ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ, ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΖΕΡΒΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΝΑ Γεωλόγος Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2002
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η μελέτη για την αξιολόγηση της αναπτυξιακής καταλληλότητας περιοχών ως προς την επέκταση της πολεοδόμησής τους, αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Στόχος είναι να προσδιοριστούν ζώνες καταλληλότητας σε μια περιοχή όπου προβλέπεται να επεκταθεί οικιστικά, στις οποίες θα επιτρέπεται η δόμηση χωρίς προϋποθέσεις ή με τις κατάλληλες προϋποθέσεις και διερευνήσεις, έτσι ώστε να διασφαλίζονται τα κτίσματα και το ανθρώπινο δυναμικό από τις εκδηλώσεις καταστροφικών και μη ελεγχόμενων φαινομένων. Η παρούσα εργασία αποτελεί μια συνθετική έρευνα βιβλιογραφικών δεδομένων και έρευνας της υπάρχουσας νομοθεσίας για τον Ελλαδικό χώρο αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση γενικότερα. Τα κριτήρια που αξιολογήθηκαν για την επέκταση ενός αστικού οικισμού είναι τα γενικότερα τοπογραφικά στοιχεία, τα στοιχεία του γεωλογικού υποβάθρου και υδρογεωλογίας της περιοχής, τα γεωτεχνικά και τα ευρύτερα περιβαλλοντικά. Στα γεωτεχνικά συμπεριλαμβάνονται οι ανθρωπογενείς και φυσικοί κίνδυνοι που μπορούν να προκύψουν ενώ στα περιβαλλοντικά εξετάζονται και οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες, γύρω από τις οποίες προσδιορίζονται από το κράτος ζώνες οικιστικού ελέγχου και προστασίας. Ο καθορισμός των ζωνών αυτών γίνεται με βάση την βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη των ευρύτερων περιοχών των πόλεων και οικισμών. Στο τέλος παρουσιάζεται μια εφαρμογή των κριτηρίων αξιολόγησης σε μια φανταστική αστική περιοχή όπου προτείνεται το όριο για την ασφαλή επέκταση του οικισμού. Η εφαρμογή γίνεται με την χρήση των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών και των αντίστοιχων προγραμμάτων. Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών εξειδίκευσης για την Προστασία του περιβάλλοντος και την βιώσιμη ανάπτυξη του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., υπό την επίβλεψη του κ. Μπαντή Στάυρου, καθηγητή του τομέα Γεωτεχνικής Μηχανικής. Η τριμελής επιτροπή απαρτίζεται και από τους Τσότσο Στέφανο καθηγητή και Χρυσοχόου Παναγιώτη λέκτορα, του τομέα Γεωτεχνικής Μηχανικής, Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ.. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στον Μπακάση Ηλία, Δρ. Πολιτικό Μηχανικό για την βοήθεια και την υποστήριξή του στην εκπόνηση της εργασίας, καθώς και στην Κέλλη Σωτηροπούλου για την βοήθειά της στην αγγλική μετάφραση, και την Sascia Motullo για την γερμανική.
ZUSAMMENFASSUNG Der vorliegende Forschungsbericht ist darum bemüht, die geeignete Entwicklung einer Region, die dem Städtebau dienen soll, aufzuzeigen und diejenigen Maβnahmen zu ermitteln, die die Sicherheit des städtischen Raumes sowohl vor Naturrisiken als auch vor von Menschen verursachten Gefahren gewährleisten. Thema der Arbeit ist es, diejenigen Regionen zu ermitteln und entsprechend ihrer geologischen, goetechnischen und umweltlichen Kriterien zu kategorisieren. Diese Studie versucht gleichfalls, diejenigen Maβnahmen aufzuzeigen, die zur Verbesserung und zum Schutz von Regionen erforderlich sind, um diese für eine Bebauung geeignet zu machen. Zunächst werden vorwiegend Kriterien topographischer (Neigung von Abhängen), hydrologischer (Wasserversorgung) und hydrogeologischer Art beschrieben. Anhand dieser Kriterien lassen sich Regionen ermitteln, in denen mit oder ohne weitere Analysen eine Bebauung mőglich ist. Danach werden die geologischen Kriterien bewertet werden, soweit sie die Eignung der unterirdischen Gesteins- und Bodentypen sowie die tektonischen und neotektonischen Bedingungen betreffen. Ziel ist es, diejenigen Zonen zu spezifizieren, deren geologische Strukturen eine Bebauung erlauben bzw. verbieten, wie im Falle von aktiven tektonischen Fallen. Desweiteren werden die geotechnischen Kriterien einer Region untersucht werden, soweit sie die physiko-mechanische Beschaffenheit des Bodens und des Gesteins betreffen. Dieses Kapitel wird ebenfalls sowohl die natürlichen als auch die von Menschen verursachten Gefahren studieren, welche zu einer Katastrophe für die bewohnte Region führen kőnnen. Zu solchen Risiken zählen Erdbeben, Vulkanausbrüche, Erdrutsche, Bodensenkungen, verschmutztes Erdreich u.a.. Im folgenden Kapitel werden die Umweltkriterein entsprechend derjenigen Zonen untersucht werden, die als für eine Bebauung geeignet bzw. nicht geeignet gelten sollen, wie z.b. Wälder und das durch das RAMSAR geschützte Biotop. Weitere Kriterien werden erwähnt werden, welche die Zonen für eine kontrollierte Bebauung festlegen, wie z.b. Wasserläufe, archäologische Stätten, allgemeine Versorgungsnetze und őffentliche Arbeiten. Das nächste Kapitel präsentiert diejenigen Untersuchungen, die vor der Beurteilung einer Region als für eine Bebauung geeignet oder nicht geeignet durchgeführt werden sollten. Diese Untersuchungen umfassen das Sammeln und Evaluieren bestehender Daten, das Kartographieren der Region sowie unterirdische Untersuchungen in situ oder im Labor. Im vierten Teil werden die Bebauungszonen bestimmt und dort, wo eine Bebauung gemäβ den Erfordernissen erlaubt ist, werden Arbeiten zur Wiederherstellung und Verbesserung des Bodens ausgeführt. Im letzten Abschnitt werden die geographischen Informationssysteme erwähnt und die unterschiedlichen Schichten, in die die Studie unterteilt ist, aufgezeigt. Zum Schluβ wird die Anwendung der obengenannten Kriterien (im MAPINFO-Programm) präsentiert.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΣΕΛ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 Α.1 ΠΡΟΤΥΠΑ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1 Β ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣ ΜΕΛΕΤΗ 2 Β.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2 Β.1.1 Τοπογραφικά Γεωμορφολογικά στοιχεία 2 Β.1.1.1 Γεωμορφολογία 2 Β.1.1.2 Κλίσεις και Προσανατολισμοί πρανών 2 Β.1.2 Κλιματολογικά στοιχεία 3 Β.1.3 Υδρολογικά Υδρογεωλογικά στοιχεία 3 Β.1.3.1 Υδρογραφικό δίκτυο 3 Β.1.3.2 Πηγές 4 Β.1.3.3 Υπόγεια νερά 4 Β.1.3.4 Ύδρευση 7 Β.2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 11 Β.2.1 Γεωλογικοί σχηματισμοί 11 Β.2.2 Τεκτονική - Νεοτεκτονική 14 Β.3 ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 18 Β.3.1 Πετρώματα - Εδάφη 18 Β.3.1.1 Φυσικά εδάφη και πετρώματα 18 Β.3.1.2 Αστικά εδάφη 25 Β.3.2 Φυσικοί και ανθρωπογενείς κίνδυνοι 25 Β.3.2.1 Σεισμοί 26 Β.3.2.2 Tsunamis 29 Β.3.2.3 Ηφαίστεια 30 Β.3.2.4 Κατολισθήσεις 32 Β.3.2.5 Καταπτώσεις - Καθιζήσεις 33 Β.3.2.6 Προβληματικά εδάφη 35 Β.3.2.7 Ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα 38 Β.3.2.8 Διάβρωση 38 Β.3.2.9 Ενεργά ρήγματα και διακλάσεις 39 Β.3.2.10 Πυρκαγιές 39 Β.3.2.11 Άνοδος στάθμης υδροφόρου ορίζοντα Ρύπανση υδροφορέα 39 Β.3.2.12 Χώροι απόθεσης απορριμμάτων 40 Β.3.2.13 Εκπομπές επικίνδυνων αερίων 40 Β.4 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 42 Β.4.1 Πρώτες ύλες 42 Β.4.2 Μετεωρολογικά στοιχεία 42
ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΣΕΛ Β.4.3 Βιολογικά στοιχεία 43 Β.4.3.1 Χλωρίδα - Πανίδα 43 Β.4.3.2 Δασικές εκτάσεις 43 Β.4.4 Αρχαιολογικά Πολιτιστικά στοιχεία 44 Β.4.5 Παράκτιες ζώνες 44 Β.4.6 Ιαματικές πηγές 45 Β.4.7 Υφιστάμενα Τεχνικά και Δημόσια έργα 45 Β.4.7.1 Δίκτυα κοινής ωφελείας 45 Β.4.7.2 Αεροδρόμια 47 Β.4.7.3 Οδικά δίκτυα 47 Β.4.7.4 Κοιμητήρια 47 Β.4.7.5 Χ.Υ.Τ.Α. 48 Β.4.8 Χρήσεις γης 48 Γ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΕΙΣ 49 Γ.1 ΣΥΛΛΟΓΗ ΥΠΑΡΧΟΝΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 49 Γ.1.1 Υπάρχουσα νομοθεσία για την περιοχή 49 Γ.2 ΓΕΝΙΚΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 49 Γ.3 ΕΡΕΥΝΕΣ ΥΠΕΔΑΦΟΥΣ 52 Γ.3.1 Άμεσες έρευνες 52 Γ.3.2 Έμμεσες έρευνες 53 Γ.3.3 Εργαστηριακές δοκιμές 53 Δ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ 55 Δ.1 ΖΩΝΕΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ 55 Δ.2 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ 55 Δ.3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ 57 Δ.4 ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ (Monitoring) 63 Ε ΕΦΑΡΜΟΓΗ 64 Ε.1 ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ 64 Ε.2 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 64 Ε.3 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 66 ΣΤ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 69 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ - ΧΑΡΤΕΣ 70 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 81 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 83