Εκπαιδευτικά ηλεκτρονικά παιχνίδια για το μάθημα Νέες Τεχνολογίες στα Oλοήμερα Δημοτικά Σχολεία Πειραιάς, 4 5 Οκτωβρίου 2008 Μπαμπούλη Ανθούλα Καθηγήτρια Πληροφορικής Θεσσαλονίκη mpampouli@gmail.com Τσιάτσος Θρασύβουλος Λέκτορας, Τμήμα Πληροφορικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) Θεσσαλονίκη tsiatsos@csd.auth.gr Περίληψη Στην προσπάθεια να βοηθήσουμε τους καθηγητές Πληροφορικής για το μάθημα Νέες Τεχνολογίες στα ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία και έπειτα από βιβλιογραφική έρευνα οδηγηθήκαμε στη δημιουργία ενός παιχνιδιού σύμφωνο με ένα μέρος του Προγράμματος Σπουδών. Στη συνέχεια διεξήχθη εθνογραφική έρευνα κατά τη διάρκεια του μαθήματος και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τα παιχνίδια είναι ένας καλός τρόπος για να αυξήσει και να βελτιστοποιήσει ο διδάσκων τα κίνητρα των μαθητών έτσι ώστε τελικά να επιτευχθούν οι μαθησιακοί στόχοι. Τέλος προτείνονται ενδεικτικά κάποιοι οδηγοί για τους εν λόγω καθηγητές. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Εκπαιδευτικά παιχνίδια, Δημοτικό Σχολείο, Μάθηση, Πληροφορική, Νέες Τεχνολογίες Εισαγωγή Ο ρόλος των εκπαιδευτικών παιχνιδιών είναι σημαντικός και αρκετά παιχνίδια έχουν εφαρμοστεί σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα και διάφορες βαθμίδες τις εκπαίδευσης (Rosas et al., 2003). Μάλιστα οι Pivec, et al. (2004) έχουν προχωρήσει σε μια κατηγοριοποίηση παιχνιδιών ανάλογα με την επίτευξη μαθησιακών στόχων και την απόκτηση δεξιοτήτων που αφορούν: (α) αντικειμενική γνώση, (β) αισθητήρια γνώση, (γ) μετάφραση γνώσης σε νέα πλαίσια, χρήση πληροφοριών, μεθόδων, εννοιών, και θεωριών σε νέες καταστάσεις, (δ) ανάλυση της γνώσης για την επίλυση προβλημάτων, (ε) κατανόηση του κοινωνικού περιβάλλοντος που σχετίζεται με τους άλλους, και (στ) αξιολόγηση.
Στα πλαίσια της διδασκαλίας του μαθήματος Νέες Τεχνολογίες του ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου παρατηρήθηκε ότι οι καθηγητές Πληροφορικής αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα που έχουν να κάνουν κυρίως με την δημιουργία κινήτρων στους μαθητές και την ανομοιογένεια της ομάδας των μαθητών. Πιο συγκεκριμένα ο εκπαιδευτικός καλείται να διδάξει νέες τεχνολογίες (για παράδειγμα γνωριμία με βασικές έννοιες του υπολογιστή, χρήση πληκτρολογίου και ποντικιού, επεξεργασία εγγράφων κ.λπ.) σε παραπάνω από μία τάξεις ταυτόχρονα και σε μαθητές που προέρχονται από πεντάωρη ή ακόμη και επτάωρη διδασκαλία βασικών μαθημάτων. Σύμφωνα με έρευνες (Dempsey et al., 2002) φαίνεται ότι πολλά από τα παραπάνω προβλήματα θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με την ενσωμάτωση παιχνιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία καθώς τα παιχνίδια προσφέρουν μεγάλη ποικιλία πλεονεκτημάτων όπως βελτιωμένες δεξιότητες πρακτικής συλλογιστικής, υψηλότερα επίπεδα συνεχούς κινητροδότησης, μειωμένος χρόνος εξάσκησης και μειωμένος διδακτικός φόρτος. Με βάση τα παραπάνω και για την υποβοήθηση της διδασκαλίας των καθηγητών, διερευνήθηκε η εφαρμογή μάθησης που βασίζεται σε παιχνίδια στην διδασκαλία του μαθήματος Νέες Τεχνολογίες του ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν η παρακάτω: Αρχικά αναλύθηκε το πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος Νέες Τεχνολογίες του ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου. Στην συνέχεια εντοπίστηκαν σημεία στα οποία ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι θα μπορούσε να συνεισφέρει. Ακολούθως ανασκοπήθηκαν υπάρχοντα εκπαιδευτικά παιχνίδια. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι δεν υπάρχει ποικιλία παιχνιδιών (τουλάχιστον δωρεάν) που θα μπορούσαν να καλύψουν τους στόχους του συγκεκριμένου μαθήματος. Για τον λόγο αυτό δημιουργήθηκε ένα νέο παιχνίδι το οποίο και παρουσιάζεται. Επόμενο βήμα ήταν η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με χρήση του παιχνιδιού που δημιουργήθηκε, τόσο για την διόρθωσή του όσο και για την κατανόηση των επιπτώσεων που έχουν αυτές οι παιχνιδο-κεντρικές δραστηριότητες στη μάθηση των μαθητών του Δημοτικού. Τα αποτελέσματα κάθε βήματος της παραπάνω διαδικασίας περιγράφονται σε ξεχωριστή ενότητα στο παρόν άρθρο με βασικό στόχο να δειχτεί αν οι μαθητές αποδέχτηκαν την χρήση των παιχνιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία, δημιουργώντας τους κίνητρα συμμετοχής. Επιπλέον με βάση τα αποτελέσματα αυτά το παρόν άρθρο έχει σαν στόχο την δημιουργία οδηγών που υποδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να οργανώνονται δραστηριότητες στα ολοήμερα Δημοτικά για την διδασκαλία του μαθήματος Νέες Τεχνολογίες.
Το πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος Νέες Τεχνολογίες του ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου. Στην συγκεκριμένη ενότητα παρουσιάζονται συνοπτικά οι γενικοί στόχοι του προγράμματος σπουδών του μαθήματος «Νέες Τεχνολογίες» του ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου. Το πρόγραμμα σπουδών είναι διαθέσιμο από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (http://www.pi-schools.gr). Οι στόχοι αυτοί ομαδοποιούνται με βάση τους τρεις άξονες: Γνώση και μεθοδολογία, Συνεργασία και επικοινωνία και Επιστήμη και Τεχνολογία στην καθημερινή ζωή. Γνώση και μεθοδολογία: Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσεγγίζουν ένα σύνολο βασικών απλών εννοιών που αφορούν τη γενική δομή των υπολογιστικών συστημάτων και τις διαχρονικές αρχές που τα διέπουν. Αποκτούν στοιχειώδεις δεξιότητες και γνώσεις χειρισμού λογισμικού γενικής χρήσης καθώς και ικανότητες μεθοδολογικού χαρακτήρα. Εξοικειώνονται με τον υπολογιστή και τον χρησιμοποιούν ως εργαλείο ανακάλυψης, δημιουργίας, έκφρασης αλλά και ως νοητικό εργαλείο και εργαλείο ανάπτυξης της σκέψης. Χρησιμοποιούν εφαρμογές πολυμέσων εκπαιδευτικού περιεχομένου και κατακτούν τις έννοιες της πλοήγησης και της αλληλεπίδρασης. Συνεργασία και επικοινωνία: Χρησιμοποιούν το λειτουργικό σύστημα, το λογισμικό εφαρμογών (επεξεργασία κειμένου, ζωγραφική, εκπαιδευτικό λογισμικό, λογισμικό πλοήγησης στο Διαδίκτυο κλπ.), το Διαδίκτυο και αναπτύσσουν δραστηριότητες στο πλαίσιο ποικίλων ομαδικών - συνθετικών εργασιών. Επιστήμη και Τεχνολογία στην καθημερινή ζωή: Οι μαθητές και οι μαθήτριες, στο πλαίσιο της γενικής τους παιδείας, ευαισθητοποιούνται και κρίνουν τις επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών στους διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ευαισθητοποιούνται σε θέματα προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, ασφάλειας των πληροφοριών, συμπεριφοράς στο Διαδίκτυο κτλ. Μάθηση βασισμένη σε παιχνίδια Η παρούσα ενότητα έχει σαν στόχο να εντοπίσει σημεία στα οποία ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι θα μπορούσε συνεισφέρει στην διδασκαλία του μαθήματος Νέες Τεχνολογίες. Αρχικά γίνεται μια γενικότερη ανασκόπηση της μάθησης βασισμένης σε παιχνίδια και στην συνέχεια με βάση αυτή την ανασκόπηση εξετάζονται στοιχεία του προγράμματος σπουδών που θα μπορούσαν να υποβοηθηθούν από ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι. Οι Connolly & Stansfield (2007) όρισαν τη μάθηση βασισμένη σε ηλεκτρονικά παιχνίδια σαν «προσέγγιση βασισμένη σε παιχνίδια υπολογιστή που μεταφέρουν, υποστηρίζουν και διαχέουν διδασκαλία, μάθηση, αποτίμηση και αξιολόγηση».
Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια φαίνεται να αυξάνουν τα συναισθήματα των παικτών, τα οποία με τη σειρά τους, τους ωθούν να συνεχίσουν την εμπλοκή τους με το παιχνίδι. Τέτοια συναισθήματα είναι ικανοποίηση, επιθυμία, θυμός, προσήλωση, ενδιαφέρον, διέγερση, χαρά, περηφάνια για το κατόρθωμα και αποδοκιμασία/επιδοκιμασία από τους άλλους (Connolly et al, 2008). Αυτοί είναι και οι λόγοι που οι περισσότεροι θεωρούν ότι τα παιχνίδια μπορούν να βοηθήσουν στην εκπαίδευση. Από την έρευνα (Sherry et al. 2001) προκύπτει ότι υπάρχουν έξι κύριοι λόγοι για τους οποίους παίζουν οι άνθρωποι ηλεκτρονικά παιχνίδια. Οι λόγοι κατηγοριοποιούνται σε: ανταγωνισμό για να είναι οι καλύτεροι παίκτες του παιχνιδιού, πρόκληση ωθούν τον εαυτό τους να κερδίσουν το παιχνίδι ή να φτάσουν το επόμενο επίπεδο, κοινωνική διάδραση να επικοινωνήσουν με φίλους και να μάθουν τις προσωπικότητες των άλλων, ψυχαγωγία να περάσουν χρόνο ή να ανακουφίσουν την πλήξη τους, φαντασία να κάνουν πράγματα τα οποία δεν μπορούν να κάνουν στην πραγματική ζωή, όπως οδήγηση σε αγώνα αυτοκινήτων ή πιλοτάρισμα, και διέγερση να παίζουν επειδή το παιχνίδι είναι συναρπαστικό. Τα εκπαιδευτικά ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι εκείνα τα παιχνίδια που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη της λογικής και την απόκτηση δεξιοτήτων και γνώσης με έναν ευχάριστο τρόπο (Klawe & Phillips, 1995). Το υπόβαθρό τους σχετίζεται με κομμάτια γνώσης τα οποία οι χρήστες πρέπει να εφαρμόσουν με σκοπό να επιτύχουν τους στόχους που τους προτείνονται. Από τις πρώτες έρευνες που έγιναν για την χρήση των παιχνιδιών στην εκπαίδευση (Gordon, 1970) αποδείχθηκε ότι αποτελούν μία πηγή κινήτρου για τους χρήστες να δοκιμάσουν τις γνώσεις τους, να τις αναπτύξουν εφαρμόζοντάς τις καθώς και να μάθουν πράγματα που δεν γνωρίζουν, ενώ ταυτόχρονα διασκεδάζουν (Malone, 1980). Συγκεκριμένα, η χρήση των πολυμέσων, οι ελκυστικές ιστορίες που παρουσιάζουν πραγματικούς ή φανταστικούς στόχους, πράκτορες (agents) που συνοδεύουν το χρήστη κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού προσφέροντάς τους κίνητρο να συνεχίσουν το παιχνίδι και εφοδιάζοντάς τους με ανατροφοδότηση, και η δυνατότητα δοκιμής διαφόρων δεξιοτήτων και στρατηγικών, αυξάνουν την μαθησιακή επίτευξη (Klawe, 1999). Ένα δεύτερο σύνολο παραμέτρων που συνδέει τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τη μαθησιακή διαδικασία έχει να κάνει με την προσπάθεια ανάπτυξης ηλεκτρονικών περιβαλλόντων που να υποστηρίζουν νέους τύπους μάθησης (Facer, 2002). Το μοντέλο που βασίζεται στην παραδοσιακή διδασκαλία είναι μία μη αποδοτική μέθοδος και δεν μπορεί να εξασφαλίσει υψηλά αποτελέσματα μάθησης, όσο θα θέλαμε και όσο απαιτεί η σύγχρονη εποχή (Maragos & Grigoriadou, 2005). Μοντέλα όπως το μοντέλο μαθαίνω κάνοντας (ΜΙΤ, 2002) μπορούν να υποστηριχτούν από ενεργητικά περιβάλλοντα όπως είναι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Από τους παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών ηλεκτρονικών παιχνιδιών είναι η συγκράτηση του λόγου μεταξύ των δυνατοτήτων του εκπαιδευόμενου και των προκλήσεων που συναντά μέσα σε αποδεκτά όρια έτσι ώστε, να μην δημιουργείται στον χρήστη το αίσθημα ανίας, έλλειψης διασκέδασης, ανησυχίας και άγχους (Sedighian, 1997). Όταν η πρόκληση είναι ανώτερη των δυνατοτήτων, δημιουργείται ανησυχία και απογοήτευση, ενώ όταν είναι κατώτερη δημιουργείται το αίσθημα της ανίας (Csikszentmihalyi, 1975). Η μάθηση που βασίζεται σε εκπαιδευτικά παιχνίδια ολοένα αποκτά και περισσότερους υποστηρικτές. Δυστυχώς δε διαφωνούμε ότι υπάρχουν προβλήματα και ανησυχίες στον τομέα όπως έχουν διαπιστωθεί από έρευνες. Λύση όμως δεν είναι να αποσύρουμε όλα τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Αφού είναι τόσο δημοφιλή και ελκύουν άτομα από όλες τις ηλικίες, απλά πρέπει να διαλέγουμε τα κατάλληλα παιχνίδια και να τα χρησιμοποιήσουμε σωστά. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτή την δημοτικότητά τους και να τη διοχετεύσουμε προς την επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων και στην περίπτωσή μας προς την επίτευξη επιθυμητών μαθησιακών στόχων. Πρέπει σίγουρα να υπάρχουν όρια στο χρόνο που διαθέτει ο κάθε παίκτης, αλλά και στο είδος του παιχνιδιού που επιλέγεται. Φαίνεται λοιπόν ότι ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι μπορεί να συνεισφέρει τόσο στην δημιουργία κινήτρων όσο και στην επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων του προγράμματος σπουδών του μαθήματος «Νέες Τεχνολογίες» του ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου. Εξετάζοντας το πρόγραμμα του μαθήματος θα αποφασίστηκε ότι σημεία που θα μπορούσαν να υποβοηθηθούν από έναν εκπαιδευτικό παιχνίδι ήταν τα ακόλουθα: βασικές έννοιες του υπολογιστή, χρήση πληκτρολογίου και ποντικιού, επεξεργασία εγγράφων Προβλήματα στην τάξη Καθημερινά στην σχολική τάξη αντιμετωπίζονται αρκετά προβλήματα, που πρέπει να ξεπεράσουν οι καθηγητές. Τα προβλήματα αυτά μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: Έλλειψη εξοπλισμού: Το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζεται σχετικά με το παραπάνω μάθημα είναι ο ελλιπής εξοπλισμός στα σχολικά εργαστήρια υπολογιστών. Στην καλύτερη των περιπτώσεων υπάρχουν πέντε (5) με έξι (6) υπολογιστές για να καλύψουν ολόκληρη τάξη από δέκα (που είναι ιδανικό) μέχρι και περίπου δεκαέξι (16) μαθητές και μαθήτριες. Όταν τα παιδιά συμμετέχουν ανά ζευγάρια σε κάθε υπολογιστή είναι επιθυμητό και ιδανικό, γιατί κυρίως αναπτύσσεται συνεργασία μεταξύ τους. Όμως όταν συμμετέχουν ανά τριάδες σε κάθε υπολογιστή δύσκολα επικρατεί ηρεμία και συγκέντρωση. Αυτό έχει να κάνει και με το γεγονός του ότι ο υπολογιστής είναι ένα μέσο που μπορεί να αποσπάσει εύκολα την προσοχή ειδικά των παιδιών που βρίσκονται σε τόσο νεαρή ηλικία. Σε ορισμένα σχολεία κυρίως της περιφέρειας το πρόβλημα της έλλειψης Η/Υ είναι
τεράστιο, αφού μπορεί να υπάρχει μόνο ένας Η/Υ από κάποια δωρεά, και αυτός να είναι πολύ παλιός και καθόλου εύχρηστος. Στα σχολικά εργαστήρια των δημοτικών σχολείων επίσης υπάρχει πρόβλημα όσον αφορά το λογισμικό, αφού δεν υπάρχει κάποιος υπεύθυνος που να φροντίζει για την καλή λειτουργία τους. Δυστυχώς οι καθηγητές Πληροφορικής δεν έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν εκείνοι εκτεταμένα, όντας ωρομίσθιοι. Επίσης συμβαίνει συνήθως στην επαρχία να πηγαίνουν σε τρία ή και τέσσερα σχολεία. Ανομοιογενής σύσταση της τάξης: Άλλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι καθηγητές, κυρίως στην Περιφέρεια είναι ότι κατά τη διάρκεια του μαθήματος μπορεί να υπάρχουν δύο ή και τρεις τάξεις ταυτόχρονα. Επίσης μπορεί κάποια παιδιά να λείπουν (γιατί έχουν έρθει να τα πάρουν οι γονείς τους νωρίτερα) οπότε δεν είναι πάντα ίδια η κατανομή της τάξης. Αυτό δυσκολεύει το μάθημα όταν ο καθηγητής προσπαθεί να έχει μια σειρά. Φανταστείτε τι επιπτώσεις μπορεί να έχουν τα παραπάνω στη διδασκαλία του. Αλλαγή διδασκόντων: Επίσης οι καθηγητές σπάνια πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο την καινούρια σχολική χρονιά, οπότε δύσκολα μπορεί να παρακολουθήσει το επίπεδο γνώσεων των παιδιών, αλλά και την προσωπικότητα, το χαρακτήρα και τις ιδιαιτερότητες τους, πράγμα χρονοβόρο κάθε σχολική χρονιά. Το γεγονός αυτό επιφέρει επιπτώσεις στα παιδιά. Κόπωση-Διάσπαση προσοχής: Οι μαθητές του ολοήμερου σχολείου παρατηρείται να είναι κουρασμένοι έπειτα από το πρωινό εξάωρο ή επτάωρο πρόγραμμα τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την διάσπαση της προσοχής τους και την μη ενεργή συμμετοχή τους στο μάθημα. Επιπλέον παράγοντας στην διάσπαση της προσοχής τους είναι η ταύτιση του Η/Υ ως μέσο ψυχαγωγίας και όχι μάθησης. Έχοντας ως έναυσμα την τελευταία παρατήρηση καθώς και το πλεονέκτημα των παιχνιδιών να δίνουν κίνητρα στην ενεργή συμμετοχή των μαθητών αποφασίστηκε η ένταξη παιχνιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ανασκόπηση εκπαιδευτικών παιχνιδιών και δημιουργία εκπαιδευτικού παιχνιδιού Στην συγκεκριμένη ενότητα γίνεται μια σύντομη ανασκόπηση υπαρχόντων εκπαιδευτικών παιχνιδιών και παρουσιάζεται συνοπτικά το παιχνίδι που δημιουργήθηκε για να καλύψει τους στόχους του συγκεκριμένου μαθήματος Ανασκόπηση εκπαιδευτικών παιχνιδιών Δεν υπάρχουν πολλά ελληνόγλωσσα παιχνίδια τα οποία θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες του Προγράμματος Σπουδών και τα περισσότερα από αυτά δεν είναι δωρεάν.. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα παρακάτω:
«Πού ν το, πού ν το» από το RAMKID 1 (http://www.ramkid.gr): Τους ζητείται με ήχο να βρουν μια συγκεκριμένη συσκευή και να κάνουν κλικ πάνω της. Έπειτα πρέπει να κάνουν κλικ στον «έλεγχο απάντησης» και εφόσον είναι σωστό, κάνουν κλικ στη «συνέχεια». «ο Πέρης στο δρόμο» από το RAMKID 8: Στην αρχή κάθε πίστας δίνεται ένα ηχητικό και ένα οπτικό μήνυμα για το πού πρέπει να πάει ο Πέρης ο ήρωας του παιχνιδιού. Χρησιμοποιώντας τα βελάκια πρέπει να οδηγήσουν τον Πέρη στον προορισμό του. «Βροχή Γραμμάτων» από το παιχνίδι GCOMPRIS (http://gcompris.net): Πρέπει να πληκτρολογήσουν τα γράμματα πριν αυτά φτάσουν στο έδαφος για να περάσουν την κάθε πίστα. «Μικροί Καλλιτέχνες»: Στο πρόγραμμα αυτό υπάρχουν έξι ομάδες δραστηριοτήτων που χωρίζονται σε: Ζωγραφική, Χρώματα, Σχήματα, Παιχνίδια εξοικείωσης, Μαγικές εικόνες, Βίντεο-Μουσική Εκτυπώσεις. «Tuxpaint» (http://www.tuxpaint.org/): Το Tux Paint είναι ένα δωρεάν πρόγραμμα ζωγραφικής για παιδιά από 3 έως 12 χρονών. Συνδυάζει μια εύχρηστη διεπιφάνεια χρήστη, διασκεδαστικούς ήχους και επιπλέον λειτουργίες από την κλασική ζωγραφική. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι δεν υπάρχει ποικιλία παιχνιδιών (τουλάχιστον δωρεάν) που θα μπορούσαν να καλύψουν τους στόχους του συγκεκριμένου μαθήματος. Για τον λόγο αυτό δημιουργήθηκε ένα νέο παιχνίδι, το οποίο παρουσιάζεται στην επόμενη παράγραφο. Το νέο παιχνίδι Κεντρικό σημείο του συγκεκριμένου παιχνιδιού είναι ένας ήρωας τον οποίο βοηθά ο μαθητής με τις γνώσεις και τις δεξιότητές του να προχωρήσει σε διάφορα στάδια. Τα στάδια αυτά αφορούν τέσσερις ενότητες του Προγράμματος Σπουδών και συγκεκριμένα: (α) εξοικείωση με τα μέρη του υπολογιστή, (β) γνωριμία με τις χρήσεις του υπολογιστή, (γ) προφυλάξεις, εργονομία και σωστή στάση σώματος μπροστά στον Η/Υ και (δ) απόκτηση δεξιοτήτων πληκτρολόγησης. Το παιχνίδι έχει αναπτυχθεί έτσι ώστε το κάθε παιδί να επιβραβεύεται για τις προσπάθειές του. Αυτό γίνεται με την συλλογή νομισμάτων. Για να φτάσει κάποιος μαθητής στο τέλος του παιχνιδιού θα πρέπει να έχει μαζέψει οπωσδήποτε κάποια νομίσματα. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι πέντε δοκιμασίες με την αντίστοιχη οθόνη του παιχνιδιού.
Περιγραφή / Δοκιμασία Αρχική οθόνη Οθόνη Παιχνιδιού Πρώτη δοκιμασία είναι «Τα μέρη του υπολογιστή» Εδώ οι μαθητές πρέπει να σύρουν τις λέξεις πάνω στα κίτρινα κουτάκια που βρίσκονται κοντά σε κάθε συσκευή του υπολογιστή. Ουσιαστικά χρησιμοποιούν την τεχνική «σύρε και άφησε» (drag n drop). «Διάλεξε το σωστό» λέγεται η δεύτερη δοκιμασία στην οποία υπάρχουν 5 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής ή σωστούλάθους. Απλά ο μαθητής πρέπει να κάνει κλικ στη σωστή απάντηση. Μόλις κάνει κλικ σε μια απάντηση έχει αμέσως μια ανάδραση θετική ή αρνητική.
Περιγραφή / Δοκιμασία Τρίτη δοκιμασία είναι η «Κρεμάλα». Οι μαθητές εδώ πρέπει να βρουν τη λέξη που είναι μια συσκευή του υπολογιστή. Τους δίνεται και κάποιο στοιχείο για να μη διαλέγουν στην τύχη τα γράμματα της αλφαβήτου. Οθόνη Παιχνιδιού «Γράψε τη λέξη» είναι η επόμενη δοκιμασία στην οποία οι μαθητές πρέπει να γράψουν τη λέξη που βλέπουν. Στο κάτω μέρος της οθόνης έχουν όλες τις συμβουλές που τους χρειάζονται. Τελευταία δοκιμασία είναι η «Κάθεσαι καλά;». Σε αυτήν τη δοκιμασία οι μαθητές πρέπει να διαλέξουν ποια από τις εικόνες είναι η σωστή. Πίνακας 1: Δοκιμασίες και αντίστοιχες οθόνες του παιχνιδιού.
Αποτελέσματα της αξιολόγησης των παιχνιδο-κεντρικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων Επόμενο βήμα ήταν η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με χρήση του παιχνιδιού που δημιουργήθηκε, τόσο για την διόρθωσή του όσο και για την κατανόηση των επιπτώσεων που έχουν αυτές οι παιχνιδο-κεντρικές δραστηριότητες στη μάθηση των μαθητών του δημοτικού. Η μεθοδολογία αξιολόγησης βασίστηκε στην εθνογραφική έρευνα όπου ο ερευνητής-καθηγητής παρακολουθούσε τις πράξεις, συναισθήματα και στάσεις των μαθητών και στην συνέχεια διενεργούσε συνεντεύξεις. Η έρευνα διενεργήθηκε σε δύο ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία σε συνολικά δεκαπέντε (15) μαθητές Α Τάξης, εικοσιπέντε (25) μαθητές Β Τάξης, και δώδεκα (12) μαθητές Γ και Δ Τάξης. Έπειτα από την εφαρμογή του παραπάνω παιχνιδιού στην τάξη οδηγηθήκαμε στο αποτέλεσμα της ότι οι μαθητές όλων των παραπάνω τάξεων αποδέχτηκαν την χρήση των παιχνιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία, δημιουργώντας τους κίνητρα συμμετοχής. Μάλιστα φαίνεται ότι το παιχνίδι σε σχέση με τη διάλεξη παρέχει περισσότερα κίνητρα στα παιδιά. Επίσης οι μαθησιακοί/γνωστικοί στόχοι επιτεύχθηκαν με την χρήση του παιχνιδιού και μάλιστα πιο ευχάριστα από τις παραδοσιακές διαλέξεις. Ωστόσο, εντοπίστηκαν προβλήματα που αφορούν την υλικοτεχνική υποδομή του εργαστηρίου, καθώς οι σταθμοί εργασίας σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν λιγότεροι από τους μαθητές με αποτέλεσμα τον προβληματικό συντονισμό της τάξης. Γενικότερα, το πλήθος των μαθητών μέγεθος της τάξης είναι αντιστρόφως ανάλογο με την ποιότητα του μαθήματος. Επίσης, φαίνεται ότι οι μικρότερες ηλικίες (και συγκεκριμένα οι μαθητές της Α τάξης) χρειάζονται περισσότερη βοήθεια και παρακίνηση στην χρήση του υπολογιστή γενικότερα. Προτεινόμενοι Οδηγοί Καθηγητή Πληροφορικής σε Ολοήμερο Δημοτικό σχολείο Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις η έρευνα κατέληξε στην δημιουργία οδηγών που υποδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να οργανώνονται δραστηριότητες στα ολοήμερα Δημοτικά για την διδασκαλία του μαθήματος Νέες Τεχνολογίες. Οι οδηγοί αυτοί έχουν την δομή που παρουσιάζεται στον πίνακα 2. Οι οδηγοί αυτοί δημιουργήθηκαν για τις ακόλουθες ενότητες : Την ενότητα «Τα μέρη του υπολογιστή» Την ενότητα «Βασικές λειτουργίες υπολογιστή» Την ενότητα «Σωστή στάση σώματος» Την ενότητα «Πληκτρολόγηση»
Στάδια οδηγού Επεξήγηση Στόχοι Προετοιμασία Προτεινόμενο διδασκαλίας Σκοπός υποενότητας Διδακτικοί Μαθησιακοί μαθήματος πλάνο και στόχοι Επιλογές Τεχνικών - Χρονοπρογραμματισμός Δραστηριότητες Αρχικά αναλύονται οι στόχοι σε γενικούς στόχους μάθησης και ειδικούς στόχους καθηγητή. Σε αυτήν την ενότητα καταγράφει ο καθηγητής τι χρειάζεται να έχει προηγηθεί για να υλοποιηθεί το μάθημα Σε αυτό το σημείο αναλύεται το πλάνο διδασκαλίας σε διδακτικές ώρες οι οποίες αναλύονται επιμέρους στα παρακάτω στάδια Εδώ αναφέρεται επιγραμματικά ο σκοπός της εκάστοτε υποενότητας. Αναλύονται οι στόχοι της συγκεκριμένης διδακτικής ώρας. Σε αυτό το στάδιο αναφέρονται οι τεχνικές που θα χρησιμοποιηθούν καθώς και ο χρόνος που χρειάζεται για την κάθε μία. Αναφέρονται οι δραστηριότητες που θα χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη των στόχων καθώς και ο χρόνος που θα χρειαστεί για την κάθε μία. Αξιολόγηση Αποτίμηση Επιλέγεται ο τρόπος της αξιολόγησης. Σημειώσεις Τέλος σε αυτό το στάδιο ο καθηγητής σημειώνει κάποια σημαντικά σημεία που πρέπει να λάβει υπόψη. Πίνακας 2: Δομή προτεινόμενων οδηγών Στην επόμενη παράγραφο παρατίθεται το προτεινόμενο πλάνο για την ενότητα «Τα μέρη του υπολογιστή» (Πίνακας 3). Ακολουθείται παρόμοια τακτική για τις υπόλοιπες ενότητες, οι οποίες περιγράφονται αναλυτικά στο Μπαμπούλη (2008). Στόχοι Ενότητα «Τα μέρη του υπολογιστή» Α. Γενικοί στόχοι μάθησης: 1) Η εξοικείωση των μαθητών με την κεντρική μονάδα και τις βασικές περιφερειακές συσκευές (πληκτρολόγιο, οθόνη, ποντίκι, εκτυπωτής) του υπολογιστή. Να τις αναγνωρίζουν, να τις κατονομάζουν, να τις καταδεικνύουν και να περιγράφουν τη λειτουργία τους. 2) Να μπορέσουν οι μαθητές να εξηγήσουν με απλά λόγια τη χρησιμότητά των συσκευών που αποτελούν τον υπολογιστή. 3) Να κάνουν καλύτερη χρήση του ποντικιού.
4) Να εξοικειωθούν με το γραφικό περιβάλλον του υπολογιστή. Β. Ειδικοί στόχοι καθηγητή: 1) Να κινητοποιήσει τους μαθητές έτσι ώστε να αντιληφθούν τις λειτουργίες των συσκευών του υπολογιστή. 2) Στον ελάχιστο βαθμό όλοι οι μαθητές να αναγνωρίζουν τα μέρη του υπολογιστή και κάποιες χρήσεις του. Να διατηρεί ευχάριστο κλίμα και αμείωτο το ενδιαφέρον των μικρών μαθητών. Προετοιμασία Σε κάθε σταθμό εργασίας πρέπει να είναι εγκατεστημένο το παιχνίδι «Αρκουδάκι» Χαρτί και μολύβι για κάθε ομάδα. Προτεινόμενο πλάνο διδασκαλίας 1 η Διδακτική Ώρα Σκοπός Υποενότητας: Ο σκοπός αυτής της ενότητας είναι να μάθουν τα παιδιά τα μέρη του υπολογιστή. Διδακτικοί και Μαθησιακοί Στόχοι (μαθήματος): Οι μαθητές: 1) να αντιλαμβάνονται τις βασικές λειτουργίες του υπολογιστή, 2) να εξοικειωθούν με το λεξιλόγιο και την ορολογία των συσκευών του υπολογιστή, 3) να συνεργαστούν, 4) να αναγνωρίζουν τις συσκευές που αποτελούν έναν υπολογιστή. Επιλογές Τεχνικών - Χρονοπρογραμματισμός: 5) Συζήτηση (10 ) 6) Διδασκαλία για τα μέρη του υπολογιστή (15 ) Δραστηριότητες: Χρήση παιχνιδιού «Αρκουδάκι» (ενότητα «Τα μέρη του υπολογιστή») (10-15 ) Αξιολόγηση Αποτίμηση: Ερωτήσεις (5 ) 2 η Διδακτική Ώρα Σκοπός Υποενότητας: Ο σκοπός αυτής της ενότητας είναι να κάνουν επανάληψη τα παιδιά τα μέρη του υπολογιστή ώστε να επιτευχθεί η μάθηση. Διδακτικοί και Μαθησιακοί Στόχοι (μαθήματος): Οι στόχοι παραμένουν ίδιοι με τους παραπάνω. Επιλογές Τεχνικών - Χρονοπρογραμματισμός: Συζήτηση Ερωτήσεις (10 ) Δραστηριότητες: 1) Χρήση παιχνιδιού «Αρκουδάκι» (ενότητα «Τα μέρη του υπολογιστή») (10-15 )
2) Χρήση παιχνιδιού «Αρκουδάκι» (ενότητα «Κρεμάλα») (10-15 ) 3) Διαγωνισμός!: Ποια ομάδα θα γράψει πρώτη όλα τα μέρη του υπολογιστή (10 ) 4) Εναλλακτικά Παντομίμα με θέμα τα μέρη του υπολογιστή(10-15 ) Σημειώσεις: 1) Ο καταμερισμός χρόνου θα γίνεται ανάλογα με την ηλικία των παιδιών και το μέγεθος της τάξης. 2) Επίσης καλό θα ήταν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς να επαναληφθούν οι ενότητες «Τα μέρη του υπολογιστή» και «Κρεμάλα». Πίνακας 3:Προτεινόμενος οδηγός καθηγητή για την ενότητα «Τα μέρη του υπολογιστή» Συμπεράσματα Σκοπός αυτής της εργασίας ήταν να ενισχύσουμε τη διδασκαλία των καθηγητών Πληροφορικής στα ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία. Φαίνεται ότι υπάρχουν δυσκολίες κυρίως λόγω της υφής του μαθήματος και της σύστασης της τάξης ενός ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου. Προχωρήσαμε για την επίλυση των προβλημάτων στην υιοθέτηση παιχνιδο-κεντρικής μάθησης και ακριβώς όπως έδειξε σχετική βιβλιογραφία έρχεται να υποβοηθήσει τη μάθηση. Ωστόσο δεν υπάρχουν πολλά ελληνόγλωσσα παιχνίδια τα οποία θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες του Προγράμματος Σπουδών και τα περισσότερα από αυτά δεν είναι δωρεάν. Αυτό μας οδήγησε στην ανάπτυξη του παιχνιδιού «Αρκουδάκι». Αυτό που θέλαμε να πετύχουμε με την δημιουργία του παιχνιδιού, είναι οι μικροί μαθητές να μαθαίνουν και να διασκεδάζουν ταυτόχρονα με εργαλείο και παιχνίδι τον υπολογιστή. Από την εφαρμογή του στην τάξη φάνηκε ότι έγινε αρεστό στα παιδιά και ότι μπορέσαμε να εξοικειώσουμε τους μαθητές με κάποιους τομείς της Πληροφορικής. Επίσης τους δώσαμε κίνητρα να ασχοληθούν με το περιεχόμενο του Προγράμματος Σπουδών. Βιβλιογραφία Connolly T.M., Stansfield M.H., (2007), From elearning to games-based elearning: Using interactive technologies in teaching Information Systems, International Journal of Information Technology Management. Connolly T.M., Stansfield M., Josephson J. (UK), Lázaro N., Rubio G. (Spain), Ortiz C.R. (The Netherlands), Tsvetkova N. & Tsvetanova S. (Bulgaria), (2008), Using Alternate Reality Games to Support Language Learning, Web-Based Education. Csikszentmihalyi M., Nakamura J., (1989), The dynamics of intrinsic motivation: a study of adolescents. Research on motivation in education. Academic Press. Dempsey J. V., Haynes L. L., Lucassen B.A., Casey M. S. (2002), Forty simple computer and what they could mean to educators. Simulation & Gaming. 33(2), 157-168. Facer K., (2002), Computer games and learning, διαθέσιμο στο www.futurelab.org.uk. Gordon A. K., (1970), Games for Growth, Science Research Associate Inc., Palo Alto California.
Klawe M., (1999), Computer Games, Education And Interfaces: The E-GEMS Project, available online: http://www.graphicsinterface.org/proccedings/1999/20. Klawe M. & Philips E., (1995), A classroom Study: Electronic Games Engage Children as Researchers, Proceedings of CSCL 95 Conference, Bloomington, Indiana, 209-213. Maragos K, & Grigoriadou M. (2005), Towards the design of Intelligent Educational Gaming systems Proceedings of Workshop on Educational Games as Intelligent learning environments, Artificial Intelligence in Education, University of Amsterdam, Amsterdam, 18-22 July 2005. Malone T. W., (1980), What Makes Things Fun to Learn? A Study of Intrinsically Motivating Computer Games. Palo Alto, CA: Xerox. Pages: 162 169. ΜΙΤ, (2002), Hephaestus, Διαθέσιμο online: http://www.educationarcade.org/gtt/ Hephaestus/Intro.html Pivec M., Koubek A., Dondi C., (2004), Guidelines for Game-Based Learning, Pabst Science Publishers. Rosas, R., Nussbaum, M., Cumsille P., Marianov V., Correa M., Flores P., Grau V., Lagos F., Lopez X., Lopez V., Rodriguez P., Salinas M., (2003), Beyond Nintendo: design and assessment of educational video games for first and second grade students. Computers & Education (40). 71-94. Sedighian K., (1997), Challenge Driven Learning: A model for Children s Multimedia Mathematics Learning Environments, World Conference on Educational Multimedia and Hypermedia, Calgary, Canada. Sherry J. L., Lucas K., Rechtsteiner S., Brooks C., & Wilson B., (2001), Video game uses and gratifications as predictors of use and game preference. Paper presented at the annual International. Μπαμπούλη Ανθούλα (2008), Εκπαιδευτικά Ηλεκτρονικά Παιχνίδια για το μάθημα Νέες Τεχνολογίες στα Ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία. Διπλωματική Εργασία, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Τμήμα Πληροφορικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.