακτικϊν μορφϊν τουριςμοφ, όπωσ αυτζσ αναφζρονται ενδεικτικά: Ακλθτικόσ Τουριςμόσ Αναψυχισ Θαλάςςιοσ Τουριςμόσ Τουριςμόσ Υπαίκρου Γαςτρονομικόσ τουριςμόσ Τουριςμόσ Υγείασ και Ευεξίασ Η δράςθ Πράςινοσ Τουριςμόσ αποςκοποφςε: Στθν ανάπτυξθ τθσ περιβαλλοντικισ ςυνείδθςθσ των εμπλεκόμενων ςτθν τουριςτικι διαδικαςία και τθσ εταιρικισ κοινωνικισ ευκφνθσ των τουριςτικϊν επιχειριςεων. Στθν αναβάκμιςθ των προςφερόμενων υπθρεςιϊν των τουριςτικϊν μονάδων, τθ βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ των παρεχόμενων υπθρεςιϊν και των περιβαλλοντικϊν τουσ επιδόςεων. Στθν δθμιουργία υποδομϊν και ςχεδίων δράςεων που πλθροφν τα κριτιρια οικολογικισ πιςτοποίθςθσ. Στθν κατεφκυνςθ αυτι, ενιςχφκθκαν τουριςτικζσ μονάδεσ που βελτιϊνουν τισ λειτουργικζσ τουσ υποδομζσ και τισ επιχειρθςιακζσ τουσ διαδικαςίεσ, με οικολογικό προςανατολιςμό, αξιοποιϊντασ τα ιδιαίτερα τοπικά, γεωγραφικά και ποιοτικά χαρακτθριςτικά τουσ. Επιςθμαίνεται βζβαια πωσ ιδθ υπάρχουν αρκετά επιτυχι παραδείγματα δθμιουργίασ ειδικϊν υποδομϊν που αξιοποιοφν τον πλοφτο των πόρων Ελλάδασ για τθν ανάπτυξθ τουριςτικϊν προϊόντων που ζχουν τθ δυνατότθτα τουσ να προςελκφουν τουρίςτεσ κακ όλθ τθν διάρκεια του χρόνου όπωσ για παράδειγμα ο ιαματικόσ τουριςμόσ, ο τουριςμόσ ευεξίασ και ο ιατρικόσ τουριςμόσ αλλά και τουριςμόσ AMEA. Ιαματικόσ Τουριςμόσ: Η χριςθ των κερμομεταλλικϊν νερϊν για υδροθεραπεία είναι γνωςτι ςτθν Ελλάδα από τουσ αρχαίουσ χρόνουσ. Ο Ηρόδοτοσ παρατθρεί πρϊτοσ τα ιαματικά νερά και ςυνιςτά 8

λουτροκεραπεία, ενϊ ο Ιπποκράτθσ μελετά τισ πακιςεισ για τισ οποίεσ ενδείκνυται θ χριςθ τουσ. Σιμερα είναι καταγεγραμμζνεσ 700 περίπου κερμζσ πθγζσ ενϊ αρκετζσ από αυτζσ ζχουν χαρακτθριςκεί ωσ κεραπευτικζσ. Ιδιαίτερα ςθμαντικό είναι το γεγονόσ ότι οι πθγζσ αυτζσ είναι διάςπαρτεσ ςε όλθ τθν επικράτεια, όπωσ φαίνεται και ςτον Πίνακα 2. Περιφζρεια Πίνακασ 2: Αναγνωριςμζνοι ιαματικοί φυςικοί πόροι ανά περιφζρεια Πηγζσ Στερεάσ Ελλάδασ Εκκάρασ Ραλαιοβράχασ Αιδθψοφ Δρανίςτασ Καϊτςασ Ρλατυςτόμου Θερμοπυλϊν Υπάτθσ Καμ. Βοφρλων Θεςςαλίασ Σουλαντά Κόκκινου Νεροφ Ραραλθκαίων Σμοκόβου Ήπειροσ Αμαράντου Καβαςίλων & Ρυξαριάσ Ρρεβζηθσ Κεντρικισ Μακεδονίασ Ανατολικισ Μακεδονίασ- Θράκθσ Δυτικισ Μακεδονίασ Αγία Ραραςκευι Λαγκαδά Γιάννεσ Σουρωτισ Λουτροχωρίου Ανκεμίων Σζδεσ Ρόηαρ Ρικρολίμνθσ Άγκιςτρο Αγ. Αποςτόλων(Δουμπιά) Ρικρολίμνθσ(Κιλκίσ) Θζρμθσ Νζασ Απολλωνίασ Σιδθροκάςτρου Θζρμων Νιγρίτασ Θερμιϊν Τραϊανοφπολθσ Γενθςαίασ(Ροταμιάσ) Ψαροκζρμων Κρθνίδων Αγραπιδιάσ Αμμουδάρασ Ακριτϊν Ξινοφ Νεροφ Κιβωτοφ Ρελοποννιςου Ηραίασ Ωραίασ Ελζνθσ Λουτράκι Αγίων Θεοδϊρων Βορείου Αιγαίου Κόλπου Γζρασ Ευκαλοφσ Θερμϊν Λιμνου Ρολιχνίτου Ικαρίασ Ρλάκασ Λιμνου Αγιαςμάτων Νοτίου Αιγαίου Θερμϊν Καλφμνου Καλλικζασ όδου Ρλάκασ Σαντορίνθσ Κφκνου Κιμϊλου Λάκκου Αδάμαντα Αγίου Φωκά Μανδρακίου Δυτικισ Ελλάδασ Αγίου Βαρβάρου Κόκκινο Στεφάνι Κρεμαςτϊν Βάλτου Καϊάφα Ρθγι: Σφνδεςμοσ Διμων Ιαματικϊν Ρθγϊν Ελλάδασ http://www.thermalsprings.gr/index.php/el/ Τουριςμόσ ευεξίασ: Ο όροσ τουριςμόσ ευεξίασ χρθςιμοποείται κυρίωσ τα τελευταία χρόνια (Kelly, 2010) και περιγράφει υπθρεςίεσ που ςτοχεφουν γενικότερα ςτθ βελτίωςθ τθσ υγείασ του ατόμου και όχι μόνο τθσ ςωματικισ. Ρεριλαμβάνονται εδϊ θ καλαςςοκεραπεία, τα ειδικά μαςάη (με 9

κερμοφσ λίκουσ, με φφκια, κλπ), οι περιποιιςεισ προςϊπου, οι περιποιιςεισ ςϊματοσ, φυςικζσ και ψυχολογικζσ μζκοδοι αντιγιρανςθσ, κοινωνικισ επανζνταξθσ, κλπ. Στισ περιπτϊςεισ που οι ιαματικοί πόροι αξιοποιοφνται και ςυνδυάηονται για τθν παροχι ευρφτερων υπθρεςιϊν τουριςμοφ ευεξίασ δθμιουργοφνται οι ιδανικζσ ςυνκικεσ για προςζλκυςθ επιςκεπτϊν που αναηθτοφν ζνα ολιςτικό μοντζλο αναηωογόνθςθσ, ςε κζντρα και υποδομζσ με δυνατότθτα δωδεκάμθνθσ λειτουργίασ και αντίςτοιχων οφελϊν ςτθν τοπικι παραγωγικι βάςθ και τθν κοινωνία υποδοχισ. Επίςθσ, ο Ιατρικόσ Τουριςμόσ είναι μια ςθμαντικι ειδικι μορφι τουριςμοφ και αφορά παροχι ιατρικϊν υπθρεςιϊν ςε επιςκζπτεσ / τουρίςτεσ. Διακρίνονται οι παρακάτω τρείσ περιπτϊςεισ: Η παροχι ιατρικϊν υπθρεςιϊν ςε επιςκζπτεσ από ξζνθ χϊρα (τουρίςτεσ) που περιλαμβάνει επείγοντα περιςτατικά υγείασ. Αυτό είναι υπθρεςία ιατρικισ υποςτιριξθσ του γενικοφ ι/ και ειδικϊν μορφϊν τουριςμοφ και είναι ιδιαίτερα ςθμαντικι για τθν ομαλι και αςφαλι ροι τθσ τουριςτικισ κίνθςθσ, αλλά και το τουριςτικό marketing. Η παροχι ιατρικϊν υπθρεςιϊν ςε επιςκζπτεσ από ξζνθ χϊρα που παράλλθλα με τισ διακοπζσ τουσ είναι αναγκαςμζνοι να δζχονται τακτικζσ κεραπείεσ για χρόνια νοςιματα. Είναι ςθμαντικι υπθρεςία που ανοίγει ειδικζσ αγορζσ, και αναφζρεται ςε ςθμαντικζσ ομάδεσ πλθκυςμοφ όπωσ οι καρδιοπακείσ, οι νεφροπακείσ, οι καρκινοπακείσ, αςκενείσ με αιματολογικζσ νόςουσ αλλά και άτομα τρίτθσ θλικίασ που ζχουν ανάγκθ ςυςτθματικι ιατρικι φροντίδα. Η παροχι ιατρικϊν υπθρεςιϊν ςε επιςκζπτεσ που ταξιδεφουν ςτον τόπο προοριςμοφ με κφριο ςκοπό τθν λιψθ ςυγκεκριμζνθσ ιατρικισ υπθρεςίασ. Αυτόσ ονομάηεται "Επιλεγόμενοσ Ιατρικόσ Τουριςμόσ". Ο επιςκζπτθσ - αςκενισ επιλζγει να ταξιδζψει ςτον τόπο προοριςμοφ λαμβάνοντασ υπόψιν το κόςτοσ τθσ προςφερόμενθσ ιατρικισ υπθρεςίασ, τθν ποιότθτα τθσ υπθρεςίασ και τθσ γενικότερθσ υγειονομικισ περίκαλψθσ, ςυγκρίνει τον ενδεχόμενο χρόνο αναμονισ ςτθ χϊρα προζλευςθσ ςε ςχζςθ με τθ χϊρα προοριςμοφ και επίςθσ αξιολογεί τθν ευκαιρία να ςυνδυάςει ιατρικι πράξθ με ψυχαγωγία/ ταξίδι για τον ίδιο αλλά και για τουσ ςυνοδοφσ του. Για τον κατ επιλογιν ιατρικό τουριςμό, ςιμερα οι πιο διαδεδομζνεσ υπθρεςίεσ είναι: θ πλαςτικι και αιςκθτικι χειρουργικι, θ οφκαλμικι χειρουργικι, θ τεχνθτι γονιμοποίθςθ, θ οδοντιατρικι, θ καρδιολογία και καρδιοχειρουργικι, αλλά και κεραπεία καρκίνου, οι μεταμοςχεφςεισ οργάνων, θ ορκοπεδικι κεραπεία και αποκατάςταςθ. Σθμαντικό ρόλο παίηουν για τθν ανάπτυξθ και υποδοχι ιατρικοφ τουριςμοφ θ πιςτοποίθςθ των ειδικϊν υποδομϊν ωσ προσ τθν καταλλθλότθτα και τθν ποιότθτα, θ κινθτικότθτα των ιατρϊν, θ διακρατικζσ ςυμφωνίεσ και οι ςυμβάςεισ με αςφαλιςτικζσ εταιρείεσ, τα ειδικευμζνα ςτον ιατρικό 10

τουριςμό τουριςτικά γραφεία αλλά και θ ολοκλθρωμζνθ παρουςία ςτο διαδίκτυο από πλευράσ των παρόχων των ςυνδυαςμζνων ιατρικϊν τουριςτικϊν υπθρεςιϊν. Τουριςμόσ για Άτομα με Ειδικζσ Ανάγκεσ: Σιμερα που δυςτυχϊσ ο αρικμόσ των ατόμων με ειδικζσ ανάγκεσ και αναπθρίεσ αυξάνεται όπωσ φαίνεται ςτο Διάγραμμα 4 και ςτο Διάγραμμα 5 κα μποροφςε θ Ελλάδα να προςφζρει τουριςτικζσ υπθρεςίεσ ποιότθτασ ςε ΑμεΑ όλθ τθ διάρκεια του χρόνου. Διάγραμμα 4: Πληθυςμόσ τησ Γησ ςε αντιςτοιχία με των ΑμεΑ Διάγραμμα 5: Πληθυςμόσ τησ Γησ ςε αντιςτοιχία με των ΑμεΑ το 2030 Στθν Ελλάδα δεν υπάρχει ζρευνα-μελζτθ για τον τουριςμό των ΑμεΑ. Σφμφωνα όμωσ με πρόςφατθ ζρευνα του Ομοςπονδιακοφ Γερμανικοφ Υπουργείου Οικονομικϊν και Εργαςίασ: Το 54% των Γερμανϊν με αναπθρία, δθλαδι 3.650.000 άνκρωποι, ταξιδεφουν για τουριςμό κάκε χρόνο. Κατά μζςο όρο κάκε ταξιδιϊτθσ κάνει 1,3 ταξίδια διακοπϊν τον χρόνο, με μζςθ διάρκεια 13,9 θμζρεσ. Το 41% των ταξιδιϊν γίνεται μζςα ςτθ Γερμανία και το 59% ςτο εξωτερικό. Επίςθσ ξοδεφουν κατά μζςο όρο 15% περιςςότερα χριματα. Τα άτομα με αναπθρία ςτθ Γερμανία ξοδεφουν κατά τισ διακοπζσ τουσ ετθςίωσ 945 ανά άτομο ζναντι 818 του μζςου γενικοφ πλθκυςμοφ. Οι 7 ςτουσ 10 τουρίςτεσ με αναπθρία προκειμζνου να επιςκεφκοφν ζναν νζο προοριςμό δεν εμπιςτεφονται για τθν πλθροφόρθςι τουσ tour operators κ.λπ., αλλά άλλουσ ανκρϊπουσ με αναπθρία που ζχουν ιδθ επιςκεφκεί τον ςυγκεκριμζνο προοριςμό. Για το 71% περίπου των ατόμων με αναπθρία τθ 11

μεγαλφτερθ ςθμαςία ςτθν επιλογι προοριςμοφ ζχει θ οργάνωςθ του ταξιδιοφ (προετοιμαςία, πλθροφόρθςθ, κράτθςθ). Το 26% επιδεικνφει απόλυτθ προςιλωςθ ςτον τουριςτικό προοριςμό που ζχει ικανοποιιςει τισ προςδοκίεσ του και τον επιςκζπτεται ςυνεχϊσ. Το 48% κα ζκανε περιςςότερα ταξίδια αν οι τουριςτικοί προοριςμοί ιταν περιςςότερο προςβάςιμοι. Τζλοσ ςε μεγάλο ποςοςτό διαλζγουν για τισ διακοπζσ τουσ τθν περίοδο τθσ χαμθλισ τουριςτικισ κίνθςθσ (Μάιοσ, Σεπτζμβριοσ, Οκτϊβριοσ) (Καραγεϊργου, 2013). Επίςθσ διάφορεσ μελζτεσ ςε Αυςτραλία, Ηνωμζνεσ Ρολιτείεσ και Ευρωπαϊκι Ζνωςθ καταδεικνφουν πωσ τα άτομα με αναπθρίεσ αποτελοφν πλζον ζνα ςθμαντικό τμιμα τθσ τουριςτικισ αγοράσ (UNWTO, 2013). 4. Συμπεράςματα Η προϊκθςθ ειδικϊν/εναλλακτικϊν μορφϊν τουριςμοφ μπορεί να ςυμβάλλει όχι μόνο ςτθν διαφοροποίθςθ και ςτον εμπλουτιςμό του παρεχόμενου τουριςτικοφ προϊόντοσ τθσ κάκε περιοχισ αλλά και ςτθ χριςθ των πόρων ςφμφωνα με τισ αρχζσ τθσ βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ. Οι ςυγκεκριμζνεσ επιλογζσ ςχετικά με το ποιεσ μορφζσ τουριςμοφ είναι οι πιο κατάλλθλεσ για τθν ανάπτυξθ τθσ κάκε περιοχισ κα πρζπει να γίνονται λαμβάνοντασ υπόψθ τα τοπικά χαρακτθριςτικά. Δεν πρζπει βζβαια να παραγνωρίηεται το γεγονόσ πωσ τα κίνθτρα, οι προτιμιςεισ και οι αντιλιψεισ των τουριςτϊν κακορίηουν ςε μεγάλο βακμό τθν ανάπτυξθ ενόσ προοριςμοφ ωσ τουριςτικοφ προοριςμοφ και τθν αξία του προοριςμοφ ςτθ ςυγκεκριμζνθ αγορά (Liu, 2003). Θα πρζπει επομζνωσ οι αποφάςεισ για τθν προϊκθςθ ςυγκεκριμζνων μορφϊν να ςτθρίηονται τόςο ςτισ τρζχουςεσ και μελλοντικζσ τάςεισ τθσ αγοράσ όςο και ςτα αποτελζςματα ερευνϊν ςχετικά με τα χαρακτθριςτικά των επιςκεπτϊν και με τισ δραςτθριότθτεσ που εμπλζκονται κατά τθ διαμονι τουσ. Επιςθμαίνεται πωσ το ποςοςτό των τουριςτϊν που αναηθτοφν εξατομικευμζνεσ και υπθρεςίεσ προςαρμοςμζνεσ ςτισ προςωπικζσ τουσ ανάγκεσ, που κα τουσ δίνουν τθ δυνατότθτα να ςυμμετζχουν ενεργά ι να βιϊνουν «πραγματικζσ εμπειρίεσ, ςυνεχϊσ αυξάνεται (Hudson, 2010; Tan, 2014). 5. Βιβλιογραφία ΕΕ (2010) COM(2010) 352 τελικό, Η Ευρϊπθ, ο πρϊτοσ τουριςτικόσ προοριςμόσ ςτον κόςμο ζνα νζο πλαίςιο πολιτικισ για τον ευρωπαϊκό τουριςμό http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0352:fin:el:pdf 12

ΕΟΤ (2013) Στρατθγικι Ρροϊκθςθσ και Ρροβολισ του Ελλθνικοφ Οργανιςμοφ Τουριςμοφ για τθν τριετία 2014-2015-2016 http://www.gnto.gov.gr/sites/default/files/files_basic_pages/stratigiki_eot_proothisis_ellinikou_t ourismou_2014-2016.pdf Καραγεώργου, Ε. (2013) Εξυπνθ επζνδυςθ τα φιλικά καταλφματα για ΑΜΕΑ, http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=23355&subid=2&pubid=63830535 Κοκκώςησ, Χ. και Τςάρτασ, Π. (2001) Βιϊςιμθ Τουριςτικι Ανάπτυξθ και Ρεριβάλλον, Εκδόςεισ Κριτικι, Ακινα, ς. 82-83. Λαγόσ, Δ. (2005) Τουριςτικι Οικονομικι, Εκδόςεισ Κριτικι, Ακινα, ς. 66 Connell, J. (2012) Film tourism- Evolution, progress and prospects. Tourism Management, Vol. 33, No. 5, pp. 1007-1029 Daye, M. (2006) Developing mass tourism in developing nations, in Beech, J. & Chadwick S., (eds) The Business of Tourism Management, Pearson Education Limited, Essex, pp.463-482 EC (2014) Preferences of Europeans towards Tourism, Flash Eurobarometer 392, http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_392_en.pdf Hoppen, A. Brown, L. and Fyall, A. (2014) Literary tourism: Opportunities and challenges for the marketing and branding of destinations? Journal of Destination Marketing & Management, Vol. 3, No. 1, pp. 37 47 Hudson, S. (2010) "Wooing zoomers: marketing to the mature traveler", Marketing Intelligence & Planning, Vol. 28, No. 4, pp.444 461 Kelly, C. (2010) Analysing wellness tourism provision: A retreat operators study *Special section+. Journal of Hospitality and Tourism Management, Vol. 17, No. 1, pp. 108 116. Liu, Z. (2003) Sustainable tourism development: a critique. Journal of Sustainable Tourism, Vol. 11, No. 6, pp. 459-475. OECD, (2013), Green Innovation in Tourism Services, OECD Tourism Papers, 2013/01, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/5k4bxkt1cjd2-en Rotich et al,(2012) Product Diversification for Sustainable Tourism Development: Exploring the Strengths and Challenges of Kisumu Region, Kenya, European Journal of Business and Social Sciences, Vol. 1, No. 9, pp 108-117, Tan, S., Ding-Bang Luh, D. and Kung, S. (2014) A taxonomy of creative tourists in creative tourism, Tourism Management, Vol. 42, pp. 248-259 Trauer, B. (2006) Conceptualizing special interest tourism frameworks for analysis. Tourism Management, Vol. 27, No. 2, pp. 183 200 13

UNEP, (2011) Towards a Green Economy: Pathways to Sustainable Development and Poverty Eradication, http://www.unep.org/greeneconomy/portals/88/documents/ger/ger_final_dec_2011/green%20e conomyreport_final_dec2011.pdf UNWTO, (2013) Recommendations on Accesible Tourism http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/docpdf/accesibilityenokacc.pdf Wearing, S. and McGehee, N. (2013) Volunteer tourism: A review. Tourism Management, Vol. 38, pp. 120-130 14