ΥΠΠ-Διεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης Κλάδος Εικαστικών Τεχνών \ Σύνδεσμος Καθηγητών Τέχνης Σεμινάρια Ημέρας του Εκπαιδευτικού 21 η -22 α Ιανουαρίου 2013 Λευκωσία, Λύκειο Λατσιών Δευτέρα 21 η Ιανουαρίου 2013 ---------------------------------- Η ένταξη της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής κ Τέχνης στο μάθημα του Ελεύθερου Προοπτικού σχεδίου Νίκος Πατσαβός Αρχιτέκτων, ΑΠΘ-ΑΑ London, Υπ. Διδάκτωρ ΠΘ, Sociologie-Anthropologie, Sorbonne-Paris V Επισκέπτης Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Frederick Εντεταλμένος Λέκτορας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας partner@ ctrl_space arch.courses@gmail.com control.space.gr@gmail.com
ΜΕΡΟΣ Α ΙΣΤΟΡΙΑ-ΘΕΩΡΙΑ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ή, από την ανάλυση στη σύνθεση και πίσω
Ερωτηματολόγιο ------------------------ ΓΕΝΙΚΑ Αναγνώριση της σημασίας του μαθήματος και της ανάγκης ενίσχυσης της σχέσης του με τα εφαρμοσμένα μαθήματα Συμβολή στην ευρύτερη αισθητική αγωγή και ανάδειξη της σημασίας της
Ερωτηματολόγιο ------------------------ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Μελέτη-έρευνα-ανάλυση-κριτική ΣΚΕΨΗ Σύνδεση με γενική ιστορία και αρχαιολογία/ διαθεματικότητα Χρονολογική ή θεματική οργάνωση Έργο (αριστούργημα) + συγγραφέας v πλαίσιο, κουλτούρα
Ερωτηματολόγιο ------------------------ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ, ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ, ΜΕΣΑ Τόνωση συμμετοχής μαθητών κ ενίσχυση της εικόνας του μαθήματος Πρακτικές και μέθοδοι, εποπτικό υλικό, σημειώσεις, βιβλία, οπτικοακουστικό υλικό, εκπαιδευτικές επισκέψεις, τρόπος αξιολόγησης, εξοπλισμός, βάση δεδομένων Ελευθερία διδάσκοντα έναντι αναλυτικού προγράμματος και ύλης
Ερωτηματολόγιο ------------------------ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ Παραδειγματικές αναλύσεις έργων ή θεματικών Λίγα λόγια Ανάγκη πρακτικής υποστήριξης διδάσκοντα Συζήτηση
θεωρητικός στοχασμός & πρακτική σκέψη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΣΚΕΨΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Ιστορία ή/και Ζωή Fr. NIETZSCHE
«Κατά τα άλλα μου είναι μισητό οτιδήποτε απλώς με διδάσκει χωρίς να αυξάνει τη δραστηριότητά μου ή να την ζωογονεί άμεσα.» Με αυτά τα λόγια του Goethe, o Nietzsche, το 1874, ξεκινά το στοχασμό του πάνω στην Ιστορία και τη Ζωή, κείμενο όπου ο Γερμανός φιλόσοφος παρουσιάζει την άποψη του πάνω στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της σπουδής στην ιστορία για τη ζωή και τη δράση. Διευκρινίζοντας τις προθέσεις του, ο Nietzsche αναφέρει: «Ασφαλώς χρειαζόμαστε την ιστορική γνώση, τη χρειαζόμαστε όμως αλλιώτικα απ ό,τι τη χρειάζεται ο καλομαθημένος αργόσχολος μέσα στον κήπο της γνώσης, όσο κι αν αυτός βλέπει αφ υψηλού τις δικές μας τραχιές και άχαρες ανάγκες και δυσκολίες.» _Φριδερίκος Νίτσε, Unzeitgemässe Betrachtungen, II: Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben/ Ιστορία και Ζωή», 1874. (μτφ. Ν. Σκουτερόπουλος, Γνώση, Αθήνα: 1993) ----------------------------- ΠΙΘΑΝΗ ΕΡΩΤΗΣΗ Ποια η «χρησιμότητα» των σπουδών στην ιστορία για το σύγχρονο δημιουργό; Αναφερθείτε σε παραδείγματα αρχιτεκτόνων του 19 ου και του 20 ού αιώνα που χρησιμοποίησαν διδάγματα από την ιστορία με αντίστοιχο τρόπο.
Πρωταρχικός στόχος είναι Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ και όχι η ιστορία ή η φιλοσοφία, ΑΛΛΑ το αρχιτεκτονικό έργο, οι αρχιτεκτονικές ιδέες, ο αρχιτέκτονας, τα αρχιτεκτονικά όργανα και θεσμοί, το πλαίσιο ανάδυσης όλων αυτών, είναι φαινόμενα που αναπτύσσονται ιστορικά ενώ η κατανόησή τους (ως κάτι δεδομένο ΤΩΡΑ αλλά και ως ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ δυνατότητες) απαιτεί την αντίληψη αυτής της δυναμικής. Η καλλιέργεια αυτής της οπτικής δύναται να συμβάλει αποφασιστικά στην προετοιμασία των μαθητών για τις μελλοντικές τους σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ και ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΘΕΩΡΙΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΓΓΡΑΦΗΣ κ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΡΟΠΟΣ ΣΚΕΨΗΣ του ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ του ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΡΙΤΙΚΗ -ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
««Ο αρχιτέκτων οπλίζεται με [Γνώση] πολλών Επιστημών και Εμπειρία διαφόρων [Τεχνών] έτσι μπορεί και κρίνει όλα όσα κατασκευάζει ο άνθρωπος: η αρχιτεκτονική είναι καρπός Πράξης και Θεωρίας Πρέπει επίσης να είναι άνθρωπος μορφωμένος, έμπειρος στη σχεδιαστική γραφίδα, παιδευμένος στη γεωμετρία, να γνωρίζει ιστορία, να έχει ακούσει με προσοχή φιλοσοφία, να ξέρει μουσική, να μην έχει άγνοια της ιατρικής, να κατέχει τη νομολογία, να είναι γνώστης της αστρονομίας και των νόμων του ουρανού.» [1] [1] Βιτρούβιου - Vitruvii, De Architectura, «Η εκπαίδευση του αρχιτέκτονα», Βιβλία I-V (λατινικό πρωτότυπο και ελληνική σχολιασμένη μετάφραση), Π. Λέφας, (μτφ., επιμ., σχολ.), Αθήνα: Πλέθρον, 1997, σελ. 37-38.
Το πρώτο βιβλίο του Βιτρούβιου ξεκινά, όχι αναπάντεχα, με μια ενδιαφέρουσα όσο και παράδοξη προσέγγιση του σώματος γνώσεων που συγκροτούν την αρχιτεκτονική γνώση: architecti est scientia pluribus disciplines et variis eruditionibus ornate [1]. Ήδη από την πρώτη γραμμή, ο Ρωμαίος λόγιος ξεκαθαρίζει την ιδιαίτερη πολυμέρεια που χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική. Κινούμενη με ευχέρεια μεταξύ θεωρίας και πράξης, μεταξύ συστηματικής γνώσης του κόσμου και εμπειρικής τεχνικής, η αρχιτεκτονική, αφενός δεν μπορεί να οριστεί κάνοντας χρήση στοιχείων αποκλειστικά αρχιτεκτονικών, με κριτήρια δηλαδή εσωτερικά, αφετέρου αποτελεί ένα συνδυασμό άλλων γνώσεων που, όμως, εντός του πεδίου της, αποκτούν νέο νόημα και λειτουργία. Πρόκειται, μεταφορικά, για μια διαδικασία αντίστοιχη της συνθετικής όπου στοιχεία, καταρχήν μάλλον διακριτά, συνέρχονται σε μια νέα ενότητα υποστηρίζοντας τελικά ένα σύστημα και τη νέα δική του λογική και όχι τις, ενδεχομένως αντιθετικές, αρχές των πεδίων προέλευσής τους.[2]. [1] Βιτρούβιου, Περί Αρχιτεκτονικής De Architectura, Βιβλία I-V, Π. Λέφας, (μτφ., επιμ.), Αθήνα: Πλέθρον, 1997, σελ. 36. [2] Για την «ιδιαιτερότητα και την ιδιορρυθμία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού» και τη σύγκριση της επιστημολογικής συγκρότησής του με εκείνη των θετικών επιστημών, βλ.: Τζώνος, Π., Επιστήμη και Σχεδιασμός, ή δεν Είμαστε τόσο Μόνοι, Αθήνα, Παπασωτηρίου: 2000.
«Η αρχιτεκτονική δε διδάσκεται αλλά μαθαίνεται»[4] αναφέρει ο Viollet-le-Duc αρκετούς αιώνες μετά το Βιτρούβιο και, στην ουσία, επιβεβαιώνει την αδυναμία διατύπωσης ενός ορθολογικά επαληθεύσιμου και με γενική εφαρμογή ορισμού της αρχιτεκτονικής και, κατά συνέπεια, του περιεχομένου των σπουδών της. Θυμίζει σε αυτό την αντίστοιχη διατύπωση του Sigmund Freud ο οποίος στο άρθρο του με τίτλο «Ανάλυση: Τέλεια ή Ατελής;» αναπτύσσει μια οιωνεί θεωρία των «αδύνατων επαγγελμάτων», και τοποθετεί την εκπαίδευση του ψυχαναλυτή μαζί με αυτήν του κυβερνήτη και του παιδαγωγού εντοπίζοντας ως κοινό χαρακτηριστικό τους ότι πρόκειται για περιπτώσεις όπου «ακόμα και πριν ξεκινήσεις, μπορείς να είσαι σίγουρος ότι δεν πρόκειται να έχεις απόλυτη επιτυχία». Τίθεται λοιπόν, στην πράξη, το ερώτημα: «Μα πού και πώς θα αποκτήσει ο αναλυτής την ιδεώδη προετοιμασία για την άσκηση του επαγγέλματός του; Η [εκπαίδευση] αυτή δεν μπορεί να ολοκληρωθεί»[5]. [4] Viollet-le-Duc, Eugène Emmanuel, Discourses on Architecture, Ben. Bucknall (μτφ.), vol I & II, George Allen & Unwin, Λονδίνο - Βοστόνη: 1959 [1889, Βοστόνη]. [5] Freud, Sigmund, Analysis Terminable and Interminable, στο: Al. Bance (μτφ.), Wild Analysis, Λονδίνο: Penguin, 2002 [1943], σελ. 203.
FIRMITAS UTILITAS VENUSTAS O Βιτρούβιος μας περιγράφει εύστοχα την τριαδικότητα των βασικών κατηγοριών αποφάσεων που διέπουν την αρχιτεκτονική, αλλά δεν μας λέει πώς αυτό επιτυγχάνεται! Τονίζοντας τον τρόπο που, κάθε φορά, οι αρχιτέκτονες της εκάστοτε περιοχής επέλυσαν τον αιώνιο αυτό γρίφο της αρχιτεκτονικής, καλλιεργούμε τη δυνατότητα των μαθητών να σκέφτονται αρχιτεκτονικά με ολοκληρωμένο τρόπο και να συνδέουν την ιστορική και θεωρητική γνώση με τη δική τους συνθετική πράξη.
«Η θεμελιώδης ιδιομορφία των σχεδιαστικών προβλημάτων έγκειται στη φύση και τη σχέση των αποφάσεων που λαμβάνονται κατά την επίλυσή τους.» Π. Τζώνος, Επιστήμη και Σχεδιασμός, σ.63,64 Εξηγήστε και αναλύστε περεταίρω την παραπάνω φράση αναφερόμενοι/ες στα ακόλουθα ζητήματα: α/ τις κατηγορίες αποφάσεων που πρέπει να παρθούν κατά την επίλυση ενός σχεδιαστικού προβλήματος. β/ τη συμβατότητα ή ασυμβατότητα αυτών των κατηγοριών αποφάσεων μεταξύ τους και τον τρόπο (αναγκαστικού) συσχετισμού τους προκειμένου να επιλυθεί συνολικά ένα σχεδιαστικό πρόβλημα. Δώστε σχετικά παραδείγματα από τη δική σας σχεδιαστικήσυνθετική εμπειρία.
Η αρχιτεκτονική δεν μπορεί να οριστεί πλήρως αντικειμενικά και αμετάκλητα διότι οι ιδιότητές της δεν αφορούν μόνο το αρχιτεκτόνημα (το αντικείμενο) αλλά και τον άνθρωπο (ως άτομο και ως συλλογικότητα) η δε υποκειμενική αυτή πλευρά της αρχιτεκτονικής είναι ένα φαινόμενο συγχρονικό και διαχρονικό.
Η ιδιαίτερη θέση της αρχιτεκτονικής μεταξύ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ και ΤΕΧΝΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ και ΤΕΧΝΙΚΗΣ θέτει ως αναγκαία την μελέτη της με άξονα όχι την ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ-ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ αλλά τις ΣΧΕΣΕΙΣ μεταξύ τους. ΣΧΕΣΕΙΣ Πέρα από αντικειμενικές επιδιώξεις, όπως η άνεση, η ασφάλεια κλπ., η αρχιτεκτονική έχει και πνευματικό περιεχόμενο που τη διαχωρίζει από την απλή κατασκευή. Αυτό έγκειται στην έκφραση μέσα από την υποκειμενικότητα του δημιουργού των χωρικών αναζητήσεων της κοινωνίας, τον προσδιορισμό των αρχιτεκτονημένων συμβόλων της σκέψης και των επιθυμιών της, του τρόπου ζωής της.
α/ ΠΕΡΙΓΡΑΨΤΕ ΤΙ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΕ σε μια παράγραφο 200 περίπου λέξεων. β/ Συντάξτε ένα σύνολο ΔΕΚΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ της επιλογής σας σχετικών με την παραπάνω εικόνα. Οι ερωτήσεις θα πρέπει να είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους και όλες μαζί να αποτελούν ένα σύνολο ενώ η ακολουθία-συνέχεια από τη μία στην άλλη πρέπει να υπακούει στη λογική της βαθμιαίας ανάδειξης ενός κεντρικού ευρύτερου ζητήματος.
«Σημασίες και λειτουργίες που αντιφάσκουν, στην αρχιτεκτονική, επιφέρουν αντιθέσεις και παράδοξα που εκφράζονται με τον αντιθετικό σύνδεσμό αλλά. Ή το ένα ή το άλλο. Υπακούμε συνήθως στην παράδοση του ή το ένα, ή το άλλο (either or) και μας λείπει η οξυδέρκεια, είτε η πνευματική ωριμότητα που θα μας επέτρεπε να επιδοθούμε στους πιο λεπτούς διαχωρισμούς και τις πιο εξαίρετες οπισθοβουλίες που επιτρέπει η παράδοση του ομού -του συγχρόνως - του και το ένα, και το άλλο (both and). R. Venturi, Complexity and Contradiction in Architecture «Το έξω και το μέσα συνιστούνε μια διαλεκτική επιμερισμού και η ολοφάνερη γεωμετρία αυτής της διαλεκτικής μάς τυφλώνει μόλις την κάνομε να λειτουργήσει σε μεταφορικές περιοχές. Διαθέτει την κοφτερή σαφήνεια της διαλεκτικής του ναι και του όχι, που αποφασίζει για τα πάντα. Την κάνομε αβίαστα, μια βάση των εικόνων που διέπουν όλες τις σκέψεις του θετικού και του αρνητικού Έτσι λοιπόν, η απλή γεωμετρική αντίθεση παίρνει μιαν απόχρωση επιθετικότητας Η διαλεκτική του μέσα και του έξω στηρίζεται σε έναν ενισχυμένο γεωμετρισμό, όπου τα όρια είναι εμπόδια Αν, με την ποίηση, ξαναδώσουμε στη δραστηριότητα της γλώσσας το ελεύθερο πεδίο της έκφρασής της, θα φθάσουμε να ελέγχουμε τη χρήση των απολιθωμένων μεταφορικών σχημάτων.» Gaston Bachelard, H διαλεκτική του μέσα και του έξω», Η Ποιητική του Χώρου α/ Εξηγήστε τα δύο παραπάνω παραθέματα συνοπτικά (το καθένα ξεχωριστά). β/ Ποιο πιστεύετε ότι θα μπορούσε να είναι το κοινό τους ζήτημα; Εξηγήστε την άποψή σας. β/ Συγκρίνοντας τα, αναφερθείτε σε ένα χωρικό-αρχιτεκτονικό παράδειγμα (ή και περισσότερα) που θα εξέφραζε το κοινό τους νόημα.
ΠΑΡΘΕΝΩΝ ΠΑΝ ΘΕΟΝ
Υπ αυτήν την έννοια, πρόκειται για ένα ζήτημα ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ή/και ένα ζήτημα ΘΕΩΡΙΑΣ με την αρχαιοελληνική έννοια της διατύπωσης μιας προσωπικής εικόνας του κόσμου της αρχιτεκτονικής σε σχέση με το δικό μου αναδυόμενο αρχιτεκτονικό υποκείμενο.
Πορευόμενος «με λογισμό και μ όνειρο» μεταξύ του ειδικού και του γενικού, ο έφηβος κατασκευάζει το δικό του τελικά χάρτη, ορίζει τις προσωπικές του συντεταγμένες, την ταυτότητά του. Σκοπός των σπουδών είναι η συγκρότηση ενός προσωπικού τρόπου σκέψης του κάθε μαθητή. Απαιτείται, η επαφή με «οτιδήποτε» έχει ήδη οριστεί ως «αρχιτεκτονική» σε διαφορετικά ιστορικά και τοπικά πλαίσια. Ταυτόχρονα με την περιγραφή των διαφορετικών εκφράσεων, είναι αναγκαία η ερμηνεία του πώς αυτές παρήχθησαν. Ο στόχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι λοιπόν διττός και περιλαμβάνει τη γνώση του αντικειμένου και των μεθόδων της αρχιτεκτονικής πράξης από τη μια, και τη συνείδηση της θέσης του δημιουργού απέναντί τους από την άλλη.
Bildung* κατά Goethe Προκειμένου να συνειδητοποιήσουμε τη θέση μας στον κόσμο, επιχειρούμε μέσα από τις σπουδές, μέσα από ένα ταξίδι που συνδυάζει την καθοδηγούμενη πορεία με την αυθόρμητη περιπλάνηση, την αναπαράστασή του μέσα μας, το σχηματισμό μιας εικόνας η οποία θα ορίζει ταυτόχρονα τόσο το πώς βλέπουμε τον κόσμο όσο και πώς θεωρούμε τη δική μας θέση, το σημείο αφετηρίας δηλαδή της δικής μας μελλοντικής δημιουργικής συμβολής στην επαναδιαμόρφωσή του.
H Αριστοτελική διάκριση ΜΑΘΗΣΗΣ και ΚΑΘΑΡΣΗΣ (της πνευματικής θεραπείας που επιτυγχάνουμε όχι απλά μαθαίνοντας νέες γνώσεις αλλά αποκτώντας μια νέα συνείδηση για γνώσεις που ήδη κατείχαμε).
ΜΕΡΟΣ Β ΣΚΟΠΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΣΑ παραδείγματα
ΣΚΟΠΟΙ Μια συστηματική εισαγωγή των μαθητών στον αρχιτεκτονικό λόγο-γλώσσα με ΣΤΟΧΟ την εκ μέρους τους δια-μόρφωση μιας αρχιτεκτονικής συνείδησης. Να μάθουμε πώς μαθαίνουμε Πώς μελετάμε ιστορικά και θεωρητικά την αρχιτεκτονική και γιατί με ΣΤΟΧΟ τη δυνατότητα παραγωγής γνώσης.
Καλλιέργεια της δυνατότητας ορισμού ερωτημάτων-θεμάτων επί ενός δεδομένου αρχιτεκτονικού αντικειμένου με ΣΤΟΧΟΥΣ την ανάπτυξη της αναλυτικής δυνατότητας την παραγωγή κριτηρίων αξιολόγησης του αρχιτεκτονικού έργου ΚΑΙ την εξάσκηση στην κατασκευή αρχιτεκτονικών επιχειρημάτων με διάφορα μέσα.
Την επαφή με μια πληθώρα πηγών της αρχιτεκτονικής γνώσης (βιβλιογραφία και είδη της, διαδίκτυο, video κ.ά.) με ΣΤΟΧΟΥΣ την εξοικείωση με τα μέσα αρχειοθέτησης-οργάνωσης-αναπαράστασης της αρχιτεκτονικής πληροφορίας καθώς και τη δυνατότητα συνδυαστικής αξιοποίησής τους.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Το πρόγραμμα σπουδών θέτει ζητήματα όπως: Η σχέση ΙΣΤΟΡΙΟΘΕΩΡΙΑΣ και ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ. Οι έννοιες του ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ,της ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ, του ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ και το ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ του ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ και ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΞΙΑ της αρχιτεκτονικής. Η σχέση ΤΟΠΙΚΟΥ και ΔΙΕΘΝΟΥΣ ή και Α-ΤΟΠΟΥ. Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ της αρχιτεκτονικής. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ του ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ~ΣΥΝΘΕΣΗΣ. Ο πλουραλισμός αρχιτεκτονικών ΕΚΦΡΑΣΕΩΝ και ΝΟΗΜΑΤΩΝ. Η σχετική ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ του αρχιτεκτονικού έργου. Οι ΥΛΙΚΕΣ και ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ του. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ της ίδιας της ΙΣΤΟΡΙΑΣ της αρχιτεκτονικής. κ.ά.
Το αναγκαίο πεδίο αναφοράς των παραπάνω θεματικών σχετίζεται με τις υπό εξέταση κάθε φορά ιστορικές περιόδους._
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Η ΔΟΜΗ των μαθημάτων προκύπτει από την αλληλοτομία του χρονολογικού άξονα με τον θεματικό. Η ΥΛΗ οργανώνεται ελικωειδώς σε κύκλους εμβάθυνσης συνδυάζοντας την επανάληψη με την εξέλιξη. Οι θεμελιώδες ιστορικοί άξονες εξέλιξης και οι βασικές θεματικές αναδεικνύονται και οργανώνονται ήδη από το πρώτο έτος σπουδών ενώ ταυτόχρονα επιδιώκεται η βαθμιαία αύξηση της πολυπλοκότητας μέσω της σύνθεσης στοιχείων τους. Ο ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ αποκτά όλο και περισσότερη αυτονομία στον προσδιορισμό και επεξεργασία της ύλης._
ΤΑΚΤΙΚΕΣ Διαλέξεις οργανωμένες καταρχήν με βάση το χρονολογικό άξονα. Οι διαφορετικές περίοδοι δίνουν αφορμή για τη συζήτηση μέσα από διαφορετικές θεωρητικές σκοπιές-ερωτήματα. Βαθμιαία επιδιώκονται και πιο συνθετικές προσεγγίσεις. Στο εισαγωγικό μάθημα καθίσταται σαφής η συνολική οργάνωση, ο σκοπός, το περιεχόμενο και οι τακτικές του εξαμήνου. Μία τουλάχιστον διάλεξη σε κάθε εξαμηνιαίο μάθημα πάνω σε ζητήματα μεθόδου. Παράλληλη χρήση διαφορετικών εποπτικών μέσων αλλά και διδακτικών σημειώσεων με κείμενα αναφοράς. Καλλιέργεια κλίματος ομαδικής συζήτησης.
Σύντομα γραπτά σχόλια ή ad hoc σχεδιαστικές ασκήσεις παρατήρησης. Ατομική ή/και ομαδική εξαμηνιαία εργασία. Προβλέπεται δυνατότητα προφορικής παρουσίασης στην τάξη. Η εργασία μπορεί να έχει τη μορφή γραπτού δοκιμίου ή αρχιτεκτονικού προπλάσματος, σχεδίου κ.λπ. ή συνδυασμού αυτών. Επισκέψεις σε μνημεία (τουλάχιστον) στην Κύπρο και την Ελλάδα ανάλογα και με το περιεχόμενο και τους στόχους του κάθε μαθήματος. Επιτόπιες παρουσιάσεις, συζητήσεις, συλλογή υλικού για περεταίρω επεξεργασία στην τάξη.
Στο τέλος του τριμήνου, οι μαθητές/τριες παραδίδουν την αναθεωρημένη τελική μορφή των ατομικών και ομαδικών εργασιών τους. Οι εξετάσεις στοχεύουν στον έλεγχο των απαραίτητων ελάχιστων βασικών δεδομένων αλλά αποτελούν και μια πολύ καλή ευκαιρία οργανωμένης σκέψης και τοποθέτησης των φοιτητών. Απαραίτητη η βαθμιαία αύξηση της συνθετικής διάστασης και τεκμηρίωσης των απαντήσεων._
Η αρχιτεκτονική είναι η άμεση γραφή της ιστορίας: έτσι, λογικά, η πιο αντικειμενική γνώση της ιστορίας γίνεται διαμέσου της αρχιτεκτονικής. Ionel Schein, Domus 601, Δεκέμβριος 1979 Αν η φύση ήταν άνετη, ο άνθρωπος δε θα είχε ανακαλύψει την αρχιτεκτονική. Oscar Wilde Ο αρχιτέκτων είναι ένας συντονιστής ένας άνθρωπος με ευρύτατες προοπτικές και επαγγελματική ικανότητα. Δουλειά του είναι η ενοποίηση των πολλών κοινωνικών, τεχνικών, οικοδομικών και μορφολογικών προβλημάτων που γεννώνται σε σχέση με το «κτίζειν». Walter Gropius, Architecture and Design in the Age of Science, 1952 Η αρχιτεκτονική δε διδάσκεται, μαθαίνεται-βιώνεται. Γιώργος Κανδύλης
«Θα έπρεπε να διερευνήσουμε τον τρόπο ανάπτυξης των καθοριστικών ιδεών, που διαπερνούν την αρχιτεκτονική παιδεία μας, για να μπορέσουμε να καταλάβουμε το νόημα της ιστορίας και το ρόλο της στη θεωρητική διατύπωση της αρχιτεκτονικής, αναδεικνύοντας τις προϋποθέσεις για μιαν άλλη ιστορία των νεότερων χρόνων.» (Π. Τ., «Ιστοριογραφία της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής», σελ.32).
PORTFOLIO ANALYTIQUE ESQUISSE MARCHE A SUIVRE COMPOSITION DISTRIBUTION DISPOSITION (PRENDRE) PARTI ELEMENTS HISTOIRE STYLE CHARACTERE PLAN
A N A L Y T Q U E
Καθ όλη τη ρωμανική εποχή, η αρχιτεκτονική αναζητά πρακτικές και αντικειμενικές λύσεις ακολουθώντας τις μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας. Το πανόραμα της ρωμανικής αρχιτεκτονικής περιλαμβάνει ποικίλες εκφράσεις. Προκειμένου να σχηματίσουμε μια εικόνα της κατάστασης, δε θα αναφερθούμε τόσο σε μια σειρά από διακεκριμένα κτίρια και δημιουργούς, γιατί εκεί δύσκολα θα εντοπίσουμε την όποια ομοιογένεια, αλλά και έτσι δε θα μπορέσουμε να εξηγήσουμε τι συμβαίνει σε αυτήν την τόσο δυναμική εποχή. Το επίκεντρό μας μετατοπίζεται στην ΠΟΛΗ.
«ΑΥΤΌ ΘΑ ΣΚΟΤΩΣΕΙ ΕΚΕΙΝΟ!» Το ΒΙΒΛΙΟ θα σκοτώσει την ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ. Victor Hugo, Η Παναγία των Παρισίων Οι εκκλησίες και οι ελεύθεροι χώροι που τις περιβάλλουν έχουν ρόλο τόσο συμβολικό όσο και πρακτικό. Τα κατασκευαστικά συστήματα που εφαρμόζονται στην ιερή αρχιτεκτονική είναι τα ίδια με της κοσμικής. Ο Καθεδρικός Ναός ο οποίος δεσπόζει πάνω από τις στέγες των κτιρίων της μεσαιωνικής ευρωπαϊκής πόλης, στην πραγματικότητα είναι διαρκώς ένα γιαπί, δεν παίρνει σχεδόν ποτέ οριστική μορφή.
Η προσπάθεια να εισαχθεί στο στατικό πλαίσιο των ρωμαϊκής προέλευσης κατόψεων ο δυναμισμός που επιβάλλει η νέα οπτική βρίσκει την έκφρασή της στην καθ ύψος διάσταση. Η επιλογή αυτή εκφράζεται με σαφήνεια στο πρόβλημα της στέγασης. Ο θόλος βασίζεται στην αρχή της προσαρμογής του φέροντος οργανισμού στα φορτία της κατασκευής. Άρα, επιβάλλεται η ορθολογική κατανομή των δυνάμεων στο θόλο και η κατάλληλη μεταφορά τους στους τοίχους με τα αντίστοιχα πάχη. Durham Cathedral 1091-1130 Οι πρώτες χρονολογημένες νευρώσεις στους θόλους.
NOTRE DAME [1170] REIMS [1211] ΣΤΑΥΡΟΘΟΛΙΑ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΟΞΥΚΟΡΥΦΑ ΤΟΞΑ Intersecting Groin Vaults Barrel Vaults
Διαφορετικές αναβιώσειςχρήσεις του πνεύματος της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής κατά τον 19 ο και τις αρχές του 20ού αιώνα.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΗΣ HISTORY OF ART ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ARCHAEOLOGY ΘΕΟΛΟΓΙΑ -THEOLOGY ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ AESTHTICS
υψηλό το το ωραίο beauty sublime
Προέλευση από ανατολικά, ρωμαϊκά ή προηγούμενα βυζαντινά πρότυπα; Ζήτημα σχετικό με την ιδιοφυία των δημιουργών; Μοναδικό πρωτότυπο έργο τέχνης; Ζήτημα συνθηκών παραγωγής; Έμφαση στις πολλαπλές αναγνώσεις του μνημείου;
«H αρχιτεκτονική δεν περιγράφεται με βάση το ζήτημα του ωραίου αλλά ως εσωτερικός χώρος». [Bruno Zevi] «Απ έξω, μονάχα οι περίβολοι έμοιαζαν στα ανθρώπινα μέτρα φράζοντας τον ουρανό, το κλιμακωτό ανέβασμα των προεξοχών των κτιρίων, κάποιες προσθήκες αντερεισμάτων, η ράχη των θριαμβευτικών αψίδων και ο θόλος, σχημάτιζαν, ιδωμένα από κοντά, ένα σύγκραμα που προκαλούσε δέος. Ωστόσο, μόλις διάβαινες τον πυλώνα, ο σκοτεινός νάρθηκας δόξαζε τις αναμνήσεις της εποχής των μεγάλων κατασκευαστών, όχι με τα μάρμαρα και το στραφτάλισμα των μωσαϊκών τους, αλλά με την απλή και έντονη κλίση του θόλου του, σαν εσωτερικό σαρκοφάγου. Και, μέσα σ αυτό το ημίφως, η κεντρική πύλη μάς έδειχνε μεμιάς τη φωτεινή αίγλη του πελώριου κλίτους. Ξέφρενος διασκελισμός του χώρου, κολοσσιαία διόγκωση κατοικήσιμου κενού, ωθώντας ψηλά τις αψίδες-βάσεις του θόλου που περικλείονται από τέσσερα λοφία-φορείς πέρα από την οριζόντια ακτινοβολία των άπειρων παραθύρων σε σχήμα στεφάνης, και του θόλου, αυτής της μεγαλόπρεπης κοιλότητας. Δυο πράγματα δεσπόζουν: το επίπεδο του κλίτους, πελώριο φόρουμ κι ύστερα ο κοίλος θόλος σε πλήρη ανάπτυξη, εξυμνώντας το θαύμα, εξυμνώντας το αριστούργημα: το αριστούργημα των ανθρώπων. Του Ισίδωρου του Μιλήσιου και του Ανθέμιου από τις Τράλλεις που, το 500, σχεδόν χωρίς προηγούμενο, για να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους επινόησαν τις οικοδομικές μεθόδους και τα όργανα στήριξης.» [Le Corbusier]
1. Πώς θα μπορούσαμε να θυμόμαστε την κάτοψη της Αγ. Σοφίας; 2. Ποια η σχέση του συστήματος στήριξης του τρούλου με την αισθητική πρόσληψη του χώρου κ τη λειτουργία;
The Roman was exactly what the Greek was not. The Greeks and the Romans were two opposing poles. It was the destiny of Rome to succeed where Greece had failed. Robert F.-Jordan, History of Architecture «ο Ρωμαίος ήταν ό,τι ακριβώς δεν ήταν ο Έλληνας. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ήταν δύο αντίθετοι πόλοι. Ήταν το πεπρωμένο της Ρώμης να πετύχει εκεί που η Ελλάδα απέτυχε.» [ρόμπερτ φυρνώ-τζόρνταν, «Ιστορία της Αρχιτεκτονικής», σ.61].
Greece - Rome: Eλλάδα - Ρώμη: INSIDE OUTSIDE LIGHT SHADOW WHITE COLOR SMALL (HUMAN) BIG(MONUMENTAL) SCALE HIGH (APOLLONEAN) LOW (DIONYSSIAC) QUALITY QUANTITY SPIRIT MATTER ART ENGINEERING SYMBOLISM PRACTICALITY TECTONIC AESTHTICS DECORUM TRUTH DESGUISE DEMOCRACY RES PUBLICUM IMPERIUM ΕΞΩ - ΜΕΣΑ ΦΩΣ ΣΚΙΑ ΛΕΥΚΟ(?) (ΠΟΛΥ)XΡΩΜΟ ΜΙΚΡΟ ΜΕΓΑΛΟ ΥΨΗΛΟ ΧΑΜΗΛΟ ΠΟΙΟΤΙΚΟ - ΠΟΣΟΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΥΛΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΟΜΗ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΨΕΥΔΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
«Γράφω με μάτια που είδαν τον Παρθενώνα και φεύγω χαρούμενος. Ω! Φως! Μάρμαρα! Μονοχρωμία! Όλες οι μετόπες κατεστραμμένες, όχι όμως και η μετόπη του Παρθενώνα, του θαυμαστή της θάλασσας, του συμπαγούς όγκου ενός άλλου κόσμου. Αυτού που σηκώνει τον άνθρωπο πάνω από τον κόσμο, Ακρόπολη που εξυμνεί, που εξυψώνει!» «Εδώ και 2000 χρόνια αυτοί που βλέπουν τον Παρθενώνα νιώθουν πως επρόκειτο για μιαν αποφασιστική στιγμή της αρχιτεκτονικής.» Λε Κορμπυζιέ
Ernest Renan, Prière sur l Acropole Reporter: Did you visit the Parthenon during your staying in Athens? Shaq : I can t really remember the names of all the clubs we went to
«Η Ελλάδα πρέπει προφανώς να νιώθει τρομερά προσβεβλημένη και τελούσα υπό καθεστώς τυραννίας βλέποντας τη συνεισφορά της (συνεισφορά που έδωσε με βία), αντί να δαπανάται για τους σκοπούς του πολέμου εναντίον των Περσών, να χρησιμοποιείται για να στολιστεί η πόλη μας σαν μια μοιραία γυναίκα, φορτώνοντας τον εαυτό της με πολύτιμους λίθους και αγάλματα και ναούς αξίας εκατομμυρίων.» Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι
ΠΑΡΘΕΝΩΝ χαράξεις
Αναφορές στην ιστορία της αρχιτεκτονική ς από τον μοντερνιστή αρχιτέκτονα Le Corbusier
Αιγυπτιακοί ναοί Εκτός από τον κύριο ναό στο συγκρότημα υπήρχαν: Δευτερεύοντες Ναοί Βωμοί- Αποθήκες και Εργαστήρια-Διοικητικά κτήρια - Κατοικίες για τους ιερείς και το προσωπικό Περίβολος από ωμές πλίνθους Συμμετρική διάταξη ως προς τον άξονα του μνημείου που υποβάλλει την έννοια της κίνησης προς το βάθος του ναού, το άδυτο. Σε αυτό εντείνουν και στο εξωτερικό μακρές σειρές σφιγγών και οβελίσκων. Πυλώνας αυλές με πεσσούς και κίονες Υπόστυλη αίθουσα προσιτή στους μυημένους-διαμερίσματα προσιτά στους ιερείς κυρίως ιερό με αντικείμενα λατρείας και την ιερή λέμβο της Ισιδος. ΔΙΑΔΟΧΙΚΗ ΑΝΥΨΩΣΗ ΤΟΥ ΔΑΠΕΔΟΥ ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΟΦΗΣ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ & ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ Δεν υπάρχουν άλλα ανοίγματα στο εξωτερικό κέλυφος Ναός του Χονσού στο Καρνάκ
Χαρακτηριστικά στοιχεία αιγυπτιακής αρχιτεκτονικής και τέχνης.
Κ α θ εδ ρι κ ό ς R EI M S ΠΥ ΛΟ Σ ΚΝΩΣΣόΣ ΛΑΒύΡΙΝΘΟΣ
«Η πολιτική διαπερνά την κοινωνία και τους θεσμούς της και τη διαποτίζει κατά περιοχές με σημασίες που την ενδιαφέρουν άμεσα. Οι (υποκειμενικές) αναπαραστάσεις που η πολιτική επιβάλει στην επιστήμη καταλήγουν πολλές φορές να συγκροτούν την πραγματικότητα που η επιστήμη υποτίθεται πως μελετά αντικειμενικά.» Orientalism, Ed. Said Με βάση την παραπάνω άποψη του Said αναλύστε την ανακάλυψη των μινωικών ανακτόρων της Κνωσσού από τον Άγγλο αρχαιολόγο Evans.
ΣΤΕΓΑΣΗΣ Το ερώτημα της Η Ανωδομή ΔΙΡΡΙΧΤΗ ΣΤΕΓΗ ΘΟΛΟΣ και;
ΤΥΠΟΥ Το ερώτημα του
Άλλα Ερωτήματα; Τη συγκεκριμένη περίοδο που μελετάμε, αν και τα πραγματικά γεγονότα μας είναι σχεδόν άγνωστα, αυτό που έχει απασχολήσει την αρχιτεκτονική ήδη από την εποχή του Διαφωτισμού τουλάχιστον (18 ος αι. μ.χ.).) είναι το ζήτημα των απαρχών, της αφετηρίας δηλαδή και της διαχρονικής ουσίας της αρχιτεκτονικής. Ποιο είναι εκείνο το ελάχιστο που ορίζει καταρχήν την αρχιτεκτονική; Σε ποιες ανάγκες απαντά τη στιγμή της γέννησής της;
Στο κείμενό του «Η Παράδοση και το Προσωπικό Tαλέντο», ο Τ. S. Eliot αναφέρει: «Εάν η μόνη μορφή παράδοσης περιοριζόταν στην εφαρμογή των μεθόδων της γενιάς που προηγήθηκε άμεσα της δικής μας, με τυφλή και φοβισμένη υποταγή σε όσα της πέτυχαν, η παράδοση θα πρεπε να αποφεύγεται Η παράδοση είναι υπόθεση πολύ ευρύτερης σημασίας. Δεν μπορεί να κληρονομηθεί, και, αν τη θέλεις, πρέπει να την κατακτήσεις με μεγάλο κόπο. Σε πρώτη φάση, εμπλέκει την ιστορική αίσθηση μιαν αντίληψη της παρελθούσας κατάστασης του παρελθόντος αλλά και του παρόντος Η ιστορική αίσθηση είναι που εντάσσει και το δημιουργό στην παράδοση και αυτή είναι που του δίνει συνείδηση του τόπου μέσα στο χρόνο και της ίδιας της σύγχρονης υπόστασής του.» T.S. Eliot, Tradition and the Individual Talent, Selected Essays 1917-1932, Λονδίνο: Faber & Faber, 1932, σ. 14.
Η αρχιτεκτονική είναι το παιχνίδι, σοφό και υπέροχο, των όγκων κάτω από το φως... αδιαφορεί για τον πρακτικό, τολμηρό άνθρωπο, αδιαφορεί για τον μηχανικό... Εδώ και 2000 χρόνια, αυτοί που βλέπουν τον Παρθενώνα νιώθουν πως επρόκειτο για μιαν αποφασιστική στιγμή της αρχιτεκτονικής... Η τέχνη είναι καθαρή δημιουργία του πνεύματος.» [Le Corbusier].
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία (με έμφαση στη ΣΥΝΘΕΣΗ και όχι την ΙΣΤΟΡΙΑ) Herman Hertzberger, Μαθήματα για Σπουδαστές Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα: 2002 Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Η Αρχιτεκτονική στη Σύγχρονη Εποχή, εκδ. Futura, Αθήνα: 2006 Δημήτρης Φατούρος, Ένα Συντακτικό της Αρχιτεκτονικής Σύνθεσης, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη: 1995 Τάσος Μπίρης, Αρχιτεκτονικής Σημάδια και Διδάγματα: στο ίχνος της αρχιτεκτονικής δομής, εκδ. MIET, Αθήνα: 1996 Francis Ching, Αρχιτεκτονική Μορφή, Χώρος και Διάταξη, εκδ. Ίων, Αθήνα: 1999 Pierre von Meiss, Elements of Architecture: from form to place, Taylor Francis Publ., London: 1990 Philippe Boudon, La conception architecturale: cours d architecturologie, Editions de La Villette, Paris: 1994 Geoffrey Howard Baker, Design Strategies in Architecture: an approach to the analysis of form, Spon, London: 1996 Rob Krier, Architectural Composition, Rizzoli, New York: 1998 Σειρά videos, Από τον Ικτίνο στον Καλατράβα (ert archives) Σειρά videos, ARCHITECTURES, παραγωγή ARTE (dvd και youtube)
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ : Αριθμός και υπόβαθρο μαθητών; Δυνατότητα οργάνωσης εκπαιδευτικών εκδρομών; Δυνατότητα συντονισμού με άλλους συναδέλφους; Δυνατότητα διανομής σημειώσεων και βιβλίων; Βιβλιοθήκη και ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων; Σε ποιο βαθμό ενδέχεται ή προβλέπεται να αναθεωρηθεί το πρόγραμμα σπουδών ή το περιεχόμενο των μαθημάτων;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ Το τέλος Της παιδείας;