Ενεργειακή/Κλιµατική Οικονοµία και Πολιτική. Δρ. Αθανάσιος Δαγούµας, Λέκτορας Οικονοµικής της Ενέργειας & των Φυσικών Πόρων, Πανεπιστήµιο Πειραιώς

Ενεργειακή/Κλιµατική Οικονοµία και Πολιτική Δρ. Αθανάσιος Δαγούµας, Λέκτορας Οικονοµικής της Ενέργειας & των Φυσικών Πόρων, Πανεπιστήµιο Πειραιώς

Δοµή Παρουσίασης Αλληλεπίδραση Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Οικονοµικής Ανάπτυξης Αλληλεπίδραση Ενέργειας και Οικονοµίας Αλληλεπίδραση Περιβάλλοντος και Οικονοµίας Κλιµατική Αλλαγή Επιπτώσεις και στάση της Ελλάδας Εξωτερικό Περιβαλλοντικό Κόστος Εσωτερίκευση Περιβαλλοντικού Κόστους Συστήµατα/Πολιτικές Διαχείρισης Περιβαλλοντικού Κόστους Μακροχρόνιος σχεδιασµός Διπλό µέρισµα Συµπεράσµατα 2

Ανάδειξη επίδρασης της Ενέργειας στην Μακρο-οικονοµία Η σπουδαιότητα της Ενεργειακής Πολιτικής (και της Ενεργειακής Οικονοµίας) αναδείχθηκαν κυρίως από: τις πετρελαικές κρίσεις του 70, όπου ένα σχετικά µικρό τµήµα της παγκόσµιας οικονοµίας (περίπου 5% του παγκόσµιου ΑΕΠ) είχε σηµαντικές επιδράσεις σε όλη την οικονοµία, προκαλώντας στασιµοπληθωρισµό (ή πληθωρισµό προσφοράς): αύξηση του πληθωρισµού και στάσιµη ανάπτυξη, που οδήσε σε άνοδο κόστους και σε 3 ανεργία.

Ανάδειξη επίδρασης της Ενέργειας στην Μακρο-οικονοµία Οι κρίσεις του 70 ανέδειξαν την µη εφαρµοσιµότητα της Καµπύλης Phillips (δηλαδή την ύπαρξη αρνητικής σχέσης πληθωρισµού και ανεργίας σε βραχυχρόνιο επίπεδο). Η Καµπύλη Phillips (που υιοθετήθηκε από τη Νεοκευνσιανή σχολή σκέψης π.χ. Samuelson, Solow..) αποτέλεσε σήµειο όπου βασίστηκαν ο Friedman και η κριτική του Lucas, για να αναδείξουν τη βαρύτητα της µονεταριστικής πολιτικής αλλά της ενσωµάτωσης αρχών της µικρο-οικονοµίας στη µακρο-οικονοµία. Η σύγκρουση οικονοµικών σχολών σκέψης (Κευνσιανοί, Μονεταριστές) έγινε συνεπώς µε αφορµή ένα ενεργειακό θέµα, το οποίο οδήγησε και στην ενίσχυση της έρευνας στην Επιστηµονική περιοχή της Ενεργειακής Οικονοµίας και Ενεργειακής Πολιτικής. 4/32

Εξέλιξη της Οικονοµικής σκέψης Οι κυρίαρχες ιστορικές οικονοµικές σχολές σκέψης: Κλασική (Smith, Ricardo ) Αυτοδιόρθωση και ισορροπία αγοράς, πλήρης απασχόληση, ελαστικότητα τιµών και αµοιβών, οι φυσικοί πόροι δηµιουργούν όρια στην ανάπτυξη... Μαρξιστική (Marx) Κατάρρευση καπιταλισµού, οικονοµία εντολών (κεντρική διοίκηση), οι φυσικοί πόροι εξυπηρετούν την αύξηση παραγωγής, ηθικά θέµατα στη χρήση υλικών (και φυσικών) πόρων, κοινωνικά όρια στην ανάπτυξη... Κευνσιανή (Keynes) Κρατικός ρόλος και πιθανή ανισορροπία αγοράς, οικονοµικοί κύκλοι στην ανάπτυξη, συνολική ζήτηση, βραχυχρόνια ανελαστικότητα τιµών και αµοιβών.. Μονεταριστική ή Σχολή του Σικάγο (Friedman) Μονεταρισιτκή πολιτική, σχετική ελαστικότητα τιµών και αµοιβών, ζήτηση µε βάση και µελλοντικές προσδοκίες, µηδενική παρέµβαση του κράτους... Νεοκλασική (Lucas...) Συνέχεια της κλασικής και µονεταριστικής σχολής, επέκταση καµπυλών χρησιµότητας, ορθολογικές προσδοκίες.. Νεοκλασική σύνθεση (Samuelsson, Nordhaus, σύνθεση νεοκλασικής και νεοκευνσιανής σχολής) Ενσωµάτωση µικρο-οικονόµικών αρχών στη µακρο-οικονοµία, υιοθέτηση κευνσιανών αρχών για βραχυχρόνια οικονοµική ανάλυση και νεοκλασικών για µακροχρόνια... Εναλλακτικές ιστορικές σχολές: Αυστριακή Σχολή, Μετα-Κευνσιανή Σχολή, Ακραίος Κλασικισµός (οικονοµικά της προσφοράς) 5/32

Εξέλιξη της Οικονοµικής σκέψης Η Κλιµατική Αλλαγή και η παγκόσµια Οικονοµική Κρίση θέτουν σε αµφισβήτιση την κυρίαρχη Νεοκλασική Σύνθεση, και αναδεικτύονται νέες προσεγγίσεις: behavioral economics, ecological economics, institutional economics, evolutionary economics, complexity economics, new economics, biophysical economics, economics of climate change 6/32

Αλληλεπιδράσεις Μακρο-οικονοµίας και Ενεργειακού Συστήµατος Η κυρίαρχη τάση είναι να θεωρείται η οικονοµία ως ανοιχτό σύστηµα που αλληλεπιδρά µε το ενεργειακό σύστηµα και το περιβάλλον ως ακολούθως: η χρήση ενέργειας επηρεάζει την οικονοµική ανάπτυξη (π.χ. η παραγωγή είναι συνδυασµός των παραγόντων: κεφάλαιο, εργασία, γη (φυσικοί πόροι, ενέργεια) και τεχνολογία) η ζήτηση ενέργειας επηρεάζεται από την οικονοµική ανάπτυξη (π.χ. Η ενεργειακή ζήτηση σχετίζεται µε το οικονοµικό εισόδηµα, τις ενεργειακές τιµές, την τεχνολογική πρόοδο, το 8 κλίµα και τη συµπεριφορά των καταναλωτών)

Αλληλεπιδράσεις Μακρο-οικονοµίας και Ενεργειακής Πολιτικής Άλλες αλληλεπιδράσεις: Οι ενεργειακές τιµές επηρεάζουν την οικονοµική ανάπτυξη, τον πληθωρισµό, το κόστος παραγωγής και την ανεργία (κρίσεις του 70) Οι επενδύσεις σε νέες ενεργειακές τεχνολογίες µπορούν να επηρεάσουν-πυροδοτήσουν την ανάπτυξη (backfire effect) (π.χ. Η ανακάλυψη των κινητήρων εσωτερική καύσης συντέλεσε στη βιοµηχανική επανάσταση, η Δανία εξάγει ανεµογεννήτριες...) Οι επενδύσεις σε ενεργειακές τεχνολογίες δηµιουργούν θέσεις εργασίας και περιορίζουν τις εκποµπές Ο γεωπολιτικός ρόλος της ενέργειας είναι κρίσιµος για την αυτονοµία στην εξάσκηση µακρο-οικονοµικής και εξωτερικής πολιτικής Η ενεργειακή φορολόγηση (έµµεση) έχει αναδιανεµητικές τάσεις, οδηγώντας ακόµα και σε ενεργειακή φτώχεια. Η απελευθέρωση των ενεργειακών αγορών επηρεάζει την οικονοµική ανάπτυξη (µέσω κατανάλωσης), ανάλογα 9 µε την επίδραση στις ενεργειακές τιµές

Αλληλεπιδράσεις Μακρο-οικονοµίας και Ενεργειακής Πολιτικής Άλλες αλληλεπιδράσεις: Πολιτικές εξοικονόµησης ενέργειας µπορούν να οδηγήσουν στο φαινόµενο της µακρο-οικονοµικής ανάδρασης (µείωση της ενεργειακής ζήτησης λόγω ενεργειακών επενδύσεων µπορεί να οδηγήσει σε µείωση ενεργειακών τιµών, αυξάνοντας το είσοδηµα των καταναλωτών, αυξάνοντας την κατανάλωση άλλων προιόντων, αυξάνοντας έτσι ξανά την ενεργειακή κατανάλωση λόγω της έξτρα ενέργειας για να παραχθούν τα προιόντα) Στοχευµένες ενεργειακές πολιτικές µπορούν να οδηγήσουν και σε σηµαντική ανάπτυξη πολλών τοµέων της οικονοµίας (π.χ. επένδυση σε νέες τεχνολογίες αποθήκευσης, µειώνουν το βάρος και πιθανόν το κόστος laptop, αυξανοντας τις πωλήσεις τους και έτσι την αποδοτικότητα, το ηλεκτρονικό εµπόριο... Παράλληλα βελτίωση στις τεχνολογίες αποθήκευσης 10 µπορεί να επηρεάσει τις επενδύσεις σε ΑΠΕ που απαιτούν αποθήκευση)

Αλληλεπιδράσεις Μακρο-οικονοµίας και Ενεργειακής Πολιτικής Άλλες αλληλεπιδράσεις: Συµπληρωµατικές δράσεις των ενεργειακών πολτικών: π.χ. Κίνητρα για αγορά και/ή για έρευνα σε υβριδικά/ηλεκτρικά αυτοκίνητα αυξάνει πιθανώς τις πωλήσεις αυτοκινήτων και περιορίζει την αστική µόλυνση (εξωτερικό κόστος), αλλά αν συνδυαστεί και µε τιµολογιακή πολιτική στις τιµές ηλεκτρισµού (µικρή χρέωση τις βραδυνές ώρες όπου τα αυτοκίνητα θα φορτίζονται) µπορεί να οδηγήσει σε διείσδυση των ΑΠΕ (που έχουν µεγάλο δυναµικό τις βραδυνές ώρες π.χ. Ανεµογεννήτριες) Συµπληρωµατικές δράσεις των ενεργειακών πολτικών: π.χ. Τεχνολογίες κατακράτησης και αποθήκευσης άνθρακα µπορούν να µειώσουν το κόστος εξόρυξης πετρελαίου, καθώς το CO2 έχει µικρότερη πυκνότητα από το πετρέλαιο και το ωθεί σε µικρότερα βάθη Η πράσινη πολιτική έχει δηµιουργήσει πολλές θέσεις εργασίες, δηµιουργώντας συγκριτικό πλεονέκτηµα σε όσους επένδυσαν πρώτοι Επενδύσεις σε τεχνολογίες υδρογόνου που θα τις καταστήσουν εµπορέύσιµες, θα οδηγήσουν σταδιακά σε ενεργειακή δηµοκρατία Αξιοποίηση των ενεργειακών δικτύων για άλλες υπηρεσίες (τηλεπικοινωνίες powerline communications) προσφέρει 11 παράπλευρα οφέλη στους καταναλωτές

Ανάδειξη επίδρασης του Περιβάλλοντος στην Μακρο-οικονοµία Η σπουδαιότητα της Περιβαλλοντικής/ Κλιµατικής Πολιτικής αναδείχθηκαν κυρίως από: εντεινόµενη υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάδειξη οικολογικών κινηµάτων (κυρίως από τη δεκαετία του 70 και µετά), νοµοθετικών πρωτοβουλιών (πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, περιβαλλοντικά πρότυπα ) ανάδειξη του φαινοµένου της Κλιµατικής Αλλαγής τα τελευταία 20 έτη Σύνοδος του Ρίο το 1992, Πρωτόκολλο του Κιότο, Νόµπελ Ειρήνης στο IPCC 13

Αλληλεπιδράσεις Φυσικού Περιβάλλ. και Οικονοµικής Ανάπτυξης Το Οικονοµικό Σύστηµα θεωρείται από πολλούς οικονοµολόγους ως κλειστό σύστηµα (κλασική σχολή σκέψης), όπου σταδιακά λόγω περιβαλλοντικής ρύπανσης εισήχθε η έννοια της εσωτερίκευσης του περιβαλλοντικού κόστους µέσω της µελέτης αλληλεπίδρασης του οικονοµικού συστήµατος και του φυσικού περιβάλλοντος. Η νεοκλασική αυτή προσέγγιση αµφισβητείται έντονα λόγω της κλιµατικής αλλαγής και της οικονοµικής κρίσης. Η τάση πλέον της επιστηµονικής κοινότητας είναι να αντιµετωπίζουν το οικονοµικό σύστηµα ως ανοικτό σύστηµα που αλληλεπιδρά µε το ενεργειακό σύστηµα και το περιβάλλον. 14/37

Αλληλεπιδράσεις Φυσικού Περιβάλλ. και Οικονοµικής Ανάπτυξης Η σταδιακή εξάντληση των φυσικών πόρων ώθησε στην εισαγωγή του όρου Οικολογικά όρια στην οικονοµική δραστηριότητα, καθοριζόµενα από την αντοχή του φυσικού περιβάλλοντος (Meadows et. al., 1972). Ο Malthus (1798) µίλησε για απόλυτα όρια και την δηµιουργία µιας στατικής µορφής οικονοµικής ανάπτυξης καθώς η αύξηση του παγκόσµιου πληθυσµού και η συνεπακόλουθη οικονοµική ανάπτυξη θα υπερσκέλιζε την δυνατότητα παραγωγής φυσικών πόρων και αφοµοίωσης αποβλήτων. Ο Ricardo (1817) υιοθέτησε µια πιο αισιόδοξη άποψη σύµφωνα µε την οποία η πραγµατική απειλή για την Οικονοµία είναι τα σχετικά όρια Υποστήριξε πως η σπανιότητα/έλλειψη φυσικών πόρων εξαρτάται από τα αυξανόµενα κόστη άντλησης τους. Η σταδιακή αύξηση του κόστους άντλησης / εκµετάλλευσης (αλλά και του περιβαλλοντικού κόστους αποφυγής της ρύπανσης/διατάραξης) θα περιορίσει την οικονοµική δραστηριότητα που στηρίζεται σε αυτούς τους πόρους Ο Marx (1867) τον 19ο αιώνα, υποστήριξε ότι η ανάπτυξη περιορίζεται από κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες µέσα στην εθνική οικονοµία και κοινωνία, αναπτύσσοντας έτσι την έννοια των κοινωνικών ορίων. Την δεκαετία του 70, η έννοια των κοινωνικών ορίων προεκτάθηκε για να συµπεριλάβει ηθικούς παράγοντες (π.χ. δικαιώµατα των µελλοντικών 15/37 γενεών χρήσης φυσικών πόρων).

Αλληλεπιδράσεις Περιβάλλοντος και Οικονοµικής Ανάπτυξης Το Κοινωνικό-Οικονοµικό Σύστηµα αλληλεπιδρά µε το Φυσικό Περιβάλλον: Χρήση πρωτογενών µορφών ενέργειας για παραγωγή ωφέλιµης ενέργειας (ηλεκτρισµός, θέρµανση...) ορυκτά καύσιµα, ουράνιο (µη ανανεώσιµα) ανανεώσιµες πηγές ενέργειας Χρήση άλλων φυσικών πόρων Ορυκτός Πλούτος Υπεδάφους Βιοµηχανία... Νερό ύδρευση, άδρευση, αλιεία, τουρισµό, µόλυνση... Ατµοσφαρικός αέρας Τα αέρια που τον αποτελούν είναι οικονοµικά αξιοποιήσιµα Έδαφος Αγροτική/κτηνοτροφική παραγωγή, ενεργειακές καλλιέργ., µόλυνση Φυσική χλωρίδα και πανίδα Τρόφιµα, Ξυλεία... Φυσική Οµορφία 16 Τουρισµός...

Αλληλεπιδράσεις Περιβάλλοντος και Οικονοµικής Ανάπτυξης Η αλληλεπίδραση προκαλεί σηµαντικές αρνητικές συνέπειες: Μόλυνση/Εξάντληση φυσικών πόρων Στοχαστικότητα και Ακρότητα Κλιµατικών Φαινοµένων Επικινδυνόνητα για Οικοσυστήµατα και Βιοποικιλότητα Σπανιότητα Πόσιµου Νερού και Τροφίµων Επικινδυνότητα για Παράκτιους πληθυσµούς Ενίσχυση της Ανεξέλεγκτης Μετανάστευσης Επικινδυνότητα για τη Δηµόσια Υγεία Υποβάθµιση (ενεργειακή, οικονοµική και αισθητική) Φυσικού Περιβάλλοντος... 17

Συµπεράσµατα Αλληλεπίδρασης Ενέργειας, Περιβάλλοντος και Κλιµατική Αλλαγής Η σπουδαιότητα της Ενεργειακής Πολιτικής και Οικονοµίας αναδείχθηκε από τις πετρελαικές κρίσεις του 70 και την εµφάνιση του φαινοµένου του στασιµοπληθωρισµού. Η περιβαλλοντική υποβάθµιση και η κλιµατική αλλαγή ανέδειξαν τη σπουδαιότητας της Κλιµατικής Πολιτικής Η οικονοµία θεωρείται ως ανοιχτό σύστηµα που αλληλεπιδρά µε το ενεργειακό σύστηµα και το περιβάλλον, µέσω της (κατά)-χρήσης πρωτογενών µορφών ενέργειας είτε µέσω των άλλων φυσικών πόρων 18

Πρωτόκολλο του Κιότο Εισαγωγή ανώτατου περιορισµού στις αέριες εκποµπές του θερµοκηπίου (cap) Προσδιορίστηκαν τα Αέρια που συµβάλλουν στο Φαινόµενο του Θερµοκηπίου (CO2, CH4, N2O, HFC, PFC και SF6) Προσδιορίστηκαν οι Πηγές παραγωγής τους από ανθρωπογενείς και µη (carbon sinks) δραστηριότητες (ενέργεια, βιοµηχανικές διεργασίες, χρήση διαλυτών και άλλων προϊόντων, γεωργία, απόβλητα) Τέθηκε ανώτατο όριο στις αέριες εκποµπές για κάθε χώρα (Ε.Ε, Ρωσία...) και υποχρέωση παρακολούθησης και καταγραφής των εκποµπών Διεθνές Εµπόριο Δικαιωµάτων Εκποµπών (IET) Επιτρέπει την εµπορία δικαιωµάτων αέριων εκποµπών Κοινή Εφαρµογή (JI) Επιτρέπει σε κράτη που συµµετέχουν στο ΠτΚ να κατοχυρώνουν δικαιώµατα εκποµπών (πιστοποιούµενα από το UNFCCC) µέσω κοινών επενδύσεων Μηχανισµός Καθαρής Ανάπτυξης (CDM) Επιτρέπει σε κράτη που συµµετέχουν στο ΠτΚ να κατοχυρώνουν δικαιώµατα εκποµπών (πιστοποιούµενα από το UNFCCC) µέσω 20 επενδύσεων σε κράτη που δεν συµµετέχουν στο ΠτΚ

Ρωσία και Πρωτόκολλο του Κιότο Τα Περιβαλλοντικά θέµατα τέθηκαν πρώτη ίσως φορά σε high level προτεραιότητα στις διµερείς επαφές µεταξύ των κρατών µε το ΠτΚ Παράδειγµα η προσπάθεια της Ε.Ε. να πείσει τη Ρωσία να το επικυρώσει Η Ρωσία υπέγραψε το ΠτΚ όταν έγιναν πιο «χαλαροί» οι στόχοι, µε την προσµέτρηση της απορρόφησης άνθρακα από χρήσεις γης, αλλαγές χρήσεων γης και της δασοκοµίας (LULUCF) Η Ρωσία, λόγω της αποβιοµηχάνισης της µετά το 1990, είχε µεγάλο πλεόνασµα δικαιωµάτων εκποµπών να πωλήσει σε άλλα ανεπτυγµένα κράτη. Δεν το εκµεταλλεύτηκε όµως, καθώς δεν ανέπτυξε σχετική τεχνογνωσία στους επιµέρους µηχανισµούς του Πρωτοκόλλο του Κιότο. Η ενεργειακή της πολιτική έµεινε προσειλωµένη στη διπλωµατία των αγωγών Στα πλαίσια των διεθνών διαπραγµατεύσεων για ένα νέο «Πρωτόκολλο του Κιότο», έχει εκφράσει την πρόθεση της να αποχωρήσει αν δεν ικανοποιηθούν κάποια αιτήµατα της, σχετικά κυρίως µε το πλεόνασµα 21 των δικαιωµάτων εκποµπών από την περίοδο 2008-2012.

Νέο Πρωτόκολλο του Κιότο COP in Paris 2015 Στο Conference of Parties (COP21) to the UNFCCC στο Παρίσι το 2015, υπάρχει ο στόχος για ένα Πρωτόκολλο του Κιότο. Η Ευρώπη τον Οκτώβριο 2014 αποφάσισε την θέση της 40% µείωση εκποµπών 27% διεύσδυση των ΑΠΕ 27% βελτίωση της ενεργεαικής αποδοτικότητας Οι ΗΠΑ, λόγω Obama, έχουν επίσης φιλοπεριβαλλοντική ατζέντα Κρίσιµη παράµετρος για επίτευξη συµφωνίας: Στάση των BRICS Στάση Αναπτυσσόµενων κρατών 22

Κρίσιµο Ερώτηµα: Υπάρχει Κλιµατική Αλλαγή? Οφείλεται στο CO2? 23

Το Φαινόµενου του Θερµοκηπίου

Παγκόσµιες εκποµπές CO2

Επίδραση Ηλιακής Ακτινοβολίας

Θερµοκρασία και Εκποµπές CO2

Κρίσιµο Ερώτηµα: Υπάρχει Κλιµατική Αλλαγή και αυτή οφείλεται στο CO2? Κλιµατική Αλλαγή υπάρχει, όπως αποτυπώνεται από την στατιστική µεγαλύτερη εµφάνιση ακραίων φαινοµένων, την ταχύτερη αύξηση της παγκόσµιας θερµοκρασίας και την ταχύτερη αλλαγής του µικροκλίµατος σε πολλές περιοχές Η αύξηση των ανθρωπογενών αέριων εκποµπών επιταχύνει την κλιµατική αλλαγή, όµως η άµεση συσχέτιση CO2 και κλιµατικής αλλαγής είναι επισφαλής καθώς αποτελεί ένα πιο σύνθετο πρόβληµα Ιστορικά υπήρξαν περίοδοι που το CO2 προκαλούσε αύξηση της θερµοκρασίας αλλά και το αντίστροφο Συνεπώς, η σύνδεση της κλιµατικής αλλαγής µε το CO2 πρέπει να θεωρηθεί ως ένας µηχανισµός ενσωµάτωσης του περιβαλλοντικού κόστους στην παγκόσµια οικονοµία 29

Επιπτώσεις της Κλιµατικής Αλλαγής στην Ελλάδα 30

Έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος για Κλιµατική Αλλαγή Έκθεση (παρόµοια µε το Stern Review) δηµοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2011 αποτίµησε: το κόστος της κλιµατικής αλλαγής για την ελληνική οικονοµία, το κόστος της τυχόν αδράνειας καθώς και το κόστος των µέτρων άµβλυνσης των συνεπειών της κλιµατικής αλλαγής τα οποία θα ληφθούν στο πλαίσιο των σχετικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ετοιµάζεται δεύτερη έκθεση που επεξεργάζεται την εθνική στρατηγική για προσαρµογή στην κλιµατική αλλαγή 31

Μεταβολή παγκόσµιας θερµοκρασίας (IPCC 4AR) Πηγή: IPPC 4 th Assessment Report, 2007

Μεταβολή θερµοκρασίας σε περιοχές της γης (IPCC 4AR) Πηγή: IPPC 4 th Assessment Report, 2007

Μεταβολή θερµοκρασίας σε περιοχές της Ελλάδος Πηγή: Έκθεση της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιµατικής Αλλαγής: «Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα», Τράπεζα της Ελλάδος, 2011

Μεταβολή βροχοπτώσεων Πηγή: Έκθεση της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιµατικής Αλλαγής: «Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα», Τράπεζα της Ελλάδος, 2011

Μεταβολή µέσης θερµοκρασίας Πηγή: Έκθεση της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιµατικής Αλλαγής: «Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα», Τράπεζα της Ελλάδος, 2011

Μεταβολή µέσης ελάχιστης χειµερινής και µέγιστης καλοκαιρινής θερµοκρασίας Πηγή: Έκθεση της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιµατικής Αλλαγής: «Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα», Τράπεζα της Ελλάδος, 2011

Μεταβολή αριθµού ηµερών µε ανάγκες για ψύξη & θέρµανση Πηγή: Έκθεση της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιµατικής Αλλαγής: «Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα», Τράπεζα της Ελλάδος, 2011

Αριθµός Ηµερών µε Δυσφορία Πηγή: Έκθεση της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιµατικής Αλλαγής: «Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα», Τράπεζα της Ελλάδος, 2011

Επικινδυνότητα παράκτιων περιοχών από άνοδο της θάλασσας Πηγή: Έκθεση της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιµατικής Αλλαγής: «Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα», Τράπεζα της Ελλάδος, 2011

Στάση της Ελλάδας για την Κλιµατική Αλλαγή? 41

Στάση της Ελλάδας για Κλιµατική Αλλαγή Η Ελλάδα θίγεται σηµαντικά από την Κλιµατική Αλλαγή, συνεπώς θα πρέπει να είναι πρωτοπόρος, χωρίς όµως δογµατισµούς και απολυτότητες Απαιτείται ολιστική προσέγγιση οικονοµίαςκοινωνίας-ενέργειας-περιβάλλοντος Απαιτείται ορθολογικός σχεδιασµός, Π.χ. για υλοποίηση πολιτικών στο σωστό χρονισµό (π.χ. ΑΠΕ) ώστε να έχει σύµµαχο την κοινωνία

Προτεινόµενες λύσεις Εθνικό Ταµείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γενεών από έσοδα Υδρογονανθράκων debate Stern-Nordhaus για το Κοινωνικό Προξεφλητικό Επιτόκιο δείχνει το σχετικό βάρος που δίνει η κοινωνία στο µέλλον σε σχέση µε το παρόν Στήριξη αποκεντρωµένων πηγών & έξυπνων δικτύων (ΙΤ, έξυπνοι µετρητές, ΑΠΕ, υβριδικά συστήµατα ενέργειας αφαλάτωσης...) Ενεργειακή Δηµοκρατία Στήριξη εξοικονόµησης ενέργειας Βελτίωση αποδοτικότητας, Βελτίωση συµπεριφοράς Νέο Μοντέλο Βιώσιµης Ανάπτυξης Χωροταξικός σχεδιασµός Στήριξη Βιοποικιλότητας Πράσινη Δηµοσιονοµική Πολιτική...

Εξωτερικό Περιβαλλοντικό Κόστος Τι είναι το Εξωτερικό περιβαλλοντικό κόστος/όφελος Το κόστος/όφελος που υφίσταται η κοινωνία από τη (κατά)χρήση περιβαλλοντικών πόρων (περιβαλλοντικό κόστος/όφελος) και Το οποίο δεν συνυπολογίζεται στους µηχανισµούς της αγοράς (εξωτερικό κόστος/όφελος) Ο Παραπάνω νεοκλασικός ορισµός: θεωρεί την αγορά ως κυρίαρχο θεσµό της κοινωνίας µας έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα αποτίµησης κόστους. Για τους λόγους αυτούς υπάρχει κριτική από διάφορες επιστηµονικές προσεγγίσεις (οικολογικά οικονοµικά, σύνθετα οικονοµικά (complexity economics), οικονοµικά της κλιµατικής αλλαγής,βιο-οικονοµικά, 45 ηθικολογικές προσεγγίσεις...)

Εσωτερίκευση Περιβαλλοντικού Κόστους Η περιβαλλοντική µόλυνση, Η κλιµατική αλλαγή, Η ανάπτυξη περιβαλλοντικής ευαισθησίας Η πρόοδος της περιβαλλοντικής τεχνολογίας... ωθούν τους διαµορφωτές πολιτικής, την επιστηµονική κοινότητα και την οικονοµία να αναπτύξουν πολιτικές/συστήµατα για εσωτερίκευση του περιβαλλοντικού κόστους 46 στους µηχανισµούς της αγοράς.

Εσωτερίκευση Περιβαλλοντικού Κόστους Μεθοδολογίες αποτίµησης περιβαλλοντικού κόστους Με βάσης τον κύκλο ζωής (Life Cycle Analysis) Ενσωµατωµένη ενέργεια αγαθών (embedded energy in products) Ποσοτικοποιηµένες µεθοδολογίες (π.χ. ExternE) Προσδιορισµός σπουδαιότητας/βαρύτητας των περιβαλλοντικών παραγόντων (π.χ. Ερωτηµατολόγια προτιµήσεων των πολιτών...) Σύνθετα µοντέλα Economy-Energy-Environment (Ε3) Models, Μακρο-οικονοµικά (top-down) µοντέλα, Τεχνικά/ενεργειακά (bottom-up) µοντέλα, Μοντέλα ολοκληρωµένης αποτίµησης (integrated assessment models) Οικονοµετρικά µοντέλα, Πιθανοκρατικά/Στατιστικά µοντέλα Μαθηµατικός προγραµµατισµός (βελτιστοποίηση...) Πολυκριτηριακή Ανάλυση Εφαρµογές Τεχνητής Νοηµοσύνης (Νευρωνικά Δίκτυα, Γενετικοί αλγόριθµοι...) Θεωρία Παιγνίων... Οι παραπάνω µεθοδολογίες µπορεί να είναι είτε συµπληρωµατικές είτε να αποτελούν διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις. 47

Μεθοδολογίες Αποτίµησης Αλληλεπιδράσεων Για την µελέτη αλληλεπίδρασης Ενεργειακής Πολιτικής και Μακροοικονοµίας υπάρχουν διάφορες µεθοδολογίες (µοντέλα): 1. Οικονοµικά-Ενεργειακά-Περβαλλοντικά Μοντέλα (Economy- Energy-Environment (E3) Models) 2. Υβριδικά Μοντέλα (Ενεργειακού Συστήµατος και Οικονοµίας) (Economic Models linked with Energy System Models) 3. Μοντέλα Ολοκληρωµένης Αποτίµησης (Integrated Assessment Models) 4. Οικονοµετρικά µοντέλα, Πιθανοκρατικά/Στατιστικά µοντέλα 5. Μαθηµατικός προγραµµατισµός (βελτιστοποίηση...) 6. Πολυκριτηριακή Ανάλυση 7. Εφαρµογές Τεχνητής Νοηµοσύνης (Νευρωνικά Δίκτυα, Γενετικοί αλγόριθµοι...) 8. Θεωρία Παιγνίων... Οι παραπάνω µεθοδολογίες µπορεί να είναι είτε συµπληρωµατικές είτε να αποτελούν διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις. 48/32

Οικονοµικά-Ενεργειακά-Περιβαλλοντικά Μοντέλα 49/32

Μοντέλα Ενεργειακού Συστήµατος 50/32

Earth System Models 51/37

Μοντέλα Ολοκληρωµένης Αποτίµησης 52/32

Συστήµατα/Πολιτικές Διαχείρισης Εξωτερικού Περιβαλλοντικού Κόστους Τα κυριότερα συστήµατα/πολιτικές διαχείρισης του εξωτερικού περιβαλλοντικού κόστους είναι: Εισαγωγή ανώτατου περιορισµού στη ρύπανση και Εµπόριο αδειών ρύπανσης (cap and trade) Καλύπτει εν µέρει το κενό της έλλειψης δικαιωµάτων ιδιοκτησίας στους περιβαλλοντικούς πόρους Πράσινη Φορολόγηση (π.χ. Περιβαλλοντικοί/ενεργειακοί φόροι ή φόρος άνθρακα) Ενισχύει την ανταγωνιστικότητα πιο καθαρών µορφών ενέργειας Πράσινη Νοµοθεσία (π.χ. Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, Πράσινα και Λευκά Πιστοποιητικά, Ενεργειακή πιστοποιήση, Ενεργειακή σήµανση συσκευών, Απαγόρευση Τεχνολογιών...) Ενισχύει νέες τεχνολογίες και απαγορεύει χρήση ουσιών/ τεχνολογιών Πράσινα Κίνητρα (π.χ. Επιδοτήσεις, Μεταφορά τεχνολογίας/ τεχνογνωσίας, Φορολογικές ελαφρύνσεις...) 54 Ενισχύει νέες καθαρές τεχνολογίες

Συστήµατα/Πολιτικές Διαχείρισης Εξωτερικού Περιβαλλοντικού Κόστους Οι παραπάνω πολιτικές στοχεύουν να ενσωµατώσουν το περιβαλλοντικό ή (ευρύτερα) το κοινωνικό κόστος των φυσικών πόρων στην αγορά 55

Πολιτικές και Συστήµατα Διαχείρισης Περιβαλλοντικού Κόστους Το Εµπόριο Δικαιωµάτων Εκποµπών (η πλέον γνωστή µορφή Εµπορεύσιµων Αδειών Ρύπανσης) εισήχθει µέσω του Πρωτοκόλλου του Κιότο (ΠτΚ) για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής, το οποίο περιλαµβάνει: Εισαγωγή ανώτατου περιορισµού στις αέριες εκποµπές του θερµοκηπίου (cap) Προσδιορίστηκαν τα Αέρια που συµβάλλουν στο Φαινόµενο του Θερµοκηπίου (CO2, CH4, N2O, HFC, PFC και SF6) Προσδιορίστηκαν οι Πηγές παραγωγής τους από ανθρωπογενείς και µη (carbon sinks) δραστηριότητες (ενέργεια, βιοµηχανικές διεργασίες, χρήση διαλυτών και άλλων προιόντων, γεωργία, απόβλητα) Τέθηκε ανώτατο όριο στις αέριες εκποµπές για κάθε χώρα και υποχρέωση παρακολούθησης και καταγραφής των εκποµπών Διεθνές Εµπόριο Δικαιωµάτων Εκποµπών (IET) Επιτρέπει την εµπορία δικαιωµάτων αέριων εκποµπών Κοινή Εφαρµογή (JI) Επιτρέπει σε κράτη που συµµετέχουν στο ΠτΚ να κατοχυρώνουν δικαιώµατα εκποµπών (πιστοποίηούµενα από το UNFCCC) µέσω κοινών επενδύσεων Μηχανισµός Καθαρής Ανάπτυξης (CDM) Επιτρέπει σε κράτη που συµµετέχουν στο ΠτΚ να κατοχυρώνουν δικαιώµατα εκποµπών (πιστοποίηούµενα από το UNFCCC) µέσω 56 επενδύσεων σε κράτη που δεν συµµετέχουν στο ΠτΚ

Πολιτικές και Συστήµατα Διαχείρισης Περιβαλλοντικού Κόστους Εµπορεύσιµες Άδειες Ρύπανσης Στην ΕΕ λειτούργησε ο πρώτος µηχανισµός εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπών, όπου τα κράτη µέλη εκπονούν Εθνικά Σχέδια Κατανοµής (ΝΑΡ), στα οποία υπάρχει πρόβλεψη,µεταξύ άλλων, για: τη συνολική ποσότητα δικαιωµάτων, τη λίστα των υπόχρεων εγκαταστάσεων. τη µεθοδολογία κατανοµής (µαθηµατικοί τύποι, διάφορες ειδικές διατάξεις, κτλ), και την κατανοµή σε επίπεδο δραστηριότητας την κατανοµή σε επίπεδο εγκατάστασης, τους νεοεισερχόµενους. 57

Πολιτικές και Συστήµατα Διαχείρισης Περιβαλλοντικού Κόστους Εµπορεύσιµες Άδειες Ρύπανσης Στην Ε.Ε., τα δικαιώµατα αέριων εκποµπών κατανεµήθηκαν δωρεάν στους ρυπαίνοντες για τις περιόδους 2005-2007 & 2008-2012 µέσω των σχετικών Εθνικών Σχεδίων Κατανοµής. Τα δικαώµατα κετανεµήθηκαν µε βάση τις εκποµπές κάθε ρυπαίνοντα σε ένα έτος αναφοράς (grandfathering allocation), και όχι µε βάση και άλλους παράγοντες όπως π.χ τις εκποµπές αναφοράς για κάθε τύπο/ τεχνολογία ρυπαίνοντα (benchmark allocation)... Η τιµή των δικαιωµάτων εκποµπών προσδιορίστηκε περίπου στα 15-20 Euros/tCO2 στα σχετικά χρηµατιστήρια που εµπορεύεται Μετά το 2013 προβλέπεται η δηµοπρασία των αέριων δικαιωµάτων (auctioning) Οπότε τα εµπορεύσιµα δικαιώµατα εκµποµπών προσεγγίζουν την λογική της φορολόγησης άνθρακα (carbon tax) επιτρέποντας στην κεντρική αρχή που τα εκδίδει (π.χ. Ε.Ε. ή το κάθε κράτος µέλος) να ασκέι δηµοσιονοµική πολιτική συλλέγοντας κέρδη (φόρους) από την πώληση των δικαιωµάτων και π.χ. µειώνοντας άλλες φορολογίες (π.χ. εργασίας), δίδοντας επενδυτικά κίνητρα (revenue recycling) στην προώθηση νέων τεχνολογιών, εστιάζοντας παράλληλα 58 στη διατήρηση του πληθωρισµού.

Πολιτικές και Συστήµατα Διαχείρισης Περιβαλλοντικού Κόστους Μια άλλη µορφή Εµπορεύσιµων Αδειών Ρύπανσης είναι τα Προσωπικά Δικαιώµατα Εκποµπών (Personal Carbon Allowances - PCA) όπου προσδιορίζονται παγκοσµίως τα δικαιώµατα εκποµπών Κατανέµονται είτε σε κάθε κράτος ανάλογα µε τον πληθυσµό του είτε κατευθείαν σε κάθε άνθρωπο Τα Προσωπικά Δικαιώµατα Εκποµπών όπως και η Ενσωµάτωση του Ενεργειακού Περιεχοµένου σε κάθε προιόν (embedded energy) αποτελούν µερικές από τις προτάσεις αναπτυσσόµενων κρατών (π.χ. Κίνα) στις διαπραγµατεύσεις µιας νέας Συνθήκης (µετά το ΠτΚ) για την αντιµετώπιση της Κλιµατικής Αλλαγής 59

Πολιτικές και Συστήµατα Διαχείρισης Περιβαλλοντικού Κόστους Εναλλακτικές πολιτικές/συστήµατα διαχείρισης του εξωτερικού περιβαλλοντικού κόστους είναι: Φορολόγηση (κυρίως έµµεση) Φόρος άνθρακα (βάση περιεκτικότητας άνθρακα στους ορυκτούς πόρους) Ενεργειακοί φόροι (Ενιαία φορολόγηση ενός ενεργειακού αγαθού π.χ. ηλεκτρισµός, φόρος καυσίµων στις µεταφορές, τέλος ταξινόµησης...) Περιβαλλοντικοί φόροι (φόροι µεταλλεύσεως, φόροι αποβλήτων, φόροι φυσικών πόρων, πρόστιµα µόλυνσης γης/ποταµών...) Δασµοί σε εισαγόµενα προιόντα (π.χ. Μέσω συµφωνίας στον Π.Ο.Ε. ή στη µετεξέλιξη του ΠτΚ για ενσωµάτωση του περιβαλλοντικού κόστους στα προιόντα- embedded energy) Η φορολόγηση: ενισχύει την ανταγωνιστικότητα πιο καθαρών µορφών ενέργειας ανάλογα βέβαια µε την ελαστικότητα υποκατάστασης σε κάθε χρήση ενέργειας. µπορεί (π.χ. στην φορολόγση καυσίµων) να αντισταθµίσει την επίδραση του φαινοµένου της ανάδρασης (rebound effect) από την βελτίωση ενεργειακής αποδοτικότητας/τεχνολογίας. έχει αναδιανεµητικές επιδράσεις εις βάρος των οικονοµικά ασθενέστερων 60

Πολιτικές και Συστήµατα Διαχείρισης Περιβαλλοντικού Κόστους Εναλλακτικές πολιτικές/συστήµατα διαχείρισης του εξωτερικού περιβαλλοντικού κόστους είναι: Νοµοθεσία Πράσινα Πιστοποιητικά (εµπορεύσιµα πιστοποιητικά παραγωγής ενέργειας από Α.Π.Ε.) Λευκά Πιστοποιητικά (εµπορεύσιµα πιστοποιητικά εξοικονόµησης ενέργειας) Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (σταδιακή κατάργηση των υδροχλωροφθορανθράκων για προστασία του όζοντος) Ενεργειακή πιστοποίηση (π.χ. η µεταβίβαση/ενοικίαση ενός κτιρίου απαιτεί µια ελάχιστη ενεργειακή πιστοποίηση, το οποίο ωθεί σε επενδύσεις εγκατάστασης σύγχρονων συστηµάτων θέρµασνης/ µόνωσης...) Ενεργειακή σήµανση ηλεκτρικών συσκευών (για περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του καταναλωτή) Απαγόρευση τεχνολογιών (απαγόρευση της παραγωγής των λαµπτήρων πυράκτωσης λόγω χαµηλής ενεργειακής αποδοτικότητας) Οι νοµοθετικές παρεµβάσεις ενισχύουν τις νέες τεχνολογίες και 61 απαγορεύουν τη χρήση ουσιών/τεχνολογιών.

Πολιτικές και Συστήµατα Διαχείρισης Περιβαλλοντικού Κόστους Εναλλακτικές πολιτικές/συστήµατα διαχείρισης του εξωτερικού περιβαλλοντικού κόστους είναι: Κίνητρα Επιδοτήσεις σε νέες τεχνολογίες (π.χ. τα κέρδη από επιβολή πράσινης φορολόγησης µπορεί να δωθούν σε έρευνα ή σε επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες σε τοµείς κατανάλωσης και/ή παραγωγής ενέργειας) Μεταφορά τεχνολογίας/τεχνογνωσίας (π.χ. συµφωνίες µεταξύ εταιριών/κρατών παρόµοιες σε λογική µε το Μηχανισµό Καθαρής Ανάπτυξης του ΠτΚ) Φορολογικές ελαφρύνσεις (π.χ. στην εγκατάσταση θερµικών ηλιακών συλλεκτών, συστηµάτων φυσικού αερίου...) Η παροχή κινήτρων ενισχύει σηµαντικά τις νέες καθαρές τεχνολογίες και µειώνει το κόστος τους ανάλογα µε το εύρος τους (οικονοµία κλίµακας µεγέθους). 62

Συνοπτικά Συµπεράσµατα για τι; περιβαλλοντικές πολιτικές Εξωτερικό Περιβαλλοντικό Κόστος είναι το κόστος που υφίσταται η κοινωνία από την (κατά)χρήση περιβαλλοντικών πόρων και το οποίο δεν συνυπολογίζεται στους µηχανισµούς της αγοράς Η εσωτερίκευση του στην αγορά: αποτιµάται µε διάφορες µεθοδολογίες (µοντέλα). υλοποιείται µε διάφορες πολιτικές/συστήµατα διαχείρισης κόστους Εµπορεύσιµες Άδειες Ρύπανσης (ΕΑΡ) Πράσινη Φορολόγηση Πράσινη Νοµοθεσία Πράσινα Κίνητρα Οι Εµπορεύσιµες Άδειες Ρύπανσης (που εισήχθαν µε το ΠτΚ) καλύπτουν εν µέρει το κενό της έλλειψης δικαιωµάτων ιδιοκτησίας στους φυσικούς πόρους έχουν συµβάλλει στην παροχή τεχνογνωσίας και στη δηµιουργία 63 νέων αγορών και υπηρεσιών.

Συνοπτικά Συµπεράσµατα για τις περιβαλλοντικές πολιτικές Οι Εµπορεύσιµες Άδειες Ρύπανσης (ΕΑΡ) κατανέµονται είτε: δωρεάν (µε βάση είτε τη ρύπανση ενός έτους αναφοράς είτε µιας µεθοδολογίας αναφοράς για προδσιορισµό της ρύπανσης), όπου δεν συνεισφέρουν σηµαντικά σε µείωση της ρύπανσης και σε πράσινες επενδύσεις (ιδίως αν κατανέµονται µε βάση τη ρύπανση ενός έτους αναφοράς) µέσω δηµοπρασιών, οπότε θεωρούνται µορφή πράσινης φορολόγησης, καθώς δηµιουργούν κέρδη για τις κυβερνήσεις Τα Πράσινα και Λευκά Πιστοποιητικά είναι επίσης εµπορεύσιµα όµως δεν αποτελούν Αδειες Ρύπανσης, διότι σχετίζονται µε πιστοποίηση πράσινης παραγωγής και εξοικονόµησης ενέργειας, συνεπώς εκφράζουν την περιβαλλοντική αξία της Πράσινης και Εξοικονοµούµενης Ενέργειας. αλλά µπορούν να δρουν συµπληρωµατικά µε τις Άδειες Ρύπανσης Η Πράσινη φορολογία έχει παρόµοια λογική µε τις Εµπορεύσιµες Άδειες Ρύπανσης σε περίπτωση που αυτές δηµοπρατούνται, οπότε επιτρέπουν την δηµοσιονοµική πολιτική (π.χ. πράσινη µετατόπιση φόρων και κίνητρα σε πράσινες επενδύσεις). Τα Πράσινα Κίνητρα είναι συµπληρωµατική πολιτική που έχει τα πιο απτά αποτελέσµατα στην ενίσχυση νέων τεχνολογιών. 64

Εσωτερίκευση Περιβαλλοντικού Κόστους Οι µεθοδολογίες αυτές στοχεύουν: στην αποτίµηση του περιβαλλοντικού (και όχι µόνο) κόστους, αλλά και στην ανάλυση περιβαλλοντικώνενεργειακών πολιτικών/συστηµάτων που προσπαθούν να ενσωµατώσουν το περιβαλλοντικό κόστος στους µηχανισµούς της αγοράς µε απώτερο στόχο την επίδραση στην (µακρο)-οικονοµία 66

Σχεδιασµός Ενεργειακής και Μακρο-οικονοµ. Πολιτικής για Οικονοµική Ανάπτυξη Ένα καλά σχεδιασµένο µείγµα πολιτικών µπορεί να οδηγήσει σε: Εξοικονόµηση ενέργειας Ανάπτυξη και διεύσδυση νέων τεχνολογιών Μείωσης αέριων και λοιπών εκποµπών Βελτίωση αστικού µικροκλίµατος Βελτίωση κυκλοφοριακού Μείωση σπατάλης ορυκτών πόρων Αύξηση ανταγωνιστικότητας Μείωση Εργατικού κόστους Υποστήριξη Ασφαλιστικού Ενίσχυση Εγχώριας Παραγωγής Ενίσχυση Τουρισµού Δηµιουργία υπεραξίας σε ενεργειακές υπηρεσίες... 67/32

Διπλό Μέρισµα Διπλό Μέρισµα είναι η ταυτόχρονη επίτευξη 2 στόχων: Προστασία περιβάλλοντος (π.χ. Μείωσης εκποµπών) Οικονοµική Ανάπτυξη Εναλλακτικοί (επιπλέον) στόχοι µπορεί να είναι: Ενεργειακή ασφάλεια, Ασφάλεια Τροφής... (αυτονοµία) Αύξηση απασχόλησης (συνήθως θεωρείται ως υποστόχος της οικονοµικής ανάπτυξης, λόγω της θετικής µεταξύ τους συσχέτισης) Αναδιανοµής εισοδήµατος (καταπολέµηση φτώχιας)... Οπότε µιλάµε για τριπλό, τετραπλό... µέρισµα 68

Διπλό Μέρισµα Για την επίτευξη του διπλού µερίσµατος µπορεί να δηµιουργηθεί ένα µείγµα πολιτικών, διατηρώντας τον πληθωρισµό στα ίδια επίπεδα, επιλέγοντας: Φορολογία Φορολόγηση άνθρακα, δηµοπρασία δικαιωµάτων εκποµπών, φορολόγια ενεργειακών αγαθών (καύσιµα µεταφορών, ηλεκτρισµός)... Μείωση φορολογίας στις εργοδοτικές εισφορές, φορο-απαλλαγές για σύγρονες τεχνολογίες, αναδιάρθρωση των τελών ταξινόµησης... Δασµοί σε προιόντα µε υψηλό αποτύπωµα άνθρακα Φορολογία Χρήσης Φυσικών Πόρων (Νερό, Γη, Μεταλλεύµατα...) Φορολογία Χρήσης Υποδοµών (συµφορηµένα οδικά δίκτυα...) Πρόστιµα για υποβάθµιση φυσικού περιβάλλοντος, φόρος πλαστικών... Επιδοτήσεις Επιδοτήσεις τεχνολογιών, εταιριών, έρευνας σε βιώσιµες λύσεις Περιορισµός/κατάργηση αντι-περιβαλλοντικών επιδοτήσεων Επιδοτήσεις ανακύκλωσης υλικών Χρηµατοδότηση κοινωνικής ασφάλισης Νοµοθεσία και κανονιστικές ρυθµίσεις Κατάργηση παλαιών τεχνολογιών, ενεργειακή πιστοποίηση, ενεργεαική σήµανση, πράσινα και λευκά πιστοποιητικά 69

Οριακό Κόστος µείωσης εκποµπών ανά τεχνολογία Source: IEA/ETP2008 70/32

Σχεδιασµός Ενεργειακής και Μακρο-οικονοµ. Πολιτικής για Οικονοµική Ανάπτυξη 71/32

Μακροχρόνιος Σχεδιασµός - Αβεβαιότητες Οι µεθοδολογίες αυτές απαιτούν, για την εξέταση των επιπτώσεων των διαφόρων πολιτικών, κάποιες θεωρήσεις (assumptions) ως προς µεταβλητές που είναι αβέβαιες. Μια εξ αυτών, και ιδιαίτερα σηµαντική, είναι η προσφορά ενέργειας, η οποία συνδέεται µε τις ακόλουθες παραµέτρους:. Διαθέσιµα αποθέµατα/κοιτάσµατα ορυκτών πόρων Κόστος εξόρυξης τους Τεχνικά Χαρακτηριστικά (αποδοτικότητα, δυσκολία εξόρυξης, τεχνολογική πρόοδος ανταγωνιστικών τεχνολογιών...) Γεωπολιτική (αγωγοί φυσικού αερίου, Αιγαίο...) Θεωρία Παιγνίων (επισφαλείς δηλώσεις εµπλεκόµενων µερών...) Διαµόρφωση Κοινής Γνώµης (πυρηνικά, de-carbonization, µόλυνση ) Στις παραπάνω αβεβαιότητες πρέπει να συµπεριληφθούν και οι παράγοντες που σχετίζονται µε την ασφάλεια/ συνέπεια της µεταφοράς ενέργειας (π.χ. αγωγοί φυσικόύ 72/37 αερίου).

Μακροχρόνιος Σχεδιασµός Πιθανά σενάρια Οι παραπάνω αβεβαιότητες αποτυπώνονται σε µακροπρόθεσµες αναλύσεις (IPCC, IEA, OPEC), όπου τα εµπορικά εκµεταλλεύσιµα αποθέµατα ορυκτών πόρων αρκούν να καλύψουν τις αυξανόµενες ενεργειακές ανάγκες για 50 περίπου έτη (ως το 2050 και 2070 για πετρέλαιο και φυσικό αέριο αντίστοιχα). Διαφαίνονται 3 κυρίως προοπτικές για το ρόλο των Ορυκτών Καυσίµων στον 21 ο αιώνα: 1. Διατήρηση του υπάρχοντος ενεργειακού µείγµατος Σηµαντική ενίσχυση των πετρελαικών εταιριών, των εταιριών φυσικού αερίου και των εταιριών άνθρακα (µε έµφαση στην τεχνολογία Κατακράτησης και Αποθήκευσης Άνθρακα - CCS) για περαιτέρω έρευνες σε πιθανά κοιτάσµατα (π.χ. Oil sands, coal to liquids, offshore oil, offshore gas ) και βελτίωση της τεχνολογίας για την οικονοµικότερη ανάκτηση τους. Μεσαία ενίσχυση των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας Μεσαία ενίσχυση της χρήσης πυρηνικής ενέργειας Η προοπτική αυτή καθιστά κυρίαρχο τον ρόλο των ορυκτών καυσίµων στ ενεργειακό µείγµα, δηµιουργώντας όµως σηµαντικές πιέσεις στην 73/37 περαιτέρω υποβάθµιση του περιβάλλ. µε απρόβλεπτες

Μακροχρόνιος Σχεδιασµός Πιθανά σενάρια 2. Σταδιακή µετάβαση σε ένα πιο οικολογικό ενεργειακό µείγµα Μεσαία ενίσχυση των εταιριών φυσικού αερίου και των εταιριών άνθρακα (µε έµφαση στην τεχνολογία Κατακράτησης και Αποθήκευσης Άνθρακα - CCS) για περαιτέρω έρευνες σε πιθανά κοιτάσµατα (onshore and offshore gas, ) και βελτίωση της τεχνολογίας για την οικονοµικότερη ανάκτηση τους. Ή διείσδυση του φυσικού αερίου αναµένεται να είναι σηµαντική. Μεσαία/µεγάλη ενίσχυση των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και των τεχνολογιών υδρογόνου Μεσαία/Μεγάλη ενίσχυση της χρήσης πυρηνικής ενέργειας. Η πυρηνική τεχνολογία θα είναι ανταγωνιστική της τεχνολογίας CCS. Η προοπτική αυτή καθιστά αρκετά σηµαντικό τον ρόλο των ορυκτών καυσίµων στο ενεργειακό µείγµα τα οποία θα αντικατασταθούν πλήρως προς το τελος του αιώνα. Και η προοπτική όµως αυτή δεν συµµερίζεται της εκκλήσεις για άµεση αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής, οπότε εµπεριέχει υψηλή πιθανότητα απρόβλεπτων συνεπειών (avoiding dangerous 74/37 climate change).

Μακροχρόνιος Σχεδιασµός Πιθανά σενάρια 3. Ταχεία/Απότοµη µετάβαση σε ένα οικολογικό ενεργειακό µείγµα Απότοµη (νοµοθετική) ή ταχεία εγκατάλειψη της χρήσης των ορυκτών καυσίµων. Μεγάλη ενίσχυση σε έρευνα και σε επενδύσεις των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και των τεχνολογιών υδρογόνου Ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας θα εξαρτηθεί από την πρόοδο στις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και στο υδρογόνο. Η προοπτική αυτή καθιστά µηδενικό/αµελητέο τον ρόλο των ορυκτών καυσίµων στο ενεργειακό µείγµα τα οποία θα αντικατασταθούν πλήρως πριν το 2050 από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, τεχνολογίες υδρογόνου και πιθανόν από πυρηνική ενέργεια. Εκτιµώ ότι θα επικρατήσει η 2 η Προοπτική (η οποία δηµιουργεί πιθανά οφέλη για την Ελλάδα). 75/37

Σχεδιασµός Ενεργειακής και Μακρο-οικονοµ. Πολιτικής για Οικονοµική Ανάπτυξη Η ανάλυση ενός τέτοιου µείγµατος πολιτικών απαιτεί την προσεκτική µακρο-οικονοµικών και ενεργειακών µοντέλων, καθώς οι διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις οδηγούν σε διαφορετικά συµπεράσµατα. Η νεοκλασική προσέγγιση οδηγεί συνήθως σε µεγάλο κόστος για τις περιβαλλοντικές και ενεργειακές πολιτικές, καθώς θεωρεί ότι η οικονοµία ξεκινάει από βέλτιστη χρήση πόρων, βρίσκεται σε ισορροπία, ενσωµατώνει ορθολογική συµπεριφορά καταναλωτών, υπάρχει φυσικό ποσοστό ανεργίας, µερική ενσωµάτωση περιβαλλοντικού κόστους (avoiding dangerous climate change), επισφαλή επιλογή ποσοστού προεξόφλησης (discount rate) των οικονοµικών ροών που υποβαθµίζει το περιβαλλοντικό κόστος και δρα εις βάρος των επόµενων γενεών (Stern Review)... Εναλλακτικές προσεγγίσεις υπολογίζουν ότι µπορεί να υπάρξει διπλό µέρισµα, λαµβάνοντας υπόψη ότι η οικονοµία είναι ανοικτό σύστηµα, συνυπολογίζοντας το εξωτερικό κόστος (π.χ. της κλιµατικής αλλαγής), την ύπαρξη µη τέλειων αγορών, τη µη απόλυτα ορθολογική συµπεριφορά των καταναλωτών, ενδογενής τεχνολογική εξέλιξη, προσεκτική επιλογή ποσοστού προεξόφλησης ή θεώρηση δικαιωµάτων ιδιοκτησίας και τιµολόγηση των φυσικών πόρων... 76/32

Συµπεράσµατα Η σπουδαιότητα της Ενεργειακής Πολιτικής και Οικονοµίας αναδείχθηκε από τις πετρελαικές κρίσεις του 70 και την εµφάνιση του φαινοµένου του στασιµοπληθωρισµού. Αυτό οδήγησε σε διαµόρφωση νέων οικονοµικών σχολών σκέψης (µονεταρισµός, νεοκλασική) ή προσαρµογή παλαιότερων (νεο-κευσνιανή) που τελικά οδήγησε σε ένα συµβιβασµό (νεοκλασική σύνθεση), που είναι η κυρίαρχη µακρο-οικονοµική σχολή σκέψης Η κλιµατική αλλαγή και η παγκόσµια οικονοµική κρίση ανέδειξαν τη τάση για αµφισβήτιση της νεοκλάσικης σύνθεσης Η κυρίαρχη τάση θεωρεί την οικονοµία ως ανοιχτό σύστηµα που αλληλεπιδρά µε το ενεργειακό σύστηµα και το περιβάλλον Αναπτύχθηκαν διάφορες µεθοδολογίες για τη αποτίµηση της αλληλεπίδρασης αυτής (Ε3 µοντέλα, ενεργειακά µοντέλα, µοντέλα ολοκληρωµένης αποτίνησης, οικονοµετρία, στατιστικές µέθοδοι, µαθηµατικός προγραµµατισµός, τεχνητή νοηµοσύνη, θεωρία παιγνίων, 78/32 πολυκριτηριακή ανάλυση...)

Συµπεράσµατα Η αλληλεπίδραση αφορά όλες τις διαδικασίες του ενεργειακού συστήµατος (παραγωγή, µεταφορά, κατάναλωση, ενεργειακή αγορά) Αναδεικνύει τη σπουδαιότητα της ενέργειας στην οικονοµική ανάπτυξη, στην ανεργία, στην φτώχεια, στην ασφάλεια, στην αυτονοµία των κρατών, στον εξωστρεφή προσανατολισµό των κρατών, στη µόλυνση του περιβάλλοντος, στην έρευνα και στην τεχνολογική εξέλιξη Η επίδραση της ενεργειακής πολιτικής µπορεί να συνεισφέρει τότο θετικά όσο και αρνητικά στην µακρο-οικονοµία Απαιτεί ένα καλά σχεδιασµένο µείγµα πολιτικών, που να υλοποιείται µε συνέπεια και αµεσότητα και να αναδεικνύει τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα ενός κράτους/τοµέα Αλλά και τη προσεκτική χρήση µεθοδολογιών για την αποτίµηση του, γιατί οι διαφορετικές θεωρήσεις µπορούν να οδηγήσουν σε διαφορετικά αποτελέσµατα Σίγουρα όµως υπάρχει µείγµα πολτικών που να οδηγεί σε µια κοινωνία µειωµένων εκποµπών και παράλληλα να επισχύει την οικονοµική 79/32 ανάπτυξη

Συνοπτικά Συµπεράσµατα Το οικονοµικό σύστηµα είναι ένα ανοικτό σύστηµα που αλληλεπιδρά µε το ενεργειακό σύστηµα και το περιβάλλον. Η αλληλεπίδραση γίνεται είτε µέσω της (κατά)- χρήσης πρωτογενών µορφών ενέργειας είτε µέσω των άλλων φυσικών πόρων. Η οικονοµική ανάπτυξη δεν δρα εις βάρος του περιβάλλοντος, αλλά ένα καλά σχεδιασµένο µείγµα πολιτικών µπορεί να οδηγήσει σε διπλό µέρισµα, δηλαδή και σε οικονοµική ανάπτυξη αλλά και σε προστασία των φυσικών πόρων. 80