καρδιοχειρουργική επέμβαση ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΡ ΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

καρδιοχειρουργική επέμβαση ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΡ ΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

καρδιοχειρουργική επέμβαση ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ

Δρ. Aντώνης Πίτσης, MD, FETCS,FESC Διευθυντής Kαρδιοθωρακοχειρουργικής KΛINIKH AΓIOΣ ΛOYKAΣ - 552 36 ΠANOPAMA, ΘEΣΣAΛONIKH THΛ.: 2310 390 550-6945 101 201 - FAX:2310 342 055 WebSite: www.apitsis.gr Προτεινόμενη καρδιοχειρουργική επέμβαση Αριστερή στεφανιαία Δεξιά στεφανιαία Αριστερή καρδιά 2

Δρ. Aντώνης Πίτσης, MD, FETCS,FESC Διευθυντής Kαρδιοθωρακοχειρουργικής KΛINIKH AΓIOΣ ΛOYKAΣ - 552 36 ΠANOPAMA, ΘEΣΣAΛONIKH THΛ.: 2310 390 550-6945 101 201 - FAX:2310 342 055 WebSite: www.apitsis.gr Pαντεβού για χειρουργείο καρδιάς Προτεινόμενο χειρουργείο: Εξετάσεις κατά την εισαγωγή: Ημερομηνία Εισαγωγής: Ημερομηνία Χειρουργείου: Μονάδες αίματος: (Θα πρέπει να κατατεθούν σε οποιοδήποτε δημόσιο νοσοκομείο, στο όνομα του ασθενή, ανεξαρτήτως ομάδας αίματος και οπωσδήποτε πριν από την εισαγωγή του ασθενή). Την ημέρα της εισαγωγής θα πρέπει να έχετε μαζί σας: το ιατρικό ιστορικό του ασθενή το πόρισμα της στεφανιογραφίας το φιλμ ή το CD της στεφανιογραφίας Πέντε ημέρες πριν το χειρουργείο θα πρέπει να διακόψετε τα εξής φάρμακα: Τηλ. επικοινωνίας: 2310 39 05 50 Fax: 2310 34 20 55 Website: www.apitsis.gr 3

ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Γέφυρα προς ανάρρωση Επιμέλεια έκδοσης: Παπαβασιλοπούλου Χριστίνα Σχεδιασμός - Εκτύπωση: «Γράμμα», Θεσσαλονίκη 2310 926629 4

ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Αγαπητοί ασθενείς, Είναι γνωστό πως ο σύγχρονος τρόπος ζωής - άγχος, κακή διατροφή, καθιστική ζωή, κάπνισμα - αλλά και γενετικοί προδιαθεσικοί παράγοντες συντελούν στη δραματική αύξηση των καρδιοπαθειών και στη χώρα μας. Ωστόσο οι εξελίξεις στη σύγχρονη καρδιοχειρουργική και καρδιολογία βοηθούν στην πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση των καρδιοπαθειών και υπόσχονται καλύτερη ποιότητα ζωής μετεγχειρητικά. Πάλλουσα καρδιά, αρτηριακά μοσχεύματα, βαλβιδοπλαστικές, ελάχιστα επεμβατική καρδιοχειρουργική, διαδερμική τοποθέτηση της αορτικής βαλβίδας, χειρουργική της καρδιακής ανεπάρκειας, μηχανική υποστήριξη της κυκλοφορίας για την αντιμετώπιση της καρδιακής ανεπάρκειας είναι μερικές από τις πρωτοποριακές τεχνικές που εφαρμόζουμε με μεγάλη επιτυχία. Το Καρδιοχειρουργικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, ήδη στο δέκατο έτος της λειτουργίας του, έχει διενεργήσει πάνω από επτά χιλιάδες επεμβάσεις που αφορούν όλο το φάσμα της καρδιοχειρουργικής ενηλίκων καθώς και αρκετές δεκάδες επεμβάσεων παιδο-καρδιοχειρουργικής και αρκετές εκατοντάδες εγχειρήσεων πνεύμονα. Η εξαιρετικά μεγάλη κλινική εμπειρία μας, η συνεχής επιμόρφωσή μας με συμμετοχές σε συνέδρια και ομάδες εργασίας καθώς και το ερευνητικό μας έργο σε συνδυασμό με την προσήλωσή μας στις αξίες της ιατρικής επιστήμης, αποτελούν εγγύηση για τους ασθενείς μας. Ο ενημερωτικός οδηγός είναι μια συλλογική προσπάθεια των μελών του Καρδιοχειρουργικού Ινστιτούτου, με σκοπό την ενημέρωση των ασθενών ως προς τις συχνότερες καρδιοπάθειες, τα αίτια και τρόπους αντιμετώπισής τους. Επίσης είναι ένας συνοπτικός οδηγός για τις ημέρες νοσηλείας στην κλινική καθώς επίσης και για την περίοδο αποθεραπείας στο σπίτι. Ωστόσο δεν αντικαθιστά την προσωπική επαφή με τους γιατρούς, η οποία είναι μοναδική για τον καθένα ξεχωριστά. Σας εύχομαι γρήγορη και καλή ανάρρωση. Δρ. Αντώνης Πίτσης, MD, FETCS, FESC Διευθυντής Καρδιοθωρακοχειρουργικής 5

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Η Καρδιοχειρουργική ομάδα Η χειρουργική ομάδα του Καρδιοχειρουργικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης με διευθυντή τον Δρ. Αντώνη Πίτση αποτελείται από τους κ.κ. (με αλφαβητική σειρά): o Βησούλη Αικατερίνη, καρδιοθωρακοχειρουργό και υπεύθυνη μηχανικής υποστήριξης της κυκλοφορίας o Δεληασλάνη Δέσποινα, καρδιοαναισθησιολόγο o Δρένου Πετρούλα, τεχνικό εξωσωματικής κυκλοφορίας o Κέλπη Τιμόθεο, καρδιοθωρακοχειρουργό και υπεύθυνο ελάχιστα επεμβατικής καρδιοθωρακοχειρουργικής o Κερεμίδη Ισαάκ, τεχνικό εξωσωματικής κυκλοφορίας o Κολέττα Αλέξανδρο, καρδιοαναισθησιολόγο o Μπάκα Ανδρέα, καρδιοθωρακοχειρουργό και υπεύθυνο χειρουργείων καρδιάς o Νικολιδάκη Άγγελο, ειδικευόμενο χειρουργικής o Νικολουδάκη Νικόλαο, καρδιοθωρακοχειρουργό και υπεύθυνο παιδοκαρδιοχερουργικής και χειρουργείων θώρακα o Ουαλόγκα Ζαν, γενικό χειρουργό o Οικονομόπουλο Βασίλη, καρδιοθωρακοχειρουργό o Τσοτσόλη Νικόλαο, καρδιοαναισθησιολόγο o Ψάλτη Εμμανουήλ, ειδικευόμενο χειρουργικής Στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας βρίσκονται οι συνεργάτες εντατικολόγοι κ.κ.: Ασημάκη Μαρία Ιωαννίδης Γιώργος, Καρακάσης Θεόδωρος και Σιδηροπούλου Νικολέττα. Συντονίστρια της μηχανικής υποστήριξης της κυκλοφορίας (LVAD coordinator) είναι η κ. Καζάκη Μαρία, νοσηλεύτρια. Στους θαλάμους νοσηλείας και στα εξωτερικά ιατρεία, οι συνεργάτες καρδιολόγοι: κ. Σκέντος Γιώργος και κ. Χάντας Αλέξανδρος, υπεύθυνοι και για την καθημερινή ενημέρωση των συνοδών καθώς και για την επανεξέταση του μήνα. Στη γραμματειακή υποστήριξη η κ. Αναστασία Γκρέτση. Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων: κ. Παπαβασιλοπούλου Χριστίνα. 6

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ Σύντομο βιογραφικό σημείωμα Δρ. Αντώνη Πίτση, MD, FETCS, FESC, Χειρουργoύ Καρδιάς, Θώρακος και Μεγάλων Αγγείων Τίτλοι: MD FETCS (Fellow of the European Society of Τhoracic and Cardiovascular Surgery), since 1997 FESC (Fellow of the European Society of Cardiology), since 2007 Διδάκτωρ του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης με θέμα την μηχανική υπoστήριξη της κυκλοφορίας. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ: 1999 έως σήμερα, Διευθυντής του Καρδιοχειρουργικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, κλινική «Άγιος Λουκάς», Θεσσαλονίκη. 1998-1999, Διευθυντής και Επίκουρος Καθηγητής στην Πανεπιστημιακή Καρδιοχειρουργική Κλινική του Πανεπιστημίου του Bristol Αγγλίας: Bristol Heart Institute, Bristol, UK, Cardiac Surgeon, Consultant Senior Lecturer. 1996-1998, Ειδικευόμενος Καρδιοθωρακοχειρουργικής, University Hospital of Wales, Cardiff, UK, Cardiothoracic Senior Registrar. 1994-1996, Ειδικευόμενος Καρδιοθωρακοχειρουργικής, South Cleveland Hospital, UK, Cardiothoracic Registrar. 1993-1994, Ειδικευόμενος Καρδιοθωρακοχειρουργικής, Papworth Hospital, Cambridge, UK, Cardiothoracic Senior House Officer. 1992-1993, Ειδικευόμενος Καρδιοθωρακοχειρουργικής, University Hospital of Lund, Sweden. 1990-1992, Ειδικευόμενος Γενικής Χειρουργικής, Πανεπιστημιακή Χειρουργική Κλινική Πατρών. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ: Off-pump Coronary Artery Surgery: Τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες σύγκρισης της τεχνικής αορτοστεφανιαίας παράκαμψης σε πάλλουσα καρδιά με την κλασσική τεχνική (με καρδιοπληγία). Εκτίμηση αιμοδυναμικών παραμέτρων, φλεγμονώδους αντίδρασης, νευροψυχολογικών διαταραχών, νεφρικής λειτουργίας, απώλεια αίματος, ανάγκης μεταγγίσεως και οικονομικών παραμέτρων. (Bristol και Θεσσαλονίκη, 1998 2002). Η χρήση της διαδερμικής συσκευής υποβοήθησης αριστερής κοιλίας 7

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ TandemHeart (Cardiac-Assist, Pittsburgh, PA) ως γέφυρα προς την ανάνηψη για τη θεραπεία της οξείας καρδιακής ανεπάρκειας ή της οξείας απορρύθμισης της χρόνιας καρδιακής ανεπάρκειας. (2002-2005) Λειτουργία και έργο του αριστερού κόλπου μετά από επισκευή μιτροειδούς βαλβίδας σε ανεπάρκεια μιτροειδούς μυξωματώδους αιτιολογίας καθώς και μετά από χειρουργική αναδιαμόρφωση της αριστερής κοιλίας στα πλαίσια της αντιμετώπισης διατατικής μετεμφραγματικής καρδιακής ανεπάρκειας. (2001-2006) Πρώτη παγκόσμια κλινική εμφύτευση μιας νέας συνεχούς ροής συσκευής υποβοήθησης αριστερής κοιλίας 3ης γενιάς (Levacor, WorldHeart Inc, Oakland CA). Τόσο η συγκεκριμένη εμφύτεση όσο και η δεύτερη (και δεύτερη παγκόσμια κλινική εμφύτευση) που ακολούθησε 2 μήνες αργότερα ήταν απολύτως επιτυχείς. Και οι δύο ασθενείς είναι ζωντανοί και ελεύθεροι συμπτωμάτων καρδιακής ανεπάρκειας δύο χρόνια μετά. (2006) Η εκλεκτική χρήση εμφυτεύσιμων συσκευών υποβοήθησης αριστερής κοιλίας ως γέφυρα προς την ανάρρωση μετά από χειρουργική αναδιαμόρφωση σε ασθενείς με τελικού σταδίου διατατική μυοκαρδιοπάθεια. Το συγκεκριμένο πρωτόκολλο προτάθηκε και εφαρμόστηκε επιτυχώς για πρώτη φορά από την ομάδα μας σε συνεργασία με την ομάδα καρδιακής ανεπάρκειας του Αττικού Νοσοκομείου Αθηνών και της Καρδιοχειρουργικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης (2006 2008) Η χρήση του 3D διοισοφαγείου υπερηχογραφήματος στην επισκευή της μιτροειδούς βαλβίδας. (2007 2008) Επεμβάσεις ελάχιστα επεμβατικής καρδιοχειρουργικής o Διαδερμική (διακορυφαία) τοποθέτηση αορτικής βαλβίδας μέσω μικρής αριστερής πρόσθιας θωρακοτομής (2008) o Θωρακοσκοπική επιδιόρθωση της μιτροειδούς βαλβίδας (2009) 8

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΜΕΛΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ: Διατελώ μέλος των παρακάτω επιστημονικών οργανώσεων: Διεθνείς: Study Group of Advanced Heart Failure of Heart Failure Association of European Society of Cardiology European Association of Cardiothoracic Surgery European Society of Cardiology International Society of Rotary Blood Pumps British Medical Association Ελληνικές: Ομάδα Εργασίας Καρδιακής Ανεπάρκειας Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας Ομάδα Εργασίας Βαλβιδοπαθειών Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας Ομάδα Εργασίας Καρδιοχειρουργικής Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας Ομάδα Εργασίας Καρδιακής Ανεπάρκειας Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Θώρακος, Καρδιάς και Μεγάλων Αγγείων Ομάδα Εργασίας Βαλβιδοπαθειών Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Θώρακος, Καρδιάς και Μεγάλων Αγγείων ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΕΡΓΟ: Μέλος συντακτικής επιτροπής περιοδικών: Hellenic Journal of Cardiology Σύμβουλος συντακτικής επιτροπής επιστημονικών περιοδικών: Artificial Organs Hellenic Journal of Cardiology Journal of Interventional Cardiology Journal of Cardiothoracic Surgery Heart and Vessels Cardiology 9

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Περιεχόμενα Γενικές πληροφορίες για την καρδιά...11 Στηθάγχη...14 Παράγοντες καρδιαγγειακών νοσημάτων...16 Χειρουργική αντιμετώπιση...19 Αορτοστεφανιαία παράκαμψη (ByPass)...22 Βαλβιδοπάθειες...25 Εγχείρηση κατά Ross...29 Χειρουργική κολπικής μαρμαρυγής (κατά Maze)...30 Μεσοκολπική επικοινωνία...30 Aνεύρισμα θωρακικής αορτής...31 Καρδιακή ανεπάρκεια...34 Εξελίξεις στη χειρουργική αντιμετώπιση της καρδιακής ανεπάρκειας...36 Μηχανική υποβοήθηση της κυκλοφορίας για την αντιμετώπιση της καρδιακής ανεπάρκειας...38 Η εκπαίδευση του ασθενή με καρδιακή ανεπάρκεια...42 Αναισθησία...44 Νοσηλεία στη μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ)...46 Νοσηλεία στο θάλαμο...48 Επιστροφή στη φυσιολογική ζωή...51 Διατροφή...55 Βασικοί κανόνες υγιεινής διατροφής...59 Πότε να επισκεφθείτε το γιατρό σας...60 Ραντεβού για επανεξέταση...61 Πρόληψη ενδοκαρδίτιδας σε ασθενείς με βαλβιδοπάθειες ή προσθετικές βαλβίδες...63 Φάρμακα που λαμβάνετε...64 10

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ 1 Γενικές πληροφορίες για την καρδιά Η καρδιά είναι ένα πυραμοειδές, μυώδες όργανο που εσωτερικά χωρίζεται σε τέσσερις κοιλότητες και έχει το μέγεθος μιας γροθιάς. Βρίσκεται στη μέση του στήθους, γυρισμένη ελαφρώς προς τα αριστερά, κάτω από το στέρνο. Η καρδιά και η παροχή οξυγόνου Ο καρδιακός μυς χρειάζεται τροφή και οξυγόνο ώστε να είναι σε θέση να τροφοδοτεί με αίμα ολόκληρο το σώμα. Οι στεφανιαίες αρτηρίες διατρέχουν σε μεγάλο μήκος την επιφάνεια της καρδιάς και την τροφοδοτούν με αίμα. 11

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Από την αορτή, που είναι η κεντρική αρτηρία με την οποία μεταφέρεται το αίμα από την καρδιά προς τους ιστούς, ξεκινούν δύο στεφανιαίες αρτηρίες (η αριστερή και η δεξιά στεφανιαία). Η μία από αυτές διακλαδίζεται σε δύο, με αποτέλεσμα οι βασικές αρτηρίες της καρδιάς να είναι τρεις (πρόσθιος κατιών κλάδος, περισπώμενη και δεξιά στεφανιαία). Αυτές διακλαδίζονται και πάλι πολλές φορές, ούτως ώστε το αίμα να φτάνει σε κάθε σημείο του μυ της καρδιάς και να την τροφοδοτεί με τα απαραίτητα συστατικά καθώς και με οξυγόνο. Στεφανιαίες αρτηρίες 12

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ Βαλβίδες Η καρδιά χωρίζεται σε τέσσερις κοιλότητες. Οι δύο άνω κοιλότητες (κόλποι) δέχονται αίμα από τις φλέβες. Οι δύο κάτω κοιλότητες (κοιλίες), διοχετεύουν το αίμα προς το σώμα και τους πνεύμονες. Τέσσερις βαλβίδες στην καρδιά λειτουργούν ως δίοδοι μονής κατεύθυνσης για να κατευθύνουν την ροή του αίματος. Ένα διάφραγμα χωρίζει την καρδιά σε αριστερό και δεξιό μέρος. Φαίνεται η πορεία εξώθησης & εισροής του αίματος καθώς οι δύο κόλποι συσπώνται διαδοχικά Κυκλοφορία του αίματος Σφυγμός Το δεξιό μέρος της καρδιάς δέχεται αίμα από το σώμα, και το διοχετεύει στους πνεύμονες. Αυτή είναι η πορεία που ακολουθεί το αίμα: Σώμα φλέβες δεξιός κόλπος τριγλώχινα βαλβίδα δεξιά κοιλία πνευμονική βαλβίδα πνευμονική αρτηρία πνεύμονες. Το αριστερό μέρος της καρδιάς δέχεται οξυγονωμένο αίμα από τους πνεύμονες και το διοχετεύει σε όλο το σώμα. Αυτή είναι η πορεία που ακολουθεί το αίμα: Πνεύμονες φλέβες αριστερός κόλπος μιτροειδής βαλβίδα αριστερή κοιλία αορτική βαλβίδα αορτή όλα τα μέρη του σώματος. Αυτός ο κύκλος επαναλαμβάνεται περίπου 70 φορές το λεπτό και μετριέται ως σφυγμός. 13

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Στηθάγχη Εάν εμφανιστεί στένωση σε μία ή περισσότερες στεφανιαίες αρτηρίες, η παροχή αίματος στον μυ της καρδιάς μπορεί να περιοριστεί. Κατά την διάρκεια φυσικής ή συναισθηματικής φόρτισης, η καρδιά καλείται να παράγει περισσότερο έργο από ό,τι συνήθως και επομένως χρειάζεται περισσότερο οξυγόνο. Εάν το αίμα δεν επαρκεί, ο μυς θα παραπονεθεί προκαλώντας στηθάγχη. 2 Στη μεγέθυνση φαίνεται η αθηρωματική πλάκα που προκαλεί στένωση του πρόσθιου κατιόντα κλάδου της αριστεράς στεφανιαίας αρτηρίας Σε μερικούς ασθενείς είναι ένας πολύ ήπιος πόνος, σε άλλους πολύ πιο έντονος. Οι περισσότεροι ασθενείς παραπονούνται για ένα αίσθημα βάρους ή σφυξίματος στο στήθος, το οποίο μπορεί να απλωθεί στον αριστερό ώμο και το χέρι ή στο λαιμό και τα σαγόνια. Διαρκεί περίπου 1-10 λεπτά. Ενίοτε, ένα επεισόδιο στηθάγχης μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και σε περίοδο ανάπαυσης. Είναι πιο πιθανό όμως κατά την διάρκεια έντονης σωματικής δραστηριότητας ή όταν ο ασθενής είναι συναισθηματικά φορτισμένος, καθώς επίσης μετά από γεύμα, ιδιαίτερα όταν ο καιρός είναι κρύος. Η διακοπή της δραστηριότητας και η ξεκούραση ανακουφίζει συνήθως τον ασθενή. Η στηθάγχη με άλλα λόγια, είναι ένας ενσωματωμένος, προειδοποιητικός μηχανισμός που μας ενημερώνει για την υπερβολική προσπάθεια που κάνει η καρδιά και μας αναγκάζει να ελαττώσουμε τους ρυθμούς μας. Η πιο συνηθισμένη αιτία στένωσης των στεφανιαίων είναι η προοδευτική επικάθηση λιπώδους υλικού στα τοιχώματά τους. Αυτό ονομάζεται αθηροσκλήρωση. Η παθολογική αυτή οντότητα με τις επιπλοκές της, αποτελεί τη συχνότερη Συμπτώματα Αθηροσκλήρωση 14

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου αλλά και στη χώρα μας. Ερευνητικές μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει αρχικά δυσλειτουργία του ενδοθηλίου της αρτηρίας με συσσώρευση χοληστερόλης, διαφόρων κυττάρων και ασβεστίου, που δημιουργούν την αθηρωματική πλάκα. Προοδευτικά επέρχεται στένωση και τελικά απόφραξη του αγγείου. Αιτιολογία Η παθογένεια της αθηροσκλήρυνσης δεν έχει αποσαφηνιστεί και ως εκ τούτου υπάρχουν πολλές θεωρίες που επιχειρούν να ερμηνεύσουν τους υπεύθυνους μηχανισμούς για την ανάπτυξη των αθηροσκληρυντικών βλαβών. Η επικρατέστερη θεωρία είναι εκείνη της «φλεγμονώδους αντίδρασης σε τραυματισμό», σύμφωνα με την οποία η όλη διαδικασία αρχίζει μετά από τραυματισμό των ενδοθηλιακών κυττάρων. Αυτό προκαλεί ενδοθηλιακή δυσλειτουργία και φλεγμονώδη αντίδραση του αρτηριακού τοιχώματος. Στα αίτια του τραυματισμού περιλαμβάνονται η αύξηση και η οξείδωση των LDL, οι δημιουργούμενες από το κάπνισμα και το οξειδωτικό στρες ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, η αρτηριακή υπέρταση, η μηχανική τάση που ασκείται κατά την καρδιακή συστολή, ο σακχαρώδης διαβήτης, γενετικοί παράγοντες καθώς επίσης και η αύξηση της ομοκυστεΐνης του πλάσματος. Σημαντικό ρόλο φαίνεται πως διαδραματίζουν και διάφοροι μικροοργανισμοί όπως τα χλαμύδια της πνευμονίας, ο ιός του έρπητα, ο μεγαλοκυτταρικός ιός και το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Επιπλοκές Ισχαιμία Η αθηροσκλήρυνση είναι γενικευμένη νόσος οι κυριώτερες επιπλοκές της οποίας είναι το έμφραγμα του μυοκαρδίου, τα εγκεφαλικά επεισόδια και η περιφερική αποφρακτική αρτηριοπάθεια. Επίσης μπορεί να οδηγήσει σε νέκρωση του εντέρου, ανευρύσματα και νεφρική υπέρταση. Οι κλινικές εκδηλώσεις της νόσου εμφανίζονται κυρίως σε μεσήλικες αν και πρώιμα ευρήματα της νόσου έχουν παρατηρηθεί ακόμη και σε παιδιά 3 ετών υπό μορφή λιπωδών γραμμώσεων. Όταν η στένωση είναι τέτοια που περιορίζει τόσο την ροή του αίματος και ο μυς δεν αιματώνεται αρκετά, τότε έχουμε ΙΣΧΑΙΜΙΑ η οποία εκδηλώνεται ως στηθάγχη. Εάν η κατάσταση αυτή συνεχιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε μερική ή ολική καταστροφή του καρδιακού μυ, γνωστή ως έμφραγμα του μυοκαρδίου. 15

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Παράγοντες καρδιαγγειακών νοσημάτων 3 Κάπνισμα Αρτηριακή υπέρταση Υψηλά λιπίδια στο αίμα (χοληστερόλη - τριγλυκερίδια) Χαμηλή HDL Σακχαρώδης διαβήτης Καθιστική ζωή Παχυσαρκία Αγχος Κατάθλιψη Κληρονομικότητα Ατμοσφαιρική ρύπανση Εαν έχετε έναν ή περισσότερους επιβαρυντικούς παράγοντες δεν σημαίνει ότι οπωσδήποτε θα αναπτύξετε στηθάγχη ή ότι θα έχετε προβλήματα με την καρδιά σας. Βρίσκεστε όμως στην ομάδα αυξημένου κινδύνου. Ανησυχητικές είναι πάντως τόσο οι πρόσφατες όσο και παλιότερες επιστημονικές διαπιστώσεις, που βεβαιώνουν ότι οι θάνατοι από καρδιαγγειακά αίτια αυξάνονται δραματικά στην Ελλάδα, σε άτομα από μόλις τριάντα (30) ετών και άνω, ενώ μειώνονται σχεδόν κατακόρυφα στις προηγμένες χώρες της Δύσης, στις οποίες εφαρμόζονται προγράμματα προλήψεως των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Οι θάνατοι από καρδιαγγειακά νοσήματα αυξάνονται όσο αυξάνεται στα άτομα η παρουσία παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου, ενώ μειώνονται όταν μειωθεί η παρουσία αυτών των παραγόντων. Επίσης έχει παρατηρηθεί πως η προσθήκη κάθε επιπλέον παράγοντος κινδύνου στο ίδιο άτομο αυξάνει τον κίνδυνο προσβολής του από καρδιαγγειακό νόσημα κατά γεωμετρική (όχι αριθμητική) πρόοδο. Οι παράγοντες κινδύνου είναι τόσο διαδεδομένοι στην Ελλάδα ώστε να αυξάνουν σημαντικά την απειλή της άμεσης προσβολής της χώρας από επιδημία καρδιαγγειακών νοσημάτων. Το κάπνισμα είναι υπεύθυνο για το 30% όλων των θανάτων ατόμων ηλικίας 35-69 ετών στο Δυτικό Κόσμο. Οι καπνιστές ζουν κατά κανόνα 13-14 χρόνια λιγότερο από ότι οι μη καπνιστές. Αν ένας καπνιστής πάθει έμφραγμα, η πιθανότητα να πεθάνει αιφνίδια είναι 2-4 φορές μεγαλύτερη απ ότι ένας μη καπνιστής. Ο κίνδυνος αυτός είναι μεγαλύτερος στις γυναίκες, όταν παίρνουν αντισυλληπτικά χάπια. 16 Κάπνισμα

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ Παθητικό κάπνισμα Ατμοσφαιρική ρύπανση Το παθητικό κάπνισμα είναι επίσης υπεύθυνο για πολλούς θανάτους, γιατί έχει και αυτό τις ίδιες σοβαρές επιπτώσεις με το ενεργητικό. Οι συνέπειες από το παθητικό κάπνισμα είναι πολύ πιο εκτεταμένες απ ότι μπορούμε να φανταστούμε. Η έκθεση σε περιβάλλον παθητικού καπνίσματος μόνο για 30 λεπτά έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει δυσλειτουργία του ενδοθηλίου και των αγγείων τουλάχιστον για 24 ώρες. Επίσης τα αρχέγονα κύτταρα του οργανισμού, που είναι υπεύθυνα για διόρθωση πιθανής βλάβης που θα συμβεί στα αγγεία, χάνουν ένα σημαντικό μέρος αυτής της ικανότητας τουλάχιστον για 24 ώρες. Εννοείται πως οι συνέπειες του παθητικού καπνίσματος στα παιδιά είναι πολύ πιο δραματικές, γιατί είναι πολύ πιο ευαίσθητα απο τους μεγάλους στα προϊόντα του καπνίσματος. Έχει βρεθεί ότι παιδιά που ζουν στο ίδιο περιβάλλον με ενηλίκους που καπνίζουν, παθαίνουν πιο συχνά καρκίνο και υποφέρουν πιο συχνά από νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος σε σχέση με αυτά που ζουν σε περιβάλλον μη καπνιστών. Νικοτίνη έχει ανιχνευτεί στις τρίχες νεογνών που γεννήθηκαν ακόμη και από μητέρες που οι ίδιες δεν κάπνιζαν ήταν όμως παθητικές καπνίστριες! Φαίνεται λοιπόν πως οι συνέπειες από το παθητικό κάπνισμα για τα παιδιά αρχίζουν πριν ακόμη γεννηθούν. Ένας άλλος παράγοντας αναπτύξεως καρδιακής νόσου είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση. Η αστική ατμοσφαιρική ρύπανση έχει δυσμενή βραχυχρόνια και μακροχρόνια αποτελέσματα. Συστατικά του μολυσμένου ατμοσφαιρικού αέρα εισπνεόμενα μπορούν να προκαλέσουν οξειδωτικό στρες και φλεγμονή στους πνεύμονες και να ενεργοποιήσουν βιολογικούς μηχανισμούς στον οργανισμό ικανούς να υποκινήσουν ένα καρδιαγγειακό επεισόδιο. Οι βιολογικοί μηχανισμοί περιλαμβάνουν μεταβολές στο μηχανισμό πήξης του αίματος (θρόμβωση), αγγειακή δυσλειτουργία, καρδιακές αρρυθμίες, ανάπτυξη ή πρόοδο αθηροσκλήρυνσης, αστάθεια αθηρωματικής πλάκας, αύξηση αρτηριακής πίεσης και καρδιακής συχνότητας. Παχυσαρκία Νεοεμφανιζόμενα νοσήματα όπως το μεταβολικό σύνδρομο και η παχυσαρκία υπονομεύουν την υγεία και ιδιαίτερα αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων και καρκίνων, καθώς επίσης υπέρτασης, διαβήτη τύπου 2, άπνοιας και άλλων. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας το οποίο τείνει να πάρει διαστάσεις επιδημίας. Σήμερα στη χώρα μας ένα στα τέσσερα παιδιά (1 στα 4) είναι παχύσαρκα και περισσότερα είναι υπέρβαρα με καταστροφικές συνέπειες για την υγεία τους: κινδυνεύουν να έχουν χειρότερη υγεία και μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης απο την τρέχουσα γενιά των ενηλίκων! 17

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Η μεγαλύτερη δυσκολία για τη μείωση των πρόωρων θανάτων από έμφραγμα του μυοκαρδίου βρίσκεται στην αύξηση της παχυσαρκίας - ιδίως της παιδικής - η αδιάγνωστη ή και αθεράπευτη υπέρταση, ο αδιάγνωστος ή και μη ρυθμιζόμενος διαβήτης, το κάπνισμα και η αποχή από φυσικές δραστηριότητες. Υπέρταση, διαβήτης Εάν η αλλαγή του τόπου ζωής που περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή (όπως η μεσογειακή διατροφή), διακοπή του καπνίσματος και φυσική άσκηση δεν ελέγξει την υπέρταση, το διαβήτη ή την υπερχοληστεριναιμία, τότε πρέπει να πάρετε φαρμακευτική αγωγή σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού σας. Η καθιστική ζωή ανήκει στους παράγοντες κινδύνου που μπορείτε να τροποποιήσετε. Συχνή, μετρίου βαθμού άσκηση, όπως το σχετικά γρήγορο βάδισμα, ωφελεί την καρδιά και γενικότερα τον οργανισμό σας. Εάν ήδη πάσχετε από καρδιακό νόσημα, συμβουλευθείτε τον γιατρό σας πριν την έναρξη κάθε καινούργιας άσκησης ή έντονης φυσικής δραστηριότητας. Μερικά από τα οφέλη της άσκησης μπορεί να είναι: βελτίωση των συμπτωμάτων της καρδιακής ανεπάρκειας, ελάττωση του στρες, απώλεια βάρους, βελτίωση της κυκλοφορίας και μείωση της αρτηριακής πίεσης, μείωση των επιπέδων χοληστερόλης. Εάν κατά τη διάρκεια της άσκησης έχετε συμπτώματα όπως στηθάγχη (πόνο στο στήθος) ή δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή), συμβουλευθείτε το γιατρό σας. Το στρες είναι συνυφασμένο με το σύγχρονο τρόπο ζωής αλλά μπορείτε να το περιορίσετε, όπως και να περιορίσετε τις επιπτώσεις του οργανώνοντας τη ζωή και το χρόνο σας, ιεραρχώντας τις προτεραιότητες, υιοθετώντας φυσική άσκηση και τεχνικές αυτοσυγκέντρωσης και χαλάρωσης. Η υιοθέτηση υγιεινού τρόπου ζωής είναι η σωστή μέθοδος πρόληψης της στεφανιαίας νόσου και εν γένει των καρδιακών νοσημάτων. Δεν μπορείτε να αλλάξετε την ηλικία, το φύλο σας, ή την κληρονομικότητά σας, εν τούτοις μπορείτε να μειώσετε τον κίνδυνο εάν διακόψετε το κάπνισμα, υιοθετήσετε υγιεινή διατροφή με χαμηλά κορεσμένα λίπη και ελέγξετε το βάρος σας, περιορίσετε το στρες και ασκήστε συστηματικά και με μέτρο. Επίσης μειώνετε τον κίνδυνο ελέγχοντας την αρτηριακή σας πίεση (εάν είστε υπερτασικός), την χοληστερόλη και το σάκχαρο (εάν είστε διαβητικός). Καθιστική ζωή Έλεγχος του στρες 18

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ 4 Χειρουργική αντιμετώπιση \ Η ραγδαία εξέλιξη στην πρόοδο των εφαρμοσμένων επιστημών που σημειώθηκε στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, έδωσε νέα ώθηση στην καρδιοχειρουργική. Σήμερα αντιμετωπίζονται χειρουργικώς η στεφανιαία νόσος και οι επιπλοκές της, όπως είναι το οξύ έμφραγμα, η ανεπάρκεια της μιτροειδούς βαλβίδας, η μεσοκοιλιακή επικοινωνία, το ανεύρυσμα της αριστερής κοιλίας και το καρδιογενές shock. Η μεγάλη πρόοδος αυτής της περιόδου στον τομέα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των βιοϊατρικών επιστημών καθώς και των επιστημών της βιομηχανίας μετάλλων και πλαστικών οδηγούν στην κατασκευή των τεχνητών καρδιακών βαλβίδων, των ηλεκτρικών βηματοδοτών καθώς και πολλών διαγνωστικών μέσων και μεθόδων μηχανικής υποστήριξης της κυκλοφορίας του αίματος. Με την επινόηση και εφαρμογή -το 1953- του μηχανήματος της εξωσωματικής κυκλοφορίας, δίνεται η δυνατότητα να παρακαμφθεί η λειτουργία της καρδιάς και των πνευμόνων καθιστώντας τις καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις λιγότερο επικίνδυνες και πιο αποτελεσματικές. Η επέμβαση ανοιχτής καρδιάς πραγματοποιείται όταν η φυσιολογική λειτουργία της καρδιάς αλλάζει λόγω στεφανιαίας νόσου, βαλβιδοπαθειών ή άλλων καρδιακών νοσημάτων. Επέμβαση ανοικτής καρδιάς Ο όρος «επέμβαση ανοιχτής καρδιάς» αναφέρεται σε κάθε επέμβαση, κατά την οποία χρησιμοποιείται το μηχάνημα εξωσωματικής κυκλοφορίας. Αυτό το μηχάνημα αντικαθιστά την λειτουργία της καρδιάς ως αντλία και προσθέτει οξυγόνο για τους πνεύμονες, κατά την φάση της εγχείρησης που η καρδιά είναι σε παύση. 19

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Μια νέα τεχνική κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια και έχει σχεδόν αντικαταστήσει την προαναφερθείσα μέθοδο. Πρόκειται για την τεχνική της πάλλουσας καρδιάς. Η καρδιά δηλαδή εξακολουθεί να πάλλεται κατά τη διάρκεια της επέμβασης και ο ασθενής δεν χρειάζεται να μπει σε εξωσωματική κυκλοφορία και να ψυχθεί, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται σοβαρότατες και συχνές επιπλοκές στους εγχειριζόμενους και να συντομεύεται ο χρόνος ανάρρωσης. Οι επεμβάσεις της πάλλουσας καρδιάς είναι εγχειρήσεις επαναιμάτωσης των στεφανιαίων αγγείων χωρίς τη χρήση της εξωσωματικής κυκλοφορίας, δηλαδή χωρίς να χρειάζεται να συνδέσουμε τον ασθενή με το μηχάνημα που αναλαμβάνει τη λειτουργία της καρδιάς και των πνευμόνων (μηχανή εξωσωματικής κυκλοφορίας) και να σταματήσουμε την καρδιά, η οποία σε εγχειρήσεις πάλλουσας καρδιάς συνεχίζει να πάλλεται φυσιολογικά. Πάλλουσα καρδιά Η μέθοδος αυτή έχει πολλά πλεονεκτήματα όπως: Μείωση της θνητότητας και νοσηρότητας Ελάττωση του ποσοστού των νευροδιανοητικών διαταραχών και εγκεφαλικών επεισοδίων Ελάττωση της συστηματικής φλεγμονώδους αντίδρασης στον οργανισμό Ελάττωση των επιπτώσεων στη νεφρική λειτουργία του ασθενούς Μείωση των αιμορραγιών και των αναγκών μεταγγίσεων Μείωση του χειρουργικού χρόνου και του τραύματος στον ασθενή Την τελευταία δεκαετία πάνω από επτά χιλιάδες ασθενείς έχουν χειρουργηθεί με την προαναφερθείσα μέθοδο από τη χειρουργική ομάδα του κ. Α. Πίτση. 20 Μηχάνημα εξωσωματικής κυκλοφορίας.

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ Φίλτρο αυτομετάγγισης αίματος Ας σημειωθεί, ότι κατά την διάρκεια της επέμβασης, ο καρδιοχειρουργός ίσως κρίνει σκόπιμο να χρησιμοποιήσει το μηχάνημα αυτομετάγγισης του αίματος (cell saver). Πρόκειται για μια μηχανή φιλτραρίσματος του αίματος του ίδιου του ασθενούς, το οποίο χάνεται κατά τη διάρκεια του χειρουργείου. Χρησιμοποιούνται φίλτρα μιας χρήσεως και το αίμα μεταγγίζεται στον ασθενή. Είναι ασφαλέστερο, όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες, να χρησιμοποιείται το αίμα του ίδιου του ασθενούς, παρά αιμοδοτών, καθότι έτσι ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες μετάδοσης ασθενειών. Οι φιάλες αίματος οι οποίες έχουν ζητηθεί κατά την εισαγωγή σας, εάν δεν χρησιμοποιηθούν παραμένουν ως παρακαταθήκη στην τράπεζα αίματος στη διάθεση οποιουδήποτε ασθενούς τις χρειαστεί. Ας μη ξεχνάμε πως το αίμα είναι κοινωνικό αγαθό. Μηχανή και φίλτρο αυτομετάγγισης αίματος. 21

Κ Α Ρ Δ Ι Ο Χ Ε Ι Ρ Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ Αορτοστεφανιαία παράκαμψη (BYPASS) 5 Η στεφανιαία νόσος αποτελεί την κύρια αιτία θανάτου στο Δυτικό Κόσμο για τους άνδρες ηλικίας άνω των 45 ετών και τις γυναίκες άνω των 65 ετών. Το συχνότερο αίτιο στεφανιαίας νόσου είναι η αθηροσκλήρυνση, η οποία χαρακτηρίζεται από την παρουσία ειδικών βλαβών του αρτηριακού τοιχώματος που μπορεί να προκαλέσουν στένωση ή αιφνίδια απόφραξη του αυλού μιας στεφανιαίας αρτηρίας με συνέπεια μυοκαρδιακή ισχαιμία ή νέκρωση. Για την εκτίμηση της στεφανιαίας νόσου υπάρχουν στη διάθεσή μας σύγχρονες διαγνωστικές μέθοδοι με τις οποίες μπορούμε να επιβεβαιώσουμε την πάθηση, (στεφανιογραφία), καθώς επίσης να εκτιμήσουμε τη λειτουργικότητα της αριστερής κοιλίας, η οποία καθορίζει ως ένα βαθμό τη χειρουργική θνησιμότητα και το απώτερο αποτέλεσμα μετά την επαναιμάτωση του μυοκαρδίου. Η αορτοστεφανιαία παράκαμψη (bypass), είναι το πιο σύνηθες χειρουργείο καρδιάς που γίνεται σήμερα. Είναι δοκιμασμένο στο χρόνο και εξαιρετικά ασφαλές και αποτελεσματικό. Ο σκοπός του χειρουργείου είναι να παρακάμψει τα σημεία των στεφανιαίων που παρουσιάζουν στένωση για την καλύτερη επαναιμάτωση του καρδιακού μυός. Το χειρουργείο μπορεί να διαρκέσει από δύο έως έξι ώρες, ανάλογα με τον αριθμό των παρακάμψεων (bypasses) που χρειάζεσθε. Ο γιατρός εκτιμά πολύ προσεκτικά την γενική κατάσταση της καρδιάς σας προκειμένου να διαγνώσει το δικό σας πρόβλημα. Bypass Οι αρτηρίες που διατρέχουν την καρδιά σας είναι τόσο μοναδικές όσο και τα δαχτυλικά σας αποτυπώματα, γι αυτό και ποτέ δύο περιπτώσεις ασθενών δεν είναι ίδιες. 22

ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ Εάν λοιπόν δημιουργηθεί στένωση σε μία ή περισσότερες στεφανιαίες αρτηρίες που μπορεί να αποβεί μοιραία, παρουσιαστεί στηθάγχη η οποία δε βελτιώνεται με φαρμακευτική αγωγή ή υπάρξουν επιπλοκές μετά από έμφραγμα του μυοκαρδίου τότε η χειρουργική αντιμετώπιση ίσως να είναι η μόνη λύση. Μοσχεύματα Ο σκοπός του χειρουργείου είναι να παρακαμφθεί κάθε αποφραγμένη αρτηρία με ένα υγιές αγγείο. Η παράκαμψη επιτυγχάνεται με τη συρραφή ενός μοσχεύματος μεταξύ της αορτής και των νοσούντων αρτηριών, λίγο πιο κάτω από το αποφραγμένο σημείο. Μπορεί να χρειαστείτε μία ή περισσότερες παρακάμψεις ανάλογα με τον αριθμό των στενώσεων που έχετε και την έκταση του καρδιακού μυός που επηρεάζουν. Στο παρελθόν χρησιμοποιούσαν κυρίως φλεβικά μοσχεύματα που τα έπαιρναν από το πόδι, αλλά σήμερα προτιμώνται τα αρτηριακά (μαστικές αρτηρίες ή έσω θωρακικές αρτηρίες) που τα παίρνουμε από το στήθος, γιατί έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής, ενώ αντιθέτως η μέση διάρκεια ζωής των φλεβικών είναι 5-15 χρόνια. Όταν χρησιμοποιείται φλεβικό μόσχευμα από το πόδι, η μια άκρη αναστομώνεται (ράβεται) στην αορτή και η άλλη μετά τη στένωση της στεφανιαίας αρτηρίας. Η λήψη του φλεβικού μοσχεύματος από το πόδι σας δεν εμποδίζει την ροή του αίματος σ αυτή την περιοχή, ούτε την ικανότητα της βάδισης. Όταν χρησιμοποιείται η έσω μαστική αρτηρία, η μια άκρη παραμένει προσαρτημένη σε ένα κλάδο της αορτής και η άλλη άκρη αναστομώνεται μετά την στένωση της στεφανιαίας αρτηρίας. Ένα άλλο μόσχευμα που χρησιμοποιείται τακτικά είναι η κερκιδική αρτηρία η οποία παρασκευάζεται από το χέρι του ασθενούς. Μακροχρόνιες μελέτες έχουν δείξει αποτελέσματα ανάλογα των φλεβικών μοσχευμάτων. Ας σημειωθεί ότι η παρασκευή τόσο της μαστικής όσο και της κερκιδικής αρτηρίας γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην επηρεάζεται η αιμάτωση των σημείων του σώματος από όπου ελήφθησαν. Οξυγονωμένο αίμα ρέει δια μέσου του μοσχεύματος στον καρδιακό μυ. Η επαναιμάτωση που επιτυγχάνεται με αυτόν τον τρόπο βελτιώνει την καρδιακή λειτουργία και ανακουφίζει από τον στηθαγχικό πόνο. Σήμερα είναι δυνατός ο διεγχειρητικός έλεγχος της ροής των μοσχευμάτων με ειδική συσκευή (Medistim Flowmeter) για την εξασφάλιση της βατότητας των μοσχευμάτων. 23