Ποιητής και πεζογράφος, ίσως η σημαντικότερη λογοτεχνική φωνή, που ανέδειξε η γενιά του '20 και από τους πρώτους, που εισήγαγαν στοιχεία του μοντερνισμού στην ελληνική ποίηση. Επηρέασε πολλούς από τους κατοπινούς ποιητές - στις πρώτες ποιητικές του συλλογές το Γιάννη Ρίτσο, το Σεφέρη κ.ά,- και με την αυτοκτονία του δημιούργησε φιλολογική μόδα, τον Καρυωτακισμό, που πλημμύρισε τη νεοελληνική ποίηση. Η ποίηση του Καρυωτάκη δεν έχει ίχνος φιλολογίας, αισθηματισμού και φιλαρέσκειας, που υπάρχει σε αφθονία στους παλιότερους ποιητές. Αποπνέει την αίσθηση του μάταιου, του χαμένου, η στάση του είναι αντιηρωική και αντι-ιδανική. Ο Καρυωτάκης γράφει ποιήματα για το άδοξο, το ασήμαντο, ακόμα και το γελοίο, που φθάνει στο σαρκασμό, ως διαμαρτυρία Ο Τ. Άγρας συνόψισε ως εξής την εξέλιξη της καρυωτακικής ποίησης: «Η ζωή του Καρυωτάκη έφερε τη μελαγχολία του. Η μελαγχολία του, την ταραγμένη φαντασία, τη δίψα του αντι-λογικού, του φαουστικού. Η φαντασία έφερε τις Ελεγείες. Οι Ελεγείες έφεραν τις Σάτιρες. Οι Σάτιρες, την αυτοκτονία».
Η εποχή του: Ο Καρυωτάκης ανήκει σε μια γενιά που ζει τις πολιτικές ανακατατάξεις των πρώτων δεκαετιών του 20 ου αιώνα, τις αλλεπάλληλες πολεμικές συρράξεις, το διαβρωτικό κλίμα της εποχής και δυσανασχετεί με το γενικότερο ηθικό ξεπεσμό. --Τα ιστορικά-πολιτικά γεγονότα (Βαλκανικοί πόλεμοι, Α Παγκόσμιος Πόλεμος) --Η αδυναμία της ηγεσίας να αντεπεξέλθει σε αυτά - Περίοδος έντονης πολιτικής αστάθειας (Μεγάλη Ιδέα, Καταστροφή της Σμύρνης, Προσφυγιά) --Η διάψευση προσδοκιών (διάψευση Μεγάλης Ιδέας) Μεταδίδουν ένα κλίμα απαισιοδοξίας και απογοήτευσης και οι ποιητές εκφράζουν: --ένα αίσθημα ανασφάλειας απέναντι στην ιστορική πραγματικότητα --δυσπιστία απέναντι στην κοινωνία και στην ικανότητά της να διαμορφώσει ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον, απογοήτευση και απελπισία. --Εγκατάλειψη ιδανικών Χαρακτηριστικά των ποιητών γενιά του 20 είναι η απαισιοδοξία, το αίσθημα του ανικανοποίητου, το κλίμα παρακμής, αίσθηση πίκρας για την απώλεια των ιδανικών και απογοήτευσης από την αδιάφορη και μίζερη ζωή της πόλης, νοσταλγία των περασμένων και διάθεση φυγής στη φύση και στο πραγματικό ή ονειρικό ταξίδι, η τραυματική ταύτιση ζωής και τέχνης, χαμηλόφωνος λυρισμός, χρήση καθημερινού λεξιλογίου. (διάβασε και χαρακτηριστικά νεοσυμβολισμού) Καρυωτακισμός: με τον όρο αυτό αναφερόμαστε κυρίως στο κλίμα της ποίησης της γενιάς του 20. Η επίδραση που άσκησε ο ποιητής στους συγχρόνους του και η τάση μίμησης του ονομάστηκαν «καρυωτακισμός» Μετά το τέλος του ποιητή πολλοί μιμήθηκαν την ποιητική του στάση: τη μελαγχολία, το σκεπτικισμό, το υπαρξιακό αδιέξοδο, το αίσθημα ανικανοποίητου και παρακμής. Θέμα: Η αδυναμία των ποιητών να εκφράσουν την εποχή τους και να επικοινωνήσουν με τους άλλους Τεχνική: Ανήκει στο είδος του σονέτου και απαρτίζεται από 4 στροφές (2 τετράστιχες και 2 τρίστιχες.) Σονέτο: Το σονέτο είναι ένα ποιητικό είδος που ακολουθεί μία σταθερή στιχουργική μορφή. Αποτελείται από 14 στίχους, γι αυτό συχνά αποκαλείται και δεκατετράστιχο. Εμφανίστηκε στην Ιταλία τον 13ο αι. και στη συνέχεια εξαπλώθηκε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Διακρίνονται δύο βασικές μορφές σονέτων: το ιταλικό και το αγγλικό. Το ιταλικό σονέτο, που είναι και το πιο καθιερωμένο, αποτελείται από δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές, ενώ το αγγλικό από τρεις τετράστιχες και ένα καταληκτικό δίστιχο. Ο στίχος του σονέτου είναι ο ιαμβικός 11σύλλαβος. Στιχουργία: Ιαμβικός 11συλλαβος. Ομοιοκαταληξία: στις δυο πρώτες στροφές σταυρωτή και στην Τρίτη και την τέταρτη πλεχτή. Ωστόσο, ενώ εξωτερικά φαίνεται να ακολουθεί την παραδοσιακή μορφή στην ουσία διακρίνουμε κάποια «χαλάρωση» ειδικά στην πρώτη στροφή. Πιο συγκεκριμένα έχουμε 1. διασκελισμούς (στ. 1-2, 13-14) 2. χασμωδίες (περνάει, ξυπνάει, αντηχάει) 3. διασάλευση ιαμβικού μέτρου (στ. 2,3,4) Εκφραστικά μέσα: εικόνες, προσωποποίηση, παρομοιώσεις, μεταφορές, αντίθεση α. Παρομοιώσεις: «είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες», «κρέμονται σαν καδένες», «είμαστε κάτι απίστευτες αντένες/υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη», «είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις.
β. Προσωποποίηση: «ο άνεμος, στίχους, ήχους παράφωνους ξυπνάει». Στις τρεις πρώτες στροφές υπάρχουν οπτικές και ακουστικές εικόνες. Γλώσσα: Δημοτική, στην οποία ενσωματώνονται λόγιοι τύποι. Χρησιμοποιούνται επίσης αρκετές λέξεις του προφορικού λόγου, που δίνουν στο έργο πεζολογικό χαρακτήρα. Χρήση α πληθυντικού προσώπου: εκπροσωπεί τους ποιητές της γενιάς του. (Στο σονέτο του ο Καρυωτάκης, επιχειρεί με μια σειρά εικόνων να αποδώσει την αίσθηση διάλυσης που χαρακτηρίζει τον ίδιο, αλλά και συνολικότερα τη γενιά του.) Ύφος: γλαφυρό, σατιρικό, σαρκαστικό. 1η στροφή: «είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες» Ο Καρυωτάκης κ οι άνθρωποι της γενιάς του έχουν αδυναμία να λειτουργήσουν αρμονικά στο εχθρικό περιβάλλον της εποχής τους. Κιθάρες, που όταν τις διαπερνά ο άνεμος, αντί να παράγουν μελωδικούς ήχους, δημιουργούν παράφωνους ήχους και στίχους, αφού οι χορδές τους κρέμονται σαν καδένες. Η παραφωνία που προκύπτει από τις διαλυμένες αυτές κιθάρες, βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με την εσωτερική διάθεση του ποιητή και των ομοτέχνων του. Η εικόνα με τις διαλυμένες κιθάρες αίσθημα διάλυσης και φθοράς, αδυναμία έκφρασης, ποιητική δυστοκία. 2 η στροφή: «Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες (κεραίες)»: αποδέκτες των μηνυμάτων του καιρού τους ευαισθησία, σύλληψη των πιο λεπτών αισθημάτων Οι απίστευτες αυτές αντένες, «υψώνονται σα δάχτυλα στο χάος και στην κορυφή τους αντηχεί το άπειρο» συνειδήσεις που επαγρυπνούν, που συλλαμβάνουν τα μηνύματα του σύμπαντος αλλά ταυτόχρονα βιώνουν τη μοναξιά τους και ίσως ξεπερνούν τις ψυχικές αντοχές τους. Η κατάληξη «μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες» καταρρίπτει την εικόνα νίκης και θριάμβου σχεδόν που διαμορφώθηκε στον προηγούμενο στίχο, καθώς οι ποιητές αδυνατούν να διαχειριστούν όλον αυτόν το συναισθηματικό κυκεώνα που τους κατακλύζει και συντρίβονται. Η απελπισία των ανθρώπων, η απαισιοδοξία τους απέναντι στις δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν, η απουσία οποιασδήποτε ελπίδας για το μέλλον, αντηχούν και πολλαπλασιάζονται στην ψυχή των ποιητών. 3η στροφή: Οι ποιητές παρουσιάζονται «ως διάχυτες αισθήσεις, που δεν έχουν καμία ελπίδα να συγκεντρωθούν» περνάμε σε μια πιο αφηρημένη σύλληψη, που έρχεται να αποδώσει τον κατακερματισμό και τη διάλυση της υπόστασης των ποιητών. Η ποιητική φύση είναι ανοιχτή στον κόσμο αλλά η ευαισθησία στην επεξεργασία της οδηγεί ως την ευερεθιστότητα -«στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις»- και στην εσωτερική αποδιοργάνωση και την ψυχική σύγχυση
4η στροφή Αποτέλεσμα όλη αυτής της σύγχυσης και της διάλυσης Η θύμηση του παρελθόντος προκαλεί τέτοιας έντασης στο σώμα αλλά και στο μυαλό. «Μας διώχνουνε τα πράγματα»-η πραγματικότητα, που πληγώνει τους ποιητές με τη σκληρότητά της και οδηγεί σε αδιέξοδο. Για τον Καρυωτάκη είναι σαφές πλέον πως η εξωτερική παρακμή έχει καθρεφτιστεί στον εσωτερικό τους κόσμο, στερώντας τους τη δυνατότητα να επανέλθουν στην κατάσταση πνευματικής και ψυχικής συγκρότησης, που χαρακτήριζε τους δημιουργούς των περασμένων εποχών. Η Ποίηση, η δημιουργία, η τέχνη, είναι απρόσιτες και ανέφικτες κάτω από τέτοιες προϋποθέσεις. Άρα η λύτρωση που θα μπορούσε να προσφέρει η ποίηση δεν έρχεται, γι αυτό και αυτή δε λειτουργεί ως φάρμακο στη δύστυχη πραγματικότητα, ως «νάρκης του άλγους δοκιμή» κατά τον Καβάφη. ΝΑ ΠΡΟΣΕΞΕΤΕ Την ειρωνική διάθεση του ποιητή [συνθέτει ένα άρτιο σονέτο, με βάση τους κανόνες της παραδοσιακής ποίησης ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του, η πικρία όμως και η αποσύνθεση του περιεχομένου του σε συνδυασμό με την ηθελημένη διάλυση του στίχου (διασκελισμοί) αντικατοπτρίζουν το τραγικό αδιέξοδο] Τη χρήση συμβόλων [αποδίδεται η συναισθηματική κατάσταση των ποιητών και τον τρόπο που οι ίδιοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, αλλά και την ποιητική τους παραγωγή, καθώς επίσης και το διαλυμένο κόσμο όπου ζουν
Από το τέλος του 19ου αι έως το 1930 περίπου (οπότε διαμορφώνεται η υπαρξιακή, μεταφυσική ποίηση) διακρίνονται δυο ομάδες ποιητών συμβολιστών: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ Οι συμβολιστές: οι ώριμοι ποιητές των αρχών του αιώνα: Κων. Χατζόπουλος, Λ. Πορφύρας, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Ι. Γρυπάρης κ.ά. ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ συμβολισμού Η έμφαση στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου Η χρήση συμβόλων για την έκφραση ψυχικών καταστάσεων Μουσικότητα, υποβλητικότητα Αφθονία εκφραστικών μέσων (εικόνων, μεταφορών, παρομοιώσεων κ.ά.) Διακριτική έκφραση συναισθημάτων Θολές κι ακαθόριστες εικόνες Κλίμα μελαγχολίας, ελεγειακός τόνος Ακολουθούν παραδοσιακά σχήματα και ρυθμούς. ΝΕΟΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ Οι νεορομαντικοί ή νεοσυμβολιστές: οι ποιητές που ακμάζουν την εποχή του μεσοπολέμου όπως οι Ρώμος Φιλύρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Μαρία Πολυδούρη, Μήτσος Παπανικολάου, Τέλλος Άγρας,Τ. Κ. Παπατσώνης κ.ά. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζει ο Κώστας Καρυωτάκης. ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ νεοσυμβολιστών Ρομαντισμός κι επιστροφή στο παρελθόν Απαισιοδοξία Συμβολισμός κι αισθητισμός (εστέτ) Κοσμοπολιτισμός Τάση φυγής Στροφή προς τα πράγματα και τα αισθητά Μια «νέα ευαισθησία» Ειλικρίνεια βιώματος Συνδυασμός κουρασμένης ρομαντικής διάθεσης με μια αμεσότερη και λεπτότερη γεύση των πραγμάτων Εκφραστική ανανέωση (από άποψη μορφής) Επιφέρουν ρήγμα στην παράδοση σπάζοντας τα μέτρα και τους ρυθμούς εισάγοντας πεζολογικά στοιχεία στην ποίησή τους Χρησιμοποιούν λέξεις «αντιλυρικές», που χαλαρώνουν τη νοηματική συνοχή του στίχου και καταφεύγουν σε εικόνες σκόρπιες και φευγαλέες Ατμόσφαιρα διάλυσης και απαισιοδοξίας Γενικότερο αίσθημα κόπωσης για τη ζωή.
2. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ (Πηγή www.kee.gr) 2.1. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραµµατολογικά στοιχεία: 1. Το ποίηµα αυτό του Κ. Καρυωτάκη είναι σονέτο. Ποια χαρακτηριστικά του σονέτου διακρίνονται; 2. Ποια αντίληψη του ποιητή για την ποίηση και τη ζωή διαφαίνεται µέσα από αυτό το ποίηµα; 3. Πώς εκφράζεται στο ποίηµα το πνεύµα της εποχής κατά την οποία γράφτηκε. 2.2. οµή του κειµένου, επαλήθευση ή διάψευση µιας κρίσης µε βάση το κείµενο, εκφραστικά µέσα και τρόποι του κειµένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηµατικές λειτουργίες, επιλογές του δηµιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης): 1. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τις λέξεις ή φράσεις που νοµίζετε ότι λειτουργούν ως σύµβολα στο ποίηµα και να εξηγήσετε το συμβολισμό τους. 2. Να επισηµάνετε τους εκφραστικούς τρόπους, τους οποίους χρησιμοποιεί ο Κ. Καρυωτάκης στο ποίηµα. 2.3. Σχολιασµός ή σύντοµη ανάπτυξη χωρίων του κειµένου: 1. Το ποίηµα εκφράζει τα αισθήµατα της διάλυσης και του πόνου, που διακατέχουν την ψυχή του ποιητή Συµφωνείτε µε αυτή την άποψη; ικαιολογήστε τη θέση σας. 2. Πώς αντιλαµβάνεστε το νόηµα των φράσεων ξεχαρβαλωµένες κιθάρες, απίστευτες αντένες και διάχυτες αισθήσεις ; 3. Στο όνοµα ποιων, κατά τη γνώµη σας, µιλάει ο ποιητής όταν χρησιµοποιεί το α πληθυντικό πρόσωπο είµαστε... ; 2.4. Σχολιασµός αδίδακτου λογοτεχνικού κειµένου: Γ. Σεφέρης: Ο κ. Στρατής Θαλασσινός περιγράφει έναν άνθρωπο: Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν υποταχτείτε. Υποταχτήκαµε και βρήκαµε τη στάχτη. Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν αγαπήσετε. Αγαπήσαµε και βρήκαµε τη στάχτη. Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν εγκαταλείψετε τη ζωή σας. Εγκαταλείψαµε τη ζωή µας και βρήκαµε τη στάχτη... Ποια καρυωτακική αντίληψη για τη ζωή προβάλλει αυτό το ποίηµα;
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΜΑΙ ΟΤΙ: Ο ποιητής, εκπροσωπώντας μια ομάδα ανθρώπων με την ίδια νοοτροπία και την ίδια ιδιοσυγκρασία με αυτόν, λέει πως μοιάζουν με ξεχαρβαλωμένες κιθάρες ο αέρας ξυπνάει στίχους και ήχους παράφωνους, όταν περνάει μέσα από τις χορδές που κρέμονται σαν αλυσίδες. Προχωρώντας στον αυτοσαρκασμό του λέει πως μοιάζουν με απίστευτες κεραίες που σαν δάχτυλα υψώνονται στο χάος κι ενώ στην κορφή τους αντηχεί το άπειρο, γρήγορα πέφτουν σαν σπασμένες. Παρομοιάζει επίσης τον εαυτό του και τους άλλους με διάχυτες αισθήσεις, χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούν όλη η φύση μπερδεύεται στα νεύρα τους, το σώμα τους πονάει σε κάθε ανάμνηση. Τα πράγματα του κόσμου τους απωθούν και το μόνο καταφύγιο είναι η ποίηση, χωρίς κι αυτή να προσφέρει τη λύτρωση. Η μελαγχολία του ποιητή, μόνιμο συναίσθημα της ζωής του, κυριαρχεί και σ αυτό το ποίημα, όπου ο Καρυωτάκης σαρκάζει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και τους άλλους. Εκφράζει με απόλυτη ειλικρίνεια και γνήσιο λυρισμό την απογοήτευσή του για το θέαμα του κόσμου, την αδυναμία δυναμικής αντίστασης στα πράγματα, την τελική άρνηση της ζωής. Η απόγνωση είναι έντονη και δε διαγράφεται καμία διέξοδος. ΣΥΝΤΟΜΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ στις ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ του Σχ. Βιβλίου Πριν απαντήσετε στις ερωτήσεις, να προσέξετε τα εξής; α) ο ποιητής χρησιμοποιεί το α πληθυντικό πρόσωπο. Αυτό σημαίνει πως μιλάει ως εκπρόσωπος ενός μεγαλύτερου πλήθους ανθρώπων, της γενιάς του. β) Ο πρώτος στίχος των τριών πρώτων στροφών αρχίζει με το ίδιο ρήμα. 1η: Για τις τρεις πρώτες στροφές; α) Να περιγράψετε τις εικόνες των τριών πρώτων στροφών (η περιγραφή να είναι σύντομη και ακριβής). β) Η εικόνα της κάθε στροφής υποδηλώνει και μια αντίστοιχη εσωτερική κατάσταση. Να εντοπίσετε αυτή την κατάσταση επισημαίνοντας τις λέξεις ή τις φράσεις που περισσότερο την εκφράζουν. α. Στην πρώτη στροφή υπάρχει η εικόνα με τις ξεχαρβαλωμένες κιθάρες και τον άνεμο που περνάει μέσα από τις χορδές τους βγάζοντας ήχους παράφωνους. Στη δεύτερη στροφή είναι οι αντένες οι υψωμένες στο χάος. Στην τρίτη στροφή η ιδεατή εικόνα με τις διάχυτες αισθήσεις. β. Η εικόνα της πρώτης στροφής υποδηλώνει την ευαισθησία των ανθρώπων της γενιάς του ποιητή, οι οποίοι δονούνται από τα ερεθίσματα, αδυνατώντας όμως να εκφραστούν αρμονικά. Ανάλογες εκφράσεις: «ξεχαρβαλωμένες κιθάρες», «ήχους παράφωνους». 2η: Τι σημαίνουν οι φράσεις «μας διώχνουνε τα πράγματα» και «η ποίησις είναι το καταφύγιο που φθονούμε» της τέταρτης στροφής Η πρώτη φράση δηλώνει ότι ο ποιητής κι όσοι βρίσκονται στην ίδια κατάσταση μ αυτόν έχουν διαρρήξει κάθε δεσμό με την πραγματικότητα. Νιώθουν ότι τους απωθεί και είναι ανήμποροι να προσαρμοστούν και να συμβιβαστούν. Η άλλη φράση φανερώνει το μοναδικό καταφύγιο που θα μπορούσαν να έχουν: την ποίηση. Κι αυτή ωστόσο δεν προσφέρει την ποθούμενη λύτρωση κι έτσι μένουν μετέωροι, χωρίς ζωτικό χώρο δράσης. 3η: Με βάση τις απαντήσεις που δώσατε στις προηγούμενες ερωτήσεις να εντοπίσετε α) τη συναισθηματική διάθεση του ποιήματος και β) τι θέλησε να εκφράσει μ αυτό ο ποιητής; α. Η απογοήτευση, η απόγνωση, η μοναξιά, η αδυναμία έκφρασης, η υπερβολική ευαισθησία που γίνεται παράπονο είναι διάχυτη στο ποίημα. β. Με την προηγούμενη μουντή απόχρωση συναισθημάτων ο ποιητής εξέφρασε την κρίση όχι μόνο την προσωπική αλλά και όλων των ανήσυχων ανθρώπων της γενιάς του ψυχές ευαίσθητες, προικισμένες με την ικανότητα να διαπερνούν την επιφάνεια των πραγμάτων και να αναζητούν την ουσία, βρίσκονται σε τραγικό αδιέξοδο, καθώς η γύρω τους πραγματικότητα δεν καλύπτει ούτε στο ελάχιστο τις ανάγκες τους, αντίθετα βρίσκεται σε διάσταση με τα όνειρα και τα ιδανικά τους. 4η: Να δικαιολογήσετε την άποψη που διατυπώνεται στο εισαγωγικό σημείωμα του ποιήματος «Άν προσέξουμε όμως... την ψυχή του ποιητή». Ο Καρυωτάκης, αν και τυπικός στη στιχουργική, δεν έχει ακολουθήσει τον ίδιο ρυθμό και μέτρο σε όλους τους στίχους του ποιήματος π.χ. ενώ το μέτρο είναι ιαμβικό, οι στ. 1 και 4 δεν είναι γραμμένοι σ αυτό το μέτρο.