8. ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΕΣ ΟΜΕΣ - ΣΥΝΘΕΤΙΚΑ 8.1 Γενικά. Η "πολεοδοµική σύνθεση" δεν στηρίζεται τόσο σε µια εκ των προτέρων ασφαλώς θεµελιωµένη θεωρία, αλλά στοιχειοθετείται από πράξεις των οποίων διαπιστώνεται η αποτελεσµατικότητα (αισθητική και λειτουργική) εκ των υστέρων. ηλ. µετά από καταγραφές, απεικονίσεις, κατασκευή µακετών, σχολιασµούς, δοκιµαστικές πραγµατοποιήσεις και βέβαια κυρίως από τη µελέτη διαχρονικών πραγµατοποιήσεων που αποτελούν και την βασικότερη εµπειρία. Έτσι είναι δύσκολο να καταγραφούν, διατυπωθούν και εκφραστούν πλήρως οι οµές που θα αποτελέσουν τη "δοµική βάση" µιας πολεοδοµικής σύνθεσης. Η απροσδιοριστία αυτή στον ορισµό των Πολεοδοµικών δοµών, είναι αποτέλεσµα της πολυπλοκότητας του πολεοδοµικού φαινοµένου. Οι δοµές όµως, έστω και γενικά οριζόµενες αποτελούν, ένα σηµαντικό εργαλείο για την κατανόηση κατ'αρχήν αλλά και τις επεµβάσεις κατόπιν επί των πολεοδοµικών ενοτήτων, µε στόχο την συνεχή προσαρµογή και βελτίωσή τους. Έτσι δικαιολογείται η τεράστια - µοναδική σηµασία που έχουν οι συνεισφορές προσώπων, οµάδων, κινηµάτων, στην διαµόρφωση του εκάστοτε σύγχρονου Πολεοδοµικού γίγνεσθαι. Παρακάτω θα αναπτύξουµε 4 ειδών δοµές αρµόδιες για την σύνθεση πολεοδοµικών ενοτήτων. Αυτές καλύπτουν όλο το φάσµα των πραγµατοποιηµένων και προτεινοµένων δοµών για την επίλυση των νέων απαιτήσεων των πόλεων. Βρίσκονται δε στην πρωτοπορία της ενεργού πολεοδοµικής σκέψης. 73
8.2 οµική Ιεραρχία Σύµφωνα µε αυτή τη θεώρηση της οµικής Ιεραρχίας, η οµή αποσυντίθεται σ'ένα πρώτο σύστηµα (κύριο) και είναι δευτερεύον (γεµίσµατος) για να µπορέσει να ανταποκριθεί στις διάφορες απαιτήσεις της κατασκευής και της λειτουργίας της. Ο διαχωρισµός των λειτουργιών (CIAM) συµπληρώνεται από τον διαχωρισµό των οµών που µε την σειρά τους ενσωµατώνουν ένα λειτουργικό πλουραλισµό. ιακρίνουµε στην κατασκευή 3 µέρη : α - φέρουσα οµή β - στοιχεία Γεµίσµατος γ - δίκτυα εξοπλισµού - εφοδιασµού ιαπιστώνουµε λοιπόν ότι, όσον αυτά τα µέρη είναι ανεξάρτητα λειτουργικά και χωρικά τα µεν από τα δε, τόσον το σύστηµα που συνίσταται από αυτά τα µέρη, µπορεί να διαφοροποιείται πιο αποτελεσµατικά. Για πολλούς λόγους µορφολογικούς, λειτουργικούς, ανάπτυξης, µεταβολής προσαρµογής επιθυµούµε την δυνατότητα προσθήκης, αντικατάστασης, και αφαίρεσης των βασικών στοιχείων, σε κάθε στιγµή και σε κάθε σηµείο της δοµής, χωρίς να επηρεάζεται το σύνολο. Βασικό πολεοδοµικό πρόβληµα για αντιµετώπιση - επίλυση είναι "η προσαρµογή της αναπτυσσόµενης κοινωνίας στην γηράσκουσα πολεοδοµική δοµή". Αυτό αντιµετωπίζεται µε δύο προσεγγίσεις: 1. Από τους Γιαπωνέζους µεταβολιστές : που θεωρούν ένα φιλοσοφικό σύστηµα κυκλικής αλλαγής, και το όλο σχέδιο - πρόταση παραµένει µέσα στα πλαίσια της Αρχιτεκτονικής µε την παραδοσιακή έννοια. 2. Από την οµάδα Archigram (Peter Cook) : που εκµεταλλεύεται τις δυνατότητες της τεχνολογίας και προτείνει ένα λειτουργικό ορθολογισµό, µε πρακτική τον "διαχωρισµό των δοµών" και την "πολυλειτουργική χρησιµοποίηση" του χώρου. Ετσι επιτυγχάνουν την τελική προσαρµογή µέσω µιας πολυλειτουργικής δοµής. Έτσι η τεχνολογία παίρνει πια πρωταρχική θέση στην Αρχιτεκτονική. Η ολική σύλληψη µπορεί να αποσυντεθεί σε * συστατικά µέρη, και * µηχανισµούς λειτουργίας. Αυτό αποτελεί µια αρχική έννοια "πολεοδοµικής µηχανής". 8.3 Μεταβολικές δυνατότητες. Η ανάλυση λοιπόν σε "συστατικά µέρη" αποτελεί την βάση για την ανάπτυξη των µεταβολικών δυνατοτήτων των σχεδίων - προτάσεων. Έτσι οι δυνατότητες της ανάπτυξης και αλλαγής εναλλάσσονται και διαφοροποιούνται, σε "µεταβολικούς ρυθµούς" διαφοροποιηµένους, για τις µεγαλοκατασκευές και τις µικροκατασκευές. 1. Η φέρουσα οµή: έχει να εκτελέσει ένα στόχο υποδοµής. Έχουµε υποχρέωση να θεωρήσουµε (προβάλλουµε, φανταστούµε) από την αρχή την τελική κατάσταση στην οποία θα 74
περιέλθει κάθε ειδικό στοιχείο της. Αντιµετωπίζουµε εδώ µία κατάσταση µεγιστοποίησης και βελτιστοποίησης ταυτόχρονα. 2. Η δοµή γεµίσµατος: όµως µπορεί να αναπτυχθεί και να µεταβληθεί ελεύθερα, χωρίς να επιφέρει τροποποιήσεις έξω από το στοιχείο που µεταβάλλεται. Εδώ εξυπηρετείται µία κατάσταση ελαχιστοποίησης. 3. Η οµή κυκλοφορίας: Παρ'όλα αυτά η "ελευθερία" και "µεταβολικότης" που επιτυγχάνεται δεν είναι απεριόριστος. Έχει περιορισµούς υπό τα "όρια αλληλοσυσχέτισης των δοµών". Έτσι οι Μεταβολιστές προτείνουν την "µεταβολική αναγέννηση" που η θεωρητική της σύλληψη είναι αναλογική µε την κατάσταση ανάπτυξης στην φύση. Το δένδρο, που χρησιµεύει σαν µοντέλο, αποτελείται από κορµό, κλαδιά και φύλλα που ακολουθούν διαφορετικούς ρυθµούς µεταβολής. 8.4 οµική ιεραρχία. Αυτού του είδους η δοµή αποτελεί την υποδοµή και τη βάση της πολεοδοµικής ανάπτυξης. Στηρίζεται πάνω στη διαµόρφωση µιας κατασκευασµένης φέρουσας δοµής, υπερυψωµένης σε σχέση µε το έδαφος και µε την µορφή γεφυρωτού συστήµατος. Πάνω σ' αυτό το σύστηµα που περιέχει ταυτόχρονα τον φέροντα οργανισµό (που αντιστοιχεί στο συµβατικό πολεοδοµικό σύστηµα στα γήπεδα και οικόπεδα) και τους άξονες κυκλοφορίας, αναπτύσσονται οι αστικές πολεοδοµικές χρήσεις. Η δοµή αποβλέπει στη δηµιουργία µιας πολεοδοµικής εικόνας αυστηρά προσχεδιασµένης στο χώρο. Αυτή η δοµή µπορεί να εφαρµοστεί πάνω σε ήδη υπάρχουσες πόλεις, διότι είναι δυνατόν να προσαρµόζεται ανεξάρτητα από τις τοπογραφικές συνθήκες. Η θεωρητική βάση αυτών των προτάσεων µπορούµε να θεωρήσουµε ότι στηρίζεται πάνω στις αρχές της "Χάρτας των Αθηνών" και πολώνει (διακρίνει) τους τοµείς δραστηριοτήτων (στη συµβατική πολεοδοµική σκέψη τις χρήσεις γης) µεταξύ των "Χωρικών πόλεων" και του φυσικού εδάφους. Στην εξέλιξη τους αναµένεται ότι θα επιτύχουν την ανακατανοµή των κοινωνικών ζωνών στον χώρο, και την συνολική οµαλοποίησή του αποκλείοντας τον κοινωνικό διαχωρισµό που αποτελεί µία από τις κακοδαιµονίες των συµβατικών πόλεων. Με την Τεχνολογική πρόοδο τέτοιες συλλήψεις είναι όχι µόνον δυνατές αλλά και πραγµατοποιήσιµες. Ιστορικά το τρισδιάστατο δικτυωτό αναπτύχθηκε γύρω στα 1960, όταν ο Yona Friedman, o Constant και ο Eckhard Schulze άρχισαν να πειραµατίζονται στις πολεοδοµικές δυνατότητες του τρισδιάστατου δικτυωτού. Η βασική απαίτηση ήταν να προκύψει ένας χώρος Αστικής οµής που να έχει την δυνατότητα ένταξης των Αστικών δραστηριοτήτων. Αυτά δε µε τρόπο που να αποτρέπει την δηµιουργία προβληµάτων όπως αυτά των κλασσικών Πολεοδοµικών δοµών, που αναπτύσσονται ουσιαστικά σε δισδιάστατο χώρο. Και που οφείλονται κυρίως στην γεωµετρικής φύσεως αδυναµία ανεµπόδιστης οδικής διασταύρωσης στο ίδιο επίπεδο. Αλλά και στην έλλειψη χώρου, ιδίως γύρω από τα κέντρα πόλεως. Αντίθετα η χωρική δοµή παρέχει δυνατότητες ευκολότερης κυκλοφορίας που επιτυγχάνεται µε την κατακόρυφη κίνηση. 75
8.5 Πολυλειτουργικά κιβώτια. Το πρόβληµα της άνεσης στην χρήση του χώρου, ειδικότερα αλλά και γενικότερα, οδηγεί στην διερεύνηση και διαµόρφωση του "ουδέτερου χώρου". Η σύλληψη στηρίζεται στη δηµιουργία κάποιου ορισµού ή καθορισµού του χώρου, µε τη µορφή περιτυλίγµατος που αποκτά τις παρακάτω δοµικές πολεοδοµικές ιδιότητες : - Είναι Αρχιτεκτονικά ελεύθερος - έχει ελεγχόµενες εσωτερικές καιρικές συνθήκες - έχει υψηλές µεταβολικές ικανότητες - είναι εξ' ορισµού πολλαπλών χρήσεων. Οι χώρος αυτός έχει µια ευχρηστία σηµαντική. Μπορούµε να θεωρήσουµε σαν Χωρικό Κιβώτιο κάθε οροθεσία χώρου, δηλ. από ένα "µικρό κελί" µέχρι ένα µεγάλο "χωρικό φάκελο". Σε ιδεατή µορφή οι φάκελοι µπορεί να αυξηθούν και να στενέψουν, ιδιότης που φαίνεται χαρακτηριστικά στο παράδειγµα των φουσκωτών κατασκευών (Κιβώτια µε διπλό πλαστικό περίβληµα υπό πίεση αέρα).η κύρια ιδιότης των κιβωτίων είναι ότι σε τέτοιους χώρους το κλίµα µπορεί να καθοριστεί, διατηρηθεί και προσαρµοστεί σε µεταβαλλόµενες συνθήκες µε επιθυµητή ποιότητα. Ιστορικά µπορούµε να θεωρήσουµε ότι ένα από τα πρώτα "πολυλειτουργικά κιβώτια" είναι η παλιά βασιλική Εκκλησία που ο χώρος της εχρησιµοποιείτο για - αγορά - χώρος συνάθροισης - χρηµατιστήριο - δικαστήριο - χώρος λατρείας Ενδεικτικά και µόνον µπορούµε να αναφέρουµε τις παρακάτω περιπτώσεις : 1. Το Royal Albert Hall στο Λονδίνο από τον Francis Fowke µε 6000 µ² (1867-1871). 2. Την αίθουσα των Εορτών στην FrancFort από τον Friedrich Von Thiersch (1907-1908) όπως και τις αίθουσες του Mies Van der Rohe. Από τα σηµερινά σχέδια είναι 76
77
78
Το "Mound" του Peter Cook (1964) και το "Κέντρο διακοπών και ιασκέδασης" του Monte Carlo (1970) από την οµάδα Archigram. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των προτάσεων είναι : 1. Όλες οι εγκαταστάσεις είναι κινητές όπως σ'ένα Studio Τηλεόρασης. 2. Μηχανισµοί και Pobots, καθώς και ο ήχος και το φως βοηθούν στην δηµιουργία ενός περιβάλλοντος συνεχώς µεταβαλλόµενου. 3. Τα πιο πάνω δηµιουργούν ένα κλίµα ψυχολογικό ανάλογο µε την εκάστοτε επιδιωκόµενη χρήση. Τα κιβώτια περιβάλλοντος είναι φανερό ότι µπορούν να πάρουν διάφορες διαστάσεις. Σε πολεοδοµική κλίµακα τα "κιβώτια περιβάλλοντος" µπορεί να χρησιµοποιηθούν για την εξεζητηµένη επίλυση σηµειακών αλλά και ευρύτερων πολεοδοµικών προβληµάτων. Έτσι ενδεικτικά αναφέρονται : οι "Περπατώσες Πόλεις" του Archigram, οι "Τέντες" του περιπτέρου της Γερµανίας στην Παγκόσµια Έκθεση του 1967 του Frei Otto και ο "Γεωδαιτικός Θόλος" στην ίδια έκθεση του R.B.Fuller, όπου πραγµατοποιείται η σύλληψη ενός µεσοκλίµατος ρυθµιζόµενου. Πάντως ο έλεγχος του κλίµατος είναι σηµαντικό πρόβληµα και πρέπει να αναπτυχθούν γι' αυτό το σκοπό νέα αποτελεσµατικότερα συστήµατα. Σχετικά πρέπει να αναφερθούµε στις πειραµατικές έρευνες του Holger Lueder (Neue Mittel and Wege ru einer biologisch angem e ssenen and Wirtschaftlichen klimatisierung von Gebauden, Elektrizita tsverwertung, 1969, 3/9). Που αναφέρονται στην επίδραση του περιβάλλοντος πάνω στο νεύρο-φυτικό σύστηµα του ανθρώπου. Έτσι το κλιµατικό περιβάλλον δεν µπορεί να ποικίλλει παρά µόνο µέσα σε όρια σχετικά στενά, ειδάλλως προκαλεί απορυθµίσεις του νευροφυτικού συστήµατος που επιφέρει φυσικές κακώσεις. Έτσι πρέπει να εξοπλίσουµε τέτοιου είδους φυσικά περιβάλλοντα, ώστε να µπορούν να είναι αυτάρκη µε συστήµατα - µηχανικά - χηµικά - ηλεκτρονικά, ελέγχου και διόρθωσης που συνιστούν ένα σύστηµα κλειστό στο εσωτερικό του "κιβωτίου περιβάλλοντος". 79