Μεταλλευτική Οικονομία Ενότητα 5: Φορολόγηση μεταλλευτικών εταιρειών Δ. Καλιαμπάκος - Δ. Δαμίγος
Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.
Φορολόγηση μεταλλευτικού κλάδου 3 Οι επιχειρήσεις του μεταλλευτικού κλάδου πέραν των φόρων επί των κερδών που καταβάλλουν στο Κράτος υπόκεινται συνήθως και σε μια σειρά ειδικών φόρων και τελών, όπως: Μισθώματα ή μισθωτικά δικαιώματα μεταλλειοκτησίας (mining royalties) και Περιφερειακούς Φόρους (π.χ. στην περίπτωση εκμετάλλευσης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων προβλέπεται περιφερειακός φόρος 5% επί των κερδών).
Μισθώματα 4 Τα μισθώματα δεν θεωρούνται φόρος, αλλά μια ειδική πληρωμή προς τον ιδιοκτήτη του μη ανανεώσιμου ορυκτού πόρου (Κράτος ή ιδιώτης). Τα μισθώματα καταβάλλονται από τον εκμεταλλευτή για την εκμίσθωση του χώρου και την «αγορά» του δικαιώματος εκμετάλλευσής του πόρου. Μισθώματα υφίστανται μεταξύ Κράτους και ιδιώτη, όπως και μεταξύ ιδιωτών. Αυτό εξαρτάται από το Μεταλλευτικό Κώδικα κάθε χώρας που ορίζει τον ιδιοκτήτη του πόρου.
Η φύση των μισθωμάτων 5 Σύμφωνα με τον Ricardo η φύση των μισθωτικών δικαιωμάτων είναι διττή: Το ένα τμήμα τους σχετίζεται με τη μείωση της αξίας του μεταλλείου ως μελλοντική πηγή πλούτου, λόγω της απομάκρυνσης του μεταλλεύματος. Το δεύτερο τμήμα τους σχετίζεται με την πρόσοδο που προσφέρει το συγκεκριμένο κοίτασμα στον εκμεταλλευτή λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του.
Μισθώματα και πρόσοδος 6 Η έννοια της προσόδου «Η πρόσοδος μπορεί να οριστεί ως η διαφορά μεταξύ της υφιστάμενης τιμής αγοράς για ένα προϊόν ή έναν παραγωγικό συντελεστή και του ευκαιριακού τους κόστους. Το ευκαιριακό κόστος είναι το ελάχιστο ποσό που θα ήταν διατεθειμένοι να δεχτούν οι ιδιοκτήτες του προϊόντος ή της υπηρεσίας Από αυτή τη σκοπιά η πρόσοδος αποτελεί ένα πλεόνασμα μια οικονομική απόδοση από την οποία δεν παροτρύνεται η επιθυμητή οικονομική συμπεριφορά». J. Cordes (1995), «An Introduction to the Taxation of Mineral Rents»
Μισθώματα και πρόσοδος 7 Η έννοια της προσόδου ως μισθωτικό δικαίωμα του ιδιοκτήτη της μεταλλευτικής γης Η πρόσοδος, που αναπτύχθηκε κυρίως μέσα από τη Ρικαρδιανή θεωρία, αφορά στο κέρδος που εισπράττουν οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής. Ο Ricardo ανέπτυξε τη θεωρία της εγγείου προσόδου στις αρχές του 19 ου αιώνα, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την αγροτική γη. Σύμφωνα με το Ricardo, η αγροτική γη μπορούσε να διαχωριστεί με βάση την ευφορία των γεωργικών εδαφών, με τη λογική ότι τα πιο γόνιμα εδάφη μπορούσαν να παράγουν μια δεδομένη ποσότητα αγροτικών προϊόντων σε χαμηλότερο κόστος, σε σχέση με τα λιγότερο γόνιμα.
Μισθώματα και πρόσοδος 8 Κόστη Όλοι οι ιδιοκτήτες των πιο γόνιμων εδαφών (από Α1 έως Α4) απολαμβάνουν κατά το Ricardo μια έγγειο πρόσοδο (ή γαιοπρόσοδο), η οποία είναι η διαφορά μεταξύ της τιμής Ρ της αγοράς και της ελάχιστης τιμής που θα ήταν διατεθειμένοι να καλλιεργήσουν τα εδάφη τους. Τιμή πώλησης Α1 Α2 Α3 Α4 Α5 Παραγωγή Σχ. 5.1: Μισθώματα και πρόσοδος
Μισθώματα και πρόσοδος 9 Κατά αντίστοιχο τρόπο η έννοια της προσόδου υφίσταται στην περίπτωση των μεταλλείων καθώς τα κοιτάσματα των ίδιων ΟΠΥ μπορεί να εμφανίζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, π.χ.: κάποια κοιτάσματα έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα χρήσιμου συστατικού ή δεν εμφανίζουν ανεπιθύμητες προσμίξεις κάποια κοιτάσματα που βρίσκονται σε μικρά σχετικά βάθη κάποια κοιτάσματα βρίσκονται σε μικρότερη απόσταση από τα κέντρα κατανάλωσης. Όλες αυτές οι διαφορές αντανακλώνται στο κόστος παραγωγής ή και στην τιμή πώλησης των τελικών προϊόντων.
Πρόσοδος και μεταλλεία 10 Σε βραχυπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα μια μεταλλευτική επιχείρηση θα εξακολουθήσει να δουλεύει ακόμη και αν η τιμή πώλησης του προϊόντος είναι χαμηλότερη από το μέσο συνολικό κόστος, αρκεί να καλύπτει το μεταβλητό κόστος, το οποίο περιλαμβάνει συνήθως εργατικά, πρώτες ύλες, αναλώσιμα, ενέργεια και άλλες δαπάνες που παύουν να υφίστανται αν διακοπεί η παραγωγή. Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, η επιχείρηση θα πρέπει να καλύπτει τα συνολικά κόστη παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων των επενδυτικών κεφαλαίων και μιας ικανοποιητικής απόδοσης επί αυτών, διαφορετικά θα είναι δύσκολο να παραμείνει σε λειτουργία.
Πρόσοδος και μεταλλεία 11 Η διαφοροποίηση μεταξύ βραχυπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου χρονικού ορίζοντα επηρεάζει την πρόσοδο. Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα η πρόσοδος είναι η διαφορά μεταξύ μέσου μεταβλητού κόστους και τιμής πώλησης. Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα η πρόσοδος είναι η διαφορά μεταξύ μέσου συνολικού κόστους και τιμής πώλησης. Σε αυτή την περίπτωση η πρόσοδος είναι προφανώς μικρότερη.
Πρόσοδος και μεταλλεία 12 Η πρόσοδος που λαμβάνει ένα μεταλλείο μπορεί να διακριθεί σε τρία διαφορετικά τμήματα: την οιονεί πρόσοδο (quasi-rent), η οποία αφορά στα σταθερά κόστη του μεταλλείου και την απόδοση επί του κεφαλαίου της επένδυσης και πηγάζει κυρίως τα χαρακτηριστικά της επιχείρησης. τη διαφορική πρόσοδο (other rent), η οποία πηγάζει από διάφορους παράγοντες, όπως π.χ. η κυκλικότητα στην τιμή των μετάλλων. την απόλυτη πρόσοδο (αναφερόμενη ως pure rent), που είναι η πραγματική Ρικαρδιανή πρόσοδος, και σχετίζεται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου κοιτάσματος, τα οποία το καθιστούν πιο κερδοφόρο σε σύγκριση με άλλα κοιτάσματα.
Πρόσοδος και μεταλλεία 13 Κόστη Τιμή πώλησης Απόλυτη πρόσοδος Διαφορική πρόσοδος Οιονεί πρόσοδος Μέσο μεταβλητό κόστος Παραγωγή Σχ. 5.2: Πρόσοδος και μεταλλεία
Πρόσοδος και μεταλλεία 14 Η απόλυτη πρόσοδος αφορά αποκλειστικά στον εκμεταλλευτή ενός κοιτάσματος, το οποίο του προσφέρει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι του ανταγωνισμού λόγω κάποιων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, μολονότι αυτός δεν προσφέρει καμία παραγωγική υπηρεσία με την έννοια της εργασίας ή του κεφαλαίου. Η απόλυτη πρόσοδος δεν έχει επίπτωση στην οικονομική συμπεριφορά του εκμεταλλευτή, δεδομένου ότι αποτελεί ένα οικονομικό μέγεθος πέραν των κερδών που υπολογίζονται με βάση την τιμή πώλησης και το συνολικό κόστος παραγωγής (συμπεριλαμβανομένης και της επιθυμητής απόδοσης επί του κεφαλαίου). Δηλαδή, ακόμη και χωρίς την απόλυτη πρόσοδο ο εκμεταλλευτής εξασφαλίζει την επίτευξη της επιθυμητής κερδοφορίας.
Πρόσοδος και μεταλλεία 15 Σε αυτή τη βάση, o Green (1977) αναφέρει: «Τα μισθωτικά δικαιώματα είναι η αποζημίωση προς τον ιδιοκτήτη για την εξάντληση ενός κεφαλαίου και ιδανικά, ως εκ τούτου, θα πρέπει να καθοριστούν σε ένα ποσό που φέρει κάποια σχέση με την αξία του ορυκτού καθώς βρίσκεται στο έδαφος, δηλαδή, την τιμή πώλησης των ορυκτών που ανακτήθηκαν μειωμένη κατά μια εύλογη επιβάρυνση για την εξόρυξη, την επεξεργασία και τη μεταφορά μέχρι το σημείο πώλησης, που αρκεί για να καλύψει όλες τις δαπάνες και τα υπεράνω γενικά έξοδα συμπεριλαμβανομένης μιας εύλογης απόδοσης επί της δαπάνης του κεφαλαίου, μαζί με την πρόβλεψη για την απόσβεση του κεφαλαίου»
Τύποι μισθωμάτων 16 Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία διακρίνονται τρεις γενικές κατηγορίες μεταλλευτικών μισθωμάτων: Μισθώματα ανά μονάδα παραγωγής (unit-based royalties). Μισθώματα επί των εσόδων (value-based royalties, αναφέρονται και ως ad valorem royalties). Μισθώματα επί των κερδών (profit-based and income-based royalties). Συναντάται επίσης η υιοθέτηση περισσότερων του ενός τύπων μεταλλευτικών δικαιωμάτων με τη δημιουργία υβριδικών συστημάτων. Αυτό εφαρμόζεται κυρίως στα δικαιώματα με βάση το κέρδος, σε συνδυασμό με κάποιο άλλο εκ των συστημάτων με βάση την εξορυγμένη μονάδα ή την αξία του προϊόντος.
Μισθώματα ανά μονάδα παραγωγής 17 Τα μισθώματα ανά μονάδα παραγωγής αφορούν σε ένα σταθερό ποσό ανά μονάδα βάρους ή όγκου παραγόμενου προϊόντος, το οποίο εφαρμόζεται κυρίως σε ορυκτές ύλες σχετικά ομοιογενείς, όπως είναι τα λατομικά προϊόντα.
Μισθώματα επί των εσόδων 18 Τα μισθώματα επί των εσόδων είναι ίσως ο πιο διαδεδομένος τύπος μισθωμάτων. Αφορά σε κάποιο συγκεκριμένο ποσοστό επί της αξίας του παραγόμενου προϊόντος. Ως αξία παραγόμενου προϊόντος χρησιμοποιείται η τιμή πώλησης στο δάπεδο του μεταλλείου, την τιμή του συμπυκνώματος, κ.ά. Το ποσοστό του αναλογικού μισθώματος διαφοροποιείται σημαντικά από χώρα σε χώρα, όπως επίσης και από προϊόν σε προϊόν.
Μισθώματα επί των κερδών 19 Τα μισθώματα επί των κερδών βασίζονται στην κερδοφορία της επιχείρησης, σε μια προσπάθεια άρσης προβλημάτων που μπορούν να δημιουργηθούν σε κάποιες περιπτώσεις από τα μισθώματα που στηρίζονται στην παραγόμενη αξία. Το μίσθωμα υπολογίζεται ως ποσοστό των λειτουργικών κερδών προ φόρων αποσβέσεων και τόκων, των μεικτών κερδών συμπεριλαμβανομένων των αποσβέσεων κεφαλαίου, των καθαρών κερδών, κλπ.
Μισθώματα μεταξύ ιδιωτών 20 Τα μισθωτικά δικαιώματα μεταξύ ιδιωτών προκύπτουν, κυρίως, στις ακόλουθες περιπτώσεις: Μια εταιρεία επιθυμεί να εκμεταλλευτεί ένα κοίτασμα, το οποίο βρίσκεται σε ιδιωτική έκταση (εφόσον το μεταλλευτικό δίκαιο ορίζει ότι ο ιδιοκτήτης του συγκεκριμένου ορυκτού πόρου είναι ο ιδιοκτήτης του εδάφους). Μια εταιρεία, η οποία έχει ως αποκλειστικό αντικείμενο τη μεταλλευτική έρευνα, ανακαλύπτει ένα κοίτασμα και μισθώνει το μεταλλευτικό δικαίωμα σε άλλη εταιρεία, η οποία επιθυμεί να το εκμεταλλευτεί. Μια εταιρεία, η οποία εμπλέκεται τόσο στη μεταλλευτική έρευνα όσο και στην εκμετάλλευση, ανακαλύπτει ένα κοίτασμα αλλά δεν επιθυμεί να εμπλακεί η ίδια στην εκμετάλλευση του για λόγους στρατηγικής της επιχείρησης και έτσι μισθώνει το μεταλλευτικό δικαίωμα σε άλλη εταιρεία.
Μισθώματα μεταξύ ιδιωτών 21 Σε ορισμένες χώρες, όπως ο Καναδάς, η καταβολή μισθωμάτων μεταξύ ιδιωτών δεν αναιρεί την καταβολή μισθωμάτων στο Κράτος. Σε άλλες χώρες, όπως η Νότια Αφρική, το μίσθωμα καταβάλλεται μόνο στον ιδιοκτήτη του πόρου (π.χ. αν αυτός είναι κάποιος ιδιώτης δεν καταβάλλεται μίσθωμα στο Κράτος). Στις περισσότερες χώρες υφίστανται σημαντικές διαφορές μεταξύ των μισθωμάτων που καταβάλλονται σε ιδιώτες και αυτών που καταβάλλονται στο Κράτος. Αυτό συμβαίνει διότι η βασική επιδίωξη του ιδιώτη είναι να μεγιστοποιήσει το ατομικό του όφελος, ενώ το Κράτος στοχεύει στη μεγιστοποίηση του κοινωνικού οφέλους. Το ελληνικό μεταλλευτικό δίκαιο, όπως και αυτό πολλών άλλων κρατών, δεν προσδιορίζει σαφή μισθώματα για την παραχώρηση του μεταλλευτικού δικαιώματος μεταξύ ιδιωτών.
Μεταλλευτικά μισθώματα στην Ελλάδα 22 Α. Μεταλλεύματα Το άρθρο 84 του Μεταλλευτικού Κώδικα αναφέρεται στα μισθωτικά δικαιώματα, που εφαρμόζονται σε περιπτώσεις της ελληνικής μεταλλευτικής δραστηριότητας. Ορίζει ανώτατο θεμιτό μίσθωμα 6% επί της τιμής του μεταλλεύματος, στην περίπτωση κατά την οποία γίνεται συμφωνία επί του δαπέδου του μεταλλείου, ή 4% όταν γίνεται συμφωνία επί του πλοίου. Στην περίπτωση που το μετάλλευμα έχει επεξεργαστεί μέσω εμπλουτισμού ή άλλης κατεργασίας, το ανώτατο όριο είναι 2% επί του πλοίου, ενώ γίνεται 1%, όταν έχει υποστεί μεταλλουργική διεργασία. Αυτός που μπορεί να αποφασίσει την βάση των δικαιωμάτων είναι ο εκμισθωτής.
Μεταλλευτικά μισθώματα στην Ελλάδα 23 Α. Μεταλλεύματα Τα μισθώματα αναπροσαρμόστηκαν με το Ν. 4042/2012, Άρθρο 63 ως ακολούθως: 12% επί της τιμής αυτής, στην περίπτωση που το μετάλλευμα πωλείται επί δαπέδου του μεταλλείου ως έχει και όπως εξορύσσεται (run of mine, tout venant) χωρίς οποιαδήποτε μηχανική προπαρασκευή ή άλλη κατεργασία. 8% επί της τιμής αυτής, στην περίπτωση που το μετάλλευμα πωλείται με όρους Free on Board ή Free on Truck (F.O.B. ή F.O.T.) ως έχει και όπως εξορύσσεται (run of mine, tout venant) χωρίς οποιαδήποτε μηχανική προπαρασκευή ή άλλη κατεργασία.
Μεταλλευτικά μισθώματα στην Ελλάδα 24 Α. Μεταλλεύματα 4% επί της τιμής, στην περίπτωση που το μετάλλευμα πωλείται με όρους F.O.B. ή F.O.T. κατόπιν μηχανικής προπαρασκευής (π.χ. θραύση, υδροαυτοκαθαρισμό και ταξινόμηση) ή και εμπλουτισμού. 2% επί της τιμής, στην περίπτωση που το μετάλλευμα πωλείται με όρους F.O.B. ή F.O.T. κατόπιν, πέραν όλων των ανωτέρω επεξεργασιών, και επεξεργασίας στην οποία διεξάγονται και χημικές διεργασίες, δηλαδή κατόπιν εξαγωγικής μεταλλουργικής επεξεργασίας, χωρίς όμως την παραγωγή τελικού μεταλλουργικού προϊόντος. 1,5% επί της τιμής, στην περίπτωση που το μετάλλευμα πωλείται με όρους F.O.B. ή F.O.T.) κατόπιν εξαγωγικής μεταλλουργικής επεξεργασίας, η οποία οδηγεί στην παραγωγή τελικού μεταλλουργικού προϊόντος, ήτοι μετάλλου ή κράματος.
Μεταλλευτικά μισθώματα στην Ελλάδα 25 Α. Μεταλλεύματα Επίσης, η παρ. 2 του άρθρου 84 του Ν. 210/1973 (Α 277 περί Μεταλλευτικού Κώδικος) αντικαθίσταται ως εξής: «2. Από τα μισθώματα που βεβαιώνονται και εισπράττονται ετησίως από το Ελληνικό Δημόσιο για την εκμίσθωση δικαιωμάτων μεταλλειοκτησίας του Δημοσίου σε Δημόσιους Μεταλλευτικούς Χώρους, ποσοστό ύψους είκοσι τοις εκατό (20%) διατίθεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής στους Δήμους εντός των ορίων των οποίων διενεργείται η μεταλλευτική δραστηριότητα»
Μεταλλευτικά μισθώματα στην Ελλάδα 26 Β. Βιομηχανικά Ορυκτά Για τα λατομεία βιομηχανικών ορυκτών δεν προβλέπεται ειδική ρύθμιση σε διάταξη νόμου. Διάταξη υπάρχει ωστόσο ειδικά για το μπεντονίτη και τον καολίνη, (άρθρο 29 του Ν.Δ. 4029/1959), σύμφωνα με την οποία το ανώτατο θεμιτό μίσθωμα ορίζεται σε 11% επί της τιμής πώλησης του ορυκτού, στην περίπτωση κατά την οποία γίνεται συμφωνία επί του δαπέδου του λατομείου ή 8% επί του πλοίου. Σε περίπτωση επεξεργασίας το μίσθωμα ορίζεται σε 11% επί της τιμής πώλησης του ορυκτού επί του δαπέδου του λατομείου. Τα λατομεία βιομηχανικών ορυκτών καταβάλλουν τέλος υπέρ ΟΤΑ 2% επί της αξίας των ακατέργαστων προϊόντων επί αυτοκινήτου στο δάπεδο.
Μεταλλευτικά μισθώματα στην Ελλάδα 27 Γ. Μάρμαρα Για την εκμετάλλευση μαρμάρων προβλέπονται μισθώματα από τη νομοθεσία και συγκεκριμένα το Ν. 669/1977, που αναπροσαρμόστηκαν το 2011. Για τα ογκομάρμαρα, το ανώτατο θεμιτό μίσθωμα είναι 8% της τιμής πώλησης επί του δαπέδου του λατομείου. Στα ακατέργαστα υποπροϊόντα και απορρίμματα της εκμετάλλευσης εφαρμόζονται δικαιώματα 10% επί της ίδιας βάσης. Επιπλέον, υπολογίζονται θεμιτά μισθώματα ανά στρέμμα, με βάση το άρθρο 20 του ως άνω νόμου.
Μεταλλευτικά μισθώματα στην Ελλάδα 28 Δ. Αδρανή Τα λατομεία αδρανών καταβάλλουν επίσης πάγια και αναλογικά μισθώματα. Η εκμίσθωση των λατομείων αδρανών υλικών, που ανήκουν στην κυριότητα του Δημοσίου, γίνεται με πλειοδοτική δημοπρασία και ο συναγωνισμός γίνεται επί του παγίου, του αναλογικού μισθώματος και της ελάχιστης ετήσιας παραγωγής. Προβλέπονται μισθώματα προς τον ιδιοκτήτη της γης (άρθρο 3 του Νόμου 1428/1984, όπως τροποποιήθηκε από το Ν. 2115/1993) επί της τιμής πώλησης των αδρανών υλικών. Το αναλογικό μίσθωμα ανέρχεται σε ποσοστό 10% επί της τιμής πωλήσεως επί δαπέδου των ακατέργαστων υλικών ή 5% επί της τιμής πωλήσεως επί δαπέδου των επεξεργασμένων υλικών.
Μεταλλευτικά μισθώματα στην Ελλάδα 29 Δ. Αδρανή Τα δημόσια και ιδιωτικά λατομεία αδρανών πληρώνουν ειδικό τέλος 10% στην τιμή πώλησης μη επεξεργασμένων προϊόντων ή 5% στην τιμή πώλησης των επεξεργασμένων προϊόντων, επί αυτοκινήτου, στο χώρο του λατομείου.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.