9 η Συμφωνία του Μπετόβεν, IV κίνηση Υλικό για το μάθημα ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΛΕΝΑ ΜΑΚΡΊΔΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΟΥ Σεπτέμβρης 2008 Dictee: Σημ. Το φυλλάδιο 3 (Γενικά στοιχεία και παρτιτούρα θέματος ) να δοθεί αφού ολοκληρωθεί η δραστηριότητα της μουσικής ορθογραφίας Τραγούδι: 2-φωνη εκτέλεση του θέματος Φυλλάδια 1. ΟΔΗΓΟΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ 2. Μετάφραση του ποιήματος του Schiller 3. Γενικά στοιχεία και παρτιτούρα θέματος 4. Φυλλάδιο Αξιολόγησης 5. Δημιουργική Εργασία Εξωτερικές / κοινωνικές / ιστορικές παράμετροι που αφορούν (γενικά στοιχεία) τη δημιουργία του έργου τις συγκυρίες εκτέλεσής του τον συνθέτη τους εκτελεστές Συμφωνία Machlis, σ. 220-221 Ιστορικό πλαίσιο Κινήσεις Ορχήστρα Μπετόβεν και Συμφωνία Machlis, σ. 230-231 Βιογραφία Μπετόβεν ΥΑΠ Κλασικισμός Δημιουργική εργασία: α) Να συνθέσουν/ εκτελέσουν 3 παραλλαγές ενός 4-μετρου θέματος (π.χ. από βιβλίο Κλασικισμού σ.86) Ή β) την εργασία που δίνεται στο φυλλάδιο Παραπομπές Fowler, C. (1995) Music: Its Role and Importance in Our Lives. New York: McGraw Hill Co. Rosen, C. (1997) The Classical Style: Haydn, Mozart, Beethoven. New York: W.W. Norton. Σεπτ. 2008 Έλενα Μακρίδου Χριστοφίδου 1
9 η Συμφωνία του Μπετόβεν, IV κίνηση Οδηγίες: Η κίνηση αυτή αποτελεί ένα σύνολο παραλλαγών του θέματος της Χαράς. Προσπάθησε να ακούσεις όλους τους τρόπους με τους οποίους ο Μπετόβεν επανεκθέτει το θέμα. 1995. Charles Fowler Σεπτ. 2008. Μετάφραση προσαρμογή Έλενα Μακρίδου Χριστοφίδου Ορχηστρική Εισαγωγή Όργανα/ φωνές 1η παραλλαγή 2η παραλλαγή 3η παραλλαγή Ακούγεται πρώτη φορά ολόκληρο στα κοντραμπάσα 3-φωνη αρμονία (χωρίς σοπράνο- βιόλες, τσέλα, κ/μπάσα και αντιμελωδία στο φαγκότο) 4-φωνη αρμονία (έγχορδα) όλη η ορχήστρα Χορωδιακή Έκθεση (Exposition) 4η παραλλαγή 5η παραλλαγή 6η παραλλαγή 7η παραλλαγή (1 η στροφή) βαρύτονος, ακολουθεί χορωδία χωρίς τις σοπράνο (2 η στροφή) σόλο κουαρτέτο, μετά όλη η χορωδία (3 η στροφή) σόλο κουαρτέτο, μετά όλη η χορωδία (4 η στροφή) εμβατήριο σε 6/8 στο οποίο το θέμα είναι συγκοπτόμενο, επαναλαμβάνεται από σόλο τενόρο, μετά από αντρική χορωδία 8η παραλλαγή Φινάλε (Coda) (ορχηστρικό διάλειμμα: διπλή φούγκα) (1 η στροφή) η χορωδία φωνάζει κόντρα στην αδιάκοπη συνοδεία εγχόρδων (μπάσο κοντίνουο-συνεχές βάσιμο) Νέο θέμα εκτελείται από τα τρομπόνια, μετά τα κοντραμπάσα σε ταυτοφωνία (unison) (5 η στροφή), και ακολούθως από όλη την χορωδία Μια διπλή φούγκα ενώνει το νέο θέμα με το θέμα της Χαράς. Η χορωδία σιωπά με ταπείνωση και ευλάβεια, γίνεται μια παύση. Έγχορδα, μετά σόλο φωνές, μετά μπαίνει και η χορωδία. Φινάλε πολύ γρήγορο (Prestissimo). Η χορωδία τραγουδά τις κύριες ιδέες του ποιήματος φτάνοντας σε μια εντυπωσιακή κορύφωση μέσα σε ένα αργό και μεγαλοπρεπές τέμπο. Η ορχήστρα τελειώνει με Prestissimo. Σεπτ. 2008 Έλενα Μακρίδου Χριστοφίδου 2
Η 9η Συμφωνία: γενικά στοιχεία Η 9η Συμφωνία του Μπετόβεν ακολουθεί το πρότυπο της συμφωνίας έτσι όπως είχε διαμορφωθεί στην κλασική περίοδο, δηλ. ως ένα έργο για ορχήστρα, συνήθως σε τέσσερις κινήσεις. Ο Μπετόβεν, ωστόσο, στην 4η κίνηση της 9ης Συμφωνίας περιέλαβε το ποίημα του Friedrich von Schiller Ωδή στη Χαρά, προσθέτοντας σολίστες και χορωδία και δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό και ιδιοφυές χορωδιακό φινάλε. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα η 9η Συμφωνία να χαρακτηριστεί χορωδιακή συμφωνία. Επειδή η 4η κίνηση αποτελείται από τέσσερα συνεχόμενα μέρη, γι αυτό μπορεί να εκληφθεί και από μόνη της ως μια "συμφωνία μέσα σε συμφωνία" (Rosen: 1997). Η πρώτη εκτέλεση της 9ης Συμφωνίας έγινε πριν 185 χρόνια, στη Βιέννη το 1824. Το έργο, που αποτελείται από 4 κινήσεις, προχωρεί από το σκοτάδι στο φως, από την απελπισία στη χαρά, από τη μιζέρια και την κατάθλιψη στη μεγαλοπρέπεια και τη λαμπρότητα. Ο Μπετόβεν ήταν ήδη εντελώς κουφός όταν έγραφε το έργο αυτό, άρα ο πόνος και η δυστυχία ήταν πολύ γνωστά συναισθήματα σ αυτόν. Η 4η κίνηση υμνεί τον θρίαμβο του ανθρώπινου πνεύματος πάνω στις κακουχίες της ζωής. Ο Μπετόβεν πάλεψε για μήνες να βρει την κατάλληλη μελωδία για την ωδή του Schiller. Η λύση που βρήκε είναι απλή και αξέχαστη: Το 1989, για να γιορτάσουν την πτώση του Ανατολικού τείχους στη Γερμανία, η 9η Συμφωνία εκτελέστηκε από κοινού από μουσικούς της τότε Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας, υπό τη διεύθυνση του Αμερικανού συνθέτη και μαέστρου Leonard Bernstein. Ο μαέστρος Bernstein αντικατέστησε τη λέξη Freude (χαρά) με τη λέξη Freiheit (ελευθερία) για να δώσει ένα ιδιαίτερο νόημα στην περίσταση. Σεπτ. 2008 Έλενα Μακρίδου Χριστοφίδου 3
Φυλλάδιο Αξιολόγησης 1. Ταιριάζει το ξεκίνημα με τον τίτλο Ωδή στη Χαρά ; Τι συναισθήματα/ χρώματα προβάλλει; Στην αρχή σκοτάδι και ένταση. Η πρώτη συγχορδία είναι κακόηχη. (Ρε ελασ. συγχ. με νότα Σιb) Πάλη μεταξύ χαράς και λύπης / σκότους και φωτός. Το θέμα παλεύει να μπει Το ακούω πρώτα αποσπασματικά. Μόνο την 3η φορά (παραλλαγή) καταφέρνει το θέμα να ακουστεί ολοκληρωμένο από όλη την ορχήστρα. [Ρωτώ τους μαθητές την ερώτηση πριν αρχίσει η ακρόαση και απαντούμε όταν αυτή τελειώσει] 2. Να γράψετε τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν το ύφος/στιλ της Κλασικής περιόδου: Μελωδία Αρμονία Μορφή Τονικότητα Ρυθμός 3. Να επισημάνετε παραδείγματα στην 9η συμφωνία όπου ο συνθέτης εισαγάγει καινοτομίες ή παραβαίνει τους κανόνες των καθιερωμένων πρακτικών όσον αφορά τονικότητα μορφή, κινήσεις, όργανα. Χρησιμοποιεί Σκέρτσο αντί Μινουέτο, το βάζει στη 2η κίνηση αντί 3η, είναι σε μορφή σονάτας αντί ΑΒΑ Το 2ο θέμα στην 1η κίν. είναι στην VI (επιδεσπόζουσα) Χορωδία στην 4η κίν. Στην coda κάνει ανάπτυξη μοτίβων από τα θέματα και εισάγει νέα μοτίβα! Αύξηση αριθμού οργάνων ορχήστρας, χρήση περισσότερων χάλκινων πνευστών από Μότσαρτ και Χάυντεν Συναισθηματικά ξεσπάσματα με i. Απότομες εναλλαγές στη δυναμική/ ένταση ii. Μετατροπίες προς μη αναμενόμενες τονικότητες (δες ιδιαίτερα 1η κίνηση) iii. Αποφυγή πτώσεων iv. Ανάπτυξη στις κόντες χαρακτηριστικά που προαναγγέλλουν την ρομαντική περίοδο 4. Να εξηγήσετε τους όρους Μορφή Σονάτα και Κύκλος Σονάτα. 5. Ποιες είναι οι κυριότερες μορφές στον Κλασικισμό; Σεπτ. 2008 Έλενα Μακρίδου Χριστοφίδου 4
6. Δημιουργική Εργασία: Επιλέξετε ένα γνωστό Δημοτικό, ή πατριωτικό, ή επετειακό τραγούδι, το οποίο θα αποτελέσει τη βάση για τις παραλλαγές που θα γράψετε. Οι παραλλαγές μπορεί να είναι για πιάνο ή οποιοδήποτε μικρό σύνολο οργάνων που υπάρχει την τάξη σας. Α. Αρχίστε εναρμονίζοντας το τραγούδι για 4 φωνές για να δημιουργήσετε το θέμα. Κρατήστε την εναρμόνισή σας απλή και ελέγξετέ την προσεκτικά πριν προχωρήσετε. Αυτή η 4-φωνη εναρμόνιση θα είναι και το ξεκίνημα της σύνθεσής σας σε μορφή Θέμα και Παραλλαγές. Β. Δημιουργείστε 3 ή περισσότερες παραλλαγές του θέματος που διαλέξατε. Η μια παραλλαγή θα πρέπει να είναι σε αντίθετη κλίμακα (από μείζονα σε ελάσσονα ή αντίστροφα). Η άλλη να είναι σε ένα συγκεκριμένο στιλ μουσικής π.χ. ροκ, εμβατήριο, βαλς, μινουέτο, με το ανάλογο μέτρο, ρυθμούς, και λοιπά χαρακτηριστικά στοιχεία του είδους. Και η άλλη να περιλαμβάνει τρίηχα, δέκατα έκτα, ή παρεστιγμένες αξίες. Γ. Βάλτε τις παραλλαγές σας σε μια λογική σειρά και προετοιμαστείτε να εκτελέσετε την σύνθεσή σας στην τάξη. Σεπτ. 2008 Έλενα Μακρίδου Χριστοφίδου 5