Τµήµα Βιολογίας, Πανε ιστήµιο Αθηνών, Πανε ιστηµιού ολη, 157 84 Αθήνα Tηλ. 210-7274372, 210-7274249, fax: 210-7274249, E-mail: alegakis@biol.uoa.

Πανε ιστήµιο Αθηνών Τµήµα Βιολογίας Ζωολογικό Μουσείο Τµήµα Βιολογίας, Πανε ιστήµιο Αθηνών, Πανε ιστηµιού ολη, 157 84 Αθήνα Tηλ. 210-7274372, 210-7274249, fax: 210-7274249, E-mail: alegakis@biol.uoa.gr ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ «Καταγραφή και αρακολούθηση ειδών ανίδας Παραγωγή υλικού ενηµέρωσης και ευαισθητο οίησης για την ανίδα του» Τελική Έκθεση Ανάδοχος Φορέας: Ζωολογικό Μουσείο, Τµήµα Βιολογίας, Πανε ιστήµιο Αθηνών Ε ιστηµονικός Υ εύθυνος: Αναστάσιος Λεγάκις, Ε ίκουρος Καθηγητής Χρηµατοδότηση: ΥΠΕΧΩ Ε ΕΤΕΡΠΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2004

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύντοµη εριγραφή και αναγκαιότητα του έργου Στόχοι του εν λόγω ρογράµµατος ήταν η λε τοµερής καταγραφή της ανίδας του όρους Χελµός, η εκτίµηση των ληθυσµών των α ειλούµενων ή σ άνιων ειδών, η ανάδειξη της βιο οικιλότητας της εριοχής καθώς και η ενηµέρωση και ευαισθητο οίηση του κοινού για τα θέµατα αυτά. Η αναγκαιότητα εκ όνησης ενός ρογράµµατος µε τους αρα άνω στόχους ροέκυψε: α) α ό την οικολογική σ ουδαιότητα της εριοχής, β) τις σχετικά ελλι είς γνώσεις µας για την ανίδα της εριοχής, και γ) α ό τις διαφαινόµενες α ειλές ε ί των λέον ευαίσθητων εριοχών του βουνού. Η οικολογική σ ουδαιότητα της εριοχής τεκµαίρεται α ό την αρουσία ολλών ενδιαιτηµάτων και µικροενδιαιτηµάτων, µε α οτέλεσµα η εριοχή να χαρακτηρίζεται α ό µεγάλη βιο οικιλότητα (χλωριδική και ανιδική), καθώς και α ό τη συγκέντρωση µεγάλου αριθµού ελληνικών και το ικών ενδηµικών τάξων, ολλά α ό τα ο οία ανήκουν σε κατηγορίες ε ικινδυνότητας της IUCN. Ε ίσης, στην εριοχή α αντούν ολλά είδη ου ροστατεύονται α ό διεθνείς συµβάσεις τα ο οία συµβάλλουν στην ανάδειξη της οικολογικής αξίας της εριοχής. Ωστόσο, οι µέχρι τώρα ανιδικές µελέτες για την ευρύτερη εριοχή ήταν α οσ ασµατικές, σε µεγάλο βαθµό βιβλιογραφικές και συνήθως εριορίζονταν στην α λή καταγραφή ειδών. Τέλος, ε ιγραµµατικά αναφέρουµε εδώ, ότι οι διαφαινόµενες α ειλές οφείλονται, κατά κύριο λόγο, στην αρατηρούµενη εντατική και γρήγορη ανά τυξη του χειµερινού τουρισµού, η ο οία έχει οδηγήσει σε σηµαντική αύξηση των ε ισκε τών της υ οαλ ικής και αλ ικής ζώνης. Για τους αρα άνω λόγους στο λαίσιο του ρογράµµατος σχεδιάστηκαν και ραγµατο οιήθηκαν (στο σύνολό τους ή εν µέρει) οι ακόλουθες τρεις δράσεις: ράση 1. Καταγραφή και α οτύ ωση της ανιδικής οικιλότητας στο όρος Χελµός. ράση 2. Παρακολούθηση της ληθυσµιακής κατάστασης των ειδών της ανίδας ου υ άρχουν στο όρος Χελµός και είναι σ άνια ή α ειλούνται σε Ευρω αϊκό ή Εθνικό ε ί εδο. ράση 3. Παραγωγή υλικού ενηµέρωσης και ευαισθητο οίησης του κοινού σχετικά µε τη ζωική οικιλότητα του. Φορέας Υλο οίησης του Προγράµµατος ήταν το ΖΩΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, και Συνεργαζόµενος Φορέας Υλο οίησης ήταν η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. Στην ερευνητική οµάδα του Προγράµµατος συµµετείχαν οι: Αναστάσιος Λεγάκις, ε ίκ. καθηγητής, ε ιστ. υ εύθυνος Σίνος Γκιώκας, δρ. Βιολογίας, ε ιστ. συνεργάτης 1

Γεώργιος Τρυφωνό ουλος, δρ. Βιολογίας, ε ιστ. συνεργάτης Ιωάννης Αναστασίου, βιολόγος, υ οψήφιος διδάκτορας Κων/νος Σωτηρό ουλος, βιολόγος, υ οψ. διδάκτορας Χρήστος Γεωργιάδης, βιολόγος, υ οψ. διδάκτορας Ευανθία Θάνου, βιολόγος, Μsc Η εκ όνηση του ρογράµµατος ξεκίνησε στις 21/02/2003, ηµεροµηνία καταβολής της ροκαταβολής, µε βάση το αρακάτω χρονοδιάγραµµα εφαρµογής των δράσεων: ράση 1 ράση 2 ράση 3 ΡΑΣΗ Μαρ 2003 Α ρ 2003 Μαι 2003 Ιουν 2003 Ιουλ 2003 ΜΗΝΕΣ Αυγ 2003 Σε 2003 Οκτ 2003 Νοε 2003 εκ 2003 Ιαν 2004 Φεβ 2004 Στο λαίσιο υλο οίησης του Προγράµµατος, και µε βάση το αρα άνω χρονοδιάγραµµα, έχουν ολοκληρωθεί το ουσιαστικό τµήµα της 1 η και της 2 η ράσης του Προγράµµατος, και έχουν κατατεθεί στην αρµόδια υ ηρεσία του ΥΠΕΧΩ Ε η 1 η και η 2 η Έκθεση του Έργου. Στη συνέχεια αρουσιάζονται αναλυτικά τα µέχρι τώρα α οτελέσµατα του Προγράµµατος. 2

Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Γενική εριγραφή Το όρος Χελµός βρίσκεται στη βόρεια Πελο όννησο και το φυσικό του το ίο στα µεσαία υψόµετρα χαρακτηρίζεται α ό την έντονη αρουσία δασών. Στην ανατολική λευρά του όρους κυριαρχούν αµιγή δάση Κεφαλληνιακής Ελάτης (Abies cephalonica), ενώ στη δυτική, ου είναι και ιο υγρή, κυριαρχούν µικτά δάση Μαύρης Πεύκης και Κεφαλληνιακής Ελάτης (Pinus nigra ssp. pallasiana & Abies cephalonica). Στην δυτική λευρά τα κωνοφόρα δάση διακό τονται α ό δάση Πλατάνου της Ανατολής (Platanus orientalis) και αρα οτάµια βλάστηση. Στα χαµηλότερα υψόµετρα και στις αρυφές των δασών οι λαγιές καλύ τονται α ό µακία βλάστηση. Το δασοόριο βρίσκεται σε υψόµετρο ερί ου 1700m. Πάνω α ό αυτό η διαµόρφωση του ανάγλυφου είναι έντονη µε α όκρηµνους ασβεστολιθικούς βράχους και σάρες οι ο οίες εριβάλλονται α ό υκνής κάλυψης λιβάδια συµβάλλοντας στη διαµόρφωση ενός σύνθετου µωσαϊκού βλάστησης και µιας µεγάλης οικιλίας διαφορετικών τύ ων οικοτό ων. Ε ίσης η αρουσία σ ηλαίων, η εντυ ωσιακή χαράδρα της Στύγας η ο οία εριβάλλεται α ό ε ιβλητικές ορθο λαγιές, καθώς και η ύ αρξη στην εριοχή της Μαυρολίµνης η ο οία α οτελεί την µοναδική αλ ική λίµνη της Πελο οννήσου συµβάλλουν στην έντονη οικιλοµορφία της εριοχής και στην δηµιουργία ενός σ άνιας αισθητικής το ίου. Κλίµα Το κλίµα στην εριοχή µελέτης χαρακτηρίζεται ως µεσογειακό εύκρατο (ύφυγρο), δηλ. δεν αρουσιάζει σηµαντικές θερµοκρασιακές διακυµάνσεις. Α ό τα στοιχεία του µετεωρολογικού σταθµού Καλαβρύτων ροκύ τει ότι ο ψυχρότερος µήνας είναι ο Ιανουάριος (µέση θερµοκρασία 4 o C) και ο θερµότερος µήνας ο Ιούλιος (µέση θερµοκρασία 22.1 o C) (Πηγή: Εθνική Μετεωρολογική Υ ηρεσία). Α ό βιοκλιµατική ά οψη η εριοχή ανήκει στον Υγρό βιοκλιµατικό όροφο και στον Ψυχρό υ ο-όροφο. ΟΜΒΡΟΘΕΡΜΙΚΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ 50 100 ΜΕΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ( ο C) 40 30 20 10 Μέση Θερµοκρασία Μέση Βροχόπ τωση 80 60 40 20 ΜΕΣΗ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ (mm) 0 0 Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν ΜΗΝΕΣ 3

Γεωλογία Το όρος Χελµός έχει µέγιστο υψόµετρο 2355 µ. (Ψηλή Κορφή). Η διεύθυνση ανά τυξής του είναι ΒΒ -ΝΝΑ. Στην ευρύτερη εριοχή εµφανίζονται σχηµατισµοί δύο γεωτεκτονικών ενοτήτων, της Ωλόνου-Πίνδου και της Γαβρόλου-Τρί ολης, καθώς και µεταλ ικοί σχηµατισµοί, κυρίως στο βόρειο τµήµα. Η ευρύτερη εριοχή χαρακτηρίζεται ε ίσης α ό υκνή και ισχυρή σεισµική δραστηριότητα. Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί της εριοχής κατατάσσονται υδρογεωλογικά σε υδρο ερατούς ( ρωτογενούς ή δευτερογενούς ορώδους) και σε ηµι ερατούς ή αδια ερατούς. Το υδατικό δυναµικό της εριοχής είναι λούσιο. Αυτό οφείλεται στη γεωγραφική θέση ( υτική Ελλάδα) και τα µεγάλα υψόµετρα των ορεινών όγκων. Οικότο οι & Ενδιαιτήµατα Βασικό χαρακτηριστικό της εριοχής της µελέτης είναι η οικιλία των ενδιαιτηµάτων ου υ άρχουν. Σε αυτά τα ενδιαιτήµατα φιλοξενούνται ζωικά είδη ου εξαρτώνται άµεσα ή έµµεσα α ό τη διατήρηση και την καλή κατάσταση αυτών των ενδιαιτηµάτων. Tα ζώα αυτά µ ορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες: στενόοικα και ευρύοικα, ανάλογα µε τη αρουσία τους σε λίγους (ή έναν) ή ολλούς τύ ους ενδιαιτηµάτων. Στην εριοχή µ ορούν να αναγνωριστούν ορισµένοι γενικοί τύ οι ενδιαιτηµάτων, ου αντιστοιχούν σε έναν ή ερισσότερους τύ ους οικοτό ων του Natura 2000. Η ενο οίηση των τύ ων οικοτό ων του Natura 2000 έγινε εξαιτίας της οικολογικής και ανιδικής οµοιογένειας ου αρουσιάζουν. Εικόνα 1. Η εριοχή µελέτης και οι τύ οι οικοτό ων 4

Οι γενικοί τύ οι ενδιαιτηµάτων-οικοτό ων της εριοχής µελέτης είναι οι εξής: Αλ ικά λιβάδια: Αυτός ο τύ ος ενδιαιτήµατος εριλαµβάνει ουσιαστικά τα λιβάδια άνω α ό το όριο των δασών (Αλ ική ζώνη του ). Αντιστοιχούν στους εξής τύ ους οικοτό ων Natura 2000: 1) Ορεινά και ορο-µεσογειακά χέρσα εδάφη µε ακανθώδεις θάµνους(κωδικός: 4090*), 2) Ασβεστούχοι αλ ικοί λειµώνες (Κωδικός: 6175). Φιλοξενούν ληθώρα οργανισµών, ιδιαίτερα λε ιδό τερων και ορθο τέρων, ου είναι άµεσα συνδεδεµένα µε την ενδηµική χλωρίδα τους. άση κωνοφόρων: Περιλαµβάνουν τόσο τα ευκοδάση όσο και τα ελατοδάση της εριοχής της µελέτης (αισθητικό δάσος Καλαβρύτων, ευκοδάσος στη χαράδρα του Βουραϊκού, ελατοδάση στο Χελµό). Αντιστοιχούν στους εξής τύ ους οικοτό ων Natura 2000: 1) Πευκοδάση µε Μεσογειακά είδη εύκων (Pinus halepensis) (Κωδικός: 9540), 2) άση ορεινών κωνοφόρων µε µαύρη εύκη (Pinus nigra ssp. pallasiana) (Κωδικός: 9536*), 3) άση Κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephalonica) (δεν εριλαβάνεται στο αράρτηµα I της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ). Τα δάση των κωνοφόρων είναι εξαιρετικά σηµαντικά ενδιαιτήµατα (χαρακτηριστικά και ε ικρατούντα µάλιστα στην εριοχή µελέτης), καθώς ροσφέρουν καταφύγιο σε µια σειρά α ό οργανισµούς (λε ιδό τερα, κολεό τερα, ερ ετά και θηλαστικά). άση λατυφύλλων: Είναι τα φυλλοβόλα δάση της εριοχής µελέτης. Περιλαµβάνουν τα δάση δρυός και τις συστάδες καστανιάς της εριοχής µελέτης. Αντιστοιχούν στους εξής τύ ους οικοτό ων Natura 2000: 1) άση φυλλοβόλων δρυών (Quercus frainetto) (Κωδικός: 9280), 2) άση αριάς (Quercus ilex) (Κωδικός: 9340), 3) άση καστανιάς (Castanea sativa) (Κωδικός: 9260). Προσφέρουν καταφύγιο και ενδιαιτήµατα σε ολλά ζωικά είδη της εριοχής (κυρίως νυχτερίδες και κολεό τερα). Λιβάδια: Είναι τα λιβάδια και οι βοσκότο οι ου βρίσκονται σε µικρό σχετικά υψόµετρο, και αντιστοιχούν συχνά σε ξέφωτα των δασών. Αντιστοιχούν στους εξής τύ ους οικοτό ων Natura 2000: 1) Ψευδοστέ ες µε αγροστώδη και θερόφυτα (Κωδικός: 6220). Σε αυτά τα ενδιαιτήµατα αναζητούν τροφή µια σειρά οργανισµών, ό ως λε ιδό τερα, ορθό τερα, κολεό τερα, ερ ετά και θηλαστικά. Υδάτινα ενδιαιτήµατα & Παρόχθιες δια λάσεις: Είναι οι τα ενδιαιτήµατα µέσα, κοντά και γύρω α ό οταµούς, λίµνες και νερόλακους ( οταµοί Βουραϊκός, Αροάνιος, Κράθης, λίµνες Τσιβλού και όξας Φενεού, ε οχιακός υγρότο ος Βουραϊκού, ε οχιακοί νερόλακοι στο Χελµό). Αντιστοιχούν στους εξής τύ ους οικοτό ων Natura 2000: 1) άση λατάνου της Ανατολής (Platanion orientalis) (Κωδικός: 92CO), 2) άση αριάς (Nerio-Tamaricetea) (Κωδικός: 92DO), 3) άση-στοές µε Salix alba και Populus alba (Κωδικός: 92DO). Είναι σηµαντικά ενδιαιτήµατα για την διαβίωση και την ανα αραγωγή των εντόµων, των αµφιβίων, των υδρόβιων ερ ετών αλλά και για τη βίδρα. 5

Λιθώνες: Είναι τα εκτεταµένα βράχια, συχνά µεγάλου ύψους (χαράδρα Βουραϊκού, Ύδατα Στυγός) και τα σ ήλαια (σ ήλαιο Καστριών) ου σχηµατίζονται σε αυτά. Αντιστοιχούν στους εξής τύ ους οικοτό ων Natura 2000: 1) Ευ-Μεσογειακά α όκρηµνα βράχια της Ελλάδας (Κωδικός: 8216), 2) Νοτιοελληνικά α όκρηµνα βράχια (Κωδικός: 8218), 3) Λιθώνες της Βαλκανικής χερσονήσου (Κωδικός: 8140), 4) Σ ήλαια των ο οίων δεν γίνεται τουριστική εκµετάλλευση (Κωδικός: 8310). Είναι σηµαντικά καταφύγια για τις νυχτερίδες αλλά και για µια σειρά βραχόβιων και σ ηλαιόβιων οργανισµών. Ιδιαίτερα τα σ ήλαια συγκροτούν νησίδες ενδηµισµού, λόγω της α οµόνωσής τους και των ιδιαίτερων συνθηκών ου ε ικρατούν σε αυτά. Θαµνώνες: Είναι οι δια λάσεις φρυγάνων (θάµνοι) και µακί (αείφυλλοι σκληρόφυλλοι θάµνοι). Αντιστοιχούν στους εξής τύ ους οικοτό ων Natura 2000: 1) ια λάσεις αρκεύθων (θαµνώνες µε Juniperus oxycedrus) (Κωδικός: 5211), 2) Φρύγανα του Αιγαίου µε Sarcopoterium spinosum (Κωδικός: 5420), 3) Σκληρόφυλλοι θαµνώνες µε Quercus coccifera και Quercus ilex ου βόσκονται (Κωδικός: 6310), 4) ια λάσεις µε Juniperus communis σε ασβεστούχους χερσότο ους ή λειµώνες (Κωδικός: 5130). Είναι το κατεξοχήν ενδιαίτηµα των ερ ετών αλλά και ολλών άλλων οργανισµών ροσαρµοσµένων σε αυτά. Kαλλιέργειες οικισµοί: Είναι οι αγροτικές εκτάσεις της εριοχής µελέτης και οι οικισµοί ου ενδεχοµένως εριβάλλονται α ό αυτές. Είναι σηµαντικά ενδιαιτήµατα τόσο γιατί συντελούν στη διατήρηση της φυσιογνωµίας του το ίου όσο και γιατί συγκροτούν δεξαµενές βιο οικιλότητας. Πολλοί ζωικοί οργανισµοί (ανθρω όφιλα είδη) εξαρτώνται α ό την αρουσία τους και την καλή κατάστασή τους. Χαρακτηριστικά, αναφέρονται οι α ειλούµενες νυχτερίδες ου καταφεύγουν σε εγκαταλειµµένα οικήµατα και τρέφονται α ό την εντοµο ανίδα των καλλιεργειών. Α ειλές για το βιοτικό εριβάλλον Τα εριβαλλοντικά ροβλήµατα και οι ε ι τώσεις τους στην ανίδα της εριοχής µελέτης ρέ ει να θεωρηθούν στο γενικότερο λαίσιο της διατήρησης της βιο οικιλότητας, δηλαδή της γενετικής, οικολογικής και αριθµητικής οικιλότητας των ζωντανών οργανισµών και των οικολογικών συµ λεγµάτων των ο οίων α οτελούν µέρη. Είναι ροφανές ότι η κατάσταση των ενδιαιτηµάτων της εριοχής µελέτης ε ηρεάζει άµεσα ή έµµεσα και την κατάσταση των ληθυσµών των ζωικών ειδών καθώς και το ε ί εδο της βιο οικιλότητάς της. Τα κυριότερα ροβλήµατα ου εντο ίζονται στα φυσικά ενδιαιτήµατα, και κατ' ε έκταση στους ζωικούς οργανισµούς, οφείλονται ροφανώς στις µικρής και κυρίως µεγάλης κλίµακας ανθρώ ινες ε εµβάσεις, κυρίως κατά τα τελευταία χρόνια. Αξίζει να αναφερθεί ιδιαίτερα ο τουριστικός χαρακτήρας ου τείνει να λάβει η εριοχή ο ο οίος αλλοιώνει σταδιακά τη φυσιογνωµία της, ιδιαίτερα όταν η τουριστική δραστηριότητα ε εκτείνεται χωρίς έλεγχο, και ροκαλεί συνεχείς 6

ιέσεις στο βιοτικό εριβάλλον. Έτσι, αρόλο ου η εριοχή έχει ενταχθεί στο ίκτυο Natura 2000, και έχει εκ ονηθεί α ό το 2000 η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την εριοχή, δυστυχώς τα ρακτικά µέσα διαχείρισης συναντούν αντιδράσεις και α οδεικνύονται ρακτικά ανε αρκή. Αναλυτικότερα στοιχεία για τις α ειλές στο βιοτικό εριβάλλον, καθώς και ροτεινόµενα µέτρα διαχείρισής του ρος όφελος της βιο οικιλότητας της εριοχής αρατίθενται στη συνέχεια της αρούσας µελέτης. 7

ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Προ αρασκευαστικές ενέργειες Οι ρο αρασκευαστικές ενέργειες στο λαίσιο της ροετοιµασίας του ρογράµµατος εριελάµβαναν: 1. Προκαταρκτική ε ίσκεψη στην εριοχή µελέτης µε σκο ό τον εντο ισµό και καταγραφή των διαφορετικών τύ ων οικοτό ων και ενδιαιτηµάτων, τον έλεγχο της δυνατότητας ρόσβασης σε αυτούς και γενικότερα στη συλλογή στοιχείων και αρατηρήσεων ου θα βοηθούσαν στον α οτελεσµατικό σχεδιασµό των δράσεων. 2. Αναζήτηση της σχετικής βιβλιογραφίας µε σκο ό την καταγραφή όλων των ειδών ου αναφέρονται στην Ελληνική και ιεθνή βιβλιογραφία για το όρος Χελµός µε ιδιαίτερη έµφαση στα ενδηµικά και σ άνια είδη ου α ειλούνται σε Ευρω αϊκό ή Εθνικό ε ί εδο. 3. Συλλογή χαρτών (γεωλογικών, βλάστησης, ενδιαιτηµάτων) και φωτογραφιών (αεροφωτογραφίες) για την εριοχή µελέτης και φωτογραφική α οτύ ωση των κυρίαρχων τύ ων οικοτό ων της εριοχής. 4. Ε ιλογή και σχεδιασµός των µεθόδων και τεχνικών καταγραφής και δειγµατοληψίας στην εριοχή µελέτης, σε συνάρτηση µε τον ροϋ ολογισµό του ρογράµµατος και την ε ιθυµούµενη ε ιστηµονική αξιο ιστία και ακρίβεια. 5. Συγκρότηση της ε ιστηµονικής οµάδας µελέτης. 6. Κατάρτιση ακριβούς ροϋ ολογισµού και διεκ εραίωση των α αραίτητων γραφειοκρατικών ζητηµάτων. Στη συνέχεια αρουσιάζεται η µεθοδολογία ου ακολουθήθηκε ανά δράση, στο λαίσιο εκ όνησης του ρογράµµατος. ΡΑΣΗ 1: Καταγραφή και α οτύ ωση της ανιδικής οικιλότητας στο όρος Χελµός Η δράση αυτή αφορά στην καταγραφή των κυριότερων χερσαίων ζωικών ταξινοµικών οµάδων ( λην των τηνών), και ιδιαίτερα αυτών για τις ο οίες: α) έχει δια ιστωθεί έλλειµµα γνώσης όσον αφορά την αρουσία τους και την κατάσταση των ληθυσµών τους στην εριοχή µελέτης, β) αντιµετω ίζουν σηµαντική α ειλή σε Ευρω αϊκό ή Εθνικό ε ί εδο, γ) είναι δυνατή η συλλογή και ο ροσδιορισµός τους. Στο λαίσιο αυτής της καταγραφής σχεδιάστηκαν και ραγµατο οιήθηκαν: 1) ε οχικές και µηνιαίες οιοτικές δειγµατοληψίες σε αντι ροσω ευτικούς σταθµούς της εριοχής µελέτης, 2) ροσδιορισµός και καταγραφή των ειδών ανίδας, 3) αντιστοίχηση των ειδών της ανίδας µε τις εριοχές και τα ενδιαιτήµατα εξά λωσής τους. Πραγµατο οιήθηκαν δειγµατοληψίες σε 30 σταθµούς- εριοχές. Οι σταθµοί ε ιλέχθηκαν µε κριτήρια τη γεωγραφική θέση, το υψόµετρο, και τον τύ ο ενδιαιτήµατος, έτσι ώστε στο σύνολό τους 8

να συγκροτούν αντι ροσω ευτικό δείγµα της εριοχής µελέτης. Ανάλογα, µε τη ζωική οµάδα µελέτης υ ήρχε διαφορο οίηση όσον αφορά τον αριθµό των σταθµών, και τον τύ ο των ενδιαιτηµάτων ου αντι ροσώ ευαν. Οι δειγµατοληψίες καταγραφής των ασ ονδύλων ( λην των εδαφόβιων), των αµφιβίων, των ερ ετών και των θηλαστικών ραγµατο οιήθηκαν σε 19 σταθµούς, οι ο οίοι αρουσιάζονται αναλυτικά στον αρακάτω ίνακα. Πίνακας 1. Οι σταθµοί δειγµατοληψίας των ασ ονδύλων ( λην των εδαφόβιων), των αµφιβίων, των ερ ετών και των θηλαστικών. Ασ όνδυλα Αµφίβια Ερ ετά Θηλαστικά 1 Ορεινό λιβάδι µε υ οβαθµισµένη µακία βλάστηση (500 µ ριν το + + Αγρίδι) 2 Ορεινό λιβάδι και ελατοδάσος Abies cephalonica (1-2 χµ α ό το Χιονοδροµικό Κέντρο Καλαβρύτων) + + 3 Αλ ικά ανοδασικά ενδιαιτήµατα (Χιονοδροµικό Κέντρο Καλαβρύτων) + + + 4 Αλ ικά ανοδασικά ενδιαιτήµατα (Καταφύγιο Χελµού) + + 5 Αλ ικά ενδιαιτήµατα (Βρύση - κάτω α ό το Καταφύγιο Χελµού) + 6 άσος κωνοφόρων Pinus nigra (Βρύση Γκόλφως - 3 χµ. α ό Σόλο) + + + 7 Παρα οτάµιο δασικό ενδιαίτηµα κωνοφόρων (Ποτάµι Σόλο) + + + 8 Μακία (3 χµ α ό Καλάβρυτα ρος Χιονοδροµικό) + + 9 Αλ ικό λιβάδι (6 χµ α ό Χιονοδροµικό ρος Ζαρούχλα) + 10 άσος κωνοφόρων Pinus nigra & Abies cephalonica και αρα οτάµιο ενδιαίτηµα λατάνων (1 χµ α ό Ζαρούχλα ρος Φενεό) + + + + 11 Παραλίµνιο ενδιαίτηµα φυλλοβόλων & κωνοφόρων Pinus nigra (Τσιβλός) + + + + 12 Λιβάδι και ε οχικός υγρότο ος (3 χµ α ό Καλάβρυτα) + 13 Υ οβαθµισµένη µακία ( ρος Σ ήλαιο Λιµνών) + 14 Μακία (3 χµ α ό Τσιβλό) + 15 Παρα οτάµιο δάσος µε λατάνια (Ζαχλωρού) + + 16 Μακία και φρύγανα (400 µ. ριν τη Ζαχλωρού) + 17 Μικτές συστάδες φυλλοβόλων & κωνοφόρων (µετά τα Καλάβρυτα - 2η διασταύρωση για Αγ. Λαύρα) + 18 Πυκνή µακία (1 χµ. ριν την Κλειτορία) + 19 Αραιή µακία (Λυκούρια) + Σε αυτούς τους σταθµούς έχουν γίνει 4 ε οχικές δειγµατοληψίες: 1) η εαρινή (19-21/05/2003), 2) η θερινή (8-10/06/2003), 3) η φθινο ωρινή (18-19/10/2003), και 4) η χειµερινή (16-18/11/2003). Η εαρινή δειγµατοληψία ραγµατο οιήθηκε ρος το τέλος του Μαΐου 2003 λόγω του αρατεταµένου χειµώνα του 2003. Σε κάθε σταθµό γίνονταν οιοτική δειγµατοληψία, καταγραφή βλάστησης και 9

φυτοκάλυψης, και το οθετήθηκαν αγίδες σύλληψης θηλαστικών ( ολυ αγίδες θηλαστικών). είγµατα µεταφέρονταν στο εργαστήριο για αναγνώριση και εραιτέρω ε εξεργασία. Για την καταγραφή των εδαφόβιων ασ ονδύλων ε ιλέχθηκαν 11 σταθµοί δειγµατοληψίας. Οι 6 α ό αυτούς αντι ροσω εύουν αλ ικές και υ οαλ ικές δια λάσεις, βρίσκονται σε διαφορετικό υψόµετρο, έχουν διαφορετικό βαθµό φυτοκάλυψης και διαφορετική χλωριδική σύνθεση. Με αυτόν τον τρό ο καλύ τονται όλοι οι κυρίαρχοι τύ οι οικοτό ων και ενδιαιτηµάτων ου βρίσκονται άνω α ό το δασοόριο. Α ό τις υ όλοι ους 5 σταθµούς οι 3 αντι ροσω εύουν κωνοφόρα δάση (1 αµιγές δασός ελάτης, 1 αµιγές δάσος εύκης και 1 µικτό δάσος εύκης ελάτης) και οι άλλοι 2 δια λάσεις µακίας (διαφορετικού υψοµέτρου και βαθµού φυτικής κάλυψης). Για την καταγραφή των ασ ονδύλων του εδάφους γίνονταν οιοτική δειγµατοληψία, αλλά και το οθέτηση αγίδων αρεµβολής (pitfall traps). Σε κάθε σταθµό το οθετήθηκαν 10 αγίδες. Οι αγίδες το οθετήθηκαν µε τέτοιο τρό ο ώστε να καλύ τονται όλα τα διαθέσιµα µικρο εριβάλλοντα. Οι δειγµατοληψίες ήταν µηνιαίες. Οι αγίδες αντικαθίσταντο ανά µήνα µέχρι και το µήνα Οκτώβριο (κατό ιν η ρόσβαση δεν ήταν δυνατή λόγω χιονοκάλυψης) και το εριεχόµενο των αγίδων µεταφέρονταν στο εργαστήριο έτσι ώστε να ροσδιοριστούν και να καταγραφούν τα είδη των εδαφόβιων ασ ονδύλων. Παράλληλα µε την αλλαγή των αγίδων ραγµατο οιήθηκε χαρτογράφηση της βλάστησης καθώς και µετρήσεις της υγρασίας, του ph και του οργανικού εριεχοµένου του εδάφους, δηλαδή οικολογικών αραµέτρων ου ε ηρεάζουν την κατανοµή και την αφθονία των ειδών της εδαφο ανίδας. ΡΑΣΗ 2: Παρακολούθηση της ληθυσµιακής κατάστασης ειδών της ανίδας ου υ άρχουν στο όρος Χελµός και είναι σ άνια ή α ειλούνται σε Ευρω αϊκό ή Εθνικό ε ί εδο Η δράση αυτή αφορά στην αρακολούθηση (monitoring) ειδών ανίδας ου: 1) αναφέρονται στο Παράρτηµα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, 2) αρουσιάζουν ενδιαφέρον λόγω της εντο ισµένης ή οριακής κατανοµής τους στην εριοχή, είναι ενδηµικά της Ελλάδος ή το ικά ενδηµικά, ή γιατί τα ενδιαιτήµατά τους δέχονται α ειλές και εριορίζονται, 3) µ ορούν να α οτελέσουν αξιό ιστους δείκτες της κατάστασης της ανίδας στην εριοχή µελέτης λόγω του οικολογικού τους ρόλου, 4) µ ορούν να εφαρµοστούν για αυτά, στο χρονικό λαίσιο υλο οίησης του ρογράµµατος, αξιό ιστες και α οτελεσµατικές τεχνικές δειγµατοληψίας και αρακολούθησης, οι ο οίες µ ορούν να συνεχιστούν και α ό µη ειδικούς. Στο λαίσιο αυτής της δράσης: 1) εντο ίστηκαν, µέσω ροκαταρκτικών οιοτικών και ηµι οσοτικών δειγµατοληψιών, τα είδη αρακολούθησης και τα ενδιαιτήµατά τους, 2) ραγµατο οιήθηκαν οι ε οχικές και µηνιαίες δειγµατοληψίες αρακολούθησης 3) έγιναν εκτιµήσεις της σχετικής και α όλυτης αφθονίας των ζωικών οργανισµών καθώς και των χρονικών διακυµάνσεών τους. Η αρακολούθηση έγινε στους ίδιους σταθµούς, ό ου ραγµατο οιήθηκαν και οι οιοτικές δειγµατοληψίες καταγραφής καθώς και στις ίδιες ηµεροµηνίες (βλ. ράση 1). Για τα χερσαία 10

ασ όνδυλα ( λην των εδαφόβιων) και για τα σ ονδυλωτά γίνονταν οσοτική ή ηµι οσοτική δειγµατοληψία (µέθοδος σύλληψης ανά ροσ άθεια catch per effort) ή το οθέτηση αγίδων σύλληψης (για τα θηλαστικά). είγµατα µεταφέρονταν στο εργαστήριο για αναγνώριση, καταµέτρηση των ατόµων ανά είδος και εραιτέρω ε εξεργασία. Για την αρακολούθηση και εκτίµηση της αφθονίας των ασ ονδύλων του εδάφους το οθετήθηκαν αγίδες αρεµβολής (pitfall traps). Σε κάθε σταθµό το οθετήθηκαν 10 αγίδες. Οι αγίδες το οθετήθηκαν µε τέτοιο τρό ο ώστε να καλύ τονται όλα τα διαθέσιµα µικρο εριβάλλοντα. Οι δειγµατοληψίες ήταν µηνιαίες. Οι αγίδες αντικαθίσταντο ανά µήνα µέχρι και το µήνα Οκτώβριο (κατό ιν η ρόσβαση δεν ήταν δυνατή λόγω χιονοκάλυψης), και το εριεχόµενο των αγίδων µεταφέρονταν στο εργαστήριο έτσι ώστε να ροσδιοριστούν, να καταγραφούν και να καταµετρηθούν τα είδη, και ο αριθµός των ατόµων ανά είδος, των εδαφόβιων ασ ονδύλων. Παράλληλα, ραγµατο οιήθηκε χαρτογράφηση της βλάστησης, καθώς και µετρήσεις της υγρασίας, του ph και του οργανικού εριεχοµένου του εδάφους, δηλ. αραµέτρων ου ε ηρεάζουν την κατανοµή και την αφθονία των ειδών της εδαφο ανίδας. Έτσι καθίσταται δυνατή, εκτός α ό την καταγραφή των ειδών, η εκτίµηση της αφθονίας τους και η µηνιαία φαινολογία τους ΡΑΣΗ 3: Παραγωγή υλικού ενηµέρωσης και ευαισθητο οίησης του κοινού σχετικά µε τη ζωική οικιλότητα του Η δράση αυτή αφορά στην ε ιµέλεια και αραγωγή έντυ ου υλικού ενηµέρωσης (φυλλάδια, αφίσες) ου θα α ευθύνεται στο ευρύ κοινό και θα αρουσιάζει και θα ροβάλλει τα σηµαντικότερα στοιχεία της ζωικής οικιλότητας της εριοχής µελέτης, τις α ειλές ου αντιµετω ίζουν τα είδη αυτά και τα ενδιαιτήµατά τους, καθώς και α λές ροτάσεις για την ροστασία τους. Η δράση θα ροάγει το αίσθηµα υ ευθυνότητας και συµµετοχής σε θέµατα ροστασίας της βιο οικιλότητας. Στο λαίσιο εκ όνησης αυτής της δράσης έχει ολοκληρωθεί α ό την Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, σε συνεργασία µε την ερευνητική οµάδα: 1) η αραγωγή και η συγκέντρωση του ρωτότυ ου φωτογραφικού υλικού, 2) η συγγραφή των συνοδευτικών κειµένων, 3) ο σχεδιασµός του φυλλαδίου και της αφίσας. Ε ίσης, στο λαίσιο του εορτασµού της Ηµέρας Περιβάλλοντος (5 Ιουνίου 2003), έγινε η αραγωγή όστερ αρουσίασης του ρογράµµατος. Προβλέ εται η εκτύ ωση 1000 αφισών και 1000 ενηµερωτικών φυλλαδίων. Το µεγαλύτερο µέρος των αφισών αυτών θα διανεµηθούν σε σχολεία της εριοχής του Χελµού και οι υ όλοι ες θα ε ικολληθούν σε κατάλληλα σηµεία της εριοχής ( ηµαρχεία, Κέντρα Ενηµέρωσης, κ.λ..). 11

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ & ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στη συνέχεια αρουσιάζονται αναλυτικά τα α οτελέσµατα του ρογράµµατος ανά ράση. ΡΑΣΗ 1: Καταγραφή και α οτύ ωση της ανιδικής οικιλότητας στο όρος Χελµός Στο λαίσιο της 1 ης ράσης έχουν αναγνωριστεί οι ζωικοί οργανισµοί ου αρατηρήθηκαν ή συλλέχθηκαν, στην λειονότητά τους σε ε ί εδο είδους, και έχουν συνταχθεί ανά ταξινοµική οµάδα οι αντίστοιχοι κατάλογοι αρουσίας-α ουσίας των ειδών σε κάθε σταθµό δειγµατοληψίας. Ακολουθούν, για κάθε ταξινοµική οµάδα, οι αναλυτικοί ίνακες αρουσίας - α ουσίας των ειδών ανά σταθµό δειγµατοληψίας και τύ ο ενδιαιτήµατος (δεν αρουσιάζονται α οτελέσµατα σε σταθµούς ό ου έγινε δειγµατοληψία αλλά δεν βρέθηκαν ζωικοί οργανισµοί). Ε ίσης, στους ίδιους ίνακες αρουσιάζεται και η σχετική αφθονία των ειδών ανά σταθµό δειγµατοληψίας µε βάση την κλίµακα ACFOR, ό ου Α = abundant (άφθονο), C = common (κοινό), F = frequent (συχνό), Ο = occasional ( εριστασιακό), R = rare (σ άνιο). Οι εκτιµήσεις της σχετικής αφθονίας θα συζητηθούν ιο αναλυτικά στο λαίσιο αρουσίασης των α οτελεσµάτων της 2 ης ράσης του ρογράµµατος («Παρακολούθηση της ληθυσµιακής κατάστασης ειδών της ανίδας ου υ άρχουν στο όρος Χελµός και είναι σ άνια ή α ειλούνται σε Ευρω αϊκό ή Εθνικό ε ί εδο»). Ε ίσης στον Πίνακα Α του Παραρτήµατος αρουσιάζονται τα είδη ανίδας ου έχουν αναφερθεί για την εριοχή µελέτης στο λαίσιο της ΕΠΜ. Χερσαία Μαλάκια Στην εριοχή µελέτης βρέθηκαν 18 είδη Χερσαίων Μαλακίων. Η λειονότητα των ειδών έχει εριορισµένη κατανοµή στην εριοχή µελέτης, δηλ. βρέθηκαν σε έναν ή λίγους σταθµούς δειγµατοληψίας. Ωστόσο, υ άρχουν είδη ου αρουσιάζουν σχετικά ευρεία κατανοµή στην εριοχή µελέτης,.χ. Condringtonia acarnanica, Deroceras panormitanum. Τρία είδη Χερσαίων Μαλακίων (Albinaria arcadica, Albinaria broemei, Condringtonia acarnanica) είναι ενδηµικά της Ελλάδας. Α ό αυτά ένα είδος είναι ενδηµικό της Πελο οννήσου (Albinaria arcadica), και ένα είδος (Albinaria broemei) είναι ενδηµικό του Χελµού. Οι ιο λούσιοι σταθµοί δειγµατοληψίας σε αριθµό ειδών Χερσαίων Μαλακίων ήταν οι: Ζ: Παρα οτάµιο δασικό ενδιαίτηµα κωνοφόρων (Ποτάµι Σόλο) - 6 είδη, Κ: Παραλίµνιο ενδιαίτηµα φυλλοβόλων & κωνοφόρων Pinus nigra (Τσιβλός) 6 είδη, και Α: Ορεινό λιβάδι µε υ οβαθµισµένη µακία βλάστηση (500 µ ριν το Αγρίδι) 5 είδη. Ωστόσο, αθροιστικά οι σταθµοί των ανοδασικών ή αλ ικών ενδιαιτηµάτων εµφανίζουν αυξηµένη οικιλότητα ειδών. Το αρα άνω ρότυ ο της χωρικής κατανοµής της οικιλότητας των Χερσαίων Μαλακίων υ οδεικνύει ότι η οικιλότητα των Χερσαίων Μαλακίων εξαρτάται α ό την ετερογένεια των 12

ενδιαιτηµάτων στην εριοχή µελέτης. Ε ι λέον, είναι σαφές ως η διατήρηση της ρέ ει να λαµβάνει υ όψιν αυτήν την ετερογένεια. Πίνακας 2. Πίνακας αρουσίας - α ουσίας των ειδών των Χερσαίων Μαλακίων ανά σταθµό δειγµατοληψίας και τύ ο ενδιαιτήµατος και η σχετική αφθονία των ειδών ανά σταθµό δειγµατοληψίας µε βάση την κλίµακα ACFOR, ό ου Α = abundant (άφθονο), C = common (κοινό), F = frequent (συχνό), Ο = occasional ( εριστασιακό), R = rare (σ άνιο). A/A Α Β Γ Ε ΣΤ Ζ Η Θ Ι Κ 1 Albinaria arcadica +C +C 2 Albinaria broemei +C +C 3 Cernuella virgata +R +R 4 Chilostoma sphaeriostoma +R 5 Condringtonia acarnanica +C +C +C +O +O 6 Deroceras panormitanum +O +O +O +O +O 7 Helicigona sp. +R 8 Helix figulina +O 9 Limax sp. +O +O +O 10 Lindholmiola lens +O +O +O 11 Mastus sp. +R 12 Monacha cartusiana +R 13 Oxychilus ionicus +R 14 Oxychilus sp.2 +R 15 Pomatias elegans +O 16 Tandonia sowerbyi +O 17 Truncatellina rothi +R 18 Vitrina sp. +R ΣΤΑΘΜΟΙ: Α. Ορεινό λιβάδι µε υ οβαθµισµένη µακία βλάστηση (500 µ ριν το Αγρίδι), Β. Ορεινό λιβάδι και ελατοδάσος Abies cephalonica (1-2 χµ α ό το Χιονοδροµικό Κέντρο Καλαβρύτων), Γ. Αλ ικά ανοδασικά ενδιαιτήµατα (Χιονοδροµικό Κέντρο Καλαβρύτων),. Αλ ικά ανοδασικά ενδιαιτήµατα (Καταφύγιο Χελµού), E. Αλ ικά ενδιαιτήµατα (Βρύση - κάτω α ό το Καταφύγιο Χελµού), ΣΤ. άσος κωνοφόρων Pinus nigra (Βρύση Γκόλφως - 3 χµ. α ό Σόλο), Ζ. Παρα οτάµιο δασικό ενδιαίτηµα κωνοφόρων (Ποτάµι Σόλο), Η. Μακία (3 χµ α ό Καλάβρυτα ρος Χιονοδροµικό), Θ. 6 χµ α ό Χιονοδροµικό ρος Ζαρούχλα, Ι. άσος κωνοφόρων Pinus nigra & Abies cephalonica και αρα οτάµιο ενδιαίτηµα λατάνων (1 χµ α ό Ζαρούχλα ρος Φενεό), Κ. Παραλίµνιο ενδιαίτηµα φυλλοβόλων, κωνοφόρων Pinus nigra & µακίας (Τσιβλός). Κολεό τερα Στην εριοχή µελέτης βρέθηκαν 64 είδη Κολεο τέρων. 51 είδη ανήκουν στην οικογένεια Carabidae και 13 είδη στην οικογένεια Tenebrionidae (Αναστασίου, υ ό ετοιµασία). Στον ίνακα ου ακολουθεί αρουσιάζονται τα είδη των Κολεο τέρων της εριοχής µελέτης ανά τύ ο ενδιαιτήµατος. 13

Αν, και η λειονότητα των ειδών των κολεο τέρων υ άρχει σε ερισσότερους α ό έναν τύ ους ενδιαιτηµάτων, ορισµένα είδη εριορίζονται σε συγκεκριµένα ενδιαιτήµατα. Πίνακας 3. Πίνακας αρουσίας - α ουσίας των ειδών των Κολεο τέρων ανά τύ ο ενδιαιτήµατος. ΣΤΑΘΜΟΙ: Α. Αλ ικά ανοδασικά ενδιαιτήµατα, Β. Ελατοδάσος (Abies cephalonica), Γ. Μεικτό δάσος κωνοφόρων (Abies cephalonica & Pinus nigra),. Ενδιαιτήµατα µακίας Α Β Γ Α/Α Οικογένεια CARABIDAE 1 Calosoma inquisitor + + 2 Calosoma sycophanta + 3 Carabus convexus + + + + 4 Carabus graecus + 5 Carabus preslii + + + + 6 Carabus merlini + + 7 Carabus coriaceus + + + + 8 Leistus spinibarbis + + 9 Leistus magnicollis + + + 10 Leistus parvicollis + 11 Leistus rufomarginatus + + + 12 Notiophilus interstitialis + 13 Notiophilus rufipes + + + 14 Trechus quadristriatus + 15 Platyderus graecus + + 16 Calathus cinctus + 17 Calathus corax + + + + 18 Laemostenus peloponnesiacus + + 19 Laemostenus cimmerius + + 20 Platysma nigrum + 21 Tapinopterus imperialis + 22 Tapinopterus duponcheli + 23 Tapinopterus filigranus + 24 Myas chalybaeus + + + 25 Molops spartanus + + + 26 Zabrus graecus + 27 Zabrus tumidus + 28 Amara aenea + 29 Amara lusida + 30 Amara krueperi + 31 Odontocarus robustus + 32 Dixus obscurus + 33 Pachycarus cyaneus + 34 Acinopus baudii + 35 Ophonus azureus + 14

36 Ophonus cribricollis + 37 Ophonus krueperi + + 38 Ophonus taygetanus + + + 39 Harpalus atratus + 40 Harpalus sulphuripes + + + 41 Harpalus honestus + + 42 Harpalus cupreus + 43 Licinus oertzeni + 44 Cymindis axillaris + + + 45 Cymindis lineata + + 46 Cymindis sinuata + 47 Cymindis corax + 48 Cymindis miliaris + 49 Microlestes luctuosus + + + + 50 Aptinus lugubris + + + + 51 Brachinus brevicollis + Οικογένεια TENEBRIONIDAE 1 Blaps abbreviata + 2 Calyptosis caraboides + 3 Colpotus pectoralis pectoralis + + 4 Dendarus messenius + 5 Dendarus plicatulus + 6 Gnaptor spinimanus + + + 7 Idastraniella taygetanus + 8 Laena sp A + + 9 Laena sp C + 10 Opatrum verrucosum + + 11 Pedinus affinis reitteri + 12 Pedinus subdepressus + 13 Probaticus sp. B + + 15

Λε ιδό τερα Η ανίδα των Λε ιδο τέρων του Χελµού έχει µελετηθεί ολύ ικανο οιητικά µέχρι σήµερα (για συνο τική ε ισκό ηση βλ. Leestmans & Arheilger, 1987, 1988). Στον ε όµενο ίνακα ( ίν. 4) αρατίθενται τα είδη των υ εροικογενειών Hesperioidea και Papilionoidea (των αραδοσιακά ονοµαζόµενων Ρο αλοκέρων ή Μακρολε ιδο τέρων) ου έχουν αναφερθεί (Gozmany, in press). Hesperiidae Thymelicus sylvestris Thymelicus lineola Thymelicus acteon Hesperia comma Ochlodes venatus Gegenes nostrodamus Erynnis tages Erynnis merloyi Carcharodus alceae Carcharodus lavatherae Carcharodus orientalis Carcharodus flocciferus Spialia sertonius Spialia phlomidis Syrichtus proto Pyrgus melvae Pyrgus sidea Pyrgus armonicanus Pyrgus alveus Pyrgus serratulae Pyrgus fritillaries Papilionidae Parnassius apollo Parnassius mnemosyne Zerynthia polyxena Papilio machaon Papilio alexanor Iphiclides podehrius Pieridae Leptidea sinapis Leptidea morsei Colias aurorina Colias crocea Colias caucasica Colias alfacariensis Gonepteryx rhamni Gonepteryx farinose Gonepteryx Cleopatra Aporia crataegi Pieris brassiacae Pieris krueperi Pieris napi Pieris pseudorapae balcana Pontia daplidice Euchloe ausonia Elphinstonia charlonia Lycaenidae Callophrys rubi Quercusia quercus Satyrium acaciae Satyrium ilicis Fixsenia spini Lycaena phlaeas Lycaena ottomanus Lycaena tityrus Lycaena alciphron Lycaena thetis Lycaena hippothoe leonhardi Syntarucus pirithous Cupido minimus Cupido osiris Everes argiades Celastrina argiolus Pseudophilotes baton schiffermuelleri Pseudophilotes bavius Glaucopsyche alexis Turanama panagaea Maculinea arion Iolana iolas Plebejus sephirus Plebejus argus Lycaeides balcanica Aricia agestis Aricia macedonica Aricia anteros Kretania eurypilus Eumedonia eumedon Cyaniris semiargus Cyaniris helena Agrodiaetus iphigenia Agrodiaetus ripartii pelopi Agrodiaetus admetus Agrodiaetus aroaniensis Agrodiaetus escheri dalmaticus Agrodiaetus amanda Agrodiaetus thersites Neolysandra coelestina hera Plebicula dorylas Lysandra coridon Lysandra bellargus Meleageria dafnis Polyommatus icarus Nymphalidae Limenitis reducta Limenitis camilla Neptis rivularis Nymphalis polychloros Nymphalis xanthomelas Nymphalis antiopa Vanessa atalanta Cynthia cardui Aglais utricae Polygonia egea Polygonia c-album Argynnis paphia Pandoriana pandora Mesoacidalia aglaja Fabriciana adippe Issoria lathonia Brenthis daphne Brenthis graeca Clossiana euphosyne Melitaea cinxia Melitaea phoebe Melitaea didyma Melitaea trivia Satyridae Melanargia larissa Hipparchia fagi Hipparchia syriaca Hipparchia volgensis delattini Hipparchia aristaeus senthes Hipparchia statilinus Hipparchia fatua Chazara briseis Pseudochazara graeca Pseudochazara anthelea Satyrus ferula Brintesia circe Arethusana arethusa Maniola jurtina Hyponephele lycaon Hyponephele lupinus rhamnusia Pyronia tithonus Pyronia cecilia Coenonympha pamphilus Pararge aegeria tircis Lasiommata magera Lasiommata maera Kirinia roxelana Libytheidae Libythea celtis 16

Ο ε όµενος ίνακας αναφέρει τα είδη ου αρατηρήθηκαν κατά τις δειγµατοληψίες καθώς και τα ενδιαιτήµατά τους. Πίνακας 5. Πίνακας αρουσίας - α ουσίας των ειδών των Ρο αλοκέρων Λε ιδο τέρων ανά τύ ο ενδιαιτήµατος. ΣΤΑΘΜΟΙ: Α. Αλ ικά ανοδασικά ενδιαιτήµατα, Β. Ελατοδάσος (Abies cephalonica), Γ. Μεικτό δάσος κωνοφόρων (Abies cephalonica & Pinus nigra),. Ενδιαιτήµατα µακίας Α Β Γ Papilionidae Parnassius mnemosyne athene + Pieridae Pieris brassicae + Pieris mannii + Pieris ergane + Pieris napi + Colias crocea + + + + Leptidea duponcheli + Nymphalidae Cynthia cardui + Argynnis paphia + Satyridae Chazara briseis + Coenonympha pamphilus + Lasiommata megera + Pararge aegeria + Pararge sp. + Melanargia larissa + + Maniola jurtina + Lycaenidae Agrodiaetus ripartii + Iolana iolas + Lycaeides argyrognomon + Pyrgus sp. + Aricia agestis + Lysandra coridon + + Α ό τον ίνακα είναι εµφανές ότι η εριοχές µε το µεγαλύτερο αριθµό ειδών είναι τα ενδιαιτήµατα µακίας. Ε ίσης το ιο κοινό είδος είναι το Colias crocea το ο οίο βρέθηκε σε όλες τις εριοχές. Αµφίβια Στην εριοχή µελέτης βρέθηκαν 7 είδη Αµφιβίων. Ιδιαίτερη αναφορά χρήζει η συµ άτρια, και εριορισµένη γεωγραφικά, αρουσία των δύο ειδών του γένους Triturus (Triturus alpestris & Triturus vulgaris). Το Triturus alpestris έχει στο Χελµό τη νοτιότερη εµφάνιση του στο χώρο της Ευρώ ης. 17

Οι ιο λούσιος σταθµός δειγµατοληψίας σε αριθµό ειδών Αµφιβίων ήταν ο Ε: Λιβάδι και ε οχικός υγρότο ος (3 χµ α ό Καλάβρυτα) 5 είδη. Όλοι οι υ όλοι οι σταθµοί αρουσίασαν χαµηλότερα, αλλά όχι αµελητέα, ε ί εδα οικιλότητας (2-3 είδη). Η αυξηµένη οικιλότητα στο σταθµό Ε µ ορεί να α οδοθεί στο γεγονός της οικολογικής ετερογένειάς του καθώς α οτελεί όριο συνάντησης (οικοτόνος) διαφορετικών τύ ων ενδιαιτηµάτων (λιβάδι, υγρότο ος, δάσος φυλλοβόλων και κωνοφόρων) ου είναι ευνοϊκά για τη διαβίωση των αµφιβίων. Ε ίσης, όσον αφορά το ρότυ ο κατανοµής των αµφιβίων στους υ όλοι ους σταθµούς δειγµατοληψίας ρέ ει να ε ισηµανθεί ότι ο καθένας α ό αυτούς συµβάλλει, εν µέρει, και µε ένα διαφορετικό είδος στη συνολική οικιλότητα, γεγονός ου ενισχύει την ά οψη ότι η οικιλότητα των αµφιβίων στο Χελµό ε ηρεάζεται α ό τη γεωγραφική διασ ορά και ετερογένεια των ευνοϊκών ενδιαιτηµάτων. Πίνακας 6. Πίνακας αρουσίας - α ουσίας των ειδών των Αµφιβίων ανά σταθµό δειγµατοληψίας και τύ ο ενδιαιτήµατος και η σχετική αφθονία των ειδών ανά σταθµό δειγµατοληψίας µε βάση την κλίµακα ACFOR, ό ου Α = abundant (άφθονο), C = common (κοινό), F = frequent (συχνό), Ο = occasional ( εριστασιακό), R = rare (σ άνιο). Α/Α Α Β Γ Ε 1 Bufo viridis +O +O 2 Hyla arborea +F 3 Rana balcanica +A 4 Rana graeca +C +C +O +F 5 Triturus alpestris +F 6 Triturus vulgaris +F 7 Salamandra salamandra +O +F +O ΣΤΑΘΜΟΙ: Α. Παρα οτάµιο δασικό ενδιαίτηµα κωνοφόρων (Ποτάµι Σόλο), Β. άσος κωνοφόρων Pinus nigra & Abies cephalonica και αρα οτάµιο ενδιαίτηµα λατάνων (1 χµ α ό Ζαρούχλα ρος Φενεό), Γ. άσος κωνοφόρων Pinus nigra (Βρύση Γκόλφως - 3 χµ. α ό Σόλο),. Παραλίµνιο ενδιαίτηµα φυλλοβόλων, κωνοφόρων Pinus nigra & µακίας (Τσιβλός), Ε. Λιβάδι και ε οχικός υγρότο ος (3 χµ α ό Καλάβρυτα) Ερ ετά Στην εριοχή µελέτης βρέθηκαν 9 είδη Ερ ετών. Η λειονότητα των ειδών έχει εριορισµένη κατανοµή στην εριοχή µελέτης, δηλ. βρέθηκαν σε έναν ή λίγους σταθµούς δειγµατοληψίας, µε εξαίρεση την Podarcis muralis. ύο είδη ερ ετών (Algyroides moreoticus, Podarcis peloponnesiaca) είναι ενδηµικά της Ελλάδας, εκ των ο οίων ένα (Podarcis peloponnesiaca) είναι ενδηµικό της Πελο οννήσου. Οι ιο λούσιος σταθµός δειγµατοληψίας σε αριθµό ειδών Ερ ετών ήταν ο Θ: Παραλίµνιο ενδιαίτηµα φυλλοβόλων, κωνοφόρων Pinus nigra & µακίας (Τσιβλός) 5 είδη. Όλοι οι υ όλοι οι σταθµοί αρουσίασαν χαµηλότερα ε ί εδα οικιλότητας (1-3 είδη). Η αυξηµένη οικιλότητα στο σταθµό Θ 18

µ ορεί να α οδοθεί στο γεγονός της οικολογικής ετερογένειάς του καθώς α οτελεί όριο συνάντησης (οικοτόνος) διαφορετικών τύ ων ενδιαιτηµάτων (λιβάδι, υγρότο ος, δάσος φυλλοβόλων και κωνοφόρων και διά λαση µακίας) ου είναι ευνοϊκά για τη διαβίωση των ερ ετών. Ε ίσης, όσον αφορά τη µειωµένη οικιλότητα σε αριθµό ερ ετών στους υ όλοι ους σταθµούς δειγµατοληψίας αυτή ενδεχοµένως ρέ ει να α οδοθεί: 1) σε ροβλήµατα της δειγµατολη τικής µεθόδου, καθώς α ό την ευρύτερη εριοχή αναφέρεται στη βιβλιογραφία σηµαντικά µεγαλύτερος αριθµός ειδών ερ ετών (κυρίως φιδιών), καθώς και 2) στην ερισσότερο κρυ τική συµ εριφορά κά οιων ειδών. Πίνακας 7. Πίνακας αρουσίας - α ουσίας των ειδών των Ερ ετών ανά σταθµό δειγµατοληψίας και τύ ο ενδιαιτήµατος και η σχετική αφθονία των ειδών ανά σταθµό δειγµατοληψίας µε βάση την κλίµακα ACFOR, ό ου Α = abundant (άφθονο), C = common (κοινό), F = frequent (συχνό), Ο = occasional ( εριστασιακό), R = rare (σ άνιο). Α Β Γ Ε ΣΤ Ζ Η Θ Ι 1 Algyroides moreoticus +O 2 Anguis fragilis +R 3 Mauremys caspica +O 4 Cyrtopodium kotschyi +C 5 Lacerta trillineata +F +C 6 Natrix natrix +F 7 Podarcis muralis +C +F +F +C +C +F +C 8 Podarcis peloponnesiaca +F +F +F 9 Podarcis taurica +O ΣΤΑΘΜΟΙ: Α. Μακία ( άνω α ό Καλάβρυτα), Β. Υ οβαθµισµένη µακία ( ρος Σ ήλαιο Λιµνών), Γ. Αλ ικά ανοδασικά ενδιαιτήµατα (Χιονοδροµικό Καλαβρύτων Ορο έδιο),. Αλ ικά ανοδασικά ενδιαιτήµατα (Καταφύγιο Χελµού), Ε. Παρα οτάµιο δασικό ενδιαίτηµα κωνοφόρων (Ποτάµι Σόλο), ΣΤ. άσος κωνοφόρων Pinus nigra & Abies cephalonica και αρα οτάµιο ενδιαίτηµα λατάνων (1 χµ α ό Ζαρούχλα ρος Φενεό), Ζ. άσος κωνοφόρων Pinus nigra (Βρύση Γκόλφως - 3 χµ. α ό Σόλο), Η. Μακία (3 χµ α ό Τσιβλό), Θ. Παραλίµνιο ενδιαίτηµα φυλλοβόλων, κωνοφόρων Pinus nigra & µακίας (Τσιβλός), Ι. Παρα οτάµιο δάσος µε λατάνια (Ζαχλωρού) Θηλαστικά Στην εριοχή µελέτης δια ιστώθηκε η αρουσία 8 ειδών Θηλαστικών. Τα είδη θηλαστικών ου καταγράφηκαν στους σταθµούς δειγµατοληψίας ήταν τα αναµενόµενα, τόσο µε βάση τα οικολογικά χαρακτηριστικά των σταθµών αυτών (συγκεκριµένοι τύ οι οικοτό ων), όσο και µε βάση ροηγούµενες καταγραφές. Το είδος Meles meles ήταν το ερισσότερο κοινό θηλαστικό αφού η αρουσία του ε ιβεβαιώθηκε σε έντε α ό τους εννιά σταθµούς δειγµατοληψίας. Ε ίσης ευρεία κατανοµή εµφάνισε 19

και το υ όγειο θηλαστικό Microtus thomasi, το ο οίο αρατηρήθηκε σε ενδιαιτήµατα αλ ικών λιβαδιών. Σε δύο α ό αυτά τα αλ ικά λιβάδια βρέθηκε ε ι λέον και ο ασ άλακας του γένους Talpa σε εύρωστους ληθυσµούς (µε βάση τους αριθµούς των χωµατοσωρών τους). Αρκετά κοινή αναµενόταν η αρουσία της αλε ούς (Vulpes vulpes) και του κουναβιού (Martes foina), τα ο οία όµως και δεν έγινε δυνατόν να καταγραφούν σε ερισσότερους α ό δύο και έναν σταθµούς δειγµατοληψίας, αντίστοιχα. Το ίδιο ισχύει και για το σκαντζόχοιρο (Erinaceus concolor) αλλά και τα τρωκτικά του γένους Apodemus. Για τα τρωκτικά αυτά καθώς και για άλλα µικροθηλαστικά,.χ. µυγαλές των γενών Crocidura και Suncus, η ροσ άθεια αγίδευσης δεν α έδωσε τα αναµενόµενα α οτελέσµατα. Η µικρότερη του αναµενόµενου αρουσία της αλε ούς και του κουναβιού ιθανόν οφείλεται ενδεχοµένως στη νυκτόβια διαβίωση τους και στην όχληση α ό τις ανθρώ ινες δραστηριότητες. Τα µικρότερα θηλαστικά - οντικοί και µυγαλές τα ο οία αναµένονταν αλλά ε ίσης δεν βρέθηκαν ή βρέθηκαν σε ολύ λίγες εριοχές και σε µικρότερους αριθµούς - ιθανόν υ άρχουν σε εντο ισµένες εριοχές ου εξασφαλίζουν τις καταλληλότερες οικολογικές συνθήκες,.χ. µεγαλύτερη ε άρκεια τροφής, θέσεις φωλιάσµατος, µικρότερη θήρευση, κ.ά. Πίνακας 8. Πίνακας αρουσίας - α ουσίας των ειδών των Θηλαστικών ανά σταθµό δειγµατοληψίας και τύ ο ενδιαιτήµατος και η σχετική αφθονία των ειδών ανά σταθµό δειγµατοληψίας µε βάση την κλίµακα ACFOR, ό ου Α = abundant (άφθονο), C = common (κοινό), F = frequent (συχνό), Ο = occasional ( εριστασιακό), R = rare (σ άνιο). Α/Α Α Β Γ Ε ΣΤ Ζ Η Θ 1 Apodemus flavicollis +C 2 Apodemus sp. +F 3 Erinaceus concolor +O 4 Martes foina +F 5 Meles meles +O +O +O +O +O 6 Microtus thomasi +A +A +A +A 7 Talpa sp. +F +F 8 Vulpes vulpes +O +O ΣΤΑΘΜΟΙ: Α. Μακία και φρύγανα (400 µ. ριν τη Ζαχλωρού), Β. Μικτές συστάδες φυλλοβόλων & κωνοφόρων (µετά τα Καλάβρυτα - 2 η διασταύρωση για Αγ. Λαύρα), Γ. Πυκνή µακία (1 χµ. ριν την Κλειτορία),. Αραιή µακία (Λυκούρια), Ε. Μικτές συστάδες φυλλοβόλων, εύκων Pinus nigra & υκνής µακίας (Λίµνη Τσιβλού), ΣΤ. Ορεινό λιβάδι (500 µ ριν το Αγρίδι), Ζ. Χιονοδροµικό, Η. Ορεινό λιβάδι (1-2 χµ α ό το Χιονοδροµικό ρος Καλάβρυτα), Θ. Παρα οτάµιο δάσος µε λατάνια (Ζαχλωρού) 20

ΡΑΣΗ 2: Παρακολούθηση της ληθυσµιακής κατάστασης ειδών της ανίδας ου υ άρχουν στο όρος Χελµός και είναι σ άνια ή α ειλούνται σε Ευρω αϊκό ή Εθνικό ε ί εδο Ό ως αναφέρθηκε και στο λαίσιο αρουσίασης των α οτελεσµάτων της 1 ης ράσης («Καταγραφή και α οτύ ωση της ανιδικής οικιλότητας στο όρος Χελµός») στους αναλυτικούς, για κάθε ταξινοµική οµάδα, ίνακες αρουσίας - α ουσίας των ειδών ανά σταθµό δειγµατοληψίας και τύ ο ενδιαιτήµατος αρουσιάζεται και η σχετική αφθονία των ειδών ανά σταθµό δειγµατοληψίας µε βάση την κλίµακα ACFOR, ό ου Α = abundant (άφθονο), C = common (κοινό), F = frequent (συχνό), Ο = occasional ( εριστασιακό), R = rare (σ άνιο). Πρέ ει να τονιστεί ότι οι αρα άνω εκτιµήσεις της σχετικής αφθονίας είναι ενδεικτικές καθώς ε ηρεάζονται α ό: 1) τη µέθοδο δειγµατοληψίας (.χ. συχνότητα και διάρκεια δειγµατοληψιών), 2) τις συνθήκες υ ό τις ο οίες αυτές έγιναν (.χ. κλιµατικές συνθήκες), 3) την κινητικότητα των οργανισµών (.χ. κρυ τικοί ή µη οργανισµοί, ηµερόβιοι ή νυκτόβιοι). Ωστόσο, οι εν λόγω εκτιµήσεις της σχετικής αφθονίας α οτελούν χρήσιµη αφετηρία τόσο για την αξιολόγηση της ληθυσµιακής κατάστασης των ζωικών οργανισµών και της ε ίδρασης των βιοτικών και αβιοτικών αραγόντων, όσο και για το σχεδιασµό και την οργάνωση συστήµατος βιο αρακολούθησης στην εριοχή µελέτης. Χερσαία Μαλάκια Η λειονότητα των ειδών των Χερσαίων Μαλακίων στην εριοχή µελέτης εµφανίζει εριστασιακή σχετική αφθονία (Ο) ή είναι σ άνια (R) (Πίνακας 2). Σε µεγάλο βαθµό αυτό είναι αναµενόµενο, καθώς εµφανίζονται σε τυ ικώς µη ευνοϊκά ενδιαιτήµατα (όξινο υ όστρωµα) για τα χερσαία µαλάκια. Ε ίσης, δεν ρέ ει να α οκλειστεί η ιθανότητα να υ άρχει σε κά οιες ερι τώσεις υ οεκτίµηση της αφθονίας τους λόγω της δειγµατολη τικής µεθόδου ου ακολουθήθηκε. Ωστόσο, υ άρχουν είδη ου α ό ά οψη σχετικής αφθονίας είναι κοινά (F) σε συγκεκριµένους σταθµούς δειγµατοληψίας και ενδιαιτήµατα, ό ως τα βραχόβια είδη (και µάλιστα ενδηµικά είδη) Condringtonia acarnanica, Albinaria arcadica και Albinaria broemei. Το γεγονός αυτό µ ορεί να α οδοθεί στην αρουσία ευνοϊκών ενδιαιτηµάτων (ασβεστολιθικοί βράχοι µε µεγάλη υκνότητα καταφυγίων σχισµών), στη σχετική α ουσία ανταγωνισµού µε άλλα είδη, στην ανθεκτικότητα των ειδών αυτών σε ακραίες συνθήκες, καθώς και στην εν γένει βιολογία τους και δυναµική των ληθυσµών τους. Κολεό τερα Η σχετική αφθονία των ελο οννησιακών ενδηµικών ειδών και υ οειδών και των ειδών της οδηγίας 92/43 φαίνεται στον ε όµενο ίνακα (Αναστασίου, υ ό ετοιµασία). Μόνο τρία α ό αυτά τα είδη είναι κοινά. 21

Πίνακας 9. Είδη και υ οείδη ενδηµικά της Πελο οννήσου, και είδη της οδηγίας 92/43. Ενδιαίτηµα και αφθονία µε βάση την κλίµακα ACFOR. Είδος ή υ οείδος Ενδιαίτηµα Αφθονία Carabidae (ενδηµικά Πελο οννήσου) Carabus (Chaetocarabus) merlini µικτό κωνοφόρο δάσος µακία Σ άνιο Procerus duponcheli αλ ικά Σ άνιο Laemostenus (Actenipus) peloponnesiacus αλ ικά µικτό κωνοφόρο δάσος Περιστασιακό Tapinopterus (Tapinopterus) imperialis µικτό κωνοφόρο δάσος Σ άνιο Molops spartanus αλ ικά ελατοδάσος µικτό κωνοφόρο δάσος Κοινό Ophonus (Brachyophonus) krueperi αλ ικά µακία Περιστασιακό Ophonus (Penthophonus) taygetanus ελατοδάσος µικτό κωνοφόρο δάσος φυλλοβόλο δάσος - µακία Σ άνιο Licinus oertzeni µικτό κωνοφόρο δάσος Συχνό Cymindis (Cymindis) corax αλ ικά Κοινό Aptinus lugubris Tenebrionidae (ενδηµικά Πελο οννήσου) αλ ικά ελατοδάσος µικτό κωνοφόρο δάσος µακία Κοινό Pedinus affinis reitteri αλ ικά Περιστασιακό Είδη οδηγίας Morimus funereus δάση κωνοφόρων Σ άνιο Cerambyx cerdo δάση κωνοφόρων Σ άνιο Lucanus cervus δάση κωνοφόρων Σ άνιο Αµφίβια Η σχετική αφθονία των ληθυσµών των αµφιβίων στην εριοχή µελέτης βρίσκεται σε ικανο οιητικά ε ί εδα (Πίνακας 4). Τα ερισσότερα είδη εµφανίζονται να είναι είτε συχνά (F), είτε 22

κοινά (C) στους δειγµατολη τικούς σταθµούς ό ου εντο ίστηκαν. Το γεγονός αυτό είναι αναµενόµενο καθώς τα διαθέσιµα ευνοϊκά ενδιαιτήµατα για τα αµφίβια είναι λίγα και έτσι αυτά συγκεντρώνουν και συντηρούν ικανο οιητικούς ληθυσµούς. Ωστόσο, το γεγονός ότι: 1) τα ευνοϊκά ενδιαιτήµατα για τα αµφίβια τείνουν σταδιακά να εριορίζονται ή να εξαφανίζονται, 2) τα ενδιαιτήµατα αυτά είναι γεωγραφικά α οµακρυσµένα µεταξύ τους, και 3) ένας σταθµός (Ε: Λιβάδι και ε οχικός υγρότο ος (3 χµ α ό Καλάβρυτα) συγκεντρώνει 5 α ό τα 7 είδη αµφιβίων της εριοχής, θέτει σε ρώτη ροτεραιότητα την ανάγκη διατήρησής των ενα οµεινάντων ευνοϊκών υγροτο ικών ενδιαιτηµάτων. Τυχόν ε ι λέον συρρίκνωσή τους θα έχει ως α οτέλεσµα την α ότοµη εξαφάνιση των αρατηρούµενων εύρωστων ληθυσµών των αµφιβίων. Ιδιαίτερη δε σηµασία ρέ ει να δοθεί στη διατήρηση του ληθυσµού του Triturus alpestris καθώς στο Χελµό, και σε ένα µόνο σταθµό (τον Ε) έχει τη νοτιότερη εµφάνιση του στο χώρο της Ευρώ ης. Ερ ετά Η λειονότητα των ειδών των ερ ετών ου εντο ίστηκαν στην εριοχή µελέτης εµφανίζουν ικανο οιητικές ληθυσµιακές υκνότητες (Πίνακας 5). Ωστόσο, υ άρχουν είδη ου η σχετική τους αφθονία είναι χαµηλή (Ο), ό ως το ενδηµικό είδος Algyroides moreoticus, η Podarcis taurica, και η νεροχελώνα Mauremys caspica. Ε ίσης, το γεγονός ότι αρκετά αναµενόµενα είδη ερ ετών δεν βρέθηκαν στους σταθµούς δειγµατοληψίας, υ οδεικνύει ενδεχοµένως ότι οι ληθυσµιακές υκνότητες των εν λόγω ειδών είναι χαµηλές. Ωστόσο, ό ως έχει ήδη αναφερθεί στο λαίσιο των α οτελεσµάτων της 1ης ράσης αυτό µ ορεί να οφείλεται σε αδυναµίες της δειγµατολη τικής µεθόδου και τη σχετικά κρυ τική συµ εριφορά αυτών των ειδών - φιδιών κυρίως). Ωστόσο, δεν φαίνεται τα είδη των ερ ετών στην εριοχή µελέτης να αντιµετω ίζουν ιδιαίτερες α ειλές, µε εξαίρεση ίσως τη µείωση των ενδιαιτηµάτων της νεροχελώνας Mauremys caspica. Θηλαστικά Τα ερισσότερα άφθονα είδη θηλαστικών στην εριοχή µελέτης ήταν το υ όγειο θηλαστικό Microtus thomasi, το ο οίο αρατηρήθηκε σε ενδιαιτήµατα αλ ικών λιβαδιών σε υψηλές υκνότητες (A), και ο ασ άλακας του γένους Talpa (F, µε βάση τους αριθµούς των χωµατοσωρών τους) (Πίνακας 6). Το είδος Meles meles αν και ήταν το ερισσότερο κοινό θηλαστικό αφού η αρουσία του ε ιβεβαιώθηκε σε έντε α ό τους εννιά σταθµούς δειγµατοληψίας, εµφάνισε σχετικά µικρές ληθυσµιακές υκνότητες (Ο). Ό ως αναφέρθηκε και στα α οτελέσµατα της 1 ης ράσης αρκετά κοινή αναµενόταν η αρουσία της αλε ούς (Vulpes vulpes) και του κουναβιού (Martes foina), τα ο οία όµως και δεν έγινε δυνατόν να καταγραφούν σε ερισσότερους α ό δύο και έναν σταθµούς δειγµατοληψίας, αντίστοιχα. Το ίδιο ισχύει και για το σκαντζόχοιρο (Erinaceus concolor) αλλά και τα τρωκτικά του γένους Apodemus. Για τα τρωκτικά αυτά καθώς και για άλλα µικροθηλαστικά,.χ. µυγαλές των γενών Crocidura και Suncus, η ροσ άθεια αγίδευσης δεν α έδωσε τα αναµενόµενα α οτελέσµατα. 23

Η µικρότερη του αναµενόµενου αρουσία της αλε ούς και του κουναβιού ιθανόν οφείλεται ενδεχοµένως στη νυκτόβια διαβίωση τους και στην όχληση α ό τις ανθρώ ινες δραστηριότητες. Τα µικρότερα θηλαστικά - οντικοί και µυγαλές τα ο οία αναµένονταν αλλά ε ίσης δεν βρέθηκαν ή βρέθηκαν σε ολύ λίγες εριοχές και σε µικρότερους αριθµούς - ιθανόν υ άρχουν σε εντο ισµένες εριοχές ου εξασφαλίζουν τις καταλληλότερες οικολογικές συνθήκες,.χ. µεγαλύτερη ε άρκεια τροφής, θέσεις φωλιάσµατος, µικρότερη θήρευση, κ.ά. Συµ ερασµατικά, αρόλο ου οι αρα άνω εκτιµήσεις της σχετικής αφθονίας είναι ενδεικτικές καθώς ε ηρεάζονται α ό τη µέθοδο δειγµατοληψίας, τις συνθήκες υ ό τις ο οίες αυτές έγιναν και την κινητικότητα των οργανισµών, οι εν λόγω εκτιµήσεις της σχετικής αφθονίας α οτελούν χρήσιµη αφετηρία τόσο για την αξιολόγηση της ληθυσµιακής κατάστασης των ζωικών οργανισµών και της ε ίδρασης των βιοτικών και αβιοτικών αραγόντων, όσο και για το σχεδιασµό και την οργάνωση συστήµατος βιο αρακολούθησης στην εριοχή µελέτης. Ως γενικό συµ έρασµα µ ορεί να υ οστηριχθεί ότι η ληθυσµιακή κατάσταση της λειονότητας των ειδών ου µελετήθηκαν είναι ικανο οιητική, αλλά είναι ροφανές ότι η κατάσταση των ενδιαιτηµάτων της εριοχής µελέτης ε ηρεάζει άµεσα ή έµµεσα και την κατάσταση των ληθυσµών των ζωικών ειδών καθώς και το ε ί εδο της βιο οικιλότητάς της. Είναι ε ίσης αυτονόητο ως οι στενόοικοι οργανισµοί (.χ αµφίβια) αντιµετω ίζουν ολύ ερισσότερα ροβλήµατα α ό ότι οι ευρύοικοι. Tα είδη ου µελετήθηκαν αντι ροσω εύουν όλες τις βασικές βαθµίδες σε µια τροφική αλυσίδα (καταναλωτές όλων των τάξεων) και συνθέτουν ένα σύνθετο οικολογικό λέγµα σχέσεων. H διατήρηση αυτού του εύθραυστου οικολογικού λέγµατος είναι α αραίτητη καθώς η εριοχή της µελέτης α οτελεί σε µεγάλο βαθµό µια «νησίδα βιο οικιλότητας» στην Ελλαδικό χώρο. ηλαδή, δεν υ άρχει η δυνατότητα εύκολης ανατροφοδότησης των οργανισµών της εριοχής. Eίναι φανερό ότι οι ζωικοί οργανισµοί της εριοχής είναι αλληλοεξαρτώµενοι καθώς η αρουσία και η διατήρησή τους εξαρτάται, λόγω των τροφικών τους σχέσεων, α ό την αρουσία και τη διατήρηση των άλλων. Έτσι ακόµη και οργανισµοί ου βρίσκονται σε καλή κατάσταση, όσον αφορά στους ληθυσµούς τους, αντιµετω ίζουν τον κίνδυνο να ε ιδεινωθεί το καθεστώς αρουσίας τους εάν εκλείψει ή µειωθεί δραστικά ο ληθυσµός κά οιου ή κά οιων ειδών ερισσότερο τρωτών. 24

ΡΑΣΗ 3: Παραγωγή υλικού ενηµέρωσης και ευαισθητο οίησης του κοινού σχετικά µε τη ζωική οικιλότητα του Στο λαίσιο εκ όνησης αυτής της δράσης έχει ολοκληρωθεί α ό την Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, σε συνεργασία µε την ερευνητική οµάδα: 1) η αραγωγή και η συγκέντρωση του ρωτότυ ου φωτογραφικού υλικού, και 2) η συγγραφή των συνοδευτικών κειµένων, 3) ο σχεδιασµός του φυλλαδίου και της αφίσας. Ε ίσης, στο λαίσιο του εορτασµού της Ηµέρας Περιβάλλοντος (5 Ιουνίου 2003), έγινε η αραγωγή όστερ αρουσίασης του ρογράµµατος. Εκτυ ώθηκαν 100 αφίσες και 100 ενηµερωτικά φυλλάδια. Το µεγαλύτερο µέρος των αφισών αυτών θα διανεµηθούν σε σχολεία της εριοχής του Χελµού και οι υ όλοι ες θα ε ικολληθούν σε κατάλληλα σηµεία της εριοχής ( ηµαρχεία, Κέντρα Ενηµέρωσης, κ.λ..). Το φωτογραφικό υλικό το ο οίο έχει αραχθεί κατά τη διάρκεια του ρογράµµατος ( αραδοτέο της δράσης 1) είναι σε µορφή διαφανειών (slides) και βρίσκεται στο αρχείο του Ζωολογικού Μουσείου, είναι δε στη διάθεση ό οιου ενδιαφέρεται για την εριοχή µελέτης. 25