ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ Κούβαρης Νικόλας ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2010

Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή...3 Θεωρητικό Πλαίσιο..5 1. Προσβασιμότητα....5 1.1 Νησί και νησιωτικότητα......5 1.2 Αποµόνωση και Περιφερειακότητα.....7 1.3 Ελκυστικότητα.....9 2. Υπηρεσίες..10 2.1 Γενικά στοιχεία....10 2.2 Οι υπηρεσίες μπορεί να είναι δημόσιες ή ιδιωτικές....11 2.3 Παροχή υπηρεσιών......12 2.4 Μεταφορές.......13 2.5 Επιλογή και κατηγοριοποίηση των υπηρεσιών.....14 Μέθοδος Δεδομένα...15 1.1Ερώτημα...15 1.2 Περιοχές Μελέτης...15 1.3 Υπηρεσίες....17 1.4 Πρόσβαση των κατοίκων στις υπηρεσίες...18 1.5 Δεδομένα Εργαλεία...20 Αποτελέσματα..21 Συμπεράσματα.........29 Βιβλιογραφία...31 2

Εισαγωγή Στην παρούσα εργασία γίνεται μία προσπάθεια προκειμένου να υπολογιστεί και να αποτυπωθεί η δυσκολία πρόσβασης σε μια σειρά από απαραίτητες για την διαβίωση, καθημερινή και μη, υπηρεσίες σε τρεις απομακρυσμένες περιοχές, που χαρακτηρίζονται από διαφορετικού τύπου απομόνωση: ένα νησί - δήμο σχετικά μικρού μεγέθους, ένα τοπικό διαμέρισμα σε ένα μεγάλο νησί και ένα τοπικό διαμέρισμα στην ηπειρωτική Ελλάδα. Διαλέξαμε να συγκρίνουμε δύο διαφορετικές νησιωτικές περιοχές με μία ηπειρωτική περιοχή, επιδιώκοντας να διαφέρουν σε ό,τι αφορά τη θέση τους στο χώρο και τη σχέση σύνδεσής τους με μητροπολιτικές περιοχές. Πρόκειται για το δήμο Αστυπάλαιας, το τοπικό διαμέρισμα Ερεσσού του δήμου Ερεσσού Άντισσας στη Λέσβο και το τοπικό διαμέρισμα Κλειτορίας του δήμου Λευκασίου στην Αχαΐα. Οι παραπάνω περιοχές επιλέχθηκαν ώστε να είναι συγκρίσιμες με βάση κάποια κοινά χαρακτηριστικά ομοιότητας όπως ο πληθυσμός και η απόστασή τους από τον Πειραιά. Ο τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται η παραπάνω προσπάθεια, είναι ο υπολογισμός της εικονικής απόστασης και η σύγκρισή της με την πραγματική (δείκτης προσβασιμότητας) σε ότι αφορά την πρόσβαση σε κάθε μία υπηρεσία από τους κατοίκους των απομονωμένων περιοχών. Όλες, γενικά, οι πόλεις - χωριά με μικρό πληθυσμό που βρίσκονται μακριά από μητροπολιτικές περιοχές παρουσιάζουν πρόβλημα σχετικά με την προσβασιμότητα των κατοίκων τους σε υπηρεσίες. Ακόμη περισσότερο αυτό συναντάται στα νησιά καθώς παρουσιάζουν μια σειρά από χαρακτηριστικά που διογκώνουν το πρόβλημα αυτό. Όπως αναφέρει και ο Σπιλάνης (2002), τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών, δηλαδή το μικρό μέγεθος και η φυσική απομόνωση, συνεπάγονται αυξημένο κόστος λειτουργίας για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά και γενικότερα τόσο για τον ιδιωτικό όσο και για τον ευρύτερο δημόσιο τομέα στην προσπάθεια του για παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Πέρα όμως από τα οικονομικά μεγέθη, θα μας απασχολήσει ο όρος «ελκυστικότητα». Η ελκυστικότητα μιας περιοχής διαπιστώνεται από τη δυνατότητα που έχει η περιοχή αυτή να προσελκύει οικονομικές δραστηριότητες και ανθρώπους να εγκατασταθούν σ αυτή. Ωστόσο σύμφωνα με τις κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις τόσο στον ελληνικό όσο και στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο θα λέγαμε ότι οι περιοχές για τις οποίες μιλάμε, έχουν χαμηλή ελκυστικότητα. 3

Μέσα στο συγκεκριμένο θεωρητικό πλαίσιο, σκοπός της εργασίας είναι ο υπολογισμός, η σύγκριση και ο σχολιασμός του δείκτη προσβασιμότητας σε υπηρεσίες για τους κατοίκους των περιοχών που αναφέραμε, προκειμένου να εκτιμηθεί ο βαθμός απομόνωσης και η δυσκολία πρόσβασης σε αυτές. Αφού λοιπόν εισαχθούν κάποιες έννοιες σχετικές με το θέμα της εργασίας, όπως οι όροι προσβασιμότητα, νησιωτικότητα, απομόνωση, περιφερειακότητα και ελκυστικότητα, καθώς και μία ανάλυση σχετικά με το τι είναι υπηρεσίες, παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε καθώς και τα αποτελέσματα που προέκυψαν. Τέλος σχολιάζονται, συζητιούνται και ερμηνεύονται τα αποτελέσματα. 4

Θεωρητικό Πλαίσιο 1. Προσβασιμότητα Το πρώτο σκέλος της εργασία μας αναφέρεται στον όρο προσβασιμότητα και σχετίζεται πιο συγκεκριμένα με την πρόσβαση των κατοίκων σε απαραίτητες για τους ίδιους υπηρεσίες προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τους. Στο κεφάλαιο αυτό λοιπόν, θα αναλυθεί ο όρος προσβασιμότητα, κυρίως για τις νησιωτικές περιοχές, μέσα από έννοιες όπως είναι η νησιωτικότητα, η απομόνωση, η περιφερειακότητα και η ελκυστικότητα. Ο όρος προσβασιμότητα είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το βαθμό στον οποίο ένα προϊόν, συσκευή, υπηρεσία, ή το περιβάλλον είναι προσβάσιμη από μια ομάδα ανθρώπων. Στη δική μας περίπτωση η έννοια της προσβασιμότητας αναφέρεται στο βαθμό απομόνωσης των κατοίκων μιας περιοχής λόγο της χώρο-χρονικής απόστασης τους από ένα αγαθό ή μια υπηρεσία. Γενικότερα γνωρίζουμε ότι η προσβασιμότητα σε αγαθά και υπηρεσίες για τους κατοίκους των νησιών και κυρίως των μικρών, είναι δύσκολη από τη στιγμή που δεν υπάρχουν πάνω στο νησί. Η προσβασιμότητα σε αγαθά και υπηρεσίες είναι πολύ ουσιαστική για ένα κάτοικο και παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ποιότητα ζωής του, αλλά και γενικότερα στο χαρακτήρα του νησιού. 1.1 Νησί και νησιωτικότητα Η γεωγραφική προσέγγιση σύμφωνα µε τα κλασικά γεωγραφικά κριτήρια, ορίζει ως νησί ένα τμήμα ξηράς που βρέχεται ολόγυρα από τα νερά ωκεανού, θάλασσας, λίμνης ή ποταμού. Η Eurostat ορίζει ως νησί ένα χώρο εκτάσεως τουλάχιστον ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου, που κατοικείται μόνιμα από πληθυσμό άνω των πενήντα κατοίκων, χωρίζεται από την ευρωπαϊκή ήπειρο µε υδάτινο διάδρομο πλάτους τουλάχιστον 1 χλμ, δεν συνδέεται µε σταθερό µέσο µε την ηπειρωτική Ευρώπη (τούνελ, γέφυρα) και τέλος δεν περιλαμβάνει πρωτεύουσα κράτους. Ο ορισμός της Eurostat συντελεί στη 5

δημιουργία στατιστικά επαρκών χωρικών και κοινωνικο οικονομικών μονάδων για την εφαρμογή πολιτικής, γι αυτό και καλείται ταυτόχρονα και στατιστικός ορισμός. Μελετώντας κανείς νησιά και νησιωτικές περιοχές καλείται να απαντήσει στο αν η νησιωτικότητα είναι μειονεξία ή αξιοποιήσιμη ιδιαιτερότητα. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι τα νησιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των λιγότερο αναπτυγμένων περιφερειών της σε τέτοιο βαθμό ώστε η ίδια η Κοινότητα να τα κατατάσσει στις προβληματικές περιοχές και η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή στις μειονεκτικές. Πιο πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέταξε τα νησιά μαζί µε τις ορεινές και τις αραιοκατοικημένες περιοχές στις περιοχές µε μόνιμα φυσικά εμπόδια (Σπιλάνης, 2002). Πράγματι, εξετάζοντας τους δείκτες που αφορούν το κατά κεφαλή ακαθάριστο προϊόν και τη διάρθρωσή του ανά τομέα, τη δημογραφία, την απασχόληση, το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων, την παραγωγικότητα, την πραγματοποιούμενη έρευνα, το επενδεδυμένο κεφάλαιο, τον αριθμό νέων προϊόντων κλπ διαπιστώνει κανείς ότι, µε ελάχιστες εξαιρέσεις τα νησιά παρουσιάζουν εδώ και αρκετές δεκαετίες σημαντικές διαφορές µε τις ευρωπαϊκές ηπειρωτικές περιφέρειες, ενώ έντονα είναι τα χαρακτηριστικά της υπανάπτυξης σ αυτά. Σχετικά µε την αναγνώριση και ουσιαστικά νομική κατοχύρωση της ιδιαιτερότητας των νησιών ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση στη νέα συνθήκη του Amsterdam (Ιούνιος 1997) αναγνώρισε και επίσηµα την ιδιαιτερότητα του νησιωτικού χώρου συμπεριλαμβάνοντας σχετική διάταξη στο άρθρο 130 Α (2 η παράγραφο) και υιοθετώντας ειδική δήλωση στη συνθήκη, μετά από πρόταση της Ελληνικής Κυβέρνησης, καλώντας για λήψη ειδικών μέτρων που θα βοηθήσουν στην καλύτερη ενσωµάτωση των νησιών στην ενιαία εσωτερική αγορά κάτω από δίκαιες προϋποθέσεις.» Το ίδιο έκανε και η Ελλάδα µε τη πρόσφατη τροποποίηση του Συντάγµατος (άρθρο 101 ερµηνευτική δήλωση) (Σπιλάνης 2002). Επομένως, η έννοια της νησιωτικότητας, σύμφωνα με τους Σπιλάνη, Κίζο (2003) συνθέτεται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: 1. Μικρό μέγεθος, τόσο ως προς την έκταση, όσο και ως προς τον πληθυσμό. Το μικρό μέγεθος συνεπάγεται περιορισμένη ποικιλία και ποσότητα φυσικών πόρων, μικρή αγορά, και περιορισμένη φυσική, οικονομική και κοινωνική φέρουσα ικανότητα. 6

2. Απομόνωση. Τα νησιά εξ ορισμού είναι απομονωμένα λόγω της ασυνέχειας του χώρου. Το αποτέλεσμα είναι αυξημένο κόστος σε όλες τις οικονομικές λειτουργίες που λαμβάνουν χώρα σε αυτά, 3. Ιδιόμορφο πολιτιστικό περιβάλλον. Η απομόνωση και οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι, δημιουργούν απομονωμένες κοινότητες με ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, τρόπους ζωής και συστήματα διαχείρισης των περιορισμένων αυτών πόρων. 4. Ιδιαίτερη βιωματική ταυτότητα των νησιών. Η βιωματική ταυτότητα, αναφέρεται στις συμβολικές και ψυχολογικές διαστάσεις των κατοίκων των νησιών και στους τρόπους με τους οποίους οι κάτοικοι και οι επισκέπτες τους αντιλαμβάνονται τα συμβολικά χαρακτηριστικά τους. Έτσι, πχ. η εικόνα των νησιών του Αιγαίου, όπως προβάλλεται στα κείμενα των σχολικών εγχειριδίων, παρουσιάζεται με δύο πρόσωπα : ως ελκυστικοί τόποι διακοπών το καλοκαίρι και ως απωθητικά μέρη απομόνωσης το χειμώνα. 1.2 Αποµόνωση και Περιφερειακότητα Ακόµη και ετυµολογικά η έννοια του νησιού παραπέµπει στην αποµόνωση. Στα λατινικά insula και μετέπειτα στα ιταλικά isola ως ρίζα του ρήµατος isolare = αποµονώνω. Σύµφωνα µε τον Eskelinen H. «η περιφερειακότητα χαρακτηρίζεται από τρεις παράγοντες: την απόσταση που χωρίζει μια περιφέρεια από άλλες και την οδηγεί σε ένα καθεστώς γεωγραφικής αποµόνωσης, την διαφορετικότητα της, παράγοντας ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις σηµαίνει οικονοµική ή και πολιτιστική καθυστέρηση και την εξάρτησή της από αποφάσεις που λαµβάνονται σε άλλες Κεντρικές περιφέρειες.» (Σπιλάνης 2002). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορίζει ως περιφερειακές τις παραµεθόριες και παράκτιες περιοχές λόγω του ότι βρίσκονται μακριά από τα μητροπολιτικά κέντρα οικονοµικών, διοικητικών και πολιτικών αποφάσεων της χώρας τους, αλλά και εξαιτίας του διαφορετικού κοινωνικο - οικονοµικού συστήµατος που επικρατεί στις γειτονικές τους χώρες εκτός Ενωµένης Ευρώπης και περιορίζει κατά συνέπεια τις δραστηριότητες τους. Με βάση τα παραπάνω έχει υιοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένας σύνθετος δείκτης (συνάρτηση δηµογραφικών, οικονοµικών και γεωγραφικών δεικτών) 7

για τη μέτρηση του βαθµού περιφερειακότητας. Αυτός δείχνει ότι «σε σχέση µε τον κοινοτικό µέσο όρο (100) ο δείκτης περιφερειακότητας για τα νησιά της Ελλάδας είναι κατώτερος του 36, ενώ η Μαδέρα και οι Αζόρες πλησιάζουν το 20. Όλα πάντως τα νησιά της ΕΕ εµφανίζουν μεγάλους δείκτες περιφερειακότητας (Σπιλάνης 2002). Τα νησιά του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου παρουσιάζουν όλες αυτές τις ιδιαιτερότητες και συγκεκριµένα: Η πλειοψηφία των νησιών του Αιγαίου χαρακτηρίζεται από το ότι λόγω, της γεωγραφικής θέσης τους, βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τα οικονοµικά και πολιτικά κέντρα αποφάσεων τόσο χιλιοµετρικά όσο και χρονικά. Φυσική απομόνωση από τη ηπειρωτική χώρα. Ασυνέχεια και κατακερµατισµός του χώρου. Διπλή νησιωτικότητα: Τα μικρότερα νησιά (π.χ. Λειψοί, Ψαρά κλπ.) συνήθως εµφανίζουν µια σχέση εξάρτησης µε κάποιο μεγάλο νησί που βρίσκεται σε μικρότερη απόσταση από την ηπειρωτική χώρα και λειτουργούν δορυφορικά ως προς αυτό. Σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν άµεση σύνδεση µε την ηπειρωτική χώρα, αλλά µέσω ενός μεγάλου νησιού που λειτουργεί ως «τοπικό» κέντρο. Έλλειψη ενδοπεριφερειακών συνδέσεων. Τα νησιά των περιφερειών βορείου και νοτίου Αιγαίου είναι εξαρτηµένα από τη μητρόπολη της Αθήνας. Οι θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές από και προς τα νησιά γίνονται ακτινικά µε κέντρο την Αθήνα. Περιφερειακά κέντρα μειωμένης ισχύος. Αδυναµία δηµιουργίας ισχυρών περιφερειακών, κοµβικών, συγκοινωνιακών, διοικητικών, παραγωγικών κέντρων στα νησιά του Αιγαίου, σε αντίθεση µε ότι συµβαίνει στις ηπειρωτικές περιοχές. 8

1.3 Ελκυστικότητα Η ελκυστικότητα μιας περιοχής διαπιστώνεται από τη δυνατότητα που έχει η περιοχή αυτή να προσελκύει οικονοµικές δραστηριότητες και ανθρώπους για εγκατάσταση σ αυτήν. Μια µη ελκυστική περιοχή, όχι µόνο δεν προσελκύει νέες δραστηριότητες, αλλά έχει την τάση να χάνει και αυτές που προϋπήρχαν οι οποίες για διάφορους λόγους είτε διακόπτουν τη λειτουργία τους, είτε μεταφέρονται σε περιοχές που προσφέρουν όσα χρειάζονται για να συνεχίσουν την λειτουργία τους και να αναπτυχθούν περισσότερο. Όσον αφορά τους ανθρώπους μια περιοχή ορίζεται θεωρητικά ελκυστική αν οι τομείς υγείας, παιδείας, πολιτισµού, αθλητισµού, ψυχαγωγίας, επικοινωνίας, πληροφόρησης κ.τ.λ. βρίσκονται στο επίπεδο που θεωρούν ικανοποιητικό έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα ζωής που επιθυμούν (Σπιλάνης 2002). Κατά συνέπεια, η περιφερειακότητα και ο βαθµός αποµόνωσης μιας περιοχής, αποτελεί μια σημαντική παράμετρο που επηρεάζει την ελκυστικότητά της και γι αυτό είναι αναγκαίο να μελετηθεί. Ωστόσο, η περιοχή του Αιγαίου χαρακτηρίζεται από ορισµένες ιδιαιτερότητες που συνθέτουν ένα μοναδικό περιβάλλον, προσδιορίζουν ένα γεωγραφικό χώρο αυθεντικό όχι µόνο στα πλαίσια της Μεσογειακής λεκάνης αλλά σε ευρωπαϊκό και παγκόσµιο επίπεδο. Η ανάµιξη των χαρακτηριστικών της νησιωτικότητας, της περιφερειακότητας, της διασποράς, της συνοριακότητας, της βαθιάς παράδοσης και της συνεχούς ιστορικής - πολιτισµικής παραγωγής συνθέτουν την εικόνα του ελληνικού αρχιπελάγους. Βέβαια η ελκυστικότητα της περιοχής αυτής δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την προσπελασιµότητα του γεωγραφικού χώρου της, αλλά από κάθε παράγοντα κοινωνικό, οικονοµικό, πολιτικό, δηµογραφικό, τεχνολογικό και πολιτισµικό, ενδογενή και εξωγενή. 9

2. Υπηρεσίες Το δεύτερο σκέλος της εργασίας αναφέρεται στις υπηρεσίες. Έτσι λοιπόν στο παρόν κεφάλαιο δίνονται πληροφορίες γενικά για τις υπηρεσίες αλλά και με ποιο τρόπο επιλέξαμε μια σειρά από υπηρεσίες για την έρευνά μας και πώς τις κατατάξαμε σε τρεις κατηγορίες. Οι υπηρεσίες σχετίζονται με την ποιότητα διαβίωσης του πληθυσμού σε μια περιοχή. Η ποιότητα αυτή σχετίζεται με το συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο και διαφοροποιείται τόσο γεωγραφικά, όσο και χρονικά. Έτσι, διαφορετικά ορίζεται η ποιότητα διαβίωσης σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου σήμερα, αλλά και τα σχετικά κριτήρια έχουν αλλάξει σημαντικά σε σχέση με παλαιότερες περιόδους. 2.1 Γενικά στοιχεία Χρησιμοποιούμε τον όρο υπηρεσίες για να χαρακτηρίσουμε όσες δραστηριότητες ανήκουν στον τριτογενή τομέα της οικονομίας. Οι υπηρεσίες κατατάσσονται συνήθως σε οκτώ κατηγορίες (Αγγελίδης 2000): 1. Τη δημόσια διοίκηση, δηλαδή όλες τις διοικητικές υπηρεσίες που εξαρτώνται από τα διάφορα υπουργεία. 2. Τις υπηρεσίες των τραπεζών. 3. Τις εμπορικές υπηρεσίες, δηλαδή το σύνολο του μηχανισμού διανομής των αγαθών. 4. Τις υπηρεσίες εκπαίδευσης (όχι το διοικητικό μηχανισμό του Υπ. Παιδείας αλλά τα δημοτικά σχολεία, τα γυμνάσια λύκεια, τα Πανεπιστήμια κλπ.). 5. Τις υπηρεσίες πολιτισμού. 6. Τις υπηρεσίες αναψυχής. 7. Τις υπηρεσίες υγείας. 8. Αυτές που περιλαμβάνουν όλους όσους παρέχουν συμβουλές σε πρόσωπα ή επιχειρήσεις που πρέπει να πάρουν αποφάσεις (όπως οι δικηγόροι, οι διαφημιστές, οι φορολογικοί σύμβουλοι κλπ.). 10

2.2 Οι υπηρεσίες μπορεί να είναι δημόσιες ή ιδιωτικές: α. Δημόσιες υπηρεσίες Δεν αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο τον όρο δημόσιες υπηρεσίες. Ορισμένοι θεωρούν ως δημόσιες υπηρεσίες αυτές που παρέχονται ή χρηματοδοτούνται από τον δημόσιο τομέα. Για άλλους, το βασικό κριτήριο είναι εάν παρέχονται υπέρ του δημόσιου συμφέροντος. Και πρόκειται για δύο μόνον από τους πολυάριθμους ορισμούς που έχουν δοθεί στο πλαίσιο της περίπλοκης συζήτησης για το θέμα αυτό. Στη δικτυακή πύλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης europa.eu δίνονται δύο ορισμοί όσον αφορά την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας: ενίοτε σημαίνει τον οργανισμό παραγωγής της υπηρεσίας, ενώ άλλοτε αναφέρεται στην αποστολή κοινής ωφέλειας που έχει ανατεθεί στον οργανισμό αυτό. Οι ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση της οικονομικής στασιμότητας, του κοινωνικού αποκλεισμού και της απομόνωσης, να ενισχύσουν την κοινωνική και εδαφική συνοχή και να βελτιώσουν τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και την εξωτερική ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Οι υψηλής ποιότητας δημόσιες υπηρεσίες ανοικτές και διαφανείς, με ισότιμη πρόσβαση για όλους αποτελούν, ως εκ τούτου, ουσιαστικές συνιστώσες του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε πως μια τέτοια ποιοτική δημόσια υπηρεσία αποτελεί πλέον η ηλεκτρονική διακυβέρνηση γνωστή ως e-government. Πιστεύουμε πως η πρόσβαση των κατοίκων των περιοχών της μελέτης μας στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση, θα διευκόλυνε αισθητά τις καθημερινές συναλλαγές τους αλλά και γενικότερα θα αναβάθμιζε την ποιότητα της ζωής τους. Ωστόσο η ηλεκτρονική διακυβέρνηση δεν συμπεριλήφθηκε στις υπηρεσίες που μελετώνται εδώ, καθώς το επίπεδο χρήσης των υπηρεσιών της είναι προς το παρόν τουλάχιστον αμελητέο. Οι δημόσιες υπηρεσίες εξυπηρετούν το σύνολο της εθνικής κοινότητας και εξαρτώνται από το σύνολο του εθνικού εισοδήματος κάθε χώρας. Οι πολίτες πληρώνουν τις σχετικές δαπάνες διαμέσου των φόρων (άμεσων και έμμεσων). Εφόσον αυτές οι υπηρεσίες δεν πληρώνονται άμεσα από το χρήστη (πελάτη) μπορούν να εγκατασταθούν σε περιοχές που διαφέρουν σημαντικά από την άποψη του επιπέδου ζωής (μειονεκτικές περιοχές). Οι δημόσιες υπηρεσίες μπορεί να χωροθετηθούν με πιο 11

«ενεργητικό τρόπο» σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της αντίστοιχης κυβερνητικής πολιτικής, ώστε να ενισχυθούν κάποια υποβαθμισμένα κέντρα και να αποφορτιστούν άλλα. β. Ιδιωτικές υπηρεσίες Αντίθετα μια ιδιωτική επιχείρηση υπηρεσιών που εγκαθίσταται κάπου, πρέπει να είναι σίγουρη ότι θα έχει αρκετούς πελάτες που να έχουν την δυνατότητα να την πληρώσουν, εφόσον επιδιώκει να έχει κέρδος. 2.3 Παροχή υπηρεσιών Η παροχή υπηρεσιών είναι οικονομικός όρος που αναφέρεται στον χαρακτήρα του αγαθού που παρέχεται από επιχειρήσεις τριτογενούς παραγωγής, δηλαδή από επιχειρήσεις που δεν προσφέρουν κάποιο υλικό προϊόν, πρωτογενές ή μεταποιημένο π.χ. αγροτικό, βιοτεχνικό ή βιομηχανικό, αλλά παρέχουν στους πελάτες τους υπηρεσίες. Οι παροχές υπηρεσιών αποτελούν τη δεύτερη σπουδαία κατηγορία των οικονομικών αγαθών μετά τα υλικά αγαθά. Τέτοιες υπηρεσίες ενδεικτικά είναι οι παρεχόμενες από ελεύθερους επαγγελματίες καθώς και οι επιχειρησιακά οργανωμένες π.χ. διαφημιστικές, εκπαιδευτικές, οικοδομικές, τροφοδοσίας και καθαρισμού, κτηματομεσιτικές, μεταφορικές, τουριστικές, τραπεζικές υπηρεσίες, υγείας κλπ., όπως επίσης και όλο το εμπόριο διανομής αγαθών χονδρικού και λιανικού εμπορίου. Οι υπηρεσίες, συνολικά, δημιουργούν εξάρτηση του κέντρου και της περιφέρειας. Για παράδειγμα ο κάτοικος ενός χωριού επιδιώκει να εξυπηρετηθεί κατά σειρά από τις υπηρεσίες του πιο κοντινού μικρού κέντρου, μετά από εκείνες που ανήκουν σε ένα περισσότερο απομακρυσμένο κέντρο όταν είναι πιο σπάνιες και τέλος από το περιφερειακό κέντρο ή την πρωτεύουσα όταν πρόκειται για μια πολύ σπάνια υπηρεσία που δεν υπάρχει στην κοντινή περιοχή. 12

2.4 Μεταφορές Για τον υπολογισμό του δείκτη προσβασιμότητας των περιοχών που μας απασχολούν στην εργασία αυτή αναφερόμαστε στον τομέα των μεταφορών ανεξάρτητα από το γεγονός ότι εντάσσεται στον ευρύτερο τριτογενή τομέα των υπηρεσιών. Παρατηρήσαμε ότι το σύστημα μεταφορών παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των εννοιών της απομόνωσης, της νησιωτικότητας και της περιφερειακότητας, καθώς η εξέλιξή του συνέβαλε σημαντικά στη διαμόρφωση της δομής του ελλαδικού χώρου. Συγκεκριμένα για την εργασία μας βρήκαμε χρήσιμες τις παρακάτω παρατηρήσεις, όσον αφορά: 1 ον Οδικό δίκτυο Οι περιορισμένες δυνατότητες των αξόνων που συνδέουν τα υποκέντρα των νομών μεταξύ τους, με το κέντρο του νομού και με το κέντρο της περιφέρειας. Η έλλειψη και η χαμηλή ποιότητα των δρόμων που συνδέουν τους μικρούς οικισμούς με τα υποκέντρα, όπως και η έλλειψη αγροτικών δρόμων 2 ον Λιμάνια και τα αεροδρόμια Όσον αφορά τα λιμάνια και τα αεροδρόμια επισημαίνεται, ότι η λογική της λειτουργίας τους τροφοδοτεί τον συγκεντρωτισμό του άξονα Θεσσαλονίκης - Αθήνας Πάτρας και αντίστροφα. Τονίζεται στον τομέα των λιμανιών: Ο υπερσυγκεντρωτισμός στον Πειραιά, αλλά και σε άλλα λιμάνια του «βασικού άξονα ανάπτυξης» (Θεσσαλονίκη, Βόλος, Ελευσίνα, Πάτρα). Η έλλειψη εξειδίκευσης των μικρότερων λιμανιών της χώρας. Η έλλειψη ικανοποιητικής διεθνούς δικτύωσης για την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της θέσης της χώρας στην Μεσόγειο. Το χαμηλό επίπεδο οργάνωσης και λειτουργικότητας. 13

2.5 Επιλογή και κατηγοριοποίηση των υπηρεσιών Η ύπαρξη υπηρεσιών στα νησιά είναι πολύ σημαντική, καθώς είναι ο μόνος τρόπος να είναι εύκολα προσβάσιμες από τους κατοίκους τους. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε ότι στην παρούσα εργασία δεν μετράμε την ποιότητα των υπηρεσιών, αλλά μόνο την ύπαρξή τους στις περιοχές μελέτης. Στην παρούσα εργασία επιλέχτηκαν μια σειρά από υπηρεσίες και χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες. Οι κατηγορίες αυτές δημιουργήθηκαν με βάση τη συχνότητα χρήσης και την σημαντικότητα των υπηρεσιών. Έτσι προέκυψαν οι εξής κατηγορίες: 1. Οι υπηρεσίες βάσης, δηλαδή οι υπηρεσίες με την μεγαλύτερη συχνότητα χρήσης και την μεγαλύτερη σημαντικότητα (κάλυψη καθημερινών - βασικών αναγκών π.χ. Αρτοποιείο). 2. Οι ενδιάμεσες υπηρεσίες, δηλαδή οι υπηρεσίες που έχουν μικρότερη συχνότητα χρήσης και συνήθως μικρότερη σημαντικότητα από την προηγούμενη κατηγορία (π.χ. ένδυση, υπόδηση). 3. Οι ανώτερες υπηρεσίες με τη μικρότερη συχνότητα χρήσης και τη μικρότερη σημαντικότητα (π.χ. κινηματογράφος). Πίνακας 1: Κατηγοριοποίηση των υπηρεσιών Κατηγορία Υπηρεσίες Υπηρεσίες Βάσης Αρτοποιείο, Βενζινάδικο, Γιατρός, Διατροφή (μίνι μάρκετ,) Εστίαση-Καφέ, Ηλεκτρολόγος, Ψιλικά - Τσιγάρα, ΚΕΠ, Κομμωτήριο, Κρεοπωλείο, Νοσοκόμος, Ξυλουργός, Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, Συνεργείο αυτοκινήτων, Ταχυδρομείο, Τράπεζα, Υδραυλικός, Φαρμακείο Ενδιάμεσες Αθλητισμός, Αστυνομία, Βιβλιοπωλείο, Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Διεύθυνση Γεωργίας, Δικαστήριο, Είδη σπιτιού, Ένδυση, Έπιπλα, Εφορία,Ηλεκτρικά είδη, Κέντρο Υγείας, Κτηνίατρος, Νομαρχιακές υπηρεσίες, Πυροσβεστική, Οδοντίατρος, Πολεοδομία, Σούπερ μάρκετ, Συμβολαιογράφος, Υποδηματοποιείο, Φυσιοθεραπευτής Ανώτερες Εφετείο, Ιατρικές εξετάσεις, Κινηματογράφος / θέατρο, Νοσοκομείο, Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 14

Μέθοδος Δεδομένα 1.1 Ερώτημα Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται λεπτομερώς όλα τα βήματα που ακολουθήθηκαν προκειμένου να βρεθούν τα αποτελέσματα. Πιο συγκεκριμένα υπολογίσαμε την εικονική απόσταση ανά υπηρεσία για κάθε μια από τις περιοχές μελέτης προκειμένου να βρούμε τη δυσκολία πρόσβασης σε αυτές και να τις συγκρίνουμε μεταξύ τους. Στην παρούσα εργασία συγκρίνουμε ένα μικρού μεγέθους νησί, ένα τοπικό διαμέρισμα σε ένα μεγάλο νησί και μία ηπειρωτική περιοχή. Οι περιοχές αυτές είναι η Αστυπάλαια, η Ερεσσός και η Κλειτορία αντίστοιχα και παρουσιάζουν μεταξύ τους ομοιότητες όσον αφορά τον πληθυσμό και την απόστασή τους από τον Πειραιά. Η σύγκριση αυτή γίνεται με βάση την ύπαρξη ή όχι των επιλεγμένων υπηρεσιών στις περιοχές αυτές. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει κάποια υπηρεσία σε μία περιοχή, υπολογίζεται η εικονική απόσταση με βάση τον πραγματικό χρόνο που χρειάζονται οι κάτοικοι να φτάσουν σε αυτή. Οι υπηρεσίες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: βάσης, ενδιάμεσες και ανώτερης σημασίας συχνότητας. Στο τέλος όλα αυτά αποτυπώνονται σε χάρτες. 1.2 Περιοχές Μελέτης Όπως έχουμε ήδη αναφέρει οι περιοχές μελέτης είναι ο δήμος Αστυπάλαιας στο νομό Δωδεκανήσου, το τοπικό διαμέρισμα Ερεσσού στο δήμο Ερεσσού Άντισσας στο νομό Λέσβου και τέλος το τοπικό διαμέρισμα Κλειτορίας στο δήμο Λευκασίου στο νομό Αχαΐας. Στον πίνακα 2 φαίνονται ο πληθυσμός και η απόστασή από τον Πειραιά των παραπάνω περιοχών. Πίνακας 2: Χαρακτηριστικά των Περιοχών Μελέτης Περιοχή Πληθυσμός Απόσταση από τον Πειραιά (km) Δήμος Αστυπάλαιας 1238 280 Τοπικό Διαμέρισμα Κλειτορίας (Έδρα οικισμός Κλειτορία) 975 136 Τοπικό Διαμέρισμα Ερεσσού (Έδρα οικισμός Ερεσσός) 1581 237 15

Εικόνα 1: Χάρτης με τις περιοχές μελέτης. 16

1.3 Υπηρεσίες Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο κεφάλαιο οι υπηρεσίες επιλέχθηκαν και χωρίστηκαν με βάση την συχνότητα χρήσης τους, τη σημαντικότητά τους και την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών. Οι κατηγορίες που χωρίστηκαν οι υπηρεσίες είναι οι υπηρεσίες βάσης, οι ενδιάμεσες και οι ανώτερες υπηρεσίες (βλ. πίνακα 1). Στην κατηγορία των υπηρεσιών βάσης, ανήκουν οι υπηρεσίες οι οποίες ικανοποιούν τις βασικές ανάγκες των κατοίκων και η απουσία τους απαιτεί την αναγκαστική μετακίνηση για την εύρεση των απαραίτητων αγαθών. Αναλυτικότερα με το αρτοποιείο και το μίνι μάρκετ ικανοποιούνται οι βασικές ανάγκες σίτισης, με το βενζινάδικο μετακίνησης, με τους ηλεκτρολόγους, υδραυλικούς κ.α. διασφαλίζονται τα καθημερινά μικροατυχήματα στο σπίτι, με το ταχυδρομείο μπορούν να στείλουν γράμματα δέματα αλλά και να πληρώσουν λογαριασμούς, με την τράπεζα μπορούν να διακινούν το χρήμα. Με ένα γιατρό και ένα νοσοκόμο παρέχονται οι πρώτες βοήθειες και με το φαρμακείο εξασφαλίζουν την άμεση φαρμακευτική αγωγή. Επίσης, με τη πρωτοβάθμια εκπαίδευση καλύπτονται οι στοιχειώδης γνώσεις. Ακόμα, το Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ) μπορεί να παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες αλλά και να εκδίδει δημόσια έγγραφα (επικυρώσεις, πιστοποιητικά κ.α). Τέλος με την εστίαση καφέ επιτυγχάνεται η ψυχαγωγία των κατοίκων. Στις επόμενες δύο κατηγορίες, οι υπηρεσίες που ερευνούνται είναι βάση των κύριων αξόνων που προείπαμε, αλλά με τη διαφορά ότι στοχεύουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής, ιδιαίτερα στα νησιά. 17

1.4 Πρόσβαση των κατοίκων στις υπηρεσίες. Η έννοια της προσβασιμότητας αναφέρεται στο βαθμό απομόνωσης των κατοίκων μιας περιοχής λόγο της χρονοαπόστασης τους από ένα αγαθό ή μια υπηρεσία. Στην παρούσα εργασία εξετάζουμε, όπως έχει ήδη αναφερθεί, την προσβασιμότητα στις υπηρεσίες. Η μέτρηση της προσβασιμότητας έγινε με βάση την μεθοδολογία που ακολουθεί. Μεθοδολογία υπολογισμού του δείκτη προσβασιμότητας (Eurisles 1997) Ο υπολογισμός της «επιβάρυνσης» που συνεπάγεται η νησιωτικότητα αποφασίστηκε να μετρηθεί στον τομέα των μεταφορών όχι σε μονάδες μήκους (χιλιόμετρα ή ναυτικά μίλια), αλλά σε πραγματικό χρόνο (ώρες) που χρειάζεται κανείς να φτάσει από κάθε περιοχή στο κέντρο αντίστοιχό κέντρο παροχής υπηρεσιών. Πραγματική Απόσταση Η ευκλείδεια απόσταση μεταξύ δύο σημείων υπολογίστηκε για τα νησιά μετρώντας τις ευκλείδειες αποστάσεις μεταξύ του κεντρικού λιμανιού του κάθε νησιού με το λιμάνι του Πειραιά και για την ηπειρωτική περιοχή η ευκλείδεια απόσταση από την αντίστοιχη περιοχή παροχής υπηρεσιών(για τον υπολογισμό της πραγματικής απόστασης χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Google Earth). Χρονοαπόσταση (πραγματικός χρόνος ταξιδιού) Ο πραγματικός χρόνος που απαιτείται για να φτάσει ένα φορτηγό αυτοκίνητο (λεωφορείο) από τη περιοχή μελέτης στην αντίστοιχη περιοχή παροχής υπηρεσιών της πρωτεύουσας προς το κεντρικό λιμάνι του νησιού. Ο υπολογισμό της χρονοαπόστασης έγινε με τέσσερα κριτήρια: - τον συντομότερο χρονικά συνδυασμό για την άφιξη στο λιμάνι του Πειραιά - τον μέσο όρο των χρόνων των πραγματοποιούμενων δρομολογίων - τη συχνότητα των δρομολογίων - το χρόνο αναμονής στο λιμάνι 18

Χρόνος Αναμονής Ο ελάχιστος πραγματικός χρόνος σε ώρες που απαιτείται για την φόρτωση πριν την αναχώρηση με βάση τις απαιτήσεις των ναυτιλιακών εταιριών και των λιμενικών αρχών. Ο χρόνος μεταβάλλεται ανάλογα με το λιμάνι στο οποίο γίνεται η επιβίβαση. Για το λιμάνι του Πειραιά γίνεται δεκτός ελάχιστος χρόνος αναμονής 2 ώρες πριν την επιβίβαση, για τα λιμάνια των νησιών 1 ώρα και για τις στάσεις των Κτελ 20 λεπτά. Στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει άμεση σύνδεση του νησιού με τον Πειραιά προστέθηκαν οι ώρες αναμονής που απαιτούνται για τη μετεπιβίβαση με βάση τα δημοσιευμένα δρομολόγια. Συχνότητα Η εβδομαδιαία συχνότητα σύνδεσης με την ηπειρωτική χώρα (λιμάνι Πειραιά ή πλησιέστερο λιμάνι). Μετρήσεις σε εβδομαδιαία βάση για μέγιστο αριθμό τακτικών συνδέσεων και χρήση του τύπου: (7*24)/Ν*1/2 = 84/Ν, όπου 7*24 = 168 είναι οι ώρες που περιέχει η εβδομάδα, Ν είναι ο ελάχιστος αριθμό εβδομαδιαίων συνδέσεων και ½ ή 50% είναι η πιθανότητα για έναν επιβάτη να βρεθεί τυχαία πριν ή μετά την αναχώρηση του πλοίου. Στην περίπτωση που έχουμε δύο δρομολόγια σε μία μέρα το 50% γίνεται 25%, σε περίπτωση που έχουμε τρία δρομολόγια γίνεται 17% κ.ο.κ. Εικονική Απόσταση Η απόσταση που καλύπτεται κατά τη διάρκεια πραγματικού χρόνου ταξιδιού με μέση ωριαία ταχύτητα θάλασσας για τα πλοία (η μέση ωριαία ταχύτητα που χρησιμοποιήθηκε είναι των συμβατικών πλοίων 30km/h) και μέση ωριαία ταχύτητα στεριάς για τα λεωφορεία (65 km/h σε επαρχιακό οδικό δίκτυο, 90 km/h σε εθνικό οδικό δίκτυο και 120 km/h σε αυτοκινητόδρομο). Δείκτης Προσβασιμότητας Εικονική προς την πραγματική απόσταση σε χιλιόμετρα. Εκφράζει βαθμό προσπελασιμότητας και βαθμό απομόνωσης. Από τα παραπάνω λοιπόν προκύπτει ότι για να βρεθεί η εικονική απόσταση αρκεί να διαιρεθεί η χρονοαπόσταση με τα 30 km/h που είναι η μέση ωριαία ταχύτητα των συμβατικών πλοίων ή με τα αντίστοιχα χιλιόμετρα για τα λεωφορεία. Όπου η 19

χρονοαπόσταση ισούται με το άθροισμα των τεσσάρων κριτηρίων που προαναφέρθηκαν. 1.5 Δεδομένα - Εργαλεία Τα δεδομένα που χρησιμοποιήσαμε τα συλλέξαμε με πρωτογενή και δευτερογενή έρευνα. Πιο συγκεκριμένα τα δρομολόγια των πλοίων συλλέχθηκαν από το βιβλίο Greek Travel Pages (gtp) ενώ τα δρομολόγια των ΚΤΕΛ καθώς και το «που» βρίσκονται οι υπηρεσίες συλλέχθηκαν με επικοινωνία. Τέλος η αποτύπωση των αποτελεσμάτων σε χάρτες έγινε με το λογισμικό ArcGis. 20

Αποτελέσματα Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται στη συνέχεια σε πίνακες και σε χάρτες. Πίνακας 3: Σύγκριση της εικονικής με την πραγματική απόσταση για τις περιοχές μελέτης Περιοχές μελέτης Περιοχές υπηρεσιών Πραγματική Απόσταση (km) Εικονική Απόσταση (km) Κάλυμνος 70 750 Αστυπάλαια Κως 74 2655 Ρόδος 150 2820 Ερεσσός Κλειτορία Άντισσα 9,2 823 Καλλονή 25 866,5 Μυτιλήνη 53 1150 Καλάβρυτα 14,1 329,5 Αίγιο 39,5 813 Πάτρα 52,1 588 Σχολιασμός Πίνακα: Παρατηρούμε πόσο μεγάλη είναι η διαφορά μεταξύ πραγματικής και εικονικής απόστασης και για τις τρεις περιοχές. Στην περίπτωση της Αστυπάλαιας συναντάμε δύο ακραίες τιμές που οφείλονται στην μικρή συχνότητα δρομολογίων (1 φορά την εβδομάδα) σύνδεσης με τις αντίστοιχες περιοχές. 21

Πίνακας 4: Σύγκριση των υπηρεσιών μεταξύ των περιοχών μελέτης Κατηγορία υπηρεσίας Υπηρεσίες Βάσης Ενδιάμεσες Ανώτερες Υπηρεσία Αστυπάλαια Ερεσσός Κλειτορία Ψιλικά - Τσιγάρα Διατροφή (mini market) Αρτοποιείο Κρεοπωλείο Εστίαση - Καφέ Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Ταχυδρομείο Τράπεζα ΚΕΠ Γιατρός Νοσοκόμος Φαρμακείο Υδραυλικός Ξυλουργός Ηλεκτρολόγος Συνεργείο αυτοκινήτων Βενζινάδικο Κουρείο - Κομμωτήριο Super Market Ένδυση Υποδηματοποιείο Βιβλιοπωλείο Είδη σπιτιού Έπιπλα Ηλεκτρικά είδη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Αστυνομία Πυροσβεστική Εφορία Συμβολαιογράφος Πολεοδομία Δικαστήριο Διεύθυνση Γεωργίας Κέντρο Υγείας Οδοντίατρος Φυσιοθεραπευτής Κτηνίατρος Αθλητισμός Νοσοκομείο Ιατρικές εξετάσεις Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Εφετείο Κινηματογράφος - Θέατρο Σχολιασμός Πίνακα: Στον παραπάνω πίνακα φαίνονται οι υπηρεσίες που υπάρχουν σε κάθε περιοχή. Παρατηρούμε ότι η Αστυπάλαια είναι η περιοχή που έχει τις περισσότερες υπηρεσίες. Αυτό είναι λογικό καθώς είναι η πιο απομονωμένη από τις τρεις περιοχές. Ακολουθεί η Κλειτορία καθώς είναι πρωτεύουσα δήμου και τέλος η Ερεσσός. 22

Πίνακας 5 Αστυπάλαια Κατηγορία υπηρεσίας Υπηρεσίες Βάσης Ενδιάμεσες Ανώτερες Υπηρεσία Πού είναι διαθέσιμη (περιοχή) Απόσταση (km) Συνολικός χρόνος ταξιδιού (h) Σχολιασμός Πίνακα: Στον πίνακα φαίνεται πόσα χιλιόμετρα θα διανύσει και κυρίως πόσο χρόνο θα σπαταλήσει ένας κάτοικος Αστυπάλαιας, προκειμένου να φτάσει σε μία υπηρεσία η οποία δεν υπάρχει στο νησί. Εικονική Απόσταση (km) Ψιλικά - Τσιγάρα Αστυπάλαια 0 0 0 Διατροφή (mini market) Αστυπάλαια 0 0 0 Αρτοποιείο Αστυπάλαια 0 0 0 Κρεοπωλείο Αστυπάλαια 0 0 0 Εστίαση - Καφέ Αστυπάλαια 0 0 0 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Αστυπάλαια 0 0 0 Ταχυδρομείο Αστυπάλαια 0 0 0 Τράπεζα Αστυπάλαια 0 0 0 ΚΕΠ Αστυπάλαια 0 0 0 Γιατρός Αστυπάλαια 0 0 0 Νοσοκόμος Αστυπάλαια 0 0 0 Φαρμακείο Αστυπάλαια 0 0 0 Υδραυλικός Αστυπάλαια 0 0 0 Ξυλουργός Αστυπάλαια 0 0 0 Ηλεκτρολόγος Αστυπάλαια 0 0 0 Συνεργείο αυτοκινήτων Αστυπάλαια 0 0 0 Βενζινάδικο Αστυπάλαια 0 0 0 Κουρείο - Κομμωτήριο Αστυπάλαια 0 0 0 Super Market Αστυπάλαια 0 0 0 Ένδυση Αστυπάλαια 0 0 0 Υποδηματοποιείο Αστυπάλαια 0 0 0 Βιβλιοπωλείο Αστυπάλαια 0 0 0 Είδη σπιτιού Αστυπάλαια 0 0 0 Έπιπλα Αστυπάλαια 0 0 0 Ηλεκτρικά είδη Αστυπάλαια 0 0 0 Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Αστυπάλαια 0 0 0 Αστυνομία Αστυπάλαια 0 0 0 Πυροσβεστική Κω 74 88,5 2655 Εφορία Κάλυμνο 70 25 750 Συμβολαιογράφος Αστυπάλαια 0 0 0 Πολεοδομία Κάλυμνο 70 25 750 Δικαστήριο Κάλυμνο 70 25 750 Διεύθυνση Γεωργίας Ρόδο 150 94 2820 Κέντρο Υγείας Κάλυμνο 70 25 750 Οδοντίατρος Αστυπάλαια 0 0 0 Φυσιοθεραπευτής Αστυπάλαια 0 0 0 Κτηνίατρος Κάλυμνο 70 25 750 Αθλητισμός Αστυπάλαια 0 0 0 Νοσοκομείο Ρόδο 150 94 2820 Ιατρικές εξετάσεις Αστυπάλαια 0 0 0 Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Ρόδο 150 94 2820 Εφετείο Ρόδο 150 94 2820 Κινηματογράφος - Θέατρο Κάλυμνο 70 25 750 23

Πίνακας 6 Ερεσσός Κατηγορία υπηρεσίας Υπηρεσίες Βάσης Ενδιάμεσες Ανώτερες Υπηρεσία Πού είναι διαθέσιμη (περιοχή) Απόσταση (km) Συνολικός χρόνος ταξιδιού (h) Σχολιασμός Πίνακα: Στον πίνακα φαίνεται πόσα χιλιόμετρα θα διανύσει και κυρίως πόσο χρόνο θα σπαταλήσει ένας κάτοικος Ερεσσού, προκειμένου να φτάσει σε μία υπηρεσία η οποία δεν υπάρχει στην Ερεσσό. Εικονική Απόσταση (km) Ψιλικά - Τσιγάρα Ερεσσό 0 0 0 Διατροφή (mini market) Ερεσσό 0 0 0 Αρτοποιείο Ερεσσό 0 0 0 Κρεοπωλείο Ερεσσό 0 0 0 Εστίαση - Καφέ Ερεσσό 0 0 0 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Ερεσσό 0 0 0 Ταχυδρομείο Ερεσσό 0 0 0 Τράπεζα Ερεσσό 0 0 0 ΚΕΠ Ερεσσό 0 0 0 Γιατρός Άντισσα 9,2 12,66 823 Νοσοκόμος Άντισσα 9,2 12,66 823 Φαρμακείο Ερεσσό 0 0 0 Υδραυλικός Ερεσσό 0 0 0 Ξυλουργός Ερεσσό 0 0 0 Ηλεκτρολόγος Ερεσσό 0 0 0 Συνεργείο αυτοκινήτων Ερεσσό 0 0 0 Βενζινάδικο Ερεσσό 0 0 0 Κουρείο - Κομμωτήριο Άντισσα 9,2 12,66 823 Super Market Καλλονή 25 13,33 866,5 Ένδυση Καλλονή 25 13,33 866,5 Υποδηματοποιείο Καλλονή 25 13,33 866,5 Βιβλιοπωλείο Καλλονή 25 13,33 866,5 Είδη σπιτιού Καλλονή 25 13,33 866,5 Έπιπλα Καλλονή 25 13,33 866,5 Ηλεκτρικά είδη Καλλονή 25 13,33 866,5 Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Άντισσα 9,2 12,66 823 Αστυνομία Ερεσσό 0 0 0 Πυροσβεστική Καλλονή 25 13,33 866,5 Εφορία Καλλονή 25 13,33 866,5 Συμβολαιογράφος Άντισσα 9,2 12,66 823 Πολεοδομία Μυτιλήνη 53 14,83 1150 Δικαστήριο Μυτιλήνη 53 14,83 1150 Διεύθυνση Γεωργίας Μυτιλήνη 53 14,83 1150 Κέντρο Υγείας Καλλονή 25 13,33 866,5 Οδοντίατρος Καλλονή 25 13,33 866,5 Φυσιοθεραπευτής Καλλονή 25 13,33 866,5 Κτηνίατρος Καλλονή 25 13,33 866,5 Αθλητισμός Καλλονή 25 13,33 866,5 Νοσοκομείο Μυτιλήνη 53 14,83 1150 Ιατρικές εξετάσεις Μυτιλήνη 53 14,83 1150 Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Μυτιλήνη 53 14,83 1150 Εφετείο Μυτιλήνη 53 14,83 1150 Κινηματογράφος - Θέατρο Μυτιλήνη 53 14,83 1150 24

Πίνακας 7 Κλειτορία Κατηγορία υπηρεσίας Υπηρεσίες Βάσης Ενδιάμεσες Ανώτερες Υπηρεσία Πού είναι διαθέσιμη (περιοχή) Απόσταση (km) Συνολικός χρόνος ταξιδιού (h) Σχολιασμός Πίνακα: Στον πίνακα φαίνεται πόσα χιλιόμετρα θα διανύσει και κυρίως πόσο χρόνο θα σπαταλήσει ένας κάτοικος Κλειτορίας, προκειμένου να φτάσει σε μία υπηρεσία η οποία δεν υπάρχει στην Κλειτορία. Εικονική Απόσταση (km) Ψιλικά - Τσιγάρα Κλειτορία 0 0 0 Διατροφή (mini market) Κλειτορία 0 0 0 Αρτοποιείο Κλειτορία 0 0 0 Κρεοπωλείο Κλειτορία 0 0 0 Εστίαση - Καφέ Κλειτορία 0 0 0 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Κλειτορία 0 0 0 Ταχυδρομείο Κλειτορία 0 0 0 Τράπεζα Κλειτορία 0 0 0 ΚΕΠ Κλειτορία 0 0 0 Γιατρός Κλειτορία 0 0 0 Νοσοκόμος Κλειτορία 0 0 0 Φαρμακείο Κλειτορία 0 0 0 Υδραυλικός Κλειτορία 0 0 0 Ξυλουργός Κλειτορία 0 0 0 Ηλεκτρολόγος Κλειτορία 0 0 0 Συνεργείο αυτοκινήτων Καλάβρυτα 14,1 5,5 329,5 Βενζινάδικο Κλειτορία 0 0 0 Κουρείο - Κομμωτήριο Κλειτορία 0 0 0 Super Market Καλάβρυτα 14,1 5,5 329,5 Ένδυση Κλειτορία 0 0 0 Υποδηματοποιείο Κλειτορία 0 0 0 Βιβλιοπωλείο Κλειτορία 0 0 0 Είδη σπιτιού Κλειτορία 0 0 0 Έπιπλα Κλειτορία 0 0 0 Ηλεκτρικά είδη Κλειτορία 0 0 0 Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Κλειτορία 0 0 0 Αστυνομία Κλειτορία 0 0 0 Πυροσβεστική Καλάβρυτα 14,1 5,5 329,5 Εφορία Κλειτορία 0 0 0 Συμβολαιογράφος Κλειτορία 0 0 0 Πολεοδομία Αίγιο 39,5 10,5 813 Δικαστήριο Κλειτορία 0 0 0 Διεύθυνση Γεωργίας Πάτρα 52,1 7,6 588 Κέντρο Υγείας Κλειτορία 0 0 0 Οδοντίατρος Κλειτορία 0 0 0 Φυσιοθεραπευτής Αίγιο 39,5 10,5 813 Κτηνίατρος Κλειτορία 0 0 0 Αθλητισμός Κλειτορία 0 0 0 Νοσοκομείο Πάτρα 52,1 7,6 588 Ιατρικές εξετάσεις Αίγιο 39,5 10,5 813 Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Πάτρα 52,1 7,6 588 Εφετείο Πάτρα 52,1 7,6 588 Κινηματογράφος - Θέατρο Αίγιο 39,5 10,5 813 25

26

27

28

Συμπεράσματα Τα συμπεράσματα που προκύπτουν με το τέλος της εργασίας είναι τα εξής. Από τις τρεις περιοχές μελέτης που επιλέξαμε και μελετήσαμε προκύπτουν ουσιαστικά δύο κατηγορίες. Αυτή της Αστυπάλαιας, που ο μόνος τρόπος μετακίνησης των κατοίκων της είναι τα συμβατικά πλοία και της Κλειτορίας και της Ερεσσού που ο τρόπος μετακίνησης είναι το ΚΤΕΛ. Έτσι λοιπόν ξεκινώντας επισημαίνουμε ότι τα αποτελέσματα είναι παραπλανητικά από την άποψη ότι μόνο για την Αστυπάλαια ισχύουν στην πραγματικότητα οι αριθμοί των αποτελεσμάτων μας καθώς είναι η μόνη από τις τρεις περιοχές που ο μόνος τρόπος μετακίνησης είναι τα συμβατικά πλοία. Στις μετρήσεις για την Κλειτορία και την Ερεσσό έχουμε πάρει υπόψη μας τα δρομολόγια των ΚΤΕΛ που θεωρείται μάλλον η τελευταία επιλογή για έναν κάτοικο καθώς στις μέρες μας όλοι εξυπηρετούνται με ιδιωτικά ΙΧ, πράγμα το οποίο μειώνει σε μεγάλο βαθμό τις αποστάσεις αφού πάνω απ όλα μηδενίζεται η συχνότητα. Τα αποτελέσματά μας δηλαδή αδικούν κατά κάποιο τρόπο την Κλειτορία και την Ερεσσό αφού τις δείχνουν πιο απομονωμένες. Από τα παραπάνω το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι γενικότερα, τα νησιά στα οποία δεν υπάρχει κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο (σαν την Μυτιλήνη στο δικό μας παράδειγμα) είναι οι περιοχές με τη μεγαλύτερη απομόνωση. Επίσης, παρατηρούμε ότι κρίσιμος παράγοντας που επηρεάζει τον δείκτη προσβασιμότητας και συνεπώς την εικονική απόσταση είναι η εβδομαδιαία συχνότητα των δρομολογίων. Πράγµατι η ύπαρξη πολλών δρομολογίων προς και από ένα προορισμό συνεπάγεται μικρότερο χρόνο αναμονής από τη στιγμή που θα αποφασιστεί το ταξίδι μέχρι τη στιγμή που θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί. Πιο συγκεκριμένα από τον πίνακα 3 παρατηρούμε ότι από τις τρεις περιοχές η Αστυπάλαια έχει το μεγαλύτερο πρόβλημα όσον αφορά την πρόσβαση σε υπηρεσίες. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι η μόνη περιοχή από τις τρεις που συνδέεται με άλλες κέντρα μόνο δια θαλάσσης. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η εικονική απόσταση Αστυπάλαιας Καλύμνου είναι μάλλον μεγαλύτερη από την ρεαλιστικότερη εκδοχή καθώς απ ότι γνωρίζουμε η συχνότητα των δρομολογίων για τους κατοίκους του νησιού είναι 3 και όχι 4 που έχουμε βάλει εμείς, καθώς το τέταρτο δρομολόγιο γίνεται τέτοιες ώρες που κανείς δεν θα το έπαιρνε για να εξυπηρετηθεί. 29

Από τον πίνακα 4 παρατηρούμε ότι η Αστυπάλαια πολύ λογικά έχει το μεγαλύτερο αριθμό υπηρεσιών καθώς η μετακίνηση από και προς το νησί, όπως και σε κάθε νησί είναι δυσκολότερη απ ότι στη στεριά. Η Ερεσσός αν και περιοχή σε νησί βλέπουμε ότι «συμπεριφέρεται» σαν πιο ηπειρωτική περιοχή, ακόμα και από την Κλειτορία. Η οποία θα λέγαμε ότι μάλλον έχει αρκετά μεγάλο αριθμό υπηρεσιών για ηπειρωτική περιοχή και μάλιστα σχετικά κοντά σε μεγάλες πόλεις όπως το Αίγιο. Σίγουρα αυτό σχετίζεται με το ότι η Κλειτορία είναι και οικισμός - έδρα του δήμου Λευκασίου. Στους χάρτες παρατηρούμε την αρκετά μεγάλη διαφορά όσον αφορά την πρόσβαση υπηρεσιών μεταξύ νησιωτικών και ηπειρωτικών περιοχών. Τέλος πρέπει να αναφέρουμε ότι η προσέγγιση που γίνεται με τα ποσοτικά δεδομένα, μπορεί μερικές φορές να απέχει πολύ από την πραγματικότητα καθώς δεν συμπεριλαμβάνει στην έρευνα ποιοτικά δεδομένα όπως είναι οι προτιμήσεις των κατοίκων, ο τρόπος σκέψης τους κ.λ.π. Σε συνδυασμό λοιπόν αυτό με την γενικότερη κατάσταση που είναι η έλξη της πρωτεύουσας παρατηρούμε (κυρίως για την Αστυπάλαια) ότι παρόλο που κάποιες από τις υπηρεσίες μπορεί να υπάρχουν πάνω στο νησί ή στο δίπλα, οι κάτοικοι θα προτιμήσουν τις αντίστοιχες υπηρεσίες της Αθήνας. Έτσι λοιπόν θα λέγαμε ότι γενικότερα οι κάτοικοι μικρών και απομονωμένων αστικών κέντρων είναι αδικημένοι καθώς αναγκάζονται να σπαταλήσουν πολύ χρόνο και πολύ χρήμα προκειμένου να «φτάσουν» σε κάποιες υπηρεσίες. 30

Βιβλιογραφία Γκουλούση Ι, Μέτρηση της ικανοποίησης των πολιτών από τις Δημόσιες υπηρεσίες- Η περίπτωση των ΚΕΠ, Μεταπτυχιακή εργασία, Αθήνα 2007 Κουτσοβίλης Κ, Η ελκυστικότητα των υπηρεσιών υγείας στα νησιά της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου: η πρόσβαση σε νοσοκομειακή περίθαλψη, Eργασία, Μυτιλήνη 2005 Σπιλάνης Ι, Κίζος Α, Κονδύλη Ι, Μισαηλίδης Ν, Προσπελαασιμότητα και ελκυστικότητα των νησιών του Αιγαίου, Μυτιλήνη 2003 Σπιλάνης Ι, Σπυριδώνης Η, Μισαηλίδης Ν, Προσπελασιμότητα στα νησιά του Αιγαίου. Πραγματική και Εικονική Απόσταση, Μυτιλήνη 2002 Αγγελίδης Μ, Χωροταξικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη, Αθήνα 2000 Ιστοσελίδες http://www.kleitoria.gov.gr/default.aspx?tabid=311 http://www.statistics.gr/portal/page/portal/esye http://www.achaia.gr/ http://www3.aegean.gr/lid/internet/elliniki_ekdosi/default.htm http://achaiaktel.gr/?module=default&pages_id=5&lang=el http://kpe-kastor.kas.sch.gr/kpe/kleitoria/1.pdf http://aigio.gr/gr/index.php?option=com_content&task=view&id=28&itemid=118 Περίοδος πρόσβασης 15/6/2010 30/6/2010 31