ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ... ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... VII XV ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Ο επιστημολογικός τόπος και το αντικείμενο της πολιτειολογίας: Κράτος, Πολιτεία και Πολίτευμα... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 2. Θεωρίες για τη φύση του κράτους... 7 Ι. Το κράτος ως κοινότητα ανθρώπων... 7 ΙΙ. Το κράτος ως φυσικό πρόσωπο (πρόσωπα)... 11 ΙΙΙ. Το κράτος ως κοινωνική σχέση... 12 ΙV. Το κράτος ως έννομη τάξη... 13 V. Το κράτος ως μηχανισμός ή όργανο... 14 VI. Το κράτος ως μύθος... 15 VII. Το κράτος ως κοινωνικός οργανισμός... 16 3. Η καταγωγή του κράτους... 17 Ι. Θεωρητικές προσεγγίσεις... 17 ΙΙ. Τα ιστορικά δεδομένα... 22 α. Οι ανθρώπινες κοινωνίες στον μακρό ιστορικό χρόνο... 22 β. Γένη, φυλές και ηγεμονίες... 24 γ. Η γένεση του κράτους... 26 δ. Η παγκόσμια εξάπλωση του κρατικού φαινομένου... 29
ΙΙΙ. Η αυτοτελής συγκρότηση πρώιμων κρατών... 30 IV. Ο ρόλος της οργανωμένης βίας... 33 4. Ο πληθυσμός του κράτους... 35 Ι. Λαός, πληθυσμός και κοινωνία... 35 ΙΙ. Έθνος και εθνότητα... 39 ΙΙΙ. Ο δεσμός της ιθαγένειας... 45 5. Ο χώρος του κράτους... 47 Ι. Η ιστορική εξέλιξη της σχέσης του κράτους με τον χώρο... 47 ΙΙ. Ο χώρος ως επικράτεια... 49 6. Η εξουσία του κράτους... 52 Ι. Η ιδιαίτερη φύση της κρατικής εξουσίας... 52 ΙΙ. Οι πηγές της εξουσίας... 53 α. Ιδεολογική εξουσία... 53 β. Οικονομική εξουσία... 55 γ. Στρατιωτική εξουσία... 57 ΙΙΙ. Η κρατική κυριαρχία... 60 ΙV. Ενώσεις και σύνδεσμοι κρατών... 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 7. Κριτήρια διάκρισης κρατών και πολιτευμάτων... 71 Ι. Τύπος και μορφή του κράτους, μορφή της κυβέρνησης... 71 ΙΙ. Ιεραρχία ή συναίνεση... 75 8. Το συνταγματικό κράτος... 77 Ι. Τα προσυνταγματικά στάδια θέσμισης του κράτους... 77 ΙΙ. Κινητήριες δυνάμεις του συνταγματισμού στη νεωτερικότητα... 84 α. Το προστάδιο της πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου... 84 β. Οι θεσμικές και ιδεολογικές συνέπειες της επικράτησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής... 86 i. Η συναίνεση ως θεμελιώδης οργανωτική αρχή της κοινωνικής συμβίωσης... 86 X
ii. Ο μετασχηματισμός της κοινωνικής σε δικαιϊκή ιεραρχία... 90 iii. Τα νέα επίπεδα συμβολισμού: Συντάγματα και χαρτονομίσματα... 91 iv. Η απομάγευση του κόσμου... 94 ΙΙΙ. Τυπικό Σύνταγμα και συνταγματισμός... 96 α. Νέα σύνθεση με παλιά και νέα υλικά... 96 β. Το όνομα του Συντάγματος... 100 γ. Οι δύο έννοιες του συνταγματισμού... 102 IV. Οι εθνικές ταυτότητες του συνταγματισμού... 103 V. Σύνταγμα και αντιπροσώπευση... 106 α. Μια αναγκαία σχέση... 106 β. Ιδεότυποι αντιπροσώπευσης... 107 γ. «Δημοκρατική» κόπωση... 111 δ. Εγγενείς πολιτικοί και οργανωτικοί περιορισμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας... 114 VI. Μορφές κυβέρνησης στο συνταγματικό κράτος... 123 α. Το κοινοβουλευτικό σύστημα... 123 i. Η γένεση του κοινοβουλευτικού συστήματος και των πολιτικών κομμάτων στη Μεγάλη Βρετανία... 123 ii. Ο ορλεανικός κοινοβουλευτισμός... 130 iii. Ο κοινοβουλευτισμός σήμερα... 132 β. Το προεδρικό σύστημα... 135 i. Το (βορειο)αμερικανικό πρωτότυπο... 135 ii. Η εξάπλωση του προεδρισμού... 140 γ. Το ημιπροεδρικό σύστημα... 143 δ. Το σύστημα της κυβερνώσας Βουλής... 148 9. Το κράτος έκτακτης ανάγκης... 150 Ι. Το κράτος έκτακτης ανάγκης ως μορφή αστικού κράτους... 150 α. Τυπολογία των δικτατοριών... 150 β. Κράτος έκτακτης ανάγκης και κατάσταση έκτακτης ανάγκης... 154 γ. Κράτος έκτακτης ανάγκης και απολυταρχικό κράτος... 155 ΙΙ. Το βοναπαρτικό κράτος... 157 XI
α. Στρατιωτικά καθεστώτα στην Ευρώπη της νεωτερικότητας... 157 i. Οι πρόδρομοι: Cromwell και Βοναπάρτης... 157 ii. Ευρωπαϊκές στρατιωτικές δικτατορίες του 20ού αιώνα... 159 iii. Η παρεκβατική φύση της στρατιωτικής διακυβέρνησης στο αστικό κράτος... 161 β. Στρατιωτικές δικτατορίες στον «τρίτο κόσμο» τον 20ό αιώνα... 165 i. Ο «ηθικός φραγμός»... 165 ii. Το πραξικόπημα... 166 iii. Η διακυβέρνηση... 171 iv. Η πτώση... 173 ΙΙΙ. Δικτατορίες της εκτελεστικής εξουσίας... 175 α. Το γαλλικό αρχέτυπο του 19ου αιώνα... 175 β. Τα αντίγραφα στον 20ό και 21ο αιώνα... 177 IV. Το φασιστικό κράτος... 181 α. Ζητήματα ορολογίας... 181 β. Το ιταλικό πρωτότυπο... 183 i. Τα χαρακτηριστικά του φασιστικού κινήματος... 183 ii. Ο εκφασισμός του κράτους... 185 iii. Το φασιστικό καθεστώς... 187 iv. Η πτώση του φασισμού... 189 γ. Η γερμανική παραλλαγή του εθνικοσοσιαλισμού... 189 i. Το πρόσωπο της Γοργώς... 189 ii. Η καταστρατήγηση του Συντάγματος... 191 iii. Η αποθέσμιση και αποχαλίνωση της εξουσίας... 193 iv. Ο πόλεμος και η πτώση... 196 δ. Κριτική αποτίμηση... 197 10. Το κράτος του «υπαρκτού σοσιαλισμού»... 199 Ι. Η μαρξιστική-λενιστική θεωρία για το κράτος... 199 ΙΙ. Το σοβιετικό πρωτότυπο... 208 α. Η επικράτηση των μπολσεβίκων... 208 β. Το Σύνταγμα του 1918... 209 γ. Το Σύνταγμα του 1936... 213 XII
δ. Το Σύνταγμα του 1977... 216 ε. Η «περεστρόϊκα» και η κατάρρευση της ΕΣΣΔ... 219 στ. Τα ανατολικοευρωπαϊκά αντίγραφα... 223 ΙΙΙ. Η κινεζική παραλλαγή... 226 α. Η περίοδος του μαοϊσμού... 226 β. Η καπιταλιστική μετάλλαξη... 229 IV. Κριτική αποτίμηση... 233 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 11. Τάσεις μετεξέλιξης και υπέρβασης του κράτους... 239 Ι. Το κράτος σε κρίση... 239 ΙΙ. Το μέλλον της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας... 248 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ... 255 XIII