Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 31 Αυγούστου 2017 (OR. en)

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 31 Αυγούστου 2017 (OR. en) 11801/17 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Ημερομηνία Παραλαβής: Αποδέκτης: Αριθ. εγγρ. Επιτρ.: Θέμα: SOC 557 ANTIDISCRIM 37 POLGEN 113 JAI 747 EDUC 328 FREMP 90 COHOM 98 FSTR 58 FC 66 REGIO 84 Για τον Γενικό Γραμματέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο κ. Jordi AYET PUIGARNAU, Διευθυντής 30 Αυγούστου 2017 κ. Jeppe TRANHOLM-MIKKELSEN, Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης COM(2017) 458 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Ενδιάμεση επανεξέταση του πλαισίου της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες το έγγραφο - COM(2017) 458 final. συνημμ.: COM(2017) 458 final 11801/17 DGB 1C EL

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 30.8.2017 COM(2017) 458 final ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Ενδιάμεση επανεξέταση του πλαισίου της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά {SWD(2017) 286 final} EL EL

Στην παρούσα ενδιάμεση επανεξέταση καταγράφεται η πρόοδος που έχει επιτευχθεί από την έναρξη εφαρμογής του πλαισίου της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά το 2011. Η επανεξέταση βασίζεται σε στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη της κατάστασης των Ρομά, καθώς και σε πληροφορίες των εθνικών αρχών, της κοινωνίας πολιτών και άλλων εταίρων. Η επανεξέταση επιβεβαιώνει την προστιθέμενη αξία του πλαισίου, την καταλληλότητα των στόχων της ΕΕ για την ένταξη των Ρομά και την πάγια ανάγκη συνδυασμού στοχευμένων και γενικών προσεγγίσεων. Κάποιες από τις σημαντικότερες βελτιώσεις που επέφερε το πλαίσιο της ΕΕ είναι οι ακόλουθες: η δέσμευση να αντιμετωπιστεί η ένταξη των Ρομά ως προτεραιότητα σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο δο μές συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ των ενδιαφερομένων για την ένταξη των Ρομά η ανάπτυξη, εφαρμογή και παρακολούθηση εθνικών στρατηγικών και μέτρων ένταξης και η κινητοποίηση και ευθυγράμμιση νομικών, πολιτικών και χρηματοδοτικών μέσων για την καταπολέμηση των διακρίσεων και την προαγωγή της ένταξης των Ρομά. Με την ανάπτυξη των αναγκαίων δομών δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την αισθητή βελτίωση της ζωής των Ρομά. Ωστόσο, όσον αφορά τις πραγματικές αλλαγές που επήλθαν στην κατάσταση των Ρομά κατά την περίοδο 2011-2016, είναι σαφές ότι η πενταετία συνιστά ιδιαίτερα μικρό χρονικό διάστημα για να εξαλειφθούν αιώνες διακρίσεων και στερήσεων. Η πρόοδος είναι ορατή κυρίως στον τομέα της εκπαίδευσης συγκεκριμένα, η αυξανόμενη συμμετοχή των παιδιών Ρομά στην προσχολική εκπαίδευση και περίθαλψη καταδεικνύει το πλούσιο δυναμικό που υπάρχει για τη μεταγενέστερη εξέλιξή τους. Από την άλλη πλευρά, τα ποσοστά που αφορούν την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου και τον κίνδυνο της φτώχειας μεταξύ των Ρομά, αν και παρουσιάζουν πτωτική τάση, κυμαίνονται ακόμη σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Το αυξανόμενο ποσοστό των νεαρών Ρομά εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (ΕΕΑΚ) συνιστά ανησυχητική ένδειξη ότι για να μπορέσουν τα αποτελέσματα στην εκπαίδευση να μετουσιωθούν στον τομέα της απασχόλησης και σε άλλους τομείς απαιτείται αποτελεσματικότερη καταπολέμηση των διακρίσεων. Η επανεξέταση προσδιορίζει επίσης βασικές προτεραιότητες για τις οποίες πρέπει να μεριμνήσουν τα κράτη μέλη, καθώς και τρόπους ενίσχυσης του πλαισίου της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά. 1. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΤΗΣ ΕΕ Το 2011 η κατάσταση των Ρομά 1, της μεγαλύτερης μειονότητας στην Ευρώπη (περίπου 10-12 εκατ. άνθρωποι), βρέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής προσοχής. Εν μέσω της οικονομικής κρίσης, κατέστη σαφές ότι η αντιμετώπιση της οικονομικής και κοινωνικής περιθωριοποίησης και των διακρίσεων εις βάρος των Ρομά δεν αποτελεί μόνο ηθικό καθήκον που συνάδει με τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ, αλλά και οικονομική επιταγή που υπόσχεται μακροπρόθεσμα οφέλη 1 Σε συμφωνία με την ορολογία των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και των διεθνών οργανισμών, ο όρος «Ρομά» που χρησιμοποιείται στο παρόν έγγραφο καλύπτει διάφορες ομάδες (όπως Ρομά, Σίντι, Καλέ, Τσιγγάνους, Αθίγγανους, Ρουντάρι, Ασκαλί, Αιγύπτιους, Γιενίς, Ντομ, Λομ, Ρομ και Αμπντάλ), ενώ περιλαμβάνει και μετακινούμενους πληθυσμούς (travellers), χωρίς να αρνείται τις ιδιαιτερότητες αυτών των ομάδων. 2

για τις γηράσκουσες ευρωπαϊκές κοινωνίες. Κατέστη ακόμη σαφές ότι είναι επιβεβλημένη η ανάληψη δράσης τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο. Παρότι τα κράτη μέλη έχουν κατά κύριο λόγο την ευθύνη και τα μέσα για να αλλάξουν την κατάσταση των κοινοτήτων Ρομά που βρίσκονται στο έδαφός τους, η Επιτροπή (σε συμφωνία με την προτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) 2 πρότεινε ένα νέο στοχευμένο μέσο πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο: το πλαίσιο της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά 3. Το πλαίσιο αποσκοπεί στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των Ρομά και των μη Ρομά σε τέσσερις κομβικούς τομείς: εκπαίδευση, απασχόληση, υγειονομική περίθαλψη και στέγαση. Η πρόταση της Επιτροπής συνοδεύτηκε από τα συμπεράσματα του Συμβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου 4, σηματοδοτώντας έτσι μια άνευ προηγουμένου δέσμευση σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά την ανάπτυξη συνολικής προσέγγισης για την ένταξη των Ρομά. Μεταξύ των βασικών απαιτήσεων συγκαταλέγονται οι ακόλουθες: αν άληψη δέσμευσης από όλα τα κράτη μέλη για την ανάπτυξη εθνικών στρατηγικών συ νδυασμός της προσέγγισης της κοινωνικής ένταξης και της προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα, στο πλαίσιο του οποίου η καταπολέμηση των διακρίσεων καθίσταται οριζόντια απαίτηση σε όλους τους τομείς πολιτικής συ μμετοχή των περιφερειακών και τοπικών αρχών, της κοινωνίας πολιτών και των Ρομά στον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την παρακολούθηση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά κα τάλληλη και βιώσιμη χρηματοδότηση (εθνικός προϋπολογισμός που συμπληρώνεται με κονδύλια της ΕΕ) πα ρακολούθηση αποτελεσμάτων και εν σωμάτωση στις δημόσιες πολιτικές των στόχων για την ένταξη των Ρομά. Το 2013 το πλαίσιο της ΕΕ για τους Ρομά ενισχύθηκε με τη σύσταση του Συμβουλίου για αποτελεσματικά μέτρα ένταξης των Ρομά στα κράτη μέλη 5. Η σύσταση εστίαζε την προσοχή στην απαγόρευση των διακρίσεων και επέκτεινε το έργο σχετικά με τους Ρομά σε νέους οριζόντιους και διαρθρωτικούς τομείς. Θέσπιζε επίσης, από το 2016, υποχρέωση ετήσιας υποβολής εκθέσεων για τα κράτη μέλη, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη ευρωπαϊκού συστήματος παρακολούθησης. Το Συμβούλιο, στα συμπεράσματα που εξέδωσε τον Δεκέμβριο του 2016 για την επιτάχυνση της διαδικασίας ένταξης των Ρομά 6, επανέλαβε τη δέσμευση των κρατών μελών και ζήτησε να διενεργηθεί ενδιάμεση αξιολόγηση του πλαισίου της ΕΕ. 2 2010/2276(INI). 3 COM(2011) 133. 4 EUCO 23/11, EPSCO 106665/11. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Συμβουλίου, όλα τα κράτη μέλη κλήθηκαν «να προετοιμάσουν, να ενημερώσουν ή να αναπτύξουν τις εθνικές τους στρατηγικές ένταξης των Ρομά, ή ολοκληρωμένη σειρά μέτρων πολιτικής στο πλαίσιο των ευρύτερων πολιτικών τους για την κοινωνική ένταξη». Μέχρι το 2012, όλα τα κράτη μέλη εκτός της Μάλτας είχαν υποβάλει στρατηγικές ή ολοκληρωμένες σειρές μέτρων πολιτικής. Οι όροι «εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά» και «στρατηγική» καλύπτουν επίσης τις ολοκληρωμένες σειρές μέτρων πολιτικής. 5 ΕΕ C 378. 6 14294/16. 3

2. ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ Από την έναρξη εφαρμογής του πλαισίου της ΕΕ, κινητοποιήθηκαν και ευθυγραμμίστηκαν διάφορα νομικά, πολιτικά και χρηματοδοτικά μέσα με γνώμονα την προαγωγή της ένταξης των Ρομά. Η βασική νομοθεσία της ΕΕ (οδηγία για τη φυλετική ισότητα, απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας) 7 απαγορεύει τις διακρίσεις, καθώς και τη ρητορική και τα εγκλήματα μίσους εις βάρος των Ρομά. Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο προωθεί μεταρρυθμίσεις γενικών πολιτικών που ευνοούν την ένταξη των Ρομά. Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) 2014-2020 περιλαμβάνουν αρκετές καινοτομίες για τη σύνδεση των πολιτικών προτεραιοτήτων με την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. 2.1. Καταπολέμηση των διακρίσεων Μετά την έγκριση του πλαισίου της ΕΕ, η Επιτροπή έλαβε διάφορα μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων εις βάρος των Ρομά. Ενέτεινε την παρακολούθησή της όσον αφορά την εφαρμογή από τα κράτη μέλη της νομοθεσίας για την καταπολέμηση των διακρίσεων και για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Η Επιτροπή παρακολουθεί αδιάλειπτα τη συμμόρφωση των κρατών μελών με τη νομοθεσία κατά των διακρίσεων, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στους τομείς της εκπαίδευσης και της στέγασης. Οι περιπτώσεις συστηματικής διάκρισης εις βάρος των Ρομά λόγω της εθνοτικής καταγωγής τους διερευνώνται άμεσα. Μάλιστα, βρίσκονται σε εξέλιξη διαδικασίες επί παραβάσει για διακρίσεις εις βάρος παιδιών Ρομά στην εκπαίδευση 8. Η Επιτροπή έχει επισημάνει ότι η τοποθέτηση παιδιών Ρομά σε διαχωρισμένα σχολεία ή σε τάξεις που αποτελούνται εξ ολοκλήρου από Ρομά με σχολικά προγράμματα που δεν πληρούν τις βασικές προδιαγραφές, και η διάγνωσή δυσανάλογα μεγάλου αριθμού εξ αυτών με ελαφράς μορφής νοητική αναπηρία βάσει της κοινωνικής μειονεξίας τους συνιστούν παραβίαση της οδηγίας για τη φυλετική ισότητα. Η Επιτροπή παρακολουθεί επίσης τη μεταφορά στα εθνικά δίκαια των κρατών μελών τής απόφασης-πλαισίου του Συμβουλίου για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, και μεριμνά για την καταπολέμηση των ρατσιστικών και ξενοφοβικών στερεοτύπων, καθώς και της ρητορικής και των εγκλημάτων μίσους, μεταξύ άλλων, εις βάρος των Ρομά. Σ αυτό το πλαίσιο, η Επιτροπή ξεκίνησε διάλογο με τα κράτη μέλη ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα αλλαγές στη νομοθεσία, σύστησε ενωσιακή ομάδα υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας με σκοπό την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των οικείων παραγόντων και κατέληξε σε συμφωνία με τους βασικούς παρόχους μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την κατάρτιση κώδικα δεοντολογίας με θέμα την καταπολέμηση της παράνομης ρητορικής του μίσους στο Διαδίκτυο. Για την αναγνώριση και την καταπολέμηση του αντιαθιγγανισμού, ως ειδικής μορφής ρατσισμού εις βάρος των Ρομά και ως μίας από τις βαθύτερες αιτίες κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά και διακρίσεων εις βάρος τους, ελήφθησαν αρκετά σημαντικά μέτρα: η σύσταση του Συμβουλίου του 2013 υπογράμμιζε την ανάγκη να καταπολεμηθεί ο αντιαθιγγανισμός και ενθάρρυνε τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν μέτρα για την πρόληψη ή την αντιστάθμιση των μειονεκτημάτων που υφίστανται οι Ρομά (θετική δράση) 7 2000/43/ΕΚ, 2008/913/ΔΕΥ. 8 CZ, HU, SK. 4

το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2015 9 καλούσε τα κράτη μέλη να αναγνωρίσουν επίσημα το ολοκαύτωμα των Ρομά και να ορίσουν ευρωπαϊκή ημέρα μνήμης ο αντιαθιγγανισμός συζητήθηκε περαιτέρω στην ευρωπαϊκή πλατφόρμα του 2015 για την ένταξη των Ρομά η ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών Ρομά και υπέρ των Ρομά συνέταξε έγγραφο αναφοράς για τον αντιαθιγγανισμό 10 τα συμπεράσματα του Συμβουλίου του 2016 έκαναν αναφορά στον αντιαθιγγανισμό και στην αναγνώριση και τον εορτασμό της μνήμης της γενοκτονίας των Ρομά και η προαναφερθείσα ομάδα υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας επιδιώκει την πρόληψη και την αντιμετώπιση, μεταξύ άλλων, του αντιαθιγγανισμού. Η Επιτροπή εργάζεται επίσης για την αντιμετώπιση των πολλαπλών διακρίσεων που υφίστανται τα παιδιά και οι γυναίκες Ρομά, ως ομάδες που εκτίθενται σε υψηλούς κινδύνους βίας, εμπορίας ανθρώπων 11, εκμετάλλευσης και καταναγκαστικού γάμου πριν από την ενηλικίωση, και για τη εξασφάλιση της καλύτερης προστασίας τους. Η προαγωγή της αυτεξουσιότητας των δύο αυτών ομάδων, καθώς και των νεαρών Ρομά, βρισκόταν στο επίκεντρο των προαναφερθέντων συμπερασμάτων του Συμβουλίου. 2.2. Προαγωγή μεταρρυθμίσεων που δεν δημιουργούν αποκλεισμούς μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου Μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, η Επιτροπή συντονίζει και παρακολουθεί τις δράσεις των κρατών μελών επιδιώκοντας να καταστήσει τις γενικές πολιτικές ευνοϊκότερες για την ένταξη των Ρομά. Από το 2012, τα πέντε κράτη μέλη τα οποία αφορά περισσότερο το ζήτημα (δηλ. τα κράτη με τις μεγαλύτερες κοινότητες Ρομά και τις σοβαρότερες προκλήσεις) 12 λαμβάνουν ειδικές ανά χώρα συστάσεις σχετικά με την ένταξη των Ρομά. Οι εν λόγω συστάσεις εστιάζουν ολοένα και περισσότερο στην εκπαίδευση, καλώντας τα κράτη μέλη να λάβουν συστημικά μέτρα για την προαγωγή της συμμετοχής των παιδιών Ρομά σε ποιοτική γενική εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς. Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις καθόρισαν τις χρηματοδοτικές προτεραιότητες κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020. 9 2015/2615(RSP). 10 www.antigypsyism.eu 11 Η ανακοίνωση με τίτλο «Η στρατηγική της ΕΕ για την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων 2012 2016» [COM(2012) 286 final] είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση σχετικών εγγράφων,, όπως της μελέτης που εκπονήθηκε το 2015 για τις ομάδες υψηλού κινδύνου στον τομέα της εμπορίας ανθρώπων και της έκθεσης σχετικά με την πρόοδο που σημειώνεται στις ενέργειες για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων [COM(2016) 267 final και SWD(2016) 159 final]. 12 BG, CZ, HU, RO, SK. 5

2.3. Κινητοποίηση ενωσιακής χρηματοδότησης Το πλαίσιο της ΕΕ καλούσε τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν πλήρως τα κονδύλια της ΕΕ για την ένταξη των Ρομά. Όσον αφορά τα κονδύλια, την περίοδο 2007-2013 υιοθετήθηκε προσέγγιση ενσωμάτωσης των μειονεκτουσών ομάδων/περιοχών, χωρίς να στοχεύονται ρητώς οι Ρομά, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατός ο ποσοτικός προσδιορισμός του ακριβούς ύψους της χρηματοδότησης που διατέθηκε για την ένταξη των Ρομά. Οι μειονεκτούσες ομάδες μπορούσαν να λάβουν χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) κατά κύριο λόγο στον τομέα της κοινωνικής ένταξης, αλλά και στους τομείς της απασχόλησης και της εκπαίδευσης. Το ποσό που διατέθηκε για την ένταξη μειονεκτούντων ατόμων (συμπεριλαμβανομένων των Ρομά) στην απασχόληση ανήλθε σε περίπου 10 δισ. EUR. Το ποσό που διατέθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) για κοινωνικές υποδομές (από τις οποίες ωφελήθηκαν, μεταξύ άλλων, οι Ρομά) ανήλθε σε περίπου 17 δισ. EUR. Ο κανονισμός για το ΕΤΠΑ τροποποιήθηκε το 2010 και η Επιτροπή εξέδωσε κατευθύνσεις το 2011 για τη στήριξη ολοκληρωμένων παρεμβάσεων στέγασης για τις κοινότητες Ρομά. Μέσω της πολιτικής της γεωργικής ανάπτυξης υποστηρίχθηκε η ένταξη περιθωριοποιημένων μειονοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά. Για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, το πλαίσιο της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο μερίμνησαν για την εδραίωση στενής σχέσης μεταξύ πολιτικών και χρηματοδοτικών προτεραιοτήτων. Η σχέση ανάμεσα στην εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων και τα ΕΔΕΤ διασφαλίζει ότι οι μεταρρυθμίσεις γενικών πολιτικών υπηρετούν τους στόχους της ένταξης. Για παράδειγμα, η Επιτροπή ζήτησε από τα κράτη μέλη που έλαβαν ειδικές ανά χώρα συστάσεις οι οποίες συνιστούσαν ενίσχυση της συμμετοχής των Ρομά στην εκπαίδευση να επιλέξουν την επενδυτική προτεραιότητα «Κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων όπως οι Ρομά» και να ενσωματώσουν την ένταξη των Ρομά σε άλλες συναφείς προτεραιότητες (κυρίως, στην προτεραιότητα «Καταπολέμηση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και προώθηση της ισότιμης πρόσβασης σε ποιοτική προσχολική, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση»). Η εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με στοχευμένες δράσεις, αλλά απαιτεί μεταρρυθμίσεις της γενικής εκπαίδευσης. Τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης 2014-2020 για τα κράτη μέλη τα οποία αφορά περισσότερο το ζήτημα παρέχουν στήριξη μέσω της προτεραιότητας 6 «Προώθηση της κοινωνικής ένταξης, της μείωσης της φτώχειας και της οικονομικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές», η οποία περιλαμβάνει μέτρα για την αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών των περιθωριοποιημένων ομάδων στις οποίες ανήκουν όχι όμως αποκλειστικά οι Ρομά 13. Η Επιτροπή ενθάρρυνε επίσης τη συμμετοχή των εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά στον σχεδιασμό ενωσιακών κονδυλίων, μεταξύ άλλων, με την ιδιότητα του μέλους σε επιτροπές παρακολούθησης. Για την περίοδο 2014-2020, θεσπίστηκαν αρκετά νέα εργαλεία (επιπροσθέτως της επενδυτικής προτεραιότητας «κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων») με σκοπό τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των ΕΔΕΤ όσον αφορά την κοινωνική ένταξη, μεταξύ άλλων, των Ρομά: νέ α δέσμη απαιτήσεων μέσω της οποίας διασφαλίζεται ότι τα κράτη μέλη που χορηγούν κονδύλια ΕΕ για την ένταξη των Ρομά διαθέτουν εθνικά στρατηγικά πλαίσια πολιτικής για 13 Όπ. π. Η στόχευση γίνεται κατά τη διαδικασία επιλογής μέσω της ιεράρχησης έργων με θέμα την αντιμετώπιση των προβλημάτων των περιθωριοποιημένων ομάδων σε αγροτικές περιοχές, κυρίως στο πλαίσιο του μέτρου 7 «Βασικές υπηρεσίες και ανάπλαση χωριών στις αγροτικές περιοχές» και του μέτρου 19 «Τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων». 6

την ένταξη των Ρομά και πληρούν τις προϋποθέσεις για την αποτελεσματική εφαρμογή τους πε ρισσότερο αξιόπιστη αρχή της εταιρικής σχέσης (στο πλαίσιο ευρωπαϊκού κώδικα δεοντολογίας) για την καθοδήγηση της συνεργασίας με την κοινωνία πολιτών, τις τοπικές αρχές και τους κοινωνικούς εταίρους όσον αφορά τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την παρακολούθηση παρεμβάσεων που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ αυ ξημένα χρηματοδοτικά κονδύλια ειδικά για την ανάπτυξη των ικανοτήτων των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών υπ οχρεωτική ελάχιστη αναλογία κατανομής των επενδύσεων στον τομέα της κοινωνικής ένταξης πα ροχή στήριξης για τη φυσική, οικονομική και κοινωνική αναζωογόνηση των υποβαθμισμένων κοινοτήτων που ενδέχεται να περιλαμβάνει ενισχυμένα ολοκληρωμένα μέτρα στέγασης εδ αφικές και ολοκληρωμένες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών των γεωγραφικών περιοχών που πλήττονται εντονότερα από τη φτώχεια, καθώς και των στοχευμένων ομάδων που υφίστανται τον μεγαλύτερο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού, κάτι που διευκολύνεται με την εφαρμογή πολυταμειακής προσέγγισης ενι σχυμένες ρυθμίσεις παρακολούθησης προσανατολισμένες στα αποτελέσματα (κοινοί δείκτες που να εστιάζουν στις εκροές και τα αποτελέσματα) και υποβολή εκθέσεων για επενδυτική προτεραιότητα που αφορά ειδικά τους Ρομά και έκ δοση κατευθύνσεων προς τα κράτη μέλη σχετικά με τη χρήση κονδυλίων ΕΕ για την καταπολέμηση του διαχωρισμού. Τον Ιούνιο του 2016 το Ελεγκτικό Συνέδριο δημοσίευσε τα αποτελέσματα του ελέγχου που διενήργησε επί των πολιτικών πρωτοβουλιών και της χρηματοδοτικής στήριξης της ΕΕ για την ένταξη των Ρομά, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η σημαντική πρόοδος που σημειώθηκε όσον αφορά τον καθορισμό ενωσιακών πολιτικών πρωτοβουλιών για την προαγωγή της ένταξης των Ρομά οδήγησε σε σαφείς βελτιώσεις κατά την περίοδο 2014-2020. Το Ελεγκτικό Συνέδριο ζήτησε να καταβληθούν πρόσθετες προσπάθειες, ώστε να εξασφαλιστεί ότι τα νέα εργαλεία θα βελτιώσουν την κατάσταση στον συγκεκριμένο τομέα. Διατύπωσε επίσης συγκεκριμένες συστάσεις σχετικά με τη χρήση των ΕΔΕΤ, τη συλλογή δεδομένων και την παρακολούθηση 14. Η Επιτροπή έχει κινητοποιήσει ενωσιακή χρηματοδότηση την οποία διαχειρίζεται απευθείας για τη χρηματοδότηση έργων που προάγουν την ένταξη των Ρομά και καταπολεμούν τις διακρίσεις στην Ευρώπη: το πρόγραμμα «Δικαιώματα, ισότητα και ιθαγένεια» χρηματοδοτεί τοπικά, εθνικά και διακρατικά έργα για την ένταξη των Ρομά και την καταπολέμηση των διακρίσεων 14 EN 2016, αριθ. 14. 7

το πρόγραμμα «Ευρώπη για τους πολίτες» στηρίζει έργα που τιμούν τη μνήμη του ολοκαυτώματος των Ρομά το πρόγραμμα για την απασχόληση και την κοινωνική καινοτομία (EASI) προάγει την καινοτομία στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής με στόχο την ένταξη των Ρομά το πρόγραμμα Erasmus+ συμβάλλει στην ανάπτυξη μέτρων διά βίου μάθησης για την ένταξη των Ρομά το πρόγραμμα για τη δημόσια υγεία στηρίζει πρωτοβουλίες για την προαγωγή της ισότιμης πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη και το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας «Ορίζοντας 2020» και το έβδομο πρόγραμμα-πλαίσιο έρευνας χρηματοδοτούν ερευνητικές δραστηριότητες στους τομείς της κοινωνικής ένταξης και της εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένων ερευνητικών έργων για την κινητικότητα των Ρομά στη Δυτική Ευρώπη και τον αντίκτυπο των εκπαιδευτικών πολιτικών στους Ρομά. 2.4. Πρωτοβουλίες γενικής πολιτικής της ΕΕ Οι πρωτοβουλίες γενικής πολιτικής της ΕΕ στους τομείς της εκπαίδευσης, της απασχόλησης, της κοινωνίας και της υγείας μπορούν να συμβάλουν στην προαγωγή της ένταξης των Ρομά. Η σύσταση του Συμβουλίου του 2011 σχετικά με τις πολιτικές για τη μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου 15 συνιστά την προσθήκη στοχευμένων μέτρων για τις πλέον ευάλωτες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά. Στο πλαίσιο της παρακολούθησης της δήλωσης του Παρισιού 16, η Επιτροπή εντατικοποίησε τη στήριξη που παρέχει για εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς. Μεταξύ των προτεραιοτήτων συγκαταλέγεται η ενίσχυση της εκπαίδευσης μειονεκτούντων παιδιών και νεαρών ατόμων, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά, με την προϋπόθεση ότι τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης θα καλύπτουν τις ανάγκες τους. Το 2013 εγκαινιάστηκαν οι εγγυήσεις για τη νεολαία και η πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων, οι οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τους Ρομά, καθώς συνέβαλαν καθοριστικά στην επιστροφή νεαρών ατόμων στην εργασία ή την εκπαίδευση. Παρόλα αυτά, η Επιτροπή έχει αναγνωρίσει ότι πρέπει να καταβληθούν πρόσθετες προσπάθειες για τη στήριξη «δυσπρόσιτων» νέων, όπως οι Ρομά. Βασικές κατηγορίες του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων είναι, μεταξύ άλλων, οι ίσες ευκαιρίες και η ισότιμη πρόσβαση στην αγορά εργασίας, οι δίκαιες συνθήκες εργασίας, και η κοινωνική προστασία και ένταξη. Οι πρωτοβουλίες της Επιτροπής που έχουν ως στόχο την υγεία των Ρομά προάγονται μέσω διαφόρων γενικών και ειδικών πολιτικών. Η έκθεση του 2014 για την υγεία των Ρομά συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση των βασικών γνώσεων και των μηχανισμών παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων σχετικά με την κατάσταση της υγείας των Ρομά, με έμφαση στις χώρες όπου υπάρχουν μεγάλοι πληθυσμοί Ρομά. 17 15 2011/C 191/01. 16 17.3.2015, άτυπη συνεδρίαση των υπουργών εκπαίδευσης της ΕΕ. 17 Έκθεση 2014 για την υγεία των Ρομά. 8

2.5. Συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο Για να καταπολεμηθεί επιτυχώς ο αποκλεισμός των Ρομά, πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους όλοι οι οικείοι ενδιαφερόμενοι και να ασκήσουν τις αρμοδιότητές τους με βάση την εντολή, την ικανότητα και το δυναμικό τους. Η Επιτροπή, επιδιώκοντας την προαγωγή της αμοιβαίας μάθησης, του διαλόγου και της συνεργασίας, διευκολύνει και στηρίζει οικονομικά τον διάλογο μεταξύ των ενδιαφερομένων μέσω της ευρωπαϊκής πλατφόρμας για την ένταξη των Ρομά, μέσω του δικτύου εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά, καθώς και μέσω τακτικών συναντήσεων διαβούλευσης με κεντρικές ενωσιακές ΜΚΟ των Ρομά και υπέρ των Ρομά και με διεθνείς οργανισμούς. Με την πάροδο του χρόνου έχει ενισχυθεί η συμμετοχική προσέγγιση και η συνεργασία με τους διεθνείς οργανισμούς. 2.6. Προαγωγή της ευαισθητοποίησης, της συμμετοχής των Ρομά και της ανάπτυξης ικανοτήτων της κοινωνίας πολιτών και των τοπικών αρχών Η Επιτροπή έχει εντείνει τις προσπάθειές της για την προαγωγή της ευαισθητοποίησης, της συμμετοχής και της αυτεξουσιότητας των Ρομά, καθώς και της ανάπτυξης ικανοτήτων της κοινωνίας πολιτών και των τοπικών αρχών. Η εκστρατεία της «Για τους Ρομά, μαζί με τους Ρομά» στήριξε στοχευμένες δραστηριότητες επικοινωνίας για την καταπολέμηση των προκαταλήψεων και των διακρίσεων εις βάρος των τοπικών πληθυσμών Ρομά. Η Επιτροπή έχει αρχίσει να εφαρμόζει κοινά προγράμματα σε συνεργασία με το Συμβούλιο της Ευρώπης: το πρόγραμμα JUSTROM παρέχει σε γυναίκες Ρομά και σε γυναίκες προερχόμενες από μετακινούμενους πληθυσμούς μεγαλύτερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη το πρόγραμμα ROMED προάγει την ένταξη μέσω της κατάρτισης διαπολιτισμικών διαμεσολαβητών το πρόγραμμα ROMACT αναπτύσσει τις ικανότητες των τοπικών αρχών στους τομείς της κατάρτισης και της εφαρμογής μέτρων ένταξης το πρόγραμμα ROMACTED προάγει τη χρηστή διακυβέρνηση και την αυτεξουσιότητα των Ρομά σε τοπικό επίπεδο στα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία. Η Επιτροπή έχει εγκαινιάσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα για την ανάπτυξη ικανοτήτων των τοπικών παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών με σκοπό την ενίσχυση της συμμετοχής τους στην παρακολούθηση των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά. Το 2016 η Επιτροπή και η σλοβακική Προεδρία οργάνωσαν εκδήλωση υψηλού επιπέδου για την αυτεξουσιότητα των νεαρών Ρομά, κατά την οποία επιβεβαιώθηκε η επείγουσα ανάγκη ενίσχυσης της αυτεξουσιότητας των νεαρών Ρομά και εξασφάλισης της ενεργητικής συμμετοχής τους στην πολιτική ένταξης των Ρομά. 3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ Η πολιτική δέσμευση των κρατών μελών, που μετουσιώθηκε σε εθνικές στρατηγικές, ήταν ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς τη βελτίωση των όρων διαβίωσης των Ρομά. Οι εθνικές προσεγγίσεις για την ένταξη των Ρομά διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών ανάλογα με το μέγεθος και την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των τοπικών πληθυσμών. Στις ετήσιες εκθέσεις της, η Επιτροπή εντοπίζει τις προτεραιότητες για τις οποίες πρέπει να μεριμνήσουν τα κράτη μέλη προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ο καθορισμός στόχων, δεικτών και δημοσιονομικών κονδυλίων που μπορούν 9

να προσδιοριστούν ποσοτικά, η παρακολούθηση του αντίκτυπου γενικών μέτρων για τους Ρομά, η συνεργασία με τις τοπικές αρχές και την κοινωνία των πολιτών, και η συμμετοχή των Ρομά σε όλα τα στάδια της διαδικασίας χάραξης πολιτικής. Τα κράτη μέλη έχουν αντιμετωπίσει κάποιες από αυτές τις προκλήσεις, ιδίως σε σχέση με τις θεσμικές τους ρυθμίσεις, καθώς και σε σχέση με τη συνεργασία, την παρακολούθηση και τη χρηματοδότηση των ενδιαφερομένων. Εντούτοις, ο αντίκτυπος των μέτρων που λαμβάνουν σχετικά με την κατάσταση των Ρομά στην εκπαίδευση, την απασχόληση, την υγειονομική περίθαλψη και τη στέγαση εξακολουθεί να είναι περιορισμένος. 3.1. Ουσιαστικοί τομείς πολιτικής Το πλαίσιο της ΕΕ θέτει στόχους για τη βελτίωση της πρόσβασης των Ρομά στην εκπαίδευση, την απασχόληση, την υγειονομική περίθαλψη και τη στέγαση, καθώς και για την καταπολέμηση των διακρίσεων στους εν λόγω τομείς. Ακολούθως εξετάζονται οι αλλαγές που επήλθαν στην κατάσταση των Ρομά (από το 2011 ως το 2016) 18 με βάση τις εκθέσεις των κρατών μελών για τα μέτρα ένταξης, τις βασικές επιτυχίες και τις προκλήσεις σε επίπεδο εφαρμογής. Μέτρα που αναφέρθηκαν από τα κράτη μέλη όσον αφορά τους βασικούς τομείς πολιτικής και την καταπολέμηση των διακρίσεων Στοχευμένα Γενικά Εκπαίδευση 163 115 Απασχόληση 58 88 Υγειονομική περίθαλψη 36 57 Στέγαση 31 44 Κατάργηση των διακρίσεων 72 66 3.1.1. Εκπαίδευση Η εκπαίδευση είναι ο βασικός τομέας στον οποίο βελτιώθηκε η κατάσταση των Ρομά. Επιπλέον, είναι ο τομέας που ξεχωρίζει περισσότερο από το μείγμα πολιτικής που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη για την ένταξη των Ρομά. Καταγράφεται σαφής πρόοδος όσον αφορά την καταπολέμηση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, με μείωση των σχετικών ποσοστών μεταξύ των Ρομά σε όλα τα κράτη μέλη που συμμετείχαν στην έρευνα (οι σημαντικότερες 18 Με βάση την πιλοτική έρευνα που εκπόνησε ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους Ρομά το 2011 και την έρευνα EU-MIDIS II του 2016, βλ. έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής στο παράρτημα. 10

βελτιώσεις καταγράφονται σε ES, SK, BG, CZ και RO). Το γεγονός αυτό συνάδει με την εστίαση των κρατών μελών σε επίπεδο πολιτικής: τα περισσότερα κράτη μέλη εφάρμοσαν στρατηγικές κατά της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και, ως αποτέλεσμα, αρκετά από αυτά πέτυχαν τον στόχο που είχε τεθεί στον συγκεκριμένο τομέα βάσει της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Ωστόσο, παρά τις βελτιώσεις, οι Ρομά εξακολουθούν να υπερεκπροσωπούνται σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, με ποσοστά 24 φορές υψηλότερα σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό. Η άλλη σαφής βελτίωση εντοπίζεται στην προσχολική εκπαίδευση και περίθαλψη, όπου η συμμετοχή των παιδιών Ρομά αυξήθηκε στα περισσότερα κράτη μέλη (σημαντική πρόοδος σε BG, EL, ES, SK και HU, αλλά επιδείνωση σε PT και RO). Το γεγονός ότι αναγνωρίζεται περισσότερο η σημασία της προσχολικής εκπαίδευσης αντικατοπτρίζεται στην πληθώρα των μέτρων και στην αύξηση των επενδύσεων στον συγκεκριμένο τομέα, κάτι που υποστηρίζεται από νομοθετικές αλλαγές, όπως η καθιέρωση υποχρεωτικής φοίτησης σε βρεφονηπιακούς παιδικούς σταθμούς (BG, CZ, FI, HU και LT). Απαιτείται πάντως ειδική χρηματοδοτική στήριξη για να βοηθηθούν οι φτωχότερες οικογένειες να αντιμετωπίσουν τις έμμεσες δαπάνες της προσχολικής εκπαίδευσης (δίδακτρα, φαγητό, ένδυση, μεταφορά κ.λπ.). Μικρές βελτιώσεις έχουν καταγραφεί στην υποχρεωτική εκπαίδευση: περισσότερα από 9 στα 10 παιδιά Ρομά που καλύπτονται από διατάξεις υποχρεωτικής εκπαίδευσης φοιτούν σε εκπαιδευτικά ιδρύματα στα περισσότερα κράτη μέλη (εκτός EL και RO). Παρότι η εκπαίδευση είναι ο τομέας με τη μεγαλύτερη πρόοδο, εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές συστημικές προκλήσεις. Το πλαίσιο της ΕΕ, η σύσταση του Συμβουλίου του 2013, η οδηγία για τη φυλετική ισότητα και το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο επισημαίνουν ως προτεραιότητες την εξάλειψη των διαχωρισμών στην εκπαίδευση και τον τερματισμό της απρόσφορης πρακτικής της τοποθέτησης των Ρομά σε σχολεία για άτομα με ειδικές ανάγκες. Εξακολουθούν να διαπιστώνονται τάσεις επίμονου και ενίοτε αυξανόμενου διαχωρισμού: το ένα τρίτο ή και τα δύο τρίτα των παιδιών Ρομά φοιτούν σε σχολεία όπου τα περισσότερα ή όλα τα παιδιά είναι Ρομά (SK, HU, BG: σε ποσοστό 60 % ή μεγαλύτερο EL, HR, ES, CZ, RO: σε ποσοστό 29-48 %) 19. Η κατάσταση αυτή μπορεί να εξηγηθεί μόνο εν μέρει με βάση τον οικιστικό διαχωρισμό. Μολονότι αυξάνεται διαρκώς ο αριθμός των κρατών μελών που επενδύουν σε μέτρα για την προαγωγή μεθόδων διδασκαλίας και μάθησης χωρίς αποκλεισμούς, αρκετές από τις χώρες τις οποίες αφορά περισσότερο το ζήτημα δεν έχουν λάβει μέτρα για την ενεργητική εξάλειψη των διαχωρισμών και σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, τα κονδύλια της ΕΕ έχουν χρησιμοποιηθεί για διαχωρισμένες εγκαταστάσεις. Δεν έχουν γίνει ακόμα ευρέως γνωστά τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τα σχολεία χωρίς αποκλεισμούς και οι μεικτές τάξεις είναι αμοιβαία επωφελείς για τους Ρομά και τους μη Ρομά. Ελάχιστη προσοχή δίνεται σε άλλους βασικούς τομείς οι οποίοι είναι απαραίτητοι για τη βελτίωση της απασχολησιμότητας, όπως η εκπαίδευση δεύτερης ευκαιρίας και η ανάπτυξη δεξιοτήτων με βάση τις ανάγκες της αγοράς. Μεταξύ των επιτυχιών στον τομέα της εκπαίδευσης, τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά αναφέρουν τις εξής: μοθετική μεταρρύθμιση μές χωρίς αποκλεισμούς νο δο 19 EU-MIDIS II (επιλεγμένα πορίσματα). 11

αύ ξηση της συμμετοχής των Ρομά (ιδίως στην προσχολική, αλλά και στην υποχρεωτική και επαγγελματική, εκπαίδευση) βε λτίωση των πολυπολιτισμικών ικανοτήτων πα ροχή στήριξης σε σπουδαστές και καθηγητές Ρομά και πρ οσέγγιση γονέων. Μεταξύ των προκλήσεων που απομένουν, αναφέρουν τις εξής: ακ όμη υψηλά, αλλά με πτωτική τάση, ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου δυ σκολία όσον αφορά την προώθηση της αποτελεσματικής μετάβασης των Ρομά στην ανώτερη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση ελ λείψεις σε επίπεδο γλώσσας και δι ακριτική μεταχείριση. 3.1.2. Απασχόληση Οι βελτιώσεις στην εκπαίδευση δεν έχουν ακόμη αντικατοπτριστεί αποτελεσματικά σε επίπεδο απασχόλησης. Αν και τα επίπεδα απασχόλησης των Ρομά έχουν αυξηθεί σε ορισμένα κράτη μέλη (PT και HU), σε άλλα οι αλλαγές είναι πιο περιορισμένες ή ακόμη και αρνητικές. Το ποσοστό ΕΕΑΚ μεταξύ των νεαρών Ρομά εξακολουθεί να είναι ανησυχητικά υψηλό και, μάλιστα, παρουσιάζει αύξηση επί του παρόντος σε αρκετά κράτη μέλη (51-77 % σε ES, HR, BG, SK, RO, CZ και HU μόνο η PT καταγράφει σαφή μείωση). Ένας λόγος για την απουσία προόδου μπορεί να είναι ενδεχομένως ότι τα μέτρα εστιάζουν στην προσφορά, δηλ. στην απασχολησιμότητα (μέσω της επαγγελματικής εκπαίδευσης, της διά βίου μάθησης κ.λπ.) και δεν αντιμετωπίζουν με ανάλογο τρόπο τα εμπόδια που υπάρχουν σε επίπεδο ζήτησης, π.χ. μέσω της παρακολούθησης και της καταπολέμησης των διακρίσεων. Τα γενικά μέτρα θα μπορούσαν επίσης να στοχεύουν αποτελεσματικότερα τους Ρομά. Το μεγάλο χάσμα σε επίπεδο απασχόλησης μεταξύ γυναικών και ανδρών Ρομά (ευρύτερο σε EL, RO, PT και HU) 20 δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς. Θα πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω τρόποι κινητοποίησης του ιδιωτικού τομέα και παροχής κινήτρων στους εργοδότες για την πρόσληψη Ρομά, οι οποίοι σε αρκετά κράτη μέλη αντιπροσωπεύουν σημαντικό και αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας, π.χ. στοχεύοντας ρητά τους Ρομά μέσω των εγγυήσεων για τη νεολαία και μέσω κοινωνικών πτυχών στις δημόσιες συμβάσεις. Πρόσφατα, τα εθνικά επίπεδα απασχόλησης άρχισαν να αυξάνονται σε αρκετά από τα κράτη μέλη τα οποία αφορά περισσότερο το ζήτημα. Η ανάκαμψη της οικονομικής ανάπτυξης προσφέρει μια πολυαναμενόμενη ευκαιρία για την (εκ νέου) είσοδο των Ρομά στην ανοιχτή αγορά εργασίας, υπό την προϋπόθεση ότι τα κράτη μέλη εφαρμόζουν έξυπνες πολιτικές με αποτελεσματικά κίνητρα. Όταν τα επίπεδα του πρώτου μισθού είναι υπερβολικά χαμηλά, η χορήγηση κοινωνικών παροχών που δεν συνδέονται με μέτρα ενεργοποίησης μπορεί να αποτελέσει παγίδα ανεργίας. 20 Όπ. π. 12

Σύμφωνα με τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά, ο μοναδικός σημαντικός παράγοντας επιτυχίας είναι: η στόχευση των Ρομά μέσω των γενικών υπηρεσιών απασχόλησης, π.χ. με παροχή ατομικής στήριξης ή με την προσέγγισή τους μέσω Ρομά κοινωνικών λειτουργών ή υπαλλήλων εργασίας. Όσον αφορά τις προκλήσεις, τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά αναφέρουν, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες: λειψη δεξιοτήτων και ικανοτήτων ακρίσεις ανάγκη να επισημανθεί στους εργοδότες πόσο σημαντική είναι η διαχείριση της πολυμορφίας και η καταπολέμηση των διακρίσεων και κα λύτερη στόχευση των γυναικών Ρομά. 3.1.3. Υγεία Στον τομέα της υγείας, εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση η βασική κοινωνική ασφαλιστική κάλυψη, χωρίς να καταγράφεται ουσιαστική βελτίωση στις χώρες τις οποίες αφορά περισσότερο το ζήτημα, στις οποίες περίπου ο μισός πληθυσμός Ρομά δεν διαθέτει ακόμη βασική ιατρική ασφαλιστική κάλυψη (BG και RO, αλλά βελτίωση άνω των 30 εκατοστιαίων μονάδων σε EL). Αυτό συμβαίνει παρά τα μέτρα που εστιάζονται στην άρση των εμποδίων που δυσχεραίνουν την πρόσβαση των Ρομά στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται συχνά η έλλειψη εγγράφων προσωπικής κατάστασης. Η προσωπική αντίληψη των Ρομά για την κατάσταση της υγείας τους έχει βελτιωθεί γενικώς (με τις μεγαλύτερες αυξήσεις σε RO, BG, HU, PT και EL), γεγονός που υποδηλώνει την επιτυχία ορισμένων άλλων μέτρων στον τομέα της υγείας, όπως εκείνων που προάγουν την ευαισθητοποίηση σε θέματα υγείας, την πρόσβαση σε εμβολιασμούς, τις ιατρικές εξετάσεις, την περίθαλψη πριν και μετά τον τοκετό και τον οικογενειακό προγραμματισμό. Η βελτιωμένη αντίληψη για την υγεία θα μπορούσε επίσης να συνδεθεί με το μειούμενο ποσοστό των Ρομά που υποφέρουν από πείνα σε τακτική βάση στις περισσότερες χώρες. Η παροχή υπηρεσιών και η στόχευση των γυναικών Ρομά από την κοινωνία των πολιτών είναι μεγαλύτερες στον τομέα της υγείας, όμως, κατά κανόνα, οι μεταρρυθμίσεις των συστημάτων υγείας δεν στοχεύουν ρητώς τις ανάγκες των Ρομά. Οι διαπιστώσεις αυτές επιβεβαιώνονται από τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά, τα οποία αναφέρουν μεταξύ των επιτυχιών τις ακόλουθες: αισθητοποίηση σε θέματα υγείας οώθηση υγιεινού τρόπου ζωής φαση στην πρόληψη ώσεις για την υγεία έλ δι ευ πρ έμ γν 13

μά διαμεσολαβητές υγείας μμετοχή των πολιτών και ατομεακή, πολυμερή συνεργασία. Μεταξύ των προκλήσεων που τίθενται περιλαμβάνονται οι ακόλουθες: έλ λειψη ιατρικής κάλυψης και ιατρών γενικής ιατρικής σε περιοχές όπου κατοικούν Ρομά υπ οχρησιμοποίηση των υπηρεσιών υγείας πρ οβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας εφ ηβικές εγκυμοσύνες και αν άγκη για περισσότερους Ρομά επαγγελματίες στον τομέα της υγείας. 3.1.4. Στέγαση Στον τομέα της στέγασης μπορούν να παρατηρηθούν μικρές βελτιώσεις όσον αφορά την πρόσβαση των Ρομά σε βασικές ανέσεις το ποσοστό των Ρομά που ζουν σε σπίτια χωρίς πόσιμο νερό, τουαλέτα, ντους ή μπάνιο μειώνεται σε αρκετά κράτη μέλη (ιδίως σε BG, RO, SK και CZ). Η πρόσβαση σε παροχή ηλεκτρικού ρεύματος σημειώνει επίσης ελαφρά βελτίωση, καταγράφοντας ποσοστά άνω του 90 % στα περισσότερα κράτη μέλη (εκτός PT και EL). Εντούτοις, σε κάποια κράτη μέλη (CZ, ES, IT και PT), οι Ρομά υφίστανται ολοένα και περισσότερες διακρίσεις όσον αφορά την πρόσβαση στη στέγαση. Στο πλαίσιο των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά, τα κράτη μέλη εστίασαν τις ενέργειές τους στην προαγωγή της πρόσβασης σε κοινωνική στέγαση χωρίς διακρίσεις ορισμένα απ αυτά υιοθετούν επίσης μέτρα για την εξάλειψη του διαχωρισμού. Ωστόσο, κάποιες από τις χώρες τις οποίες αφορά περισσότερο το ζήτημα δεν αναφέρουν μέτρα καταπολέμησης του διαχωρισμού, ενώ άλλες δεν λαμβάνουν καμία μέριμνα για τη χωρίς διακρίσεις πρόσβαση στην κοινωνική στέγαση. Οι δύο αυτοί τομείς είναι καίριας σημασίας για την ανάληψη περαιτέρω δυναμικής δράσης, με πιθανή χρηματοδότηση από κονδύλια της ΕΕ σε συμφωνία με τις κατευθύνσεις της Επιτροπής για την εξάλειψη του διαχωρισμού. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό δεδομένων των συχνών εξώσεων που καταγράφονται σε αρκετά κράτη μέλη. Μεταξύ των επιτυχιών που αναφέρουν τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά (επιτυχίες οι οποίες τείνουν να είναι προϋποθέσεις για μελλοντικές αλλαγές) περιλαμβάνονται οι ακόλουθες: δι άθεση χώρων στέγασης για περιθωριοποιημένες κοινότητες μέσω των επιχειρησιακών προγραμμάτων ΕΔΕΤ 2014-2020 έρ ευνες για την κατάσταση σχετικά με τη στέγαση και νέ α σχέδια δράσης ή έγγραφα στρατηγικής για τη στέγαση. Ρο συ δι 14

Όσον αφορά τις προκλήσεις, αναφέρουν, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες: ριορισμένη διαθεσιμότητα και χαμηλή ποιότητα κοινωνικής στέγασης ακρίσεις στην αγορά στέγασης και αχωρισμός και γκετοποίηση. Προτεραιότητες για τις οποίες πρέπει να μεριμνήσουν τα κράτη μέλη: Π ροαγωγή αποτελεσματικής ισότιμης πρόσβασης των Ρομά σε ποιοτική γενική εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς μέσω της νομοθεσίας, μεταρρυθμίσεων της δημόσιας εκπαίδευσης που δεν δημιουργούν αποκλεισμούς, βιώσιμης χρηματοδότησης και σαφών μέτρων εξάλειψης του διαχωρισμού σε συνδυασμό με μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης που δεν δημιουργούν αποκλεισμούς Π αρακολούθηση και καταπολέμηση των διακρίσεων στην αγορά εργασίας ως προϋπόθεση για τη βελτίωση των επιπέδων απασχόλησης των Ρομά Ανάπτυξη ολοκληρωμένης δέσμης γενικών και στοχευμένων μέτρων για την κάλυψη αμφότερων των πτυχών της προσφοράς και της ζήτησης στην αγορά εργασίας Αντιμετώπιση του χάσματος των φύλων στην απασχόληση μέσω της λήψης σαφών μέτρων που στοχεύουν τις γυναίκες Ρομά Δι ασφάλιση της ελάχιστης βασικής κοινωνικής ασφαλιστικής κάλυψης ως επείγουσα προτεραιότητα, μεταξύ άλλων, μέσω της επίλυσης των ζητημάτων που σχετίζονται με τα έγγραφα προσωπικής κατάστασης, και βελτίωση της πρόσβασης σε άλλες ποιοτικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της συμμετοχής των Ρομά στην προσχολική εκπαίδευση και περίθαλψη μέσω της βελτίωσης των υπηρεσιών υγείας και της παροχής δωρεάν εμβολιασμών και ιατρικών εξετάσεων για τα παιδιά Ρομά και τις οικογένειές τους Α ντιμετώπιση του χωροταξικού διαχωρισμού με σύνθετη ολοκληρωμένη μακροπρόθεσμη προσέγγιση Πρόληψη των αναγκαστικών εξώσεων λόγω εθνοτικής καταγωγής και παροχή εναλλακτικών χώρων στέγασης στις οικογένειες που έχουν υποστεί έξωση (μεταξύ άλλων, μέσω επενδύσεων από τα ΕΔΕΤ) με σκοπό την πρόληψη της αστεγίας και του μεγαλύτερου αποκλεισμού, και Θέ σπιση εγγυήσεων προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική ισότιμη πρόσβαση των Ρομά σε γενικά μέτρα και ποιοτικές υπηρεσίες στην εκπαίδευση, την απασχόληση, την υγεία και τη στέγαση. Στόχευση των ειδικών αναγκών των Ρομά στο πλαίσιο μεταρρυθμίσεων δημόσιας πολιτικής πε δι δι 15

3.2. Χρήση κονδυλίων της ΕΕ Την περίοδο 2014-2020 τα κράτη μέλη διέθεσαν συνολικά 42,3 δισ. EUR με τη μορφή χρηματοδότησης από τα ΕΔΕΤ για την προαγωγή της κοινωνικής ένταξης και την καταπολέμηση της φτώχειας και των διακρίσεων, καθιστώντας έτσι δυνατή την υλοποίηση δράσεων για τα κοινωνικώς μειονεκτούντα άτομα (στα οποία περιλαμβάνονται, αλλά όχι αποκλειστικά, οι Ρομά): 21,2 δισ. EUR από το ΕΚΤ, δηλ. 25,6 % του συνολικού προϋπολογισμού του ΕΚΤ, ποσοστό που υπερβαίνει κατά πολύ το ελάχιστο ποσοστό του 20 % που απαιτείται από τον κανονισμό 11,9 δισ. EUR από το ΕΤΠΑ και 9, 2 δισ. EUR από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ). 12 κράτη μέλη διέθεσαν 1,5 δισ. EUR (δηλ. το 3,5 % των συνολικών κονδυλίων που διατέθηκαν για την κοινωνική ένταξη) στην προτεραιότητα που στοχεύει ρητά τους Ρομά. Επιπροσθέτως, 11 κράτη μέλη διέθεσαν συνολικά 447 εκατ. EUR για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Επενδυτική προτεραιότητα (ΕΠ) Κράτη μέλη που επέλεξαν την ΕΠ Κατανομή κονδυλίων Κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, όπως οι Ροµά Καταπολέμηση όλων των μορφών διακρίσεων και προώθηση της ισότητας των ευκαιριών AT, BE, BG, CZ, ES, FR, EL, HU, IT, PL, RO, SK BE, CY, CZ, DE, ES, FR, EL, IE, PL, PT, SK 1,5 δισ. EUR Το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης (1,2 δισ. EUR) διατίθεται σε BG, CZ, HU και RO. 447 εκατ. EUR Άλλες σχετικές προτεραιότητες κοινωνικής ένταξης είναι η ενεργητική ένταξη, η πρόσβαση σε προσιτές, βιώσιμες και υψηλής ποιότητας υπηρεσίες, καθώς και οι υποδομές υγείας και οι κοινωνικές υποδομές. Οι Ρομά μπορούν επίσης να λάβουν στήριξη μέσω του στόχου «εκπαίδευση» (π.χ. προσχολική εκπαίδευση και δημοτικά σχολεία) και του στόχου «απασχόληση» (όπου οι σχετικές προτεραιότητες περιλαμβάνουν την πρόσβαση στην απασχόληση και την κοινωνική επιχειρηματικότητα). Για την εφαρμογή των μέτρων ένταξης αρκετά κράτη μέλη βασίζονται κατά κύριο λόγο στην ενωσιακή χρηματοδότηση και δεν πραγματοποιούν εθνικές επενδύσεις ούτε εξασφαλίζουν επαρκή παρακολούθηση και καταγραφή του αντίκτυπου που έχουν οι παρεμβάσεις που χρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ. Προτεραιότητες για τις οποίες πρέπει να μεριμνήσουν τα κράτη μέλη: Δι ασφάλιση βιώσιμης εθνικής χρηματοδότησης των μέτρων ένταξης Υ πολογισμός και καταγραφή του αντίκτυπου των μέτρων ένταξης στις σχολικές επιδόσεις 16

και τα επίπεδα απασχόλησης των Ρομά, στην εξάλειψη του διαχωρισμού, την πρόσβαση στην υγεία, στη στέγαση και σε ποιοτικές υπηρεσίες, και Χ ρήση χρηματοδοτικών κονδυλίων της περιόδου 2014-2020 για την αναβάθμιση, την επέκταση και τον πολλαπλασιασμό πρωτοβουλιών μικρότερης κλίμακας που αποδείχθηκαν επιτυχημένες κατά την περίοδο 2007-2013 3.3. Καταπολέμηση των διακρίσεων Τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει νομικά πλαίσια που απαγορεύουν τις διακρίσεις, καθώς και τη ρητορική και τα εγκλήματα μίσους, αλλά η επιβολή της ενωσιακής νομοθεσίας σχετικά με τους Ρομά εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πρόκληση. Συνολικά, η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί με την πάροδο του χρόνου. Οι διακρίσεις και ο ρατσισμός που υφίστανται οι Ρομά εξακολουθούν να υπάρχουν και να είναι διαδεδομένοι σε όλους τους βασικούς τομείς. Η ρητορική και τα εγκλήματα μίσους εξακολουθούν να πλήττουν σημαντικά την κοινότητα των Ρομά. Η απουσία προόδου μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι εξακολουθούν να υφίστανται ορισμένες προκλήσεις, όπως, μεταξύ άλλων, οι εξής: απ ουσία πολιτικής βούλησης σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για την εξασφάλιση της απουσίας διακρίσεων και της ισότιμης μεταχείρισης δι οικητικές πρακτικές που μπορούν να οδηγήσουν σε διακρίσεις ή διαχωρισμούς απ ουσία στοιχείων αν επαρκής υποβολή εκθέσεων πε ριορισμένη νομολογία και αν επαρκής προστασία για τους Ρομά που πέφτουν θύματα διακρίσεων και εγκλημάτων μίσους Παρά την απουσία προόδου, θα πρέπει να αναγνωριστούν κάποιες θετικές εξελίξεις: ψή φιση νέας νομοθεσίας και/ή ουσιαστικών νομοθετικών τροποποιήσεων που έχουν άμεσο αντίκτυπο στους Ρομά, ιδίως στον τομέα της εκπαίδευσης (HR, CZ, EL, HU, RO και SK) αυ ξημένη συνεργασία και δικτύωση μεταξύ των καίριων παραγόντων, όπως εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά, φορείς ισότητας, ασκούντες νομικά επαγγέλματα, δημόσιοι υπάλληλοι, αστυνομία, πάροχοι υπηρεσιών (περιλαμβανομένων των εκπαιδευτικών), δήμοι και μέλη κοινοτήτων Ρομά πρ οσπάθειες εκ μέρους των εθνικών φορέων ισότητας για τη στήριξη των θυμάτων Ρομά πρ όληψη, ευαισθητοποίηση, προώθηση προτύπων για την εξάλειψη των διακρίσεων και δραστηριότητες ευαισθητοποίησης του κοινού για την κατάσταση των Ρομά, μεταξύ 17

άλλων για την πιθανότητα να αποτελέσουν, λόγω της ευάλωτης θέσης τους, θύματα εμπορίας ανθρώπων, προαγωγή βέλτιστων πρακτικών για την καταπολέμηση των εγκλημάτων και της ρητορικής του μίσους, καθώς και των αρνητικών στερεοτύπων και επ ιβολή της εθνικής νομολογίας σχετικά με τις διακρίσεις (αν και σε πολλά κράτη μέλη, δεν δίνεται η κατάλληλη συνέχεια στις δικαστικές αποφάσεις και στις αποφάσεις που αναγνωρίζουν τις διακρίσεις εις βάρος των Ρομά). Η Επιτροπή στηρίζει ποικιλοτρόπως τις προσπάθειες των κρατών μελών, μεταξύ άλλων μεριμνώντας για την ενίσχυση του ρόλου των εθνικών φορέων ισότητας και την προαγωγή της συλλογής δεδομένων για την ισότητα. Προτεραιότητες για τις οποίες πρέπει να μεριμνήσουν τα κράτη μέλη: Π λήρης μεταφορά στα εθνικά δίκαια και επιβολή της νομοθεσίας και των εγγυήσεων για την καταπολέμηση των διακρίσεων και του ρατσισμού, π.χ. μέσω κατευθύνσεων που αφορούν ειδικά το περιφερειακό και το τοπικό επίπεδο Στ ήριξη της ανάπτυξης και της λειτουργίας αποτελεσματικών και ανεξάρτητων φορέων ισότητας, και Κ αταπολέμηση του αντιαθιγγανισμού μέσω ειδικών μέτρων, που απευθύνονται στην πλειοψηφική κοινωνία και στους ενδιαφερόμενους, με σκοπό την αντιμετώπιση των αρνητικών στερεοτύπων και του στιγματισμού της κοινότητας των Ρομά, και τη στήριξη της κοινωνίας των πολιτών 3.4. Συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων σε εθνικό επίπεδο Ακολουθώντας τις κατευθύνσεις της Επιτροπής, τα κράτη μέλη άρχισαν να εφαρμόζουν τις διαρθρωτικές προϋποθέσεις για την επιτυχή εφαρμογή των στρατηγικών τους, μεταξύ άλλων, τη συνεργασία και τον συντονισμό με οικείους ενδιαφερόμενους. Άρχισαν να επενδύουν στον συντονισμό της εσωτερικής πολιτικής, στον στρατηγικό σχεδιασμό και στον διάλογο μεταξύ των ενδιαφερομένων. Στο πλαίσιο των αντίστοιχων διοικητικών δομών τους, όρισαν εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά με σκοπό τον συντονισμό των πολιτικών που αφορούν τους Ρομά. Τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά συμμετέχουν ολοένα και περισσότερο στον συντονισμό και συμβάλλουν στη χάραξη πολιτικής και στη χρήση εθνικών και ενωσιακών κονδυλίων. Η ενίσχυση των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων τους θα τους επιτρέψει να επιτελούν αποτελεσματικότερα τα καθήκοντά τους. Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει μηχανισμούς για τον συντονισμό των προσπαθειών ένταξης των Ρομά. Οι δομές διαλόγου έχουν βελτιωθεί σημαντικά χάρη στη χρηματοδοτική στήριξη που παρέχει η ΕΕ με σκοπό την ανάπτυξη εθνικών πλατφορμών για την ένταξη των Ρομά. Συνολικά, 15 κράτη μέλη έχουν επωφεληθεί από την εν λόγω στήριξη μέχρι σήμερα και έχουν αναπτύξει διαδικασίες εθνικής διαβούλευσης, τις οποίες διεξάγουν και διαχειρίζονται τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά. Εντούτοις, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά εμπόδια, όπως ελλιπής ικανότητα και βιώσιμη χρηματοδότηση, μη επαρκώς διαφανής συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών χωρίς αποκλεισμούς, και περιορισμένη διοικητική ικανότητα των τοπικών αρχών να εφαρμόσουν βιώσιμα ολοκληρωμένα μέτρα. Οι νεαροί Ρομά θα μπορούσαν να ενθαρρυνθούν περαιτέρω να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στη χάραξη πολιτικών που τους επηρεάζουν άμεσα. Παρότι η κατάσταση των παιδιών και των 18

γυναικών Ρομά αντιμετωπίζεται μέσω των γενικών πολιτικών στα περισσότερα κράτη μέλη, απαιτούνται επίσης στοχευμένες παρεμβάσεις. Προτεραιότητες για τις οποίες πρέπει να μεριμνήσουν τα κράτη μέλη: Εν ίσχυση των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων των εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά και ενίσχυση του συντονιστικού τους ρόλου Π ροαγωγή της ανάπτυξης ικανοτήτων, της βιώσιμης χρηματοδότησης και της διαφανούς και χωρίς αποκλεισμούς συμμετοχής των Ρομά, της κοινωνίας των πολιτών και των τοπικών αρχών, και Εν ίσχυση της αυτεξουσιότητας των νέων, των παιδιών και των γυναικών Ρομά με γνώμονα την ενεργητική συμμετοχή τους στη διαδικασία ένταξης 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΥΣ Η Επιτροπή κάλεσε τις ευρωπαϊκές και τις εθνικές ΜΚΟ, τους διεθνείς οργανισμούς, τους εμπειρογνώμονες και τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά να αξιολογήσουν το πλαίσιο της ΕΕ και να προσδιορίσουν τα βασικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά του, πιθανούς τρόπους βελτίωσής του και προτεραιότητες δράσης. Από την ανάλυση των παρατηρήσεών τους προέκυψε ευρεία συμφωνία ως προς τα επιτεύγματα, τις προκλήσεις και τις προτεραιότητες σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι ενδιαφερόμενοι αναγνωρίζουν τα βήματα που έχουν γίνει μέχρι στιγμής, όμως επιθυμούν να δουν περαιτέρω μεταρρυθμίσεις/βελτιώσεις όσον αφορά την αντιμετώπιση των προκλήσεων. 4.1. Επιτεύγματα Αναγνωρίζεται ευρέως ότι το μεγαλύτερο επίτευγμα του πλαισίου της ΕΕ είναι η προτεραιότητα που δόθηκε στο ζήτημα της ένταξης των Ρομά τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και στις εθνικές πολιτικές ατζέντες, κάτι που οδήγησε στην ανάληψη πολιτικής δέσμευσης για τη συγκεκριμενοποίηση μακροπρόθεσμων ολοκληρωμένων δράσεων ευρείας κλίμακας. Σε μεγάλο βαθμό, οι ενδιαφερόμενοι πιστεύουν ότι η ετήσια παρακολούθηση και υποβολή εκθέσεων από την Επιτροπή, η έκδοση στοχευμένων κατευθύνσεων πολιτικής για τα κράτη μέλη, η συλλογή δεδομένων και η πιο πρόσφατη υποχρέωση των κρατών μελών να υποβάλλουν εκθέσεις συνιστούν καθοριστικής σημασίας παραμέτρους για τη διατήρηση του ζητήματος στην πολιτική ατζέντα και τη βελτίωση της χάραξης πολιτικών που βασίζονται στη γνώση και τα αποδεικτικά στοιχεία. Η κινητοποίηση βασικών ευρωπαϊκών νομικών, πολιτικών και χρηματοδοτικών μέσων είναι ένα ακόμη αναγνωρισμένο αποτέλεσμα. Οι ενδιαφερόμενοι αποδίδουν μεγάλη σημασία στη δέσμευση της Επιτροπής να επιβάλει την απαγόρευση των διακρίσεων και στη βούλησή της για χωρίς αποκλεισμούς μεταρρύθμιση γενικών πολιτικών (μέσω ειδικών ανά χώρα συστάσεων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου). Η ευθυγράμμιση της ενωσιακής χρηματοδότησης με τις προτεραιότητες πολιτικής κατά την περίοδο 2014-2020 θεωρείται ακόμα πιο σημαντική. Η θετικότερη υποδοχή επιφυλάσσεται στη νέα επενδυτική προτεραιότητα που αφορά ειδικά τους Ρομά, στις συνδεδεμένες εκ των προτέρων αιρεσιμότητες και στην αρχή της εταιρικής σχέσης στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού κώδικα δεοντολογίας. 19

Εκτιμάται θετικά η ανάπτυξη ευρωπαϊκών και εθνικών δομών συντονισμού, που δημιουργεί χώρους για τη συμμετοχή των Ρομά και τον συντονισμό μεταξύ των ενδιαφερομένων. Με ικανοποίηση αντιμετωπίζονται ο ορισμός εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά με σκοπό τον συντονισμό της ανάπτυξης της διατομεακής εφαρμογής και της παρακολούθησης των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά, καθώς και η αυξανόμενη συμμετοχή τους στον σχεδιασμό της χρήσης των ΕΔΕΤ και των γενικών πολιτικών. Άλλα σημαντικά στοιχεία που αναφέρονται είναι η δημιουργία της ευρωπαϊκής πλατφόρμας για την ένταξη των Ρομά το 2009 και των εθνικών πλατφορμών το 2015, και ο ρόλος των φορέων ισότητας στην καταπολέμηση των διακρίσεων. Τέλος, αναγνωρίζεται το γεγονός ότι, με το πέρασμα του χρόνου, το πλαίσιο της ΕΕ προσαρμόστηκε, ώστε να ανταποκρίνεται στις νεοεμφανιζόμενες προτεραιότητες και ελλείψεις. Ειδικότερα, ξεχωρίζουν η αυξανόμενη αναγνώριση του αντιαθιγγανισμού σε ενωσιακό επίπεδο και η σύσταση του Συμβουλίου που επεκτείνει το πλαίσιο σε νέους τομείς. Όσον αφορά τα συγκεκριμένα επιτεύγματα των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά, τα εθνικά σημεία επαφής για τους Ρομά επισημαίνουν την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τα οριζόντια και διαρθρωτικά προαπαιτούμενα υλοποίησης: αν αθεώρηση των στρατηγικών ένταξης των Ρομά εν σωμάτωση της ένταξης των Ρομά σε άλλους τομείς κα τάρτιση τοπικών σχεδίων δράσης με γαλύτερη ενεργοποίηση των τοπικών αρχών αν άπτυξη γνώσεων (έρευνες, κατευθυντήριες γραμμές, κατάρτιση) αν αγνώριση της μειονότητας, της γλώσσας, του πολιτισμού και της ιστορίας των Ρομά αν άπτυξη δομών συντονισμού συ μμετοχή των Ρομά και νο μοθετική μεταρρύθμιση. Πολύ πιο σπάνια γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα σημεία προόδου όσον αφορά την κατάσταση των Ρομά. 4.2. Προκλήσεις και προτεραιότητες Η σημαντικότερη κυρίαρχη πρόκληση και προτεραιότητα είναι ο ακόμη περιορισμένος αντίκτυπος του πλαισίου της ΕΕ στη βελτίωση της κατάστασης των Ρομά. Αυτό συνδέεται συχνά με εξωτερικούς παράγοντες, όπως η οικονομική κρίση ή η ανησυχητική αύξηση της ξενοφοβίας και η άνοδος εθνικιστικών, λαϊκιστικών πολιτικών κινημάτων. Άλλοι παράγοντες που επισημάνθηκαν είναι, μεταξύ άλλων, η απουσία δέσμευσης και ικανότητας σε τοπικό επίπεδο όσον αφορά την εφαρμογή μέτρων ένταξης και την πρόσβαση σε χρηματοδότηση. 20