ΜΕΛΕΤΗ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ (EQF)

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΒΙΟΤΕΧΝΩΝ ΕΜΠΟΡΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) Αριστοτέλους 46, 10433, Αθήνα Τηλ. 210 8846852, Fax: 210 8846853 www.imegsevee.gr, info@imegsevee.gr ΑΚΡΩΝΥΜΟ ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΗ ΕΠΕ Λεωφόρος Αλεξάνδρας 91, 114 74 Αθήνα - τηλ: 210 6423188 - fax: 210 6411128 email: info@acronym.gr ΜΕΛΕΤΗ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ (EQF) Το παρόν παραδοτέο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του υποέργου «Αποτύπωση της κατάστασης και διαμόρφωση ολοκληρωμένων προτάσεων αναφορικά με τα επαγγελματικά προσόντα, τις διαδικασίες πιστοποίησης επαγγελματικής επάρκειας και της διαμόρφωσης των κλαδικών επαγγελματικών προσόντων για τα επαγγέλματα και τις ειδικότητες που εκπροσωπούνται από τη ΓΣΕΒΕΕ» της πράξης «Ενίσχυσης της θεσμικής και επιχειρησιακής ικανότητας της ΓΣΕΒΕΕ»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οι πολιτικές της Ε.Ε. για την προώθηση της δια βίου μάθησης 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων (EQF) 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Κρίσιμα σημεία και προκλήσεις 15 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οι πολιτικές της Ε.Ε. για την προώθηση της δια βίου μάθησης Η Δια βίου μάθηση και η Επαγγελματική Κατάρτιση αποτελεί βασική προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση όπως αυτή αποτυπώνεται στη στρατηγική της Λισσαβόνας. Στις 12 Νοεμβρίου 2002 το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε ψήφισμα σχετικά με την προώθηση της Ευρωπαϊκής συνεργασίας για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση 1 και εν συνεχεία στις 29-30 Νοεμβρίου 2002 με δήλωση των αρμοδίων υπουργών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των Ευρωπαίων Κοινωνικών Εταίρων αποτυπώθηκε μια ενιαία στρατηγική για τη βελτίωση της απόδοσης, της ποιότητας και της ελκυστικότητας της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, γνωστή και ως «Διαδικασία της Κοπεγχάγης». Ακολούθησε επανεξέταση της διαδικασίας στο Μάαστριχτ το 2004 2 όπου επισημάνθηκε η πρόοδος που σημειώθηκε σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη κοινών εργαλείων και αρχών και μια δεύτερη επανεξέταση στο Ελσίνκι το 2006 3 όπου υπογραμμίσθηκε η ανάγκη για περαιτέρω δυναμικές πρωτοβουλίες στον τομέα αυτό. Με σύσταση που εκδίδει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 18 Δεκεμβρίου 2006 προτείνεται στα κράτη μέλη να ενσωματώσουν τις βασικές ικανότητες στις στρατηγικές τους για τη δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση και με ψήφισμα της 15 Νοεμβρίου 2007 «Νέες δεξιότητες για νέες θέσεις εργασίας» 4 τονίζεται ο επείγων χαρακτήρας της πρόβλεψης των αναγκών όσον αφορά τις δεξιότητες, με στόχο την προσαρμογή των γνώσεων των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων προς τις ανάγκες της οικονομίας. Στην κοινή έκθεση προόδου του Συμβουλίου και της Επιτροπής για το 2008 για την εφαρμογή του προγράμματος εργασίας «Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010» 5 σημειώνεται ότι θα πρέπει να αρχίσουν εργασίες όσον αφορά ένα ενημερωμένο στρατηγικό πλαίσιο για την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης και κατάρτισης. 1 Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 013 της 18/01/2003 2 Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τη διασφάλιση της ποιότητας στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση, 9599/04 EDUC 117 SOC 252, 18 Μαΐου 3 Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 298 της 08/12/2006 4 Επίσημη Εφημερίδα αριθ C 290, 4.12.2007 5 Έγγραφο του Συμβουλίου 5723/08 3

Τον Μάρτιο του 2008 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έθεσε τις προτεραιότητες για την περίοδο 2008-2010 6 (Έγγρ. του Συμβουλίου 7652/08) και κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει συνολική εκτίμηση των μελλοντικών αναγκών σε ό,τι αφορά τις δεξιότητες έως το 2020, λαμβάνοντας υπόψη τις τεχνολογικές αλλαγές και το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους εκδίδεται σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, η οποία αφορά τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων για τη δια βίου μάθηση 7 με στόχο την προαγωγή της κινητικότητας, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, διευκολύνοντας την αναγνώριση των μαθησιακών κεκτημένων από το ένα σύστημα στο άλλο και κατά συνέπεια από τη μία χώρα στην άλλη. Τα συμπεράσματα που εξέδωσε το Συμβούλιο το Μάιο του 2008 8, ενθαρρύνουν την ενίσχυση της συνέργειας μεταξύ γνώσεων και δεξιοτήτων μέσω της καινοτομίας και της δημιουργικότητας, μέσα από όλα τα επίπεδα της κατάρτισης. Παράλληλα, η πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το Ευρωπαϊκό Έτος Δημιουργικότητας και Καινοτομίας 2009 9 είχε ως στόχο την προώθηση της δημιουργικότητας μέσω της δια βίου μάθησης ως φορέα καινοτομίας και ως παράγοντα ανάπτυξης των προσωπικών, εργασιακών, επιχειρηματικών και κοινωνικών ικανοτήτων. Επιπρόσθετα, αναγνωρίζεται ο καθοριστικός ρόλος της εκπαίδευσης ενηλίκων και της κατάρτισης στην επίτευξη των στόχων της Στρατηγικής της Λισσαβόνας και ιδιαίτερα στην τεχνολογική προσαρμογή των εργαζομένων. Γενικότερα η «Διαδικασία της Κοπεγχάγης» είχε ως στόχο τη συμβολή στην ενίσχυση του ρόλου της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης σε ό,τι αφορά την ανταγωνιστικότητα, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. Τέθηκαν προτεραιότητες τόσο σε Ευρωπαϊκό, όσο και σε εθνικό επίπεδο που ως αποτέλεσμα επέφεραν τροποποιήσεις των εθνικών πολιτικών στον τομέα της εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς επίσης, τη δημιουργία κοινών εργαλείων για την αναγνώριση των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό, υπογραμμίζεται η ανάγκη δημιουργίας στενότερων δεσμών μεταξύ όλων των μορφών και πλαισίων μάθησης και προκειμένου για το στόχο αυτό, ενθαρρύνονται συστήματα εφαρμογής κοινών ευρωπαϊκών εργαλείων και 6 Έγγρ. του Συμβουλίου 7652/08 7 Επίσημη Εφημερίδα αριθ C 111, 6.5.2008 8 Επίσημη Εφημερίδα αριθ C 141, 7.6.2008 9 Έγγραφο του Συμβουλίου 8935/08 4

μηχανισμοί διασφάλισης της ποιότητας. Το ζητούμενο είναι, με τη χρήση των εργαλείων διαφάνειας και αναγνώρισης προσόντων, να προαχθεί η κινητικότητα των εργαζομένων. Προκειμένου για την προώθηση των στόχων της Ε.Ε. στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, δημιουργούνται κοινά εργαλεία, τα οποία καλούνται να υιοθετήσουν σε εθελοντική βάση οι χώρες μέλη. Μεταξύ των κοινών αυτών εργαλείων τα κυριότερα αποτελούν: Το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων Το ευρωπαϊκό Σύστημα Πιστωτικών Μονάδων για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ECVET) Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τη Διασφάλιση της Ποιότητας (ΕΠΑΔΠ) Στην κατεύθυνση υιοθέτησης και εφαρμογής των εργαλείων τα κράτη μέλη προχωρούν στη δημιουργία εθνικών πλαισίων επαγγελματικών προσόντων, τα οποία συνδέονται με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων, ως εργαλείο αναφοράς για να συγκρίνουν τα επίπεδα προσόντων μεταξύ των χωρών και των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Παράλληλα, δημιουργούνται συστήματα μεταφοράς διδακτικών μονάδων για την κατάρτιση, ως τεχνικό πλαίσιο για τη μεταφορά, την αναγνώριση, και, κατά περίπτωση, τη συσσώρευση των μαθησιακών αποτελεσμάτων ενός προσώπου με σκοπό την απόκτηση επαγγελματικού προσόντος. Τα εργαλεία και η μεθοδολογία περιλαμβάνουν την περιγραφή των επαγγελματικών προσόντων υπό μορφή ενοτήτων/ ψηφίδων μαθησιακών αποτελεσμάτων με συνδεδεμένους βαθμούς, διαδικασία μεταφοράς και συσσώρευσης και συμπληρωματικά έγγραφα, όπως συμφωνίες μάθησης, πρακτικά καταγραφής αποτελεσμάτων και οδηγούς χρήσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. 10 Τέλος, το πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης της κατάρτισης αναμορφώνεται σύμφωνα με τις αρχές και τα κριτήρια του Κοινού Πλαισίου Διασφάλισης της Ποιότητας, όπου ως θετικοί δείκτες θεωρούνται η δημιουργία εθνικών πλαισίων επαγγελματικών προσόντων, η διαμόρφωση νέων προτύπων και προγραμμάτων σπουδών, καθώς και η αύξηση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων. Η διασφάλιση της ποιότητας γίνεται αντιληπτή ως μέσο εκσυγχρονισμού των συστημάτων δια βίου μάθησης, ιδιαιτέρως λόγω της προσδοκώμενης συμβολής της στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των τυπικών και μη 10 Σύσταση Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 2009/C 155/02 5

τυπικών- μαθησιακών διαδικασιών. Ως εκ τούτου, βρίσκεται πίσω από κάθε πρωτοβουλία πολιτικής στην Εκπαίδευση και Επαγγελματική Κατάρτιση και τα κράτη μέλη καλούνται να αναπτύξουν και να χρησιμοποιήσουν το πλαίσιο αυτό σε εθελοντική βάση 11. 11 Επίσημη Εφημερίδα C 155, 8.7.2009 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων (EQF - ΕΠΕΠ) Ορισμός Το ΕΠΕΠ είναι ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς το οποίο συνδέει τα συστήματα επαγγελματικών προσόντων των χωρών, λειτουργώντας ως μηχανισμός μετατροπής για την ευκολότερη ανάγνωση και κατανόηση των επαγγελματικών προσόντων σε διαφορετικές χώρες και συστήματα στην Ευρώπη. Έχει δύο βασικούς στόχους: την προώθηση της κινητικότητας των πολιτών από χώρα σε χώρα, και τη διευκόλυνση της δια βίου μάθησής τους. Το ΕΠΕΠ τέθηκε επισήμως σε ισχύ τον Απρίλιο του 2008. Το 2010 ορίστηκε ως η ημερομηνία-στόχος για το συσχετισμό των εθνικών συστημάτων επαγγελματικών προσόντων των επιμέρους χωρών με το ΕΠΕΠ, και το 2012 για την εξασφάλιση από τις χώρες ότι τα επιμέρους πιστοποιητικά επαγγελματικών προσόντων φέρουν αναφορά στο αντίστοιχο επίπεδο του ΕΠΕΠ. Το ΕΠΕΠ θα συσχετίσει τα εθνικά συστήματα και πλαίσια επαγγελματικών προσόντων των διαφόρων χωρών με ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα αναφοράς τα οκτώ επίπεδα αναφοράς του ΕΠΕΠ. Τα επίπεδα καλύπτουν όλο το εύρος των επαγγελματικών προσόντων, από τα βασικά (Επίπεδο 1, π.χ. σχολικά απολυτήρια) έως τα προχωρημένα (Επίπεδο 8, π.χ. Διδακτορικά) επίπεδα. Ως μέσο για την προώθηση της δια βίου μάθησης, το ΕΠΕΠ περικλείει όλα τα επίπεδα επαγγελματικών προσόντων που αποκτώνται στη γενική, επαγγελματική αλλά και ακαδημαϊκή εκπαίδευση και κατάρτιση. Επιπλέον, το πλαίσιο καλύπτει τα επαγγελματικά προσόντα που απονέμονται στην αρχική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση. Τα οκτώ επίπεδα αναφοράς περιγράφονται σε σχέση με τα μαθησιακά αποτελέσματα. Το ΕΠΕΠ αναγνωρίζει ότι τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ευρώπη διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους που η μετατόπιση του βάρους στα μαθησιακά αποτελέσματα είναι απαραίτητη για τη σύγκριση και συνεργασία μεταξύ χωρών και ιδρυμάτων. Στο ΕΠΕΠ, ένα μαθησιακό αποτέλεσμα ορίζεται ως μια διατύπωση όλων αυτών που ο εκπαιδευόμενος γνωρίζει, κατανοεί και μπορεί να κάνει μετά την ολοκλήρωση μιας διαδικασίας εκμάθησης. Κατά συνέπεια, το ΕΠΕΠ δίνει έμφαση στα αποτελέσματα της μάθησης και όχι στις εισροές, όπως η διάρκεια των σπουδών. 7

Οι κύριοι στόχοι του EQF αφορούν στα εξής: - Να εδραιώσει ένα κοινό σύστημα αναφοράς μεταξύ των εκπαιδευτών και των εκπαιδευόμενων - Να λειτουργήσει ως «μηχανισμός μετάφρασης» ώστε να επιτρέπεται η κατηγοριοποίηση και η σύγκριση των μαθησιακών αποτελεσμάτων μεταξύ των διαφόρων χωρών - Να λειτουργήσει ως ένα κοινό σύστημα αναφοράς για την διασφάλιση της ποιότητας και της ανάπτυξη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης - Να παρέχει ένα σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη επαγγελματικών προσόντων ανά τομέα - Να λειτουργήσει ως μέσο για να επιτευχθεί η αλλαγή, σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τομεακό επίπεδο, από την άποψη των ευρωπαϊκών συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης Η ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Επαγγελματικών Προσόντων ξεκίνησε το 2004, ως απάντηση στα αιτήματα των κρατών μελών, των κοινωνικών εταίρων και άλλων ενδιαφερομένων για ένα κοινό σημείο αναφοράς προς ενίσχυση της διαφάνειας των επαγγελματικών προσόντων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την υποστήριξη μιας Ομάδας Εμπειρογνωμόνων του ΕΠΕΠ, κατάρτισε ένα σχέδιο προτείνοντας ένα πλαίσιο 8 επιπέδων με βάση τα μαθησιακά αποτελέσματα, στόχος του οποίου ήταν η διευκόλυνση της διαφάνειας και φορητότητας των επαγγελματικών προσόντων και η υποστήριξη της δια βίου μάθησης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιοποίησε το έγγραφο αυτό για διαβούλευση σε όλη την Ευρώπη, το δεύτερο εξάμηνο του 2005. Η ανταπόκριση στη διαβούλευση κατέδειξε την ευρύτατη υποστήριξη των Ευρωπαίων ενδιαφερομένων για την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ζητώντας παράλληλα και μια σειρά διευκρινίσεων και απλοποιήσεων. Σε ανταπόκριση προς αυτά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τροποποίησε την πρόταση, βασιζόμενη στις προτάσεις των εμπειρογνωμόνων από τις 32 χώρες που συμμετείχαν, καθώς και των ευρωπαϊκών κοινωνικών εταίρων. Στη συνέχεια, το αναθεωρημένο κείμενο υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως πρόταση στις 6 Σεπτεμβρίου του 2006. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο διαπραγματεύτηκαν με επιτυχία την πρόταση κατά τη διάρκεια του 2007, καταλήγοντας στην επίσημη υιοθέτηση του ΕΠΕΠ το Φεβρουάριο του 2008. 8

Τα οκτώ επίπεδα του EQF Βασικό στοιχείο του EQF είναι ένα σύνολο 8 επιπέδων που θα αποτελέσουν το κοινό και ουδέτερο σημείο αναφοράς για τις αρχές εκπαίδευσης και κατάρτισης σε εθνικό και κλαδικό επίπεδο. Τα 8 αυτά επίπεδα καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα των προσόντων, από αυτά που αποκτώνται με την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ή της κατάρτισης έως εκείνα που αποκτώνται στο ανώτατο επίπεδο πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Μαθησιακά Αποτελέσματα Τα μαθησιακά αποτελέσματα αποτελούν δήλωση αυτών που ο εκπαιδευόμενος αναμένεται να γνωρίζει, να κατανοεί και να είναι ικανός να κάνει μετά την λήξη της περιόδου μάθησης. Τα μαθησιακά αποτελέσματα κατανέμονται σε τρεις κατηγορίες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. Αυτό σημαίνει ότι τα επαγγελματικά προσόντα σε διαφορετικούς συνδυασμούς περιλαμβάνουν μεγάλο εύρος μαθησιακών αποτελεσμάτων, συμπεριλαμβανομένης της θεωρητικής γνώσης, των πρακτικών και τεχνικών δεξιοτήτων και των κοινωνικών ικανοτήτων, όπου η ικανότητα της συνεργασίας με άλλους παίζει ζωτικό ρόλο. Εν κατακλείδι τα μαθησιακά αποτελέσματα περιλαμβάνουν: - Γνώσεις, - Δεξιότητες και - Ικανότητες Ως γνώσεις νοείται το αποτέλεσμα της αφομοίωσης πληροφοριών μέσω της μάθησης. Οι γνώσεις είναι το σώμα θετικών στοιχείων, αρχών, θεωριών και πρακτικών που σχετίζεται με ένα πεδίο εργασίας ή σπουδής. Στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων, οι γνώσεις χαρακτηρίζονται ως θεωρητικές ή/και αντικειμενικές, Ως δεξιότητες νοείται η ικανότητα εφαρμογής γνώσεων και αξιοποίησης τεχνογνωσίας για την εκπλήρωση εργασιών και την επίλυση προβλημάτων. Στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων, οι δεξιότητες περιγράφονται ως νοητικές (χρήση λογικής, διαισθητικής και δημιουργικής σκέψης) και πρακτικές (αφορούν τη χειρωνακτική επιδεξιότητα και τη χρήση μεθόδων, υλικών, εργαλείων και οργάνων) 9

Ως ικανότητες νοείται η αποδεδειγμένη επάρκεια στη χρήση γνώσεων, δεξιοτήτων και προσωπικών, κοινωνικών ή/και μεθοδολογικών δυνατοτήτων σε περιστάσεις εργασίας ή σπουδής και στην επαγγελματική ή/και προσωπική ανάπτυξη. Στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων, η περιγραφή ως προς τις ικανότητες αφορά την υπευθυνότητα και την αυτονομία. Περιγραφή των Επιπέδων Επίπεδο Περιγραφή Προσόντων 8 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα απασχόλησης και επαγγελματικής εξέλιξης σε εξειδικευμένους τομείς. Απασχολείται σε εργασίες που απαιτούν ερευνητικές δεξιότητες, επιστημονικό έργο και ηγετικά προσόντα. Το επίπεδο 8 σχετίζεται με τον τρίτο κύκλο προσόντων στην ανώτατη εκπαίδευση. 7 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα απασχόλησης και επαγγελματικής εξέλιξης στο χώρο των εξεδικευμένων επαγγελματιών. Τα προσόντα επιπέδου 7 σχετίζονται με τον δεύτερο κύκλο προσόντων στην ανώτατη εκπαίδευση. 6 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα απασχόλησης και επαγγελματικής ανέλιξης στο χώρο των εξειδικευμένων επαγγελματιών. Τα προσόντα επιπέδου 6 σχετίζονται με τον πρώτο κύκλο προσόντων της ανώτατης εκπαίδευσης και παρέχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε μαθησιακές διαδρομές ανώτερου επιπέδου στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης. 5 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα απασχόλησης σε εργασίες υψηλής εξειδίκευσης, καθώς και επαγγελματικής ανέλιξης μέσω της πρόσβασης σε προγράμματα σπουδών ανώτατης εκπαίδευσης. Η δυνατότητα αυτή καθίσταται εφικτή μέσω της αναγνώρισης τμήματος των τυπικών προσόντων του ενδιαφερομένου ή και της εργασιακής εμπειρίας. Οι όροι και οι προϋποθέσεις αυτής της κάθετης κινητικότητας καθορίζονται σε εθνικό επίπεδο. Τα προσόντα επιπέδου 5 τυπικά σχετίζονται με την ολοκλήρωση μετά -δευτεροβάθμιου προγράμματος εκπαίδευσης και κατάρτισης. Αυτά τα προσόντα συνδέουν τη μετά-δευτεροβάθμια με 10

την ανώτατη εκπαίδευση. Τα προσόντα αυτού του επιπέδου αναφέρονται στο σύντομο κύκλο (short cycle) σπουδών, που έχει αναπτυχθεί μέσα από τη διαδικασία της Μπολόνιας για την ανώτατη εκπαίδευση. 4 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα απασχόλησης σε εργασίες με απαιτήσεις αυξήμέων ικανοτήτων, και που μπορεί να εμπεριέχουν τα καθήκοντα της επίβλεψης και συντονισμού, τις οποίες διεκπεραιώνει αυτόνομα. Τα προσόντα επιπέδου 4 τυπικά σχετίζονται με την ολοκλήρωση τουλάχιστον του δεύτερου κύκλου της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που έχει συμπληρωθεί/ επαυξηθεί στη συνέχει από προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης ή από εργασιακή εμπειρία. Έχει τη δυνατότητα κάθετης κινητικότητας σε προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης υπό προϋποθέσεις. 3 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε εργασίες καθορισμένων, μη αυτόνομων καθηκόντων. Έχει τη δυνατότητα κάθετης κινητικότητας σε προγράμματα αρχικής και συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης καθώς και ανώτατης εκπαίδευσης υπό προϋποθέσεις. Τα προσόντα επιπέδου 3 τυπικά σχετίζονται με την ολοκλήρωση και του δεύτερου κύκλου της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αντιπροσωπεύει επίσης διαδρομές μη τυπικής μάθησης μέσω της αναγνώρισης εργασιακής εμπειρίας. 2 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε προγράμματα κατάρτισης και σε απασχόλησης, όχι αυξημένων απαιτήσεων και προσόντων. Έχει τη δυνατότητα ολοκλήρωσης του δεύτερου κύκλου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή/ και παρακολούθησης προγραμμάτων συνεχιζόμενης κατάρτισης. 1 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε προγράμματα κατάρτισης και σε απασχόλησης, όχι αυξημένων απαιτήσεων και προσόντων. Έχει τη δυνατότητα συνέχισης στο δεύτερο κύκλο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα προσόντα αυτού του επιπέδου είναι συχνά σημεία εισόδου σε διαδρομές δια βίου μάθησης για άτομα χωρίς τυπικά προσόντα. Η μάθηση αυτού του επιπέδου συνήθως αποκτάται κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης/ άσκησης εργασίας και συμβάλλει 11

στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων. Ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες μπορούν να αποκτήσουν το συγκεκριμένο επίπεδο προσόντων μέσω προγραμμάτων ενηλίκων, καθώς επίσης και με ευκαιρίες μη τυπικής και άτυπης μάθησης. Με βάση τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Επαγγελματικών Προσόντων το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστούν στα κράτη μέλη: Να χρησιμοποιούν το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων ως εργαλείο αναφοράς για να συγκρίνουν τα επίπεδα προσόντων σε διαφορετικά συστήματα επαγγελματικών προσόντων μέσα από την προοπτική της διά βίου μάθησης. Να συνδέσουν το εθνικό τους σύστημα προσόντων με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων έως το 2009, ιδίως με τη διαφανή συσχέτιση των δικών τους επιπέδων επαγγελματικών προσόντων με τα επίπεδα που παρατίθενται στο παράρτημα I και με την ανάπτυξη εθνικού πλαισίου προσόντων, κατά περίπτωση σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία και πρακτική. Να εξασφαλίσουν ότι, έως το 2011, όλα τα νέα επαγγελματικά προσόντα και τα έγγραφα «Europass» που εκδίδονται από τις αρμόδιες αρχές θα περιέχουν σαφή παραπομπή στο αντίστοιχο επίπεδο του ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων. Να ακολουθούν προσέγγιση βασισμένη στα μαθησιακά αποτελέσματα για τον ορισμό και την περιγραφή επαγγελματικών προσόντων, και να προωθήσουν την επικύρωση της μη-τυπικής και της άτυπης μάθησης σύμφωνα με τις κοινές ευρωπαϊκές αρχές που εγκρίθηκαν στα συμπεράσματα του Συμβουλίου της 28ης Μαΐου 2004. Να ορίσουν εθνικό κέντρο για την υποστήριξη και τον συντονισμό της σχέσης μεταξύ του εθνικού συστήματος επαγγελματικών προσόντων και του ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων. 12

Αναμενόμενες και δυνητικές συνέπειες του ΕΠΕΠ 12 - Ανάδειξη της σημασίας των προσόντων - Ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας - Ενίσχυση δυνατοτήτων διασύνδεσης και αξιοποίησης άλλων ευρωπαϊκών εργαλείων - Τοποθέτηση της βάσης των μετρήσιμων μαθησιακών αποτελεσμάτων στον παγκόσμιο χάρτη - Ανάπτυξη των εθνικών πλαισίων προσόντων - Ανάπτυξη τομεακών κλαδικών προσόντων και συναφών πλαισίων - Διασύνδεση λειτουργιών δια βίου μάθησης - Λήψη μέτρων διασφάλισης ποιότητας - Επικύρωση της μη τυπικής μάθησης - Απογραφή αποτύπωση και οργάνωση των εθνικών προσόντων Προκλήσεις που τίθενται κατά την ανάπτυξη και εφαρμογή του ΕΠΕΠ 1. Πως θα επιτευχθεί πραγματική συγκρισιμότητα μεταξύ των εθνικών πλαισίων προσόντων και του ΕΠΕΠ; - Το ΕΠΕΠ απαιτεί μια επανερμηνεία των επιπέδων των εθνικών προσόντων με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων - Η επανερμηνεία των εθνικών προσόντων και η ένταξή τους στα κατάλληλα επίπεδα θα πρέπει να γίνει με αυθεντικό τρόπο - Η αλλαγή προς τα μαθησιακά αποτελέσματα απαιτεί αντικειμενικότητα και διαφάνεια ώστε να καταστεί δυνατή η αμοιβαία εμπιστοσύνη 2. Πως το ΕΠΕΠ θα λειτουργήσει ως περιεκτικό μεταπλαίσιο για τη δια βίου μάθηση; - Το ΕΠΕΠ θα πρέπει να λειτουργήσει ως περιεκτικό μεταπλαίσιο που οργανώνει και συντονίζει τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων υποσυστημάτων, π.χ. της επαγγελματικής κατάρτισης και της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης 12 Mike Coles. 14/1/2010: http://www.project-ways.eu/fileadmin/user_upload/projectways/wp1/ways10_01_14_coles.pdf 13

- Θα πρέπει να εξασφαλιστεί τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο μια ολοκληρωμένη προσέγγιση δια βίου μάθησης σπάζοντας τους φραγμούς μεταξύ των υποσυστημάτων 3. Ποια είναι τα κρίσιμα σημεία για την ανάπτυξη των τομεακών κλαδικών πλαισίων προσόντων; - Διαχείριση των διεθνών προσόντων - Θέσπιση και διαχείριση διεθνών ρυθμιστικών αρχών - Αξιοποίηση σωμάτων και οργάνων αποτελούμενων από Ευρωπαίους επαγγελματίες - Καθορισμός της δικαιοδοσίας των εθνικών αρχών 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Κρίσιμα σημεία και προκλήσεις Αποτελεί κοινό τόπο στη σύγχρονη βιβλιογραφία η διαπίστωση των πιέσεων που ασκούνται για τη σύγκλιση των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ευρώπη. Οι πιέσεις αυτές ασκούνται τόσο από τις δυνάμεις της αγοράς και τις αλλαγές που σημειώνονται στα παραγωγικά πρότυπα στο πλαίσιο της μετάβασης από το φορντικό στο μεταφορντικό μοντέλο παραγωγής και συσσώρευσης, τόσο από πολιτικές πρωτοβουλίες που σημειώνονται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και επιχειρούν να αντιστοιχηθούν με τις πιέσεις της αγοράς και να αξιοποιήσουν περισσότερο ενεργά τις πολιτικές της εκπαίδευσης για την εξυπηρέτηση οικονομικών στόχων και αρχών, όπως κυρίως την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, αγαθών και υπηρεσιών. Αποτέλεσμα κυρίως των υπερεθνικών αυτών πολιτικών στοχεύσεων αποτελεί η ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων, το οποίο ακριβώς επειδή έχει ως κύριο ρητό του στόχο τη συγκρισιμότητα των εθνικών συστημάτων προσόντων, λειτουργώντας ως μεταφραστικό μεταπλαίσιο, αναμένεται να επαυξήσει την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού. Το ειδοποιό χαρακτηριστικό που διακρίνει την προσπάθεια αυτή από κάθε άλλη προσπάθεια σύγκλισης των ευρωπαϊκών συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, είναι η σχεδόν μονόπλευρη στήριξή του στις εκροές, δηλαδή στα μαθησιακά αποτελέσματα. Αυτός είναι ο λόγος που το ΕΠΕΠ μοιάζει να υιοθετεί τη λογική και τις αρχές του Αγγλικού μοντέλου και κατά συνέπεια, να είναι ευάλωτο στην κριτική ότι παραγκωνίζει την ολιστική προσέγγιση των επαγγελμάτων και των προσόντων που έχει αναπτυχθεί σε βάθος χρόνου και αποτελεί πλέον μέρος της παράδοσης αρκετών χωρών της ηπειρωτικής Ευρώπης. Από την άλλη ωστόσο πλευρά, η ανάπτυξη του ΕΠΕΠ καλωσορίζεται από πολλά ενδιαφερόμενα μέρη και από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων αυτών της ηπειρωτικής Ευρώπης, ως ευκαιρία αναθεώρησης των υφιστάμενων συστημάτων προσόντων με βάση την προσέγγιση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Όπως όμως πολύ εύστοχα αναδεικνύει η Brockmann, 13 η επιτυχία του ΕΠΕΠ θα εξαρτηθεί από το κατά πόσο θα καταφέρει να αξιοποιήσει και να συγκεράσει τις διαφορετικές ερμηνείες και περιεχόμενα που λαμβάνουν οι έννοιες των προσόντων και των μαθησιακών αποτελεσμάτων στις διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες. Προκειμένου για την κατανόηση των διαφορών αυτών αρκετά χρήσιμη είναι η 13 Brockmann, Michaela (2007) Qualifications, learning outcomes and competencies: a. review of European divergences in vocational education and training (VET). Discussion Paper. Nuffield Review. 15

τυπολογία των ευρωπαϊκών συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης, βάσει της οποίας στο ένα άκρο μπορούμε να τοποθετήσουμε αυτά που εστιάζουν στην προσέγγιση της εκπαίδευσης των ατόμων για ένα επάγγελμα και σε αυτά που εστιάζουν στην απασχολησιμότητα. Σε γενικές γραμμές, στο πλαίσιο του πρώτου «ιδεότυπου» είναι καθοριστική η σημασία του σχολείου, της γενικής εκπαίδευσης, της θεωρητικής γνώσης, καθώς και της εταιρικότητας βάσει της οποίας καθορίζονται το περιεχόμενο των προσόντων και οι διαδρομές απόκτησής τους. Στο πλαίσιο του δεύτερου ιδεότυπου αντίθετα, η απασχολησιμότητα εμφανίζεται ως μια ουσιώδης σύγχρονη διάσταση της ατομικής ελευθερίας και επιλογής. Στο πλαίσιο του ιδεότυπου αυτού παρέχεται η δυνατότητα αναγνώρισης επιμέρους προσόντων που αποκτώνται από την εργασιακή- εμπειρία ή μέσω ενός αρθρωτού συστήματος κατάρτισης. Σημαντικό επίσης χαρακτηριστικό του ιδεότυπου αυτού είναι ότι η φύση και το είδος των προσόντων καθορίζονται από την αγορά. Συγκρίνοντας τις πραγματικές εκδοχές των ανωτέρω δύο ιδεότυπων (Γερμανία και σε κάποιο βαθμό Γαλλία και Ολλανδία στην πρώτη περίπτωση και Μ. Βρετανία στη δεύτερη) μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι στην μεν πρώτη περίπτωση σημειώνεται διαχρονικά μια σαφής μετεξέλιξή τους προς την αρχή της απασχολησιμότητας, στο πλαίσιο της οποίας τα επαγγέλματα καθίστανται λιγότερο οριοθετημένα και εξειδικευμένα, αλλά επίσης και μια κεντρική έμφαση στην επαγγελματική κινητικότητα των ατόμων. Αντίθετα, στην Αγγλική περίπτωση σημειώνεται μια σαφής τάση προς τον περαιτέρω περιορισμό των δεξιοτήτων, ώστε να ανταποκρίνονται κυρίως προς ό,τι ζητιέται από τους τομείς χαμηλών δεξιοτήτων της αγορά εργασίας. Ωστόσο, παρά τις τάσεις μετεξέλιξης των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ηπειρωτική Ευρώπη, διαπιστώνεται ότι διατηρούνται ορισμένες θεμελιώδεις αρχές, και κυρίως η αντίληψη για τον ολιστικό χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος που προσδίδει στα άτομα όχι μόνο επαγγελματικές γνώσεις, αλλά επίσης θεωρητικές γνώσεις και ευρύτερη παιδεία που συνυφαίνεται με την ιδιότητα του πολίτη (citizenship). Για τους λόγους αυτούς και παρά τις καταγραφόμενες αλλαγές, η έννοια των μαθησιακών αποτελεσμάτων λαμβάνει στα πλαίσια αυτά ένα αρκετά διαφορετικό νόημα από ό,τι στην περίπτωση του Αγγλικού παραδείγματος. Ως μέρος ενός περιεκτικού εκπαιδευτικού συστήματος με ολιστική προσέγγιση της έννοιας του επαγγέλματος, τα μαθησιακά αποτελέσματα αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης και εμπεριέχουν στη διατύπωση του περιεχομένου τους τα αποτελέσματα της διαβουλευτικής διαδικασίας μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και του κράτους. Κατά συνέπεια, τροφοδοτούν και αναδιαμορφώνουν τις μαθησιακές 16

διαδικασίες ώστε να επαυξήσουν τη συγκρισιμότητα των προσόντων και να συμβάλλουν έτσι, στην επαγγελματική κινητικότητα και απασχολησιμότητα των ατόμων. Στην Αγγλία αντίθετα, τα μαθησιακά αποτελέσματα ορίζονται με όρους αναγκών των εργοδοτών σε δεξιότητες και χωρίς κατ ανάγκη τη συμμετοχή των εργαζομένων. Κατά ανάλογο τρόπο και με την ίδια στοχοθεσία τροφοδοτούν το περιεχόμενο των μαθησιακών πλαισίων και τον καθορισμό των δυνατών μαθησιακών διαδρομών. Επίσης και σε αντιστοιχία προς τους παραπάνω διαφορετικούς «ιδεότυπους» μπορούμε να διακρίνουμε δύο διαφορετικές προσεγγίσεις της έννοιας των ικανοτήτων, κάθε μια εκ των οποίων υποστηρίζεται από διαφορετικές επιστημολογικές αρχές. Σύμφωνα με την πρώτη λειτουργιστική συμπεριφοριστική προσέγγιση, όπως αυτή αποτυπώνεται στο Αγγλικό παράδειγμα, ο εργαζόμενος κατανοείται ως παθητικό υποκείμενο που προσανατολίζεται στην επίδειξη των καθορισμένων ικανοτήτων του. Η προσέγγιση είναι λειτουργιστική καθόσον οι ικανότητες προκύπτουν από τη λειτουργική ανάλυση του επαγγέλματος και αναφέρονται / συσχετίζονται με συγκεκριμένες δεξιότητες που είναι αναγκαίες για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων που προσδιορίζονται από τους εργοδότες. Αντίθετα, σύμφωνα με τη δεύτερη πολυδιάστατη- προσέγγιση ο εργαζόμενος κατανοείται ως δρων υποκείμενο που ενεργά μετέχει στην κατασκευή και την εξέλιξη της γνώσης. Στο πλαίσιο αυτό, η ικανότητα νοείται ως εκ-τέλεση σε πραγματικό χώρο εργασίας, δηλαδή ως ικανότητα αντιμετώπισης σύνθετων καταστάσεων που προϋποθέτει τη δημιουργική ενεργοποίηση πολλαπλών πόρων (πρακτικών και θεωρητικών) σε πραγματικό χρόνο και χώρο. Συνοψίζοντας, μεταξύ των δύο ιδεότυπων αναδεικνύονται σημαντικές διαφορές ιδιαίτερα ως προς τη σχέση θεωρητικής πρακτικής γνώσης που αντανακλάται στα προσόντα. Στον ηπειρωτικό ιδεότυπο, τα προσόντα εμπεριέχουν υψηλό βαθμό θεωρητικών γνώσεων, καθώς επίσης και υψηλό βαθμό γνώσεων που αφορούν την προσωπική ανάπτυξη και τη δόμηση της έννοιας του πολίτη. Η μετεξέλιξη των συστημάτων του ιδεότυπου αυτού προς περισσότερες πρακτικές μορφές μάθησης, μέσω της υιοθέτησης των προσεγγίσεων της εγκαθιδρυμένης (situated) γνώσης και της βιωματικής μάθησης, συντελείται κατά τρόπο που αναδιαμορφώνει αλλά δεν εξαλείφει τη θεωρητική γνώση, δημιουργώντας έτσι ισχυρές συνθήκες για να καταστούν τα υποκείμενα δημιουργοί της γνώσης και ικανά να αντεπεξέλθουν σε μεταβαλλόμενες και σύνθετες καταστάσεις. 17

Αντίθετα, στο Αγγλικό παράδειγμα, ο περιοριστικός χαρακτήρας των δεξιοτήτων και η απουσία της γενικής εκπαίδευσης προκαθορίζουν μονοδιάστατα τις επαγγελματικές ικανότητες εξοβελίζοντας από το περιεχόμενό τους τις κοινωνικές και τις προσωπικές ικανότητες. Σε αυτό το πλαίσιο συνεπώς, το σύστημα της επαγγελματικής εκπαίδευσης αναπαράγει κατά αποτελεσματικό τρόπο τις χαμηλού προφίλ δεξιότητες μιας εντατικής κατά τα άλλα οικονομίας, αναπαράγει συνεπώς τις «δεξιότητες του χθες» και περιορίζει την ανάπτυξη νέων περιοχών δεξιοτήτων που απαιτούνται από την κοινωνία της γνώσης. 14 14 Brockmann, Michaela (2007) Qualifications, learning outcomes and competencies: a. review of European divergences in vocational education and training (VET). Discussion Paper. Nuffield Review. 18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ψήφισμα του Συμβουλίου της 19ης Δεκεμβρίου 2002 σχετικά με την προαγωγή της ενισχυμένης ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης - Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 013 της 18/01/2003 Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τη διασφάλιση της ποιότητας στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση, 9599/04 EDUC 117 SOC 252, 18 Μαΐου Συμπεράσματα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών που συνήλθαν στο πλαίσιο του Συμβουλίου, σχετικά με τις μελλοντικές προτεραιότητες για ενισχυμένη ευρωπαϊκή συνεργασία για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ) (Αναθεώρηση των συμπερασμάτων του Συμβουλίου της 15ης Νοεμβρίου 2004 )-Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 298 της 08/12/2006 Ψήφισμα του Συμβουλίου, της 15ης Νοεμβρίου 2007, για τις «νέες δεξιότητες για νέες θέσεις εργασίας»- Επίσημη Εφημερίδα αριθ C 290, 4.12.2007 Κοινή έκθεση προόδου του Συμβουλίου και της Επιτροπής για το 2008 σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος εργασίας «Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010»Έγγραφο του Συμβουλίου 5723/08 Αναθεωρημένο κείμενο των συμπερασμάτων της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου των Βρυξελλών (13/14 Μαρτίου 2008).-Έγγρ. του Συμβουλίου 7652/08 Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2008, σχετικά με τη θέσπιση του ευρωπαϊκού πλαισίου επαγγελματικών προσόντων για τη διά βίου μάθηση -Επίσημη Εφημερίδα αριθ C 111, 6.5.2008 Συμπεράσματα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών, συνελθόντων στα πλαίσια του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2008, σχετικά με την προώθηση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης -Επίσημη Εφημερίδα αριθ C 141, 7.6.2008 19

Απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το Ευρωπαϊκό Έτος Δημιουργικότητας και Καινοτομίας 2009 -Έγγραφο του Συμβουλίου 8935/08 Ψήφισμα της 19ης Δεκεμβρίου 2002 σχετικά με την προαγωγή της ενισχυμένης ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (2003/C 13/02) Σχέδιο συμπερασμάτων του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών συνερχομένων στα πλαίσια του Συμβουλίου σχετικά με τις μελλοντικές προτεραιότητες της ενισχυμένης ευρωπαϊκής συνεργασίας όσον αφορά την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΚΚ)(Επανεξέταση του ψηφίσματος του Συμβουλίου της 19ης Δεκεμβρίου 2002) -13832/04EDUC 204SOC 499 Συμπεράσματα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών που συνήλθαν στο πλαίσιο του Συμβουλίου, σχετικά με τις μελλοντικές προτεραιότητες για ενισχυμένη ευρωπαϊκή συνεργασία για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ) (Αναθεώρηση των συμπερασμάτων του Συμβουλίου της 15ης Νοεμβρίου 2004) (2006/C 298/05) Συμπεράσματα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών που συνήλθαν στο πλαίσιο του Συμβουλίου σχετικά με τις μελλοντικές προτεραιότητες της ενισχυμένης ευρωπαϊκής συνεργασίας για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ) 16459/08EDUC 278 Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2009, για τη θέσπιση του ευρωπαϊκού συστήματος πιστωτικών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ECVET) - Επίσημη Εφημερίδα αριθ 2009/C 155/02 Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2009, για τη δημιουργία ευρωπαϊκού πλαισίου αναφοράς για τη διασφάλιση της ποιότητας στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση - Επίσημη Εφημερίδα C 155, 8.7.2009 CEDEFOP. The development of national qualifications frameworks in Europe. August 2010 CEDEFOP, Linking credit systems and qualifications frameworks. An international comparative analysis, 2010. 20