Υποθετικοί Λόγοι Στα λατινικά υπάρχουν τρία είδη υποθετικών λόγων: 1 ο είδος: Υπόθεση: si (nisi) + Οριστική οποιουδήποτε χρόνου Απόδοση: Οποιαδήποτε έγκλιση = Ανοικτή υπόθεση, χωρίς δηλαδή να δηλώνεται η αλήθεια της. Ειδικότερα στο 1 ο είδος, μπορούμε να διακρίνουμε τον υποθετικό λόγο ανάλογα με τη χρονική του βαθμίδα, έτσι έχουμε: Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: si (nisi) + Οριστ. Ενεστώτα Οριστ. Ενεστώτα Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si (nisi) + Οριστ. Παρακειμένου ή Παρατατικού Οριστ. Παρακειμένου ή Παρατατικού Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si (nisi) + Οριστ. Μέλλοντα Οριστ. Μέλλοντα 2 ο είδος: Υπόθεση: si (nisi) + Υποτακτική ιστορικού χρόνου Απόδοση: Υποτακτική ιστορικού χρόνου = Μη πραγματικό (ή απραγματοποίητο) Ειδικότερα: α) si (nisi) + Υποτ. Παρατατικού Υποτ. Παρατατικού = Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα στο παρόν β) si (nisi) + Υποτ. Υπερσυντελίκου Υποτ. Υπερσυντελίκου = Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα στο παρελθόν 3 ο είδος: Υπόθεση: si (nisi) + Υποτακτική Ενεστώτα (αρκτικού χρόνου) Απόδοση: Υποτακτική Ενεστώτα (αρκτικού χρόνου) = Υπόθεση δυνατή ή πιθανή. Υποθετικοί Λόγοι στα προς εξέταση κείμενα Κείμενο 25 Neminem credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis. (Μην πιστέψετε πως θα ενδιαφερθεί κανείς για την πατρίδα, αν εσείς οι ίδιοι δε φροντίσετε για την πατρίδα) Στην περίοδο αυτή έχουμε έναν Πλάγιο Υποθετικό Λόγο: Υπόθεση: nisi consulueritis (Υποτ. Απόδοση: consulturum esse (Απαρέμφατο
Με εξάρτηση από το ρήμα της κύριας πρότασης: credideritis (Υποτ. Σημείωση: Στον Πλάγιο Λόγο η Υποτακτική στις δευτερεύουσες προτάσεις αντιπροσωπεύει την αντίστοιχου χρόνου Οριστική ή απλό Μέλλοντα (:η Υποτακτική Ενεστώτα ή ή Συντελεσμένο Μέλλοντα (:η Υποτακτική Παρακειμένου ή Σε ευθύ λόγο, επομένως, ο Υποθετικός Λόγος θα είχε την εξής μορφή: Υπόθεση: nisi consulueritis (Οριστική Συντελεσμένου Απόδοση: nemo consulet (Οριστική απλού Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1 ο είδος: Υπόθεση ανοικτή στο μέλλον Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: nisi consulitis nemo consulit (Ορ. Ενεστ.) Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: nisi consuluistis nemo consuluit (Ορ. Πρκ.) Μη πραγματικό στο παρόν: nisi consuleretis nemo consuleret (Υποτ. Πρτ) Μη πραγματικό στο παρελθόν: nisi consuluissetis nemo consuluisset (Υπτ. Υπερ.) Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: nisi consulatis nemo consulat (Υπτ. Εν) Κείμενο 30 Et si habet Asia suspicionem quandam luxuriae, Murenam laudare debemus (Κι αν η Ασία έχει κάποια υποψία τρυφής, οφείλουμε να επαινέσουμε τον Μουρήνα) Υπόθεση: si habet (Ορ. Απόδοση: debemus (Ορ. Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1 ο είδος: Υπόθεση ανοικτή στο παρόν Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si habuit debuimus (Ορ. Πρκ) Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si habebit debebimus (Ορ. Μελ.) Μη πραγματικό στο παρόν: si haberet deberemus (Υπτ. Πρτ)
Μη πραγματικό στο παρελθόν: si habuisset debuissemus (Υπτ. Υπερ) Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: si habeat debeamus (Υπτ. Ενεστ) Κείμενο 32 quae iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet (όλα αυτά θα βρίσκονταν στο σκοτάδι, αν δεν τα συνόδευε το φως των γραμμάτων) Υπόθεση: nisi accederet (Υποτ. Απόδοση: iacerent (Υποτ. Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 2 ο είδος: Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (ή το απραγματοποίητο στο παρόν) Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: nisi accedit iacent (Ορ. Ενεστ.) Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: nisi accessit iacuerunt (Ορ. Παρακ.) Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: nisi accedet iacebunt (Ορ. Μελ.) Μη πραγματικό στο παρελθόν: nisi acessisset iacuissent (Υποτ. Υπερ.) Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: nisi accedat iaceant (Υποτ. Ενεστ.) Κείμενο 34 praedones postes ianuae tamquam sanctum templum venerati sunt (οι ληστές προσκύνησαν τις παραστάδες της πόρτας σαν ιερό ναό) Η φράση tamquam sanctum templum ισοδυναμεί με παραβολική υποθετική πρόταση: tamquam sanctume templum essent, στην οποία επομένως λανθάνει υποθετικός λόγος. Υπόθεση: si sanctum templum essent (Υποτ. Απόδοση: venerarentur (Υποτ. Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 2 ο είδος: Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα στο παρόν (ή το απραγματοποίητο στο παρόν) Κείμενο 37 In eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vel casus aliqui subvenerit, salvi esse nequeamus (τα πράγματα έχουν οδηγηθεί σε τέτοιο σημείο, ώστε, αν δε βοηθήσει κάποιος θεός είτε κάποιο τυχαίο περιστατικό, δεν μπορούμε να σωθούμε)
Στην περίοδο αυτή υπάρχει πλάγιος υποθετικός λόγος, με εξάρτηση από το ρήμα της κύριας πρότασης deducta est: Υπόθεση: nisi subvenerit (Υποτ. Απόδοση: ut nequeamus (Υποτ. Σημείωση: Στον Πλάγιο Λόγο η Υποτακτική στις δευτερεύουσες προτάσεις αντιπροσωπεύει την αντίστοιχου χρόνου Οριστική ή απλό Μέλλοντα (:η Υποτακτική Ενεστώτα ή ή Συντελεσμένο Μέλλοντα (:η Υποτακτική Παρακειμένου ή Κατά τη μετατροπή στον ευθύ λόγο λαμβάνουμε υπόψη μας το γεγονός ότι το ρήμα nequeo είναι ελλειπτικό. Υπόθεση: nisi subvenerit (Ορ. Συντ. Απόδοση: nequimus (Ορ. Ενεστώτα, που αναπληρώνει τον Έτσι, ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1 ο είδος: Υπόθεση ανοικτή στο παρόν και το μέλλον Κείμενο 42 si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum esse dicerent (αν τον είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν ότι αυτό έγινε σκληρά και τυραννικά) Υπόθεση: si animadvertissem (Υποτ. Απόδοση: dicerent (Υποτ. Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 2 ο είδος: Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (ή το απραγματοποίητο), με την υπόθεση να αναφέρεται στο παρελθόν και την απόδοση να αναφέρεται στο παρόν. Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: si animadverto dicunt (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si animadverti dixerunt (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si animadvertam dicent (Ορ. Μη πραγματικό στο παρόν: si animadverterem dicerent (Υποτ. Μη πραγματικό στο παρελθόν: si animadvertissem dixissent (Υποτ. Υπερσυντ.)
Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: si animadvertam dicant (Υποτ. Nunc intellego, si iste in Manliana castra pervenerit, quo intendit, neminem tam stultum fore (τώρα καταλαβαίνω ότι, αν αυτός φτάσει στο στρατόπεδο του Μανλίου, όπου κατευθύνεται, δε θα είναι κανείς τόσο ανόητος) Υπόθεση: si pervenerit (Υποτ. Απόδοση: neminem fore (Απαρέμφατο Ο υποθετικός λόγος είναι εξαρτημένος από το ρήμα της κύριας (intellego). Σε ευθύ λόγο η Υποτακτική Παρακειμένου θα μας δώσει Οριστική Συντ. Μέλλοντα και το Απαρέμφατο Μέλλοντα, Οριστική Μέλλοντα. Οπότε, σε ευθύ λόγο ο υποθετικός λόγος θα είχε ως εξής: Υπόθεση: si pervenerit (Ορ. Συντελεσμένου Απόδοση: nemo erit (Ορ. Έτσι, ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1 ο είδος: Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον [Ο υποθετικός λόγος μπορεί να χαρακτηριστεί σύνθετος, έχοντας και δεύτερη απόδοση, αν εννοήσουμε το fore ως συμπλήρωμα στη φράση neminem tam improbum (fore) (κανείς δε θα είναι τόσο αχρείος). Εφόσον και στις δύο αποδόσεις έχουμε το fore, όποια μετατροπή γίνεται στην πρώτη απόδοση, γίνεται η ίδια και στη δεύτερη.] Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: si pervenit nemo est (Οριστ. Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si pervenit nemo fuit (Οριστ. Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si perveniet nemo erit (Ορ. Μη πραγματικό στο παρόν: si perveniret nemo esset (Υποτ. Μη πραγματικό στο παρελθόν: si pervenisset nemo fuisset (Υποτ. Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: si perveniat nemo sit Κείμενο 43
Ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur (αν λοιπόν εγώ δεν είχα γεννήσει, η Ρώμη δε θα βρισκόταν πολιορκημένη) Υπόθεση: nisi peperissem (Υποτ. Απόδοση: non oppugnaretur (Υποτ. Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 2 ο είδος: Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (ή το απραγματοποίητο), με την υπόθεση να αναφέρεται στο παρελθόν και την απόδοση στο παρόν. Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: nisi pario non oppugnatur (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: nisi peperi non oppugnata est (Υποτ. Παρακ.) Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: nisi pariam non oppugnabitur (Ορ. Μη πραγματικό στο παρόν: nisi parerem non oppugnaretur (Υποτ. Παρατατ.) Μη πραγματικό στο παρελθόν: nisi peperissem non oppugnata esset (Υποτ. Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: nisi pariam non oppugnetur (Υποτ. nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem (αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα) Υπόθεση: nisi haberem (Υποτακτική Απόδοση: essem (Υποτακτική Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 2 ο είδος: Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα στο παρόν. Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: nisi habeo sum (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: nisi habui fui (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: nisi habebo ero (Ορ. Μη πραγματικό στο παρελθόν: nisi habuissem fuissem (Υποτ. Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: nisi habeam sim (Υποτ.
si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet (αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη δουλεία) Υπόθεση: si pergis (Ορ. Απόδοση: manet (Ορ. Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1 ο είδος: Ανοικτή υπόθεση στο παρόν Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si perrexisti mansit (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si perges manebit (Ορ. Μη πραγματικό στο παρόν: si pergeres maneret (Υποτ. Μη πραγματικό στο παρελθόν: si perrexisses mansisset (Υποτ. Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: si pergas maneat (Υποτ. Κείμενο 44 Quodsi forte, ut fit plerumque, ceciderunt, tum intellegitur (αν όμως τύχει, όπως συμβαίνει συχνά, να πέσουν απ την εξουσία, τότε γίνεται αντιληπτό) Υπόθεση: quodsi ceciderunt (Ορ. Απόδοση: tum intellegitur (Ορ. Ο υποθετικός λόγος δηλώνει το 1 ο είδος: Ανοικτή υπόθεση, με την υπόθεση να αναφέρεται στο παρελθόν και την απόδοση στο παρόν. Η υπόθεση, επομένως, δηλώνει κάτι το προτερόχρονο σε σχέση με την απόδοση. Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: quodsi cadunt intellegitur (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: quodsi ceciderunt intellectum est (Ορ. Παρακ.) Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: quodsi cadent intellegetur (Ορ. Μη πραγματικό στο παρόν: quodsi caderent intellegeretur (Υποτ. Μη πραγματικό στο παρελθόν: quodsi cecidissent intellectum esset (Υποτ. Υπερ.)
Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: quodsi cadant intellegatur (Υποτ. Κείμενο 45 Curat et providet ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cognoscantur. (φροντίζει και προνοεί να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας από τους εχθρούς, αν η επιστολή πέσει στα χέρια τους) Με την αφαιρετική απόλυτη υποθετική μετοχή, έχουμε λανθάνοντα υποθετικό λόγο, ο οποίος μπορεί να αναλυθεί σε δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, δίνοντάς μας έναν εξαρτημένο υποθετικό λόγο, με εξάρτηση από τα ρήματα curat et providet. Υπόθεση: si intercepta sit (Υποτακτική Απόδοση: ne cognoscantur (Βουλητική πρόταση, με Υποτ. Σε ευθύ λόγο ο υποθετικός λόγος θα είχε την εξής μορφή: Υπόθεση: si intercepta erit (Ορ. Συντ. Απόδοση: ne cognoscantur (Υποτ. Ενεστώτα. Αποτρεπτική Υποτακτική) Έτσι, ο υποθετικός λόγος θα εκφράζει το 1 ο είδος: Ανοικτή Υπόθεση στο μέλλον Σημείωση: Κατά τη μετατροπή από τον πλάγιο λόγο η Υποτακτική Παρακειμένου, μας δίνει Οριστική Συντελεσμένου Μέλλοντα, ενώ η Βουλητική πρόταση τρέπεται σε κύρια επιθυμίας που εκφέρεται με Προστακτική ή Υποτακτική. Legatum monet ut, si adire non possit, epistulam ad amentum tragulae adliget et intra castra abiciat (συμβουλεύει τον αποσταλμένο, αν δεν μπορέσει να πλησιάσει, να δέσει το γράμμα στον ιμάντα του ακοντίου και να το ρίξει μέσα στο στρατόπεδο) Στην περίοδο αυτή έχουμε εξαρτημένο σύνθετο υποθετικό λόγο (με δύο αποδόσεις), με εξάρτηση από το ρήμα της κύριας πρότασης monet Υπόθεση: si non possit (Υποτ. Απόδοση: ut adliget et abiciat (Δύο βουλητικές προτάσεις με Υποτ. Στον ευθύ λόγο ο υποθετικός λόγος θα είχε την εξής μορφή: Υπόθεση: sin non poteris (Ορ. Απόδοση: adliga et abice (Προστακτικές Ενεστώτα, που αποτελούν μελλοντικές εκφράσεις)
Έτσι, ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1 ο είδος: Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον Σημείωση: Κατά τη μετατροπή από τον πλάγιο λόγο η Υποτακτική Ενεστώτα, μας δίνει Οριστική Μέλλοντα, ενώ οι Βουλητικές προτάσεις τρέπονται σε κύριες προτάσεις επιθυμίας που εκφέρονται με Προστακτική ή Υποτακτική. Κείμενο 48 Si quid durius ei videbatur, quod imperandum militibus esset, a cerva sese monitum esse praedicabat (αν του φαινόταν κάπως σκληρό κάτι που έπρεπε να διατάξει τους στρατιώτες, διακήρυσσε ότι είχε καθοδηγηθεί από το ελάφι) Υπόθεση: si videbatur (Οριστ. Απόδοση: praedicabat (Οριστ. Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1 ο είδος: Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν. Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: si videtur praedicat (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si videbitur praedicabit (Ορ. Μη πραγματικό στο παρόν: si videretur praedicaret (Υποτ. Μη πραγματικό στο παρελθόν: si visum esset praedicavisset (Υποτ. Υπερσυντ.) Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: si videatur praedicet (Υποτ. Κείμενο 49 experiri enim volui, quam aequo animo me ferro essem interemptura, si tibi consilium non ex sentetia cessisset (θέλησα δηλαδή να δοκιμάσω με πόση αταραξία θα σκοτωνόμουν με σιδερένιο εργαλείο, αν το σχέδιό σου δεν είχε αίσια έκβαση) Στην περίοδο αυτή έχουμε έναν εξαρτημένο υποθετικό λόγο, με εξάρτηση από την κύρια πρόταση volui experiri. Υπόθεση: si cessisset (Υποτ. Απόδοση: quam interemptura essem (Πλάγια ερώτηση, με Υποτ. Παρατατικού της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας) Στον ευθύ λόγο, ο υποθετικός λόγος θα είχε την εξής μορφή: Υπόθεση: si cesserit (Ορ. Συντ.
Απόδοση: quam interimam (Ευθεία ερώτηση, με Οριστ. Έτσι, ο υποθετικός λόγος θα εκφράζει το 1 ο είδος: Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον. Σημείωση: Κατά τη μετατροπή σε ευθύ λόγο, η Υποτακτική Υπερσυντελίκου μας δίνει Οριστική Συντελεσμένου Μέλλοντα, ενώ η Υποτακτική Παρατατικού, μας δίνει Οριστική Μέλλοντα. Επίσης, οι Πλάγιες Ερωτηματικές Προτάσεις, τρέπονται σε Ευθείες Ερωτήσεις. Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: si cedit interimo (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si cessit interemi (Ορ. Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si cedet interimam (Ορ. Μη πραγματικό στο παρόν: si cederet interimerem (Υποτ. Μη πραγματικό στο παρελθόν: si cessisset interemissem (Υποτ. Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: si cedat interimam (Υποτ.