7. ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΩΝ ΟΜΩΝ

Transcript

1 7. ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΩΝ ΟΜΩΝ 7.1 Γενικά-Η χωρική κατανοµή των δοµών στην πόλη Οι οµές αποτελούν τους φορείς ή τα συστήµατα που εµπεριέχουν και οργανώνουν τις οµάδες των συστατικών στοιχείων της πόλης, παρουσιάζονται συνήθως σαν δίκτυα διαφόρων µορφών που : 1.- καλύπτουν όλο το πλάτος της πόλης, όχι απαραίτητα µε την ίδια πυκνότητα, που πάντως καθορίζεται και κατανέµονται ανάλογα µε το θάµα και τη µορφή της οµής. 2.- επικαλύπτονται χωρικά και λειτουργικά µε τα άλλα ΟΜΙΚΑ ΙΚΤΥΑ. Τα συνιστώντα την Α δοµή, (το Α ΟΜΙΚΟ ΙΚΤΥΟ) στοιχεία, φυσικά η κοινωνικά, µπορεί να είναι και συστατικά της Β ή Γ δοµής. Εξ'αυτού προκύπτει η ΠΟΛΛΑΠΛΟΤΗΤΑ ΕΠΙΚΑΛΥΨΕΩΝ των δοµικών δικτύων του φυσικού χώρου της πόλης, αλλά και η ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ και των δοµών και του δικτύου των δοµών. Τα παραπάνω έχουν σαν συνέπεια την ανάγκη ουδετερότητας στην έκφραση του χώρου µε έντονα ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΧΗΣ αλλά και την ανάγκη του ΠΟΛΥΣΗΜΑΝΤΟΥ των χωρικών επιλύσεων. Έτσι δικαιολογείται και η διαιώνιση του ΙΠΠΟ ΑΜΕΙΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ µε παραλλαγές βέβαια, που προκύπτει από τις ιδιότητες προσαρµοστικότητας, ανοχής, και απορρόφησης των επι-βαλλόµενων ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ δοµικών δικτύων. Τα πλέγµατα αποτελούνται από - κόµβους - γραµµές ή από στάσεις και πορείες. Τα δοµικά δίκτυα άλλοτε είναι εµφανή (παρουσιάζουν φαινότυπο) όπως το πλέγµα του οδικού δικτύου, και άλλοτε όχι, όπως το πλέγµα των φίλων ενός συλλόγου, (όπου Κόµβοι είναι τα γραφεία του συλλόγου και οι κατοικίες των µελών και πορείες είναι οι κινήσεις διασυνδέσεώς των.

2 Η δικτυακή (πλεγµατική) µορφή µε την οποία συνήθως εκφράζονται (αναπτύσσονται) οι ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΕΣ ΟΜΕΣ, είναι παράγωγο του ΓΟΝΟΤΥΠΟΥ της πόλης δηλ. του τρόπου µε τον οποίο δηµιουργείται η πόλη συσσωρευτικά - παραθετικά (στο χώρο και στο χρόνο) από τα είδη των ΜΟΝΑ ΙΑΙΩΝ ΚΕΛΥΦΩΝ που προκύπτουν από τις Μοναδιαίες Λειτουργίες. Οι παραπάνω δοµές παρουσιάζουν διαφορές ΟΥΣΙΑΣ ανάλογα µε το µέγεθος του τµήµατος της πόλης στο οποίο εξετάζονται, αλλά και ως προς τη θέση του τµήµατος στο γενικό ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑ της πόλης. Σαν βασικές ΧΩΡΙΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ θεωρούµε: - το οικοδοµικό τετράγωνο (ΟΤ) - τη πολεοδοµική νησίδα (κατά το δυνατόν αυτόνοµη) (ΠΝ) - την πόλη (Π) Η θέση της ΒΑΣΙΚΗΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΜΟΝΑ ΑΣ (ΒΧΜ) στο γενικό λειτουργικό διάγραµµα της πόλης εξαρτάται από τη µορφή που έχει αυτό το διάγραµµα στη συγκεκριµένη πόλη. Πάντως σαν στοιχείο καθορισµού της θέσης του υπολογίζουµε α. γεωγραφικά - την απόσταση από το κέντρο της πόλης - την απόσταση από κύριους υπερτοπικούς άξονες - την απόσταση από το κέντρο της νησίδας, γειτονιάς, η συνοικίας στην οποία ανήκει η υπο εξέταση ΒΧΜ. β. αναλογικά µε τις χρήσεις γης 7.2 Η αντιστοίχηση κοινωνικής και πολεοδοµικής δοµής. Η αντιστοίχηση της ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ και της ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ αποτελεί µια έννοια πολυσυζητηµένη. Η αµεσότητα µιας τέτοιας αντιστοίχησης σήµερα αποτελεί µύθο. Είναι γεγονός ότι αν επιθυµούµε µια κάποια αντιστοίχηση θα πρέπει να την ψάξουµε σε άλλες δοµές για να έχουµε µια κάποια επιτυχία. Από την εποχή που οι Αρχαίοι Αθηναίοι χώρισαν µε καθαρά τοπογραφικά κριτήρια τις περιοχές της Αθήνας, σαν άµεσο αντίκτυπο της τυπικής κατάργησης της ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΓΕΝΩΝ, µόνο ορισµένες νησίδες, άθικτες, οµοιογενούς κατανοµής στο χώρο µιας κάποιας κοινωνικής αντιστοίχησης µπορούµε να ανακαλύψουµε. Σ' αυτό έπαιξε µεγάλο ρόλο και η ιστορία δεκάδων αιώνων των διαφόρων πόλεων. Έτσι που οι δοµές που εγκαθιδρύθηκαν κάτω από διάφορες ιστορικές συγκυρίες και διαµορφώθηκαν κάτω από πιέσεις κοινωνικές, οικονοµικές και γεγονότων σε διάφορα µεγέθη και διατάξεις, αλλά και τοποθετήθηκαν συσσωρευτικά και µεταλλακτικά πάνω ή δίπλα σε προϋπάρχουσες δοµές διαφόρου γονότυπου δεν επιτρέπουν µια εύκολη άµεση αντιστοίχηση. Έτσι οι οποιεσδήποτε ηθεληµένες αντιστοιχήσεις κοινωνικής και πολεοδοµικής µορφής έχουν αλλοιωθεί από την διογκούµενη παλίρροια των αυξανοµένων απαιτήσεων σε διαφορετικές πολεοδοµικές χρήσεις γης. Μια περισσότερο προσεκτική παρατήρηση θα ανεδείκνυε οµοιογενείς κατανοµές χρήσεων γης από ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ και ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ σκοπιάς, π.χ. αξιών γης η εύρυθµης λειτουργίας, πράγµα που δείχνει ότι τέτοιες καταστάσεις οφείλονται περισσότερο σε δυνάµεις ΠΟΛΟΥ παρά σε µια εκ των προτέρων εσκεµµένη ανάγκη µίας τέτοιας χωρικής έκφρασης.

3 7.3 Οι βασικές µορφές των οµών Γενικά. Βασικό πρόβληµα που ανακύπτει είναι ο τρόπος µε τον οποίον πρέπει να "δοµηθούν" στον χώρο τα στοιχεία που συνιστούν τις διάφορες Πολεοδοµικές οµές ώστε να εξασφαλίζεται η λειτουργία, η ανάπτυξη και η αλλαγή ή η προσαρµογή τους. Από τις παρατηρήσεις, δια µέσου του χρόνου, φαίνεται ότι αναπτύχθηκαν τέσσερις βασικοί τρόποι διάταξης των Πολεοδοµικών στοιχείων. Αυτό δε επιβεβαιώνεται και από την διερεύνηση των δυνατοτήτων θεωρητικής "Γεωµετρικής Σύνθεσης" των στοιχείων στον χώρο. Αυτοί οι τέσσερις τρόποι, που αποτελούν και τους βασικούς χωρότυπους της δοµής, είναι : - τυχαίος - Γραµµικός - ικτυωτό πλέγµα - Κεντροµόλος Οι τύποι αυτοί αποτελούν στην ουσία δυνατότητες γεωµετρικής επίλυσης σε ένα επίπεδο. Με την ανάπτυξη των δυνατοτήτων πραγµατοποίησης µεγαλοκατασκευών είµαστε σε θέση να επιτύχουµε και Χωρικές οµές όπως θα αναπτύξουµε στο επόµενο κεφάλαιο. Αυτές βέβαια δεν αποτελούν παρά συνδυασµούς των 3 παραπάνω τύπων και στην τρίτη διάσταση. Βέβαια µια πόλη, δηµιουργηµένη κατά την διάρκεια πολλών ετών - µε διάφορες φιλοσοφικές θεωρήσεις - µε στόχο να θεραπεύσει διαφορετικές ανάγκες - µε διατιθέµενες διαφορετικές τεχνικές δυνατότητες χρησιµοποιεί µια σύνθεση αυτών των επιµέρους 4 βασικών χωρικών τύπων, χωροτύπων Τυχαία Είναι στην ουσία ο εντελώς ακανόνιστος, χωρίς κάποιο κάνναβο που ακολουθεί µια οποιαδήποτε κανονικότητα, τρόπος παράθεσης κτιρίων, οδών, πλατειών και ελευθέρων χώρων. Αναφέρεται στην βιβλιογραφία µε διάφορα ονόµατα όπως µεσαιωνικό, της ανατολής, ακανόνιστο κλπ. Είναι ο τύπος που απαντάται στα ιστορικά κέντρα όλων των πόλεων. Αναπτύσσεται τυχαία δηλ. χωρίς συγκροτηµένο πρόγραµµα ανάπτυξης. εν µπορεί να αποτελέσει πυρήνα ανάπτυξης διότι στερείται του βασικού συστατικού στοιχείου της δυνατότητας επικοινωνίας. Τέτοιες µορφές δοµής συναντάµε σ'όλα τα ιστορικά κέντρα Γραµµική Αποτελεί την απλούστερη και συνηθέστερη χωρική δοµή. Αναπτύσσεται σε ζώνες εκατέρωθεν και κατά µήκος µιας κεντρικής αρτηρίας ή γενικότερα µιας κατεύθυνσης. Οι χρήσεις γης διατάσσονται σε ζώνες εκατέρωθεν. Η καθαρά γραµµική αυτή δοµή αποτελεί στην ουσία της µια ουτοπική θεώρηση, δεδοµένου ότι στην πράξη καθαρή γραµµική δοµή µπορεί να πραγµατοποιηθεί αυτοτελής παρά µόνο σε µικρές διαστάσεις. Ο C.A.DOXIADIS περιγράφει µια διαδικασία φάσεων ανάπτυξης γραµικών σχηµατισµών. Ετσι κατ'αυτόν από ένα σηµείο ανάπτυξης και µετά αρχίζουν να αναπτύσσονται τάσεις διαµόρφωσης νέων γραµµικών διατάξεων που αναπτύσσονται κάθετα προς την αρχική κατεύθυνση (c). Ακολουθούν τάσεις διαµόρφωσης του σηµείου διασταύρωσης (d) σαν

4 κεντρικού µε κεντροµόλο δοµή. Επόµενη φάση είναι η ενδυνάµωση άλλων κεντρικών σηµείων επί των καθέτων γραµµικών διατάξεων, και κατόπιν ανάπτυξη (ζ) νέων γραµµικών αξόνων κλπ. Βέβαια δεν είναι απαραίτητο να πραγµατοποιηθούν αυστηρά κατά την σειράν που εκτέθηκαν οι πιο πάνω φάσεις αλλά γίνεται κάποιος συνδυασµός που επηρεάζεται από το φυσικό περιβάλλον και τις σχετικές θέσεις των πόλων στην περιφέρεια της πόλης. Έτσι είναι γεγονός ότι κάθε σύνδεση µε λειτουργίες που δεν είναι τοποθετηµένες πάνω στην γραµµή µπορεί ν'αποτελέσουν απ'αρχή διατάραξης της αυστηρής και καθαρής γραµµικότητας. Η γραµµική δοµή αποτέλεσε πρόκληση για την αντιµετώπισή της και επίλυσή της διάφορες χρονικές στιγµές. Ετσι αναφερόµαστε ενδεικτικά µόνον στις παρακάτω τρείς ιστορικές περιπτώσεις, δεδοµένου ότι αποτελεί διακεκριµένη µορφή ανάπτυξης των πόλεων αλλά µόνο για µικρά τµήµατα αυτών. α. Arturo Soria y Mata, στην πρότασή του Ciudad Lineal το 1872 συνέλαβε αυτή την γραµµική δοµή σε µικρή κλίµακα για την ανάπτυξη πόλεων προς, συγκεκριµένες κατευθύνσεις ή για την σύνδεση µικρών πόλεων. β. Χαρακτηριστική είναι η πρόταση του Tony Garnier ( ) για την Cite Industrielle που αναπτύσσεται γραµµικά. γ. Ακόµη τυπική είναι η πρόταση του Ν.Α.Miliutin το 1930 για το Stalingrad, που εκφράζει καθαρά κάποιες λειτουργίες που διατάσσονται σε παράλληλες ζώνες επ'άπειρον µε το ίδιο πάντοτε πλάτος και προς τις δύο κατευθύνσεις ικτυωτό-πλέγµα Αποτελεί την συνηθέστερη χωρική δοµή. Αυτού του είδους η δοµή βασίζεται στην θεώρηση "ισοκατανεµηµένων στοιχείων" στον χώρο. Στην απλούστερη µορφή της είναι οµοιόµορφος κάνναβος οδών της αυτής κατηγορίας. Είναι δηλ. η πρόταση του Ιππόδαµου για την Μίλητο (5ος πχ. αιώνας). Βέβαια η νεώτερη θεώρησή του περιλαµβάνει µια κανονική και συνολική διασπορά των πολεοδοµικών ευκολιών και εξοπλισµού. Είναι φανερό ότι µια τέτοια διάταξη των πολεοδοµικών στοιχείων είναι εν πολλοίς ουτοπική και απραγµατοποίητη. Σε βάση κανονικού ορθογώνιου καννάβου έχουν αναπτυχθεί οι περισσότερες σύγχρονες πόλεις ιδίως µετά την ανάπτυξη της οδικής δι'αυτοκινήτου κίνησης, δι'ευνοήτους λόγους. Αλλά η διάταξη των πολεοδοµικών λειτουργιών µέσα σ' αυτόν τον κάνναβο παίρνει περισσότερο µορφή διακεκριµένων πόλων µε πρόσθετη κλαδική εξειδίκευση, που αναπτύσσεται ιεραρχικά στον χώρο, παρά κανονικής ισοκατανοµής. Το αυτό παρουσιάζεται και µε τις οδούς οι οποίες αποκτούν ιδιότητες α) κλαδικής λειτουργικής εξειδίκευσης, και β) κυκλοφοριακής δυνατότητας, εξαρτωµένου τούτου κυρίως από την σχετική τους θέση στο συνολικό δίκτυο και τις ευρύτερες φυγές τους, χωρίς βέβαια να παραγνωρίζεται και το εφικτό τους πλάτος. Πρόταση σύνθεσης µιας τέτοιας δικτυωτής δοµής θα παρουσιάσουµε αυτή των Colin BUCHANAN και Partners, για την µελέτη του South Hampshire το Το δίκτυο µεταφορών συνίσταται σ'ένα κάνναβο οδών διαφορετικών κατηγοριών. Οι κατηγορίες των οδών είναι σε άµεση σχέση µε πολεοδοµικό υποσύστηµα (τµήµα, τοµέα) που εξυπηρετούν. Αναπτύσσονται 6 κατηγορίες οδών που αντιστοιχούν σε µονοπάτια και τοπικούς δρόµους, µέχρι σε γραµµές περιφερειακής και εθνικής επικοινωνίας. Έτσι το δίκτυο συντίθεται από "διαδρόµους" που εξυπηρετούν διαφορετικούς "τύπους" µεταφορών. ηλ. από πεζοδρόµους, αυτοκίνητα, φορτηγά, τραίνα.

5

6 Έτσι ο όρος οδός δεν υπονοεί σαφώς και συγκεκριµένο τρόπο µεταφοράς. Οι δρόµοι µιας κατηγορίας (πχ.της 3) είναι κάθετες µε τους δρόµους της επόµενης ή προηγούµενης κατηγορίας (δηλ.της 2 ή 4). Στις τοµές των οδών δηµιουργούνται κόµβοι. Σ' αυτούς χωροθετούνται πολεοδοµικές εξυπηρετήσεις που απαιτούν προσπέλαση από τις δύο διαδοχικές κατηγορίες πολεοδοµικών τοµέων που εξυπηρετούνται από τις διαδοχικές κατηγορίες οδών. π.χ. Τα καταστήµατα αποκτούν δυνατότητα προσπέλασης στις περιοχές κατοικίας αφ' ενός και στους διανοµείς χονδρεµπόρους αφετέρου. Η βιοµηχανία απαιτεί προσπέλαση στους υπαλλήλους της και σε περιφερειακούς δρόµους φορτηγούς. Οι εξυπηρετήσεις κατά µήκος των "κόκκινων οδών"(συνεχής γραµµή). Οι διαδοχικές "πράσινες οδοί"(διακεκοµµένη γραµµή) εξυπηρετούν την διαµπερή και τυχαία κίνηση Κεντροµόλος Μπορούµε να ορίσουµε σαν κεντροµόλο δοµή, αυτή της οποίας κάθε επίπεδο αναφοράς (Φυσικό - Κοινωνικό - Λειτουργικό) έχει κατεύθυνση προς ένα "µικρό κέντρο" που περιέχει τις εξυπηρετήσεις και αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα του συνόλου. Η συνολική δοµή κτίζεται από τους πυρήνες αυτούς των µικρών κέντρων. Έτσι αυτά τα µικρά κέντρα γίνονται δορυφόροι σε ένα "µεγαλύτερο κέντρο". Αυτά τα µεγαλύτερα κέντρα προσανατολίζονται (λειτουργικά) προς ένα "πρώτο κέντρο". Έτσι χτίζεται µία ιεραρχηµένη δοµή σε φυσικό και λειτουργικό επίπεδο αναφοράς. Είναι στην ουσία το µοντέλο του Kristaller. Η κυκλοφορία επιτυγχάνεται µε: - περιµετρικούς του κέντρου δρόµους - " της ελεγχόµενης από το κέντρο περιοχής - Συνδετήριους των κέντρων µεταξύ τους. Η ανάπτυξη επιτυγχάνεται µε την δηµιουργία νέων κεντροµόλων στοιχείων. Ιστορικά παρουσιάζεται αυτοτελές στις αρχικές µορφές πόλεων και χαρακτηριστικά για την έκφραση µοναρχικών καθεστώτων. Όπου ο πύργος-κατοικία του µονάρχη αποτελεί και το κέντρο του πυρήνα. Στην συνέχεια εξελικτικά το κεντρικό σηµείο εκφράστηκε από την αγορά προϊόντων και ύστερα υπηρεσιών.

7