Ο Ιωάννησ Φατοφροσ είναι Επίκουροσ Καθηγητήσ Βιοχημείασ τησ Άςκηςησ ςτο Τμήμα Επιςτήμησ Φυςικήσ Αγωγήσ και Αθλητιςμοφ του Δημοκρίτειου Πανεπιςτημίου Θράκησ. Διδάςκει ςτα μεταπτυχιακά προγράμματα «Άςκηςη και Υγεία» και «Άςκηςη και Ποιότητα Ζωήσ». Αποφοίτηςε από το Τ.Ε.Φ.Α.Α του Δ.Π.Θ. το 1989 ενώ ζλαβε M.S. από το Syracuse University των ΗΠΑ το 1991 και τον διδακτορικό του τίτλο από το University of North Carolina at Greensboro των ΗΠΑ το 1994. Είναι επαγγελματίασ Προπονητήσ Φυςικήσ Κατάςταςησ από τη NSCA των ΗΠΑ ενώ ζχει εκτενή εμπειρία ςτον χώρο των προγραμμάτων φυςικήσ κατάςταςησ, οργάνωςησ γυμναςτηρίων και εργομετρίασ. Ερευνητικά ενδιαφζροντα: η επίδραςη τησ άςκηςησ ςτον αςκηςιογενή μυϊκό τραυματιςμό και μεταβολιςμό, ενώ ζχει δημοςιεφςει πάνω από 60 άρθρα... Ένα από σα πιο κλαςςικά θέμασα σηρ πποπονησικήρ, ιδιαίσεπα ατσήρ σψν ομαδικών αθλημάσψν, είναι οι πποπονησκέρ επιβαπύνςειρ σοτ αγψνιςσικού μικπόκτκλοτ ή πιο απλά μίαρ πποπονησικήρ εβδομάδαρ κασά σην αγψνιςσική πεπίοδο. Πιο ςτγκεκπιμένα, πολλοί πποπονησέρ διεπψσώνσαι πόσε μεσά σο σέλορ μίαρ αγψνιςσικήρ ςτνεδπίαρ (ενόρ παιγνιδιού) οι αθλησέρ είναι έσοιμοι να επανέπθοτν ςσην πποπόνηςη τχηλήρ έψρ μέγιςσηρ ένσαςηρ ή καλύσεπα ποια θα ππέπει να είναι η έκσαςη σηρ ανάληχηρ μεσά από ένα αγψνιςσικό γεγονόρ. Η ανάληχη σψν αθλησών έφει να κάνει με δύο βαςικούρ σομείρ: σον ενεπγειακή αποκασάςσαςη και σην μείψςηρ σηρ αςκηςιογενούρ υλεγμονήρ ποτ παπασηπείσαι πάνσα μεσά από ένα αγψνιςσικό γεγονόρ σο οποίο μάλιςσα φαπακσηπίζεσαι από τχηλέρ επιβαπύνςειρ (ένσαςη, διάπκεια). Η ππώση μοπυήρ αποκασάςσαςη, η ενεπγειακή, ελέγφεσαι πιο αποσελεςμασικά μέςψ σηρ διασπουήρ ή γενικά φοπήγηςηρ ενεπγειακών ππώσψν τλών ςε είδη και ποςόσησερ ποτ εξαπσώνσαι από σο είδορ σηρ αγψνιςσικήρ δπαςσηπιόσησαρ και τπάπφοτν πολτάπιθμερ μελέσερ και αναςκοπήςειρ ποτ θα μποπούςε κάποιορ να ανασπέξει. Η εξέλιξη σηρ αςκηςιογενούρ υλεγμονήρ ψςσόςο είναι κάσι διαυοπεσικό κι έφει μελεσηθεί ςε απκεσά μικπόσεπο βαθμό. Ο σομέαρ πποπονησικήρ σοτ επγαςσηπίοτ υτςικήρ αγψγήρ και άθληςηρ σοτ Τ.Ε.Φ.Α.Α σοτ Δημοκπίσειοτ Πανεπιςσήμιοτ Θπάκηρ ςε ςτνεπγαςία με σο επγαςσήπιο Βιοφημείαρ και Φτςιολογίαρ σοτ Πανεπιςσήμιοτ Θεςςαλίαρ μελεσούν σο ςτγκεκπιμένο υαινόμενο και σα αποσελέςμασα ατσήρ σηρ δοτλειάρ αποστπώνεσαι ςε μεγάλο απιθμό επιςσημονικών δημοςιεύςεψν ςε διεθνή αναγνψπιςμένα επιςσημονικά πεπιοδικά. Η υλεγμονή αποσελεί μία παθουτςιολογική κασάςσαςη κασά σην οποία μεσαβάλλεσαι η κτσσαπική ομοιόςσαςη και φαπακσηπίζεσαι από μία ςειπά γεγονόσψν η οποία ξεκινά με σον σπατμασιςμό σοτ ιςσού (ςσην πεπίπσψςή μαρ μτωκού και ςτνδεσικού ιςσού) και σεπμασίζεσαι με σην επιδιόπθψςη σοτ σπατμασιςμένοτ ιςσού. Η υλεγμονή ςσοφεύει ςσην επιδιόπθψςη σοτ ιςσού και ανάκαμχη σηρ λεισοτπγικόσησάρ σοτ. Ο αςκηςιογενήρ μτωκόρ σπατμασιςμόρ αποσελεί ένα καλά σεκμηπιψμένο υαινόμενο (1,2) σο οποίο ςτνοδεύεσαι από μία υλεγμονώδη ανσίδπαςη (3). Ωρ μτωκόρ σπατμασιςμόρ οπίζεσαι η απώλεια ση λεισοτπγικόσησαρ σοτ μτ εξαισίαρ σηρ αλλοίψςηρ σηρ δομήρ σοτ η οποία θεψπείσαι απαπαίσηση για σην παπαγψγή σηρ δύναμηρ (4).
Μεσαξύ σψν διαυόπψν ειδών μτωκήρ ςύςπαςηρ, η έκκενσπη ςύςπαςη τχηλήρ ένσαςηρ είναι ατσό ποτ πποκαλεί σον μεγαλύσεπο μτωκό σπατμασιςμό ιδιαίσεπα ςε μτρ ποτ δεν έφοτν ςτνηθίςει ςε ατσού σοτ είδοτρ σην ςύςπαςη. Η έκκενσπη άςκηςη, λίγο μεσά σην έναπξή σηρ, πποκαλεί σπατμασιςμό σψν ςαπκομεπίψν και σοτ κτσσαποςκελεσού, σψν ςτςσασικών ποτ βοηθούν ςσην παπαγψγή δύναμηρ δηλαδή, καθώρ και σηρ μεμβπάνηρ σψν μτωκών ινών ενώ παπασηπείσαι και δτςλεισοτπγία ςση διαδικαςία διέγεπςηρ και ςύςπαςηρ σψν μτωκών ινών με αποσέλεςμα σην απώλεια δύναμηρ. Ο απφικόρ σπατμασιςμόρ σψν μτωκών κτσσάπψν ακολοτθείσαι από μία αύξηςη σηρ ςτγκένσπψςηρ ενδοκτσσάπιοτ αςβεςσίοτ, ςτςςώπετςη κτσσάπψν σοτ ανοςοποιησικού ςτςσήμασορ )λετκοκύσσαπα= και διάςπαςη σψν μτωκών ππψσεωνών (ππψσεόλτςη). Είναι φαπακσηπιςσικό δε όσι έναρ μτρ ποτ έφει τποβληθεί πποηγούμενα ςσο επέθιςμα σηρ ένσονηρ έκκενσπηρ άςκηςηρ, παποτςιάζει ςημανσικά μικπόσεπη εταιςθηςία ςε σπατμασιςμόρ όπψρ έφοτν δείξει πποηγούμενερ μελέσερ σηρ επετνησικήρ ομάδαρ (5,6). Είναι πολύ πιθανό δηλαδή οι πιο πποπονημένοι αθλησέρ να παποτςιάζοτν μικπόσεπη και πιο ςύνσομη αςκηςιογενή υλεγμονή ςτγκπισικά με σοτρ λιγόσεποτρ πποπονημένοτρ (π.φ. ενήλικερ ςε ςφέςη με ανήλικοτρ αθλησέρ ή επαςισέφνερ ςε ςφέςη με επαγγελμασίερ αθλησέρ). Σύμυψνα με σην μέφπι σώπα θεψπία, ο μτωκόρ σπατμασιςμόρ από σην έκκενσπη άςκηςη εξαπσάσαι από σην έκσαςη σηρ διάσαςηρ σοτ μτ και ςύμυψνα με ατσή σα πιο δτνασά ςαπκομέπια αςκούν μεγαλύσεπη πίεςη από ατσή ποτ μποπούν ανσέξοτν ςσα λιγόσεπα ανθεκσικά ςαπκομέπια σοτ μτοινιδίοτ σηρ μτωκήρ ίναρ (7). Είναι φαπακσηπιςσική δε, η ςημανσική αλλοίψςη και απώλεια σψν ππψσεωνών σοτ κτσσαποςκελεσού ποτ ςτνδέονσαι με σην κτσσαπική μεμβπάνη όπψρ ατσών σοτ ςτμπλέγμασορ σηρ δτςσπουίνηρ (δηλ. δτςσπουίνη, δεςμίνη κ.λπ.) με αποσέλεςμα σην εξαςθένηςη σηρ ακεπαιόσησαρ σηρ δομήρ σηρ μεμβπάνηρ καθιςσώνσαρ πιο επιππεπή ςε σπατμασιςμό ςσιρ επόμενερ ένσονερ έκκενσπερ μτωκέρ ςτςπάςειρ (8-10). Η απώλεια σηρ ακεπαιόσησαρ σηρ μεμβπάνηρ ςτνειςυέπει ςσην εκδήλψςη μτωκού σπατμασιςμού με αποσέλεςμα είσε σον ήπιο σπατμασιςμό σηρ μεμβπάνηρ ποτ μποπεί απγόσεπα να εποτλψθεί και να επιδιοπθψθεί ή σην ένσονη κασαςσπουή σηρ εξαισίαρ σηρ ένσαςηρ σηρ ςύςπαςηρ με αποσέλεςμα σον θάνασό σηρ. Εξαισίαρ σψν διαυοπών ςσην ανθεκσικόσησα και μήκορ σψν γεισονικών ςαπκομεπίψν, κασά σην ένσονη διάσαςη σηρ μτωκήρ ίναρ μποπούν να σπατμασιςσούν σα εγκάπςια ςψληνάπια σηρ μεμβπάνηρ και σο ςαπκοπλαςμασικό δίκστο εκεί όποτ ςτνδέονσαι δύο γεισονικά ςαπκομέπια (11). Έναρ άλλορ παπάγονσαρ ποτ ςτνειςυέπει ςσον μτωκό σπατμασιςμό είναι η ατξημένη ςτγκένσπψςη αςβεςσίοτ σο οποίο ενεπγοποιεί διάυοπα ππψσεολτσικά μονοπάσια με αποσέλεςμα σην διάςπαςη ππψσεωνών ςημανσικών για ση μτωκή δομή (11,12). Ο αςκηςιογενήρ μτωκόρ σπατμασιςμόρ πποκαλεί μία γπήγοπη και πποοδετσικά ατξανόμενη διείςδτςη κτσσάπψν σοτ ανοςοποιησικού ςτςσήμασορ (λετκοκύσσαπα= ςσον μτ η οποία μποπεί να διαπκέςει από μεπικέρ ώπερ μέφπι και απκεσέρ ημέπερ ανάλογα με σα φαπακσηπιςσικά σηρ άςκηςηρ (είδορ μτωκήρ ςύςπαςηρ, ένσαςη, διάπκεια) η οποία εξελίςςεσαι παπάλληλα με σην επιδιόπθψςη και αναγέννηςη σοτ μτωκού ιςσού. Είναι πιθανό ατσή η υλεγμονή να είναι 2
απαπαίσηση για σην επιδιόπθψςη σοτ ιςσού αλλά και σον τπεπςτμχηυιςμό ςσον οποίο ςσοφεύει η πποπονησική διαδικαςία (σπατμασίζψ σον ιςσό για να σον υσιάξψ μεγαλύσεπο, ανθεκσικόσεπο και πιο δτνασό). Η αςκηςιογενήρ υλεγμονή αποσελείσαι από ςύνθεσερ βιοφημκέρ διαδικαςίερ ποτ δεν είναι ακόμη πλήπψρ κασανοησέρ. Η οξεία αςκηςιογενήρ υλεγμονή φαπακσηπίζεσαι από σην απφική απομάκπτνςη σψν νεκπψσικού ιςσού και σψν ππψσεωνικών και άλλψν κομμασιών (ποτ φαπακσηπίζονσαι και ψρ άφπηςσα τπολείμμασα ατσήρ σηρ διαδικαςίαρ) η οποία ακολοτθείσαι από σην επιδιόπθψςη σοτ σπατμασιςμένοτ μτωκού ιςσού και σοτ πεπιβάλλονσόρ σοτ. Μέςα ςε λεπσά έψρ και ώπερ από σην εκδήλψςη σοτ σπατμασιςμού σοτ μτωκού ιςσού, διάυοποι σύποι λετκοκτσσάπψν ενεπγοποιούνσαι και μεσασοπίζονσαι ππορ σην σπατμασιςμένη πεπιοφή για να βοηθήςοτν ςσην εκκαθάπιςή σοτ (1). Τα σοπικά αγγεία διαςσέλλονσαι για να ατξηθεί η ποή σοτ αίμασορ ππορ σην σπατμασιςμένη πεπιοφή με σην δπάςη είσε σηρ ιςσαμίνηρ ποτ εκκπίνεσαι από κύσσαπα σηρ πεπιοφήρ (3) ή ση δπάςη σοτ ατξησικού παπάγονσα σοτ ενδοθηλίοτ σψν αγγείψν και σοτ νισπικού οξειδίοτ (VEGF-NO) (13). Η όλη διαδικαςία είναι εξαιπεσικά ςύνθεση και ςκοπόρ δικόρ μαρ είναι η απλή πεπιγπαυή σψν γενικών σηρ φαπακσηπιςσικών. Τα οτδεσεπόυιλα (είδορ λετκών αιμοςυαιπίψν) διειςδύοτν από σο αίμα ςσον σπατμασιςμένο μτ με ση βοήθεια μοπίψν όπψρ οι κτσοκίνερ, σα μόπια ςτγκόλληςηρ και σιρ ινσεγκπίνερ (14-17). Η διείςδτςη σψν οτδεσεπόυιλψν ςσον σπατμασιςμένο μτ ξεκινά μέςα ςσα ππώσα 60 λεπσά μεσά σην άςκηςη, κοπτυώνεσαι 24 48 ώπερ απγόσεπα και διασηπείσαι έψρ και 5 ημέπερ μεσά, ανάλογα με σο είδορ σηρ άςκηςηρ όπψρ ππόςυασα δείξαμε (18-20). Ωςσόςο, σα οτδεσεπόυιλα μποπεί να πποκαλέςοτν ένα δετσεπογενή σπατμασιςμό ςσον ήδη σπατμασιςμένο μτωκό ιςσόρ η οποία εξαπσάσαι από σην ένσαςη σηρ πποηγούμενηρ άςκηςηρ ή αγψνιςσικήρ δπαςσηπιόσησαρ (21). Ο δετσεπογενήρ ατσόρ μτωκόρ σπατμασιςμόρ ουείλεσαι ςσην παπαγψγή δπαςσικών ελεύθεπψν πιζών από σα οτδεσεπόυιλα ςσην πποςπάθειά σοτρ να καθαπίςοτν σα κασεςσπαμμένα σοτ ιςσού (22). Άπα, η παπαγψγή ελεύθεπψν πιζών είναι αναπόςπαςσο κομμάσι σηρ αςκηςιογενούρ μτωκήρ υλεγμονήρ. Οι ελεύθεπερ πίζερ μποπεί ςση ςτνέφεια να μην πεπιοπιςσούν μόνο ςσην πποςπάθεια απομάκπτνςηρ σψν σπατμασιςμένψν κομμασιών ιςσού αλλά να οξειδώςοτν (δετσεπογενήρ σπατμασιςμόρ) λιπίδια, ππψσεΐνερ, τδασάνθπακερ και νοτκλεωκά οξέα (22). Ατσό με ση ςειπά σοτ έφει ψρ αποσέλεςμα σην ενεπγοποίηςη σψν ανσιοξειδψσικών ςτςσημάσψν σοτ οπγανιςμού (ανσιοξειδψσικά ένζτμα όπψρ η κασαλάςη, η διςμοτσάςη σοτ τπεποξειδίοτ, η γλοτσαθειονική πεποξειδάςη και σα μη ενζτμικά ανσιοξειδψσικά ςτςσήμασα όπψρ ατσό σηρ γλοτσαθειόνηρ και σψν ανσιοξειδψσικών βισαμινών) για ανά αδπανοποιήςοτν σιρ ελεύθεπερ πίζερ. Άπα, κασά σην πεπίοδο ανάληχηρ μεσά από μία αγψνιςσική διαδικαςία είναι ςτνηθιςμένο υαινόμενο η αύξηςη σόςο σψν ελεύθεπψν πιζών αλλά και σψν ανσιοξειδψσικών ςτςσημάσψν ποτ μποπεί να οδηγήςει ςε οξειδψσικό ςσπερ, δηλαδή σην μεγαλύσεπη αύξηςη ελεύθεπψν πιζών ςε ςφέςη με σην δτνασόσησα σψν ανσιοξειδψσικών να σιρ αδπανοποιήςοτν. Η οξεία αςκηςιογενήρ υλεγμονή σεπμασίζεσαι μεσά από μεπικέρ ημέπερ (ο απιθμόρ ποικίλει ανάλογα με σο είδορ σηρ αγψνιςσικήρ δπαςσηπιόσησαρ) όσαν και η 3
σπατμασιςμένη πεπιοφή καθαπίζεσαι πλήπψρ και απφίζει η υάςη επούλψςηρ. Κασά ση υάςη ατσή, ο απιθμόρ σψν οτδεσεπόυιλψν μειώνεσαι ςημανσικά (23). Το ςημανσικό επώσημα εδώ είναι πόςο διαπκεί η υλεγμονή μεσά από μία αγψνιςσική δοκιμαςία όπψρ έναρ αγώναρ και αν κασά ση διάπκεια ατσήρ η λεισοτπγικόσησα σα ψν αθλησών επηπεάζεσαι σόςο ώςσε να μην μποπούν να πποπονηθούν ςε τχηλή ένσαςη. Ένα δεύσεπο και επίςηρ ςημανσικό επώσημα είναι πόσε οι αθλησέρ μποπούν να επανέπθοτν ςε αγψνιςσικούρ πτθμούρ και ποιερ παπάμεσποι σηρ υτςικήρ κασάςσαςηρ (δύναμη, ανσοφή, σαφύσησα, άλμα) ή σηρ σεφνικήρ επηπεάζονσαι πεπιςςόσεπο ή επανέπφονσαι σαφύσεπα ή βπαδύσεπα; Τα ανάλογα επψσήμασα μποπούν να διαστπψθούν για σο άθλημα σοτ ποδοςυαίποτ; Έναρ αγώναρ ποδοςυαίποτ αποσελεί άπαγε επέθιςμα ικανό να πποκαλέςει αςκηςιογενή μτωκό σπατμασιςμό και υλεγμονή; Και αν ναι, για πόςο φπόνο κασά ση διάπκεια μίαρ αγψνιςσικήρ εβδομάδαρ (από παιγνίδι ςε παιγνίδι); Άλλψςσε είναι γνψςσό όσι ο απιθμόρ παιγνιδιών ςε μία αγψνιςσική ςαιζόν έφει ατξηθεί ςημανσικά για έναν ποδοςυαιπιςσή τχηλού επιπέδοτ έσςι ώςσε να τπάπφει η ανηςτφία αν διασπέφει κίνδτνο η τγεία και αν μποπεί να επανέπφεσαι ο οπγανιςμόρ σοτ από παιγνίδι ςε παιγνίδι. Το ποδόςυαιπο είναι ένα άθλημα διαλειμμασικήρ μοπυήρ όποτ πεπίοδοι έπγοτ τχηλήρ ένσαςηρ ενσάςεψν (ςππινσ, λακσίςμασα, άλμασα, σάκλιν κ.α.) εναλλάςςονσαι με πεπιόδοτρ αδπάνειαρ ή μικπόσεπηρ ένσαςηρ (πεππάσημα, σζόκιν) κασά ση διάπκεια σοτ παιγνιδιού (24). Κασά ση διάπκεια ενόρ αγώνα ποδοςυαίποτ, οι αθλησέρ τχηλού επιπέδοτ αςκούνσαι με μέςη ένσαςη ίςη με σο 85% σηρ μέγιςσηρ καπδιακήρ ςτφνόσησαρ ενώ η μέγιςση ένσαςη μποπεί να υθάςει ςσο 98% σηρ μέγιςσηρ καπδιακήρ ςτφνόσησαρ με (24). Η ςτγκένσπψςη γαλακσικού κτμαίνεσαι από 2 έψρ 14 mm (25,26) τποδεικνύονσαρ έναν τχηλό πτθμό παπαγψγήρ ενέπγειαρ από αναεπόβιερ πηγέρ ενέπγειαρ. Η δε ένσαςη σοτ αγώνα μποπεί να υθάςει ςε σιμέρ ίςερ με σο 75% πεπίποτ σηρ μέγιςσηρ ππόςληχηρ οξτγόνοτ (VO 2max) (24,27). Η ςτνολική απόςσαςη ποτ καλύπσει έναρ ποδοςυαιπιςσήρ ςε ένα παιγνίδι είναι πεπίποτ 9 έψρ 12 φλμ. (24,25,27,28) και ανσιςσοιφεί ςε πεπίποτ 1350 πποςπάθειερ δπομικήρ επιβάπτνςηρ (σπέξιμο), ςτμπεπιλαμβανομένψν 220 ςππινσ (5) ενώ σο μοσίβο σψν αγψνιςσικών κινήςεψν αλλάζει ανά 4-6 δετσεπόλεπσα κασά ση διάπκεια σοτ αγώνα (1,4,5). Με βάςη λοιπόν ατσά σα δεδομένα μποπούμε να ιςφτπιςθούμε όσι ππόκεισαι για ένα απκεσά απαισησικό αγώνιςμα από πλετπά υτςικών ικανοσήσψν. Η αγψνιςσική πεπίοδορ σοτ ποδοςυαίποτ πεπιλαμβάνει εβδομαδιαίοτρ μικπόκτκλοτρ ποτ αποσελούνσαι από πποπόνηςη διαυόπψν επιβαπύνςεψν, υοπμάπιςμα, αγώνερ και ςύνσομε ή πολύ ςύνσομερ πεπιόδοτρ ανάληχηρ. Οι ομάδερ τχηλού επιπέδοτ μποπεί να ππέπει να αγψνιςσούν κασά ση διάπκεια σηρ εβδομάδαρ (ετπψπαωκέρ τποφπεώςειρ, κύπελο ή αγώνερ με Εθνικέρ ομάδερ για σοτ ποδοςυαιπιςσέρ). Οι τποφπεώςειρ ατσέρ ατξάνοτν σο ςσπερ και σην επιβάπτνςη ποτ δέφονσαι οι ποδοςυαιπιςσέρ ατξάνονσαρ έσςι σον κίνδτνο σπατμασιςμού, μείψςηρ σηρ απόδοςηρ λόγψ κόπψςηρ, αςκηςιογενούρ υλεγμονήρ (29-31). Οι αθλησέρ ππέπει να αναλάβοτν πλήπψρ για να μποπέςοτν να αγψνιςσούν και πάλι 4
για άλλα 90 λεπσά ή παπαπάνψ μέςα ςε 3-6 ημέπερ. Το μεγάλο ςσοίφημα σηρ πποπονησικήρ ομάδαρ είναι να μποπέςει να έφει σοτρ αθλησέρ έσοιμοτρ να αγψνιςσούν ή να πποπονηθούν ςε μέγιςση ένσαςη όςο σο δτνασόν πιο ςύνσομα. Το ποδόςυαιπο απαισεί σην ανάπστξη δύναμηρ μέςα από ιςφτπέρ έκκενσπερ ςτςπάςειρ οι οποίερ όπψρ αναυέπαμε παπαπάνψ πποκαλούν μτωκό σπατμασιςμό ο οποίορ κλινικά εκδηλώνεσαι ςτφνά με πόνο και οίδημα μία ή πεπιςςόσεπερ ημέπερ μεσά σην αγψνιςσική δπαςσηπιόσησα (32). Η ένσαςη σοτ μτωκού πόνοτ ατξάνεσαι σιρ ππώσερ 24 ώπερ μεσά σην αγψνιςσική δπαςσηπιόσησα, κοπτυώνεσαι 24 με 72 ώπερ μεσά, τποφψπεί ςση ςτνέφεια κι εξαυανίζεσαι 5-7 ημέπερ απγόσεπα (33,34). Το υαινόμενο ατσό ονομάζεσαι και καθτςσεπημένορ μτωκόρ πόνορ (DOMS). Η ανάπστξη σοτ παπαπάνψ φπονοδιαγπάμμασορ σοτ DOMS δεν έφει διεπετνηθεί ψςσόςο ςσο ποδόςυαιπο. Γι ατσό σο λόγο λοιπόν, σο επγαςσήπιο μαρ ςφεδίαςε δύο μελέσερ για να διεπετνήςει σο φπονοδιάγπαμμα εκδήλψςηρ σηρ αςκηςιογενούρ υλεγμονήρ μεσά από έναν αγώνα ποδοςυαίποτ. Σσην ππώση μελέση μελεσήθηκαν οι δείκσερ αςκηςιογενούρ μτωκήρ υλεγμονήρ και η απόδοςη σψν ποδοςυαιπιςσών μεσά από ένα αγώνα ποδοςυαίποτ για 6 ςτνεφόμενερ ημέπερ (έναρ πλήπηρ μικπόκτκλορ) (30) ενώ ςση δεύσεπη παπακολοτθήςαμε σην ανάπστξη οξειδψσικού ςσπερ και σιρ πποςαπμογέρ σοτ ανσιοξειδψσικού ςτςσήμασορ για έψρ και 72 ώπερ μεσά σον αγώνα (31). Χπηςιμοποιήςαμε ημιεπαγγελμασίερ ποδοςυαιπιςσέρ οι οποίοι αγψνίςσηκαν ςε έναν υιλικό αγώνα ποδοςυαίποτ λίγερ ημέπερ (7) μεσά σο σέλορ σηρ αγψνιςσικήρ πεπιόδοτ. Να ςημειώςοτμε εδώ όσι κασά ση διάπκεια σψν έξι ημεπών ποτ ακολούθηςαν σον αγώνα κασά ση διάπκεια σψν οποίψν έγιναν οι μεσπήςειρ, οι αθλησέρ δεν ςτμμεσείφαν ςε καμία αγψνιςσική ή πποπονησική διαδικαςία. Κασαυέπαμε και ςσιρ δύο πεπιπσώςειρ να επισύφοτμε ςφεδόν πεαλιςσικέρ αγψνιςσικέρ ςτνθήκερ αυού σόςο η καπδιακή ςτφνόσησα όςο και η ςτγκένσπψςη γαλακσικού έυθαςαν ςε σιμέρ ποτ παπασηπούνσαι ςε αγώνερ τχηλού ανσαγψνιςμού με βάςη ση βιβλιογπαυία) (24,25,27,28). Από σοτρ ποδοςυαιπιςσέρ ςτλλέφθηκε αίμα και μεσπήθηκαν σόςο οι δείκσερ DOMS (μτωκόρ πόνορ και εύπορ κίνηςηρ γόνασορ ψρ δείκσηρ οιδήμασορ) όςο και η απόδοςη (μέγιςση δύναμη κάσψ άκπψν ςσο κάθιςμα, ςππινσ 20 μέσπψν και κασακόπτυο άλμα) ππιν σον αγώνα, αμέςψρ μεσά σον αγώνα (όφι η απόδοςη) καθώρ και κάθε ημέπα για έξι ημέπερ μεσά σον αγώνα (30). Σσο αίμα μεσπήςαμε σην δπαςσικόσησα σηρ κπεασινικήρ κινάςηρ και σηρ γαλακσικήρ αυτδπογονάςηρ (CK και LDH, ανσίςσοιφα - δύο ενζύμψν ποτ εκλύονσαι από σον μτ ςσην κτκλουοπία όσαν ατσόρ σπατμασίζεσαι, σον απιθμό σψν λετκοκτσσάπψν (μέπορ σψν οποίψν διειςδύει ςσον σπατμασιςμένο μτ), ση ςτγκένσπψςη σηρ C-ανσιδπώςαρ ππψσεΐνηρ (δείκσηρ υλεγμονήρ), ση ςτγκένσπψςη σψν ππψσεωνικών καπβοντλίψν και σψν TBARS (ψρ δείκσερ οξείδψςηρ ππψσεωνών και λιπιδίψν, ανσίςσοιφα - δείκσερ δηλαδή οξειδψσικού ςσπερ), σηρ ςτγκένσπψςηρ κοπσιζόληρ (κασαβολική οπμόνη ποτ εμπλέκεσαι ςσην υλεγμονή), σηρ ςτγκένσπψςηρ σεςσοςσεπόνηρ (αναβολική οπμόνη) και σψν κτσοκινών IL-1β και IL-6 ποτ εμπλέκονσαι ςσην έναπξη σηρ υλεγμονήρ. Για πεπιςςόσεπερ λεπσομέπειερ μποπεί κάποιορ να ανασπέξει ςσην ανσίςσοιφη δημοςίετςη. Η ανάλτςη σψν αποσελεςμάσψν έδειξε σα εξήρ: 5
1. Το κασακόπτυο άλμα επανήλθε 24 μόλιρ ώπερ μεσά σον αγώνα. 2. Ο φπόνορ ςσα 20 μέσπα ςππινσ επανήλθε ςσιρ 72 ώπερ μεσά σον αγώνα. 3. Η μέγιςση δύναμη σψν κάσψ άκπψν ςσο κάθιςμα επανήλθε 72 ώπερ μεσά σον αγώνα. 4. Ο αγώναρ πποκάλεςε λετκοκτσσάπψςη (ένδειξη οξείαρ υλεγμονήρ) η οποία διήπκηςε 24 μόλιρ ώπερ. Παπόμοια, η C-ανσιδπώςα ππψσείνη ατξήθηκε επίςηρ για 24 ώπερ μεσά σον αγώνα. 5. Ο καθτςσεπημένορ μτωκόρ πόνορ ατξήθηκε για 48 ώπερ ενώ σο εύπορ κίνηςηρ σοτ γόνασορ μειώθηκε για επίςηρ 48 ώπερ. 6. Η δπαςσικόσησα σηρ CK ατξήθηκε για 96 ώπερ ενώ ατσή σηρ LDH για 72 ώπερ. 7. Η ςτγκένσπψςη σψν δεικσών οξειδψσικού ςσπερ ήσαν ατξημένοι για 48-72 ώπερ μεσά σο παιγνίδι. Η δεύσεπη μελέση (31) ποτ εςσιάςθηκε ςσην μεσαβολή σψν δεικσών οξειδψσικού ςσπερ έδειξε όσι η μεσαβολή σψν δεικσών κπάσηςε επίςηρ 48-72 ώπερ. Να ςημειώςοτμε όσι η δεύσεπη μελέση φπηςιμοποίηςε πολύ πεπιςςόσεποτρ δείκσερ οξειδψσικού ςσπερ (MDA ψρ δείκση λιπιδικήρ οξείδψςηρ, ππψσεωνικά καπβονύλια ψρ δείκση ππψσεωβνικήρ οξείδψςηρ, σην αναλογία ανηγμένηρ και οξειδψμένηρ γλοτσαθειόνηρ). Σση δεύσεπη μελέση οι δείκσερ ανσιοξειδψσική ικανόσησα ατξήθηκαν για 24-48 ώπερ επίςηρ. 8. Η κοπσιζόλη και οι κτσοκίνερ ατξήθηκαν μόνο για 24 ώπερ μεσά σον αγώνα ενώ η σεςσοςσεπόνη δεν μεσαβλήθηκε καθόλοτ. Τα αποσελέςμασα ατσών σψν δύο επετνών τποδεικνύοτν όσι έναρ αγώναρ ποδοςυαίποτ πποκαλεί φπονοεξαπσώμενερ μεσαβολέρ ςτγκεκπιμένψν δεικσών υλεγμονήρ και απόδοςηρ. Και ςσιρ δύο μελέσερ η επιβάπτνςη ποτ δέφσηκαν οι ςτμμεσέφονσερ ήσαν ανάλογη αγώνψν τχηλού επιπέδοτ, κάσι ποτ μαρ επισπέπει να ςτμπεπάνοτμε όσι σα ςτμπεπάςμασά μαρ αυοπούν και παιγνίδια τχηλού επιπέδοτ. Η μέςη ςτγκένσπψςη γαλακσικού ήσαν πεπίποτ 4,5 mm όπψρ έφει αναυεπθεί και ςε παλαιόσεπερ μελέσερ (26,35). Ανσίςσοιφα, η μέςη καπδιακή ςτφνόσησα έυθαςε ςσο 80% σηρ μέγιςσηρ καπδιακήρ ςτφνόσησαρ σψν αθλησών. Είναι αξιοςημείψσο όσι η μείψςη σηρ μέγιςσηρ δύναμηρ και σηρ σαφύσησαρ διασηπήθηκε για 72 ώπερ ενώ ατσή σοτ άλμασορ για μόνο 24 ώπερ. Μέφπι σώπα δεν είφαμε ανάλογερ πληπουοπίερ παπά μόνο για ση διακύμανςη σηρ σαφύσησαρ η οποία μειώθηκε αμέςψρ μεσά από ένα αγώνα ςε παλαιόσεπη μελέση αλλά εκείνοι οι επετνησέρ δεν μέσπηςαν πεπαισέπψ σην σαφύσησα κασά ση διάπκεια σηρ εβδομάδαρ ποτ ακολούθηςε σον αγώνα (36). Σύμυψνα με ατσά σα ετπήμασα, οι ποδοςυαιπιςσέρ μποπεί να μην είναι ςε θέςη να αποδώςοτν ςε μέγιςση ένσαςη ςε αςκήςειρ ή δπαςσηπιόσησερ ποτ απαισούν σαφτδύναμη για σοτλάφιςσον 3 ημέπερ μεσά σο σελετσαίο αγώνα σοτρ. Η μείψςη σηρ απόδοςηρ μποπεί να ουείλεσαι ςσα ατξημένα επίπεδα κοπσιζόληρ ποτ ςτμβάλλον ςσην μείψςη σηρ ςύνθεςηρ ππψσεΐνηρ, ςσην διάςπαςη μτωκών ππψσεωνών, νετποδιαβιβαςσών με σελικό αποσέλεςμα σην μείψςη σηρ ικανόσησαρ παπαγψγήρ δύναμηρ (37). Ατσή η κασαβολική κασάςσαςη δεν υαίνεσαι να ιςοςσαθμίζεσαι από μία ανσίςσοιφη αναβολική αυού η σεςσοςσεπόνη ςση μελέση μαρ δεν 6
μεσαβλήθηκε. Σίγοτπα φπειάζονσαι ακόμη πεπιςςόσεπερ μελέσερ για να διαπιςσψθεί σο διάςσημα μειψμένηρ απόδοςηρ σψν ποδοςυαιπιςσών μεσά από ένα αγώνα. Είναι πιθανό σο διάςσημα ατσό να διαυέπει ςε καθαπά επαγγελμασίερ ποδοςυαιπιςσέρ ή ανάλογα με σην κασηγοπία σοτ ππψσαθλήμασορ. Επίςηρ, θα ππέπει να ςημειώςοτμε όσι οι ςτμμεσέφονσερ δεν ςτμμεσείφαν ςε καμία αγψνιςσική ή πποπονησική δπαςσηπιόσησα κάσι ποτ δεν είναι ευικσό ςσον αγψνιςσικό μικπόκτκλο. Άπα, σο διάςσημα ατσό μποπεί να διαυέπει ελαυπώρ. Επίςηρ, είναι αναγκαίο να φπηςιμοποιηθούν πιο εξειδικετμένα σεςσ υτςικήρ απόδοςηρ αλλά και να διεπετνηθεί η αλλοίψςη σηρ σεφνικήρ σψν ποδοςυαιπιςσών με έναν ανάλογο ςφεδιαςμό. Η μεγάλη αύξηςη σηρ δπαςσικόσησαρ σψν CK και LDH, σοτ καθτςσεπημένοτ μτωκού πόνοτρ αλλά και η μείψςη σοτρ εύποτρ κίνηςηρ σοτ γόνασορ (ατξημένο οίδημα) ςτνιςσούν σην εμυάνιςη αςκηςιογενούρ μικποσπαύμασορ μεσά σον αγώνα. Ατσέρ οι ενδείξειρ μτωκού σπατμασιςμού διήπκεςαν 48-72 ώπερ. Η κοπύυψςη σηρ CK Παπασηπήθηκε ςσιρ 48 ώπερ μεσά σον αγώνα και η σιμή σηρ (950 U/L) ήσαν ανάλογη ατσών ποτ παπασηπούνσαι μεσά από έναν αγώνα αμεπικάνικοτ ποδοςυαίποτ ή έναν μαπαθώνιο (38,39). Η αύξηςη σηρ πίεςηρ και σοτ οιδήμασορ γύπψ από σον σπατμασιςμένο μτωκό ιςσό ςτνειςυέπει ςσην αύξηςη σψν μτωκών ενοφλήςεψν και ςση μείψςη σηρ δύναμηρ και σηρ ετλτγιςίαρ με αποσέλεςμα ςσην αλλοίψςη σηρ σεφνικήρ εξαισίαρ σψν ανσανακλαςσικών πποςσασετσικών κινήςεψν ποτ κάνει ο αθλησήρ για να πποςσασεύςει σον σπατμασιςμένο ιςσό (34,40). Το ποδόςυαιπο φαπακσηπίζεσαι από σπέξιμο και αλσικέρ κινήςειρ τχηλήρ ένσαςηρ καθώρ και από απόσομερ επισαφύνςειρ κι επιβπαδύνςειρ με σατσόφπονη αλλαγή κασεύθτνςηρ. Κασά ση διάπκεια σηρ υάςηρ πποςγείψςηρ σοτ ποδιού, οι ιςφιοκνημιαίοι ςτςπώνσαι έκκενσπα για να επιβπαδύνοτν σην κάμχη σοτ ιςφίοτ και σην έκσαςη σοτ γόνασορ ςσην πποςπάθεια επιβπάδτνςηρ σοτ ςώμασορ. Η έκκενσπη ςύςπαςη οδηγεί ςε ατξημένη παπαγψγή μτωκήρ σάςηρ ανά ςαπκομέπιο ςε ςφέςη με σιρ ςύγκενσπερ ςτςπάςειρ με αποσέλεςμα σον σπατμασιςμό σψν μτωκών ινών (33,34). Παπόμοιερ παπασηπήςειρ έφοτν παποτςιαςθεί για άλλα αθλήμασα με διαλειμμασικήρ μοπυήρ σπέξιμο με σατσόφπονερ αλλαγέρ κασεύθτνςηρ (41). Βέβαια κι άλλερ κινήςειρ κασά ση διάπκεια ενόρ αγώνα ποδοςυαίποτ μποπούν να ςτνειςυέποτν ςσην ππόκληςη αςκηςιογενούρ μτωκού σπατμασιςμού όπψρ οι ςψμασικέρ επαυέρ, σα σάκλιν κ.λπ. Η αςκηςιογενήρ μτωκή υλεγμονή σεκμηπιώθηκε ςε ατσέρ σιρ μελέσερ από σην 24ψπη λετκοκτσσάπψςη ποτ παπασηπήθηκε, σην αύξηςη σψν δεικσών οξειδψσικού ςσπερ, σψν κτσοκινών, σηρ C-ανσιδπώςαρ ππψσεΐνηρ και σηρ κοπσιζόληρ. Η ανάπστξη οξείαρ υλεγμονήρ θα κάνει απκεσούρ να ςκευσούν σην φπήςη ανσιυλεγμονψδών οτςιών. Ωςσόςο, μέφπι σώπα η φπήςη σοτρ δεν έφει αποδειφθεί φπήςιμη ςε όλερ σιρ πεπιπσώςειρ ενώ δεν είναι βέβαιο όσι η αναςσολή σηρ υλεγμονήρ θα βοηθήςει ςσην βελσίψςη σηρ απόδοςηρ. Σίγοτπα φπειάζονσαι πεπιςςόσεπερ μελέσερ ππορ ατσή σην κασεύθτνςηρ ςσο μέλλον για να βοηθήςοτν ςσην κασεύθτνςη σηρ επισάφτνςηρ σηρ ανάληχηρ σψν αθλησών μεσά από μία αγψνιςσική δπαςσηπιόσησα. Το επγαςσήπιό μαρ ήδη διεξάγει έπετνα ππορ ατσή σην κασεύθτνςη σα αποσελέςμασα σηρ οποίαρ ελπίζοτμε να μοιπαςσούμε ςσο μέλλον μαζί σας. 7
1. J.G. Cannon and B.A. St Pierre. Cytokines in exertion-induced skeletal muscle injury. Mol Cell Biochem, 179 (1998), 159 167. 2. P.M. Clarkson and S.P. Sayers. Etiology of exerciseinduced muscle damage. Can J Appl Physiol, 24 (1999), 234-248. 3. J.G. Tidball. Inflammatory cell response to acute muscle injury. Med Sci Sports Exerc, 27 (1995), 1022-1032. 4. T.J. Koh. Do small heat shock proteins protect skeletal muscle from injury? Exerc Sport Sci Rev, 30 (2002), 117-121. 5. M.G. Nikolaidis, V. Paschalis, G. Giakas, I.G. Fatouros, Y. Koutedakis, D. Kouretas and A.Z. Jamurtas. Decreased blood oxidative stress after repeated eccentric exercise. Med Sci Sports Exerc, 39 (2007): 1080-1089. 6. A.Z. Jamurtas, J.G. Fatouros, P.J. Buckenmeyer, E. Kokkinidis, K. Taxildaris, A. Kambas and G. Kyriazis. Effects of plyometric exercise on muscle soreness and creatine kinase levels and its comparison to eccentric and concentric exercise. J Strength Cond Res, 14 (2000), 68-74. 7. J.A. Talbot and D.L. Morgan. The effects of stretch parameters on eccentric exerciseinduced damage to ad skeletal muscle. J Muscle Res Cell Motil, 19 (1998), 237-245. 8. T.J. Koh and J. Escobedo. Cytoskeletal disruption and small heat shock protein translocation immediately after lengthening contractions. Am I Physiol Cell Physiol, 286 (2004), C713-722. 9. L. Feasson, D. Stockholm, D. Freyssenet, I. Richard, S. Duguez, J.S. Bechmann and C. Denis. Molecular adaptations of neuromuscular disease-associated proteins in response to eccentric exercise in human skeletal muscle. J Physiol, 543 (2002), 297-306. 10. R.L. Lieber, L.E. Thornell and J. Friden. Muscle cytoskeletal disruption occurs within the first 15 min of cyclic eccentric contraction. J Appl Physiol, 80 (1996), 278-284. 11. C.P. Ingalls, G.L. Warren, J.H. Williams, C.W. Ward and R.B. Armstrong. E-C coupling failure in mouse EDL muscle after in vivo eccentric contractions. J Appl Physiol. 85 (1998), 58-67. 12. C.J. Duncan and M.J. Jackson. Different mechanisms mediate structural changes and intracellular enzyme efflux following damage to skeletal muscle. J Cell Sci, 87 (1987), 183-188. 13. W.Z. Wang, X.H. Fang, L.L. Stepheson, K.T. Khiabani and W.A. Zamboni. Acute microvascular action of vascular endothelial growth factor in skeletal muscle ischemia/reperfusion injury. Plast Reconstr Surg, 115 (2005), 1355-1365. 14. M.D. Menger and B. Vollmar. Adhesion molecules as determinants of disease: from molecular biology to surgical research. Br J Surg, 83 (1996), 588-601. 15. B.H. Luo, C.V. Carman and T.A. Springer. Structural basis of integrin regulation and signaling. Annu Rev Immunol, 25 (2007), 619-647. 16. M.A. Arnaout. Structure and function of the leukocyte adhesion molecules CD11/CD18. Blood, 75 (1990), 1037-1050. 17. A. Petridou, A. Chatzinikolaou, I. Fatouros, G. Mastorakos, A. Mitrakou, I. Papassotiriou and V. Mougios. Resistance exercise does not affect the serum concentrations of cell adhesion molecules. Br J Sports Med, 41 (2007), 76-79. 18. J.G. Tidball. Inflammatory processes in muscle injury and repair. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol, 288 (2005), R345-353. 8
19. K. Margonis, I.G. Fatouros, A.Z. Jamourtas, M.G. Nikolaidis, I. Douroudos, A. Chatzinikolaou, A. Mitrakou, G. Mastorakos, I. Papassotiriou, K. Taxildaris and D. Kouretas. The role of blood/urine oxidative stress biomarkers in diagnosis of athletic overtraining. Free Rad Biol Med, 43 (2007), 901-910. 20. I.G. Fatouros, A. Destouni, K. Margonis, A.Z. Jamourtas, C. Vrettou, D. Kouretas, G. Mastorakos, A. Mitrakou, K. Taxildaris, E. Kanavakis and I. Papassotiriou. Cell-free plasma dna as a novel marker of aseptic inflammation severity: the exercise overtraining model. Clin Chem, 52 (2006), 1820-1824. 21. C. Smith, M.J. Kruger, R.M. Smith and K.H. Myburgh. The inflammatory response to skeletal muscle injury illuminating complexities. Sports Med, 38 (2008), 947-969. 22. M.B. Hampton, A.J. Kettle and C.C Winterbourn. Inside the neutrophil phagosome: oxidants, myeloperoxidase, and bacterial killing. Blood, 92 (1998), 3007 3017. 23. T.A. Jarvinen, T.L. Jarvinen, M. Kaariainen, H. Kalimo and M. Jarvinen. Muscle injuries: biology and treatment. Am J Sports Med, 33 (2005), 745-764. 24. Bangsbo J. The physiology of soccer with special reference to intense intermittent exercise. Acta Physiol. Scand. 1994;151(Suppl. 619):1 155. 25. Bangsbo J, Nørregaard L, Thorsøe F. Activity profile of competition soccer, Can. J. Sports Sci. 1991;16:110 116. 26. Ekblom B. Applied physiology of soccer. Sports Med. 1986;3:50 60. 27. Mohr M, Krustrup P, Bangsbo J. Match performance of high-standard soccer players with special reference to development of fatigue, J. Sports Sci. 2003;21:439 449. 28. Mohr M, Ellingsgaard H, Andersson H, et al. Physical demands in high-level female soccer application of fitness tests to evaluate match performance. Communication to the Fifth World Congress of Soccer and Science, Lisbon, 2003. 29. Parry-Billings M, Matthews VJ, Newsholme EA, et al. The overtraining syndrome: Some biochemical aspects. In: Macleod DAD, Maughan RJ, Williams C, Madeley CR, Sharp JCM, Nutton RW, eds. Intermittent High Intensity Exercise: Preparation, Stresses and Damage Limitation. London: E & FN Spon; 1993:215 225. 30. I. Ispirlidis, I.G. Fatouros, I. A.Z. Jamurtas, Ioannis Michailidis, I. Douroudos, Michailidis, K. Margonis, A. Chatzinikolaou, M.G. Nikolaidis, E. Kalistratos, I. Katrabasas, V. Alexiou, K. Taxildaris. Time-course of Changes in Performance and Inflammatory Responses Following a Football Game. Clinical Journal of Sports Medicine, 18(5): 423-431, 2008. 31. Fatouros IG, Chatzinikolaou A, Douroudos II, Nikolaidis MG, Kyparos A, Margonis K, Michailidis Y, Vantarakis A, Taxildaris K, Katrabasas I, Kouretas D, Jamurtas AZ. Time-course of Changes in Oxidative Stress and Antioxidant Status Responses Following a Soccer Game. Journal of Strength and Conditioning Research, (accepted for publication), 2009. 32. Aoi W, Naito Y, Takanami Y, et al. Oxidative stress and delayed onset muscle damage after exercise. Free Rad. Biol. Med. 2004;37:480-487. 33. Armstrong RB, Oglivie RW, Schwane JA. Eccentric exercise-induced injury to rat skeletal muscle. J. Appl. Physiol. 1983;54:80-93. 9
34. Clarkson PM, Tremblay I. Exercise-induced muscle damage, repair, and adaptations in humans. J. Appl. Physiol. 1988;65:1-6. 35. Bangsbo J. Time and motion characteristics of competition soccer. Sci. Football 1992;6:34 40. 36. Krustrup P, Mohr M, Steensberg A, et al. Muscle metabolites during a soccer game: implications foe sprint performance. Med. Sci. Sports Exerc. 2006;38:1165-1174. 37. Florini JR. Hormonal control of muscle growth. Muscle Nerve1987;10:577 598. 38. Takarada Y. Evaluation of muscle damage after a rugby match with special reference to tackle plays. Br. J. Sports Med. 2003;37:416-419. 39. Ostrowski K, Schjerling P, Pedersen BK. Physical activity and plasma inteleukin-6 in humans: effect of intensity of exercise. Eur. J. Appl. Physiol. 2000;83:512-515. 40. Warren GL, Lowe DA, Armstrong RB. Measurement. Sports Med. 1999;27:43-59. 41. Thompson D, Nicholas CW, Williams C. Muscular soreness following prolonged intermittent high-intensity shuttle running. J. Sports Sci. 1999;17:387-395. 10