ΓΛΩΣΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΣΕΙΡΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΣΤΗN ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΓΛΩΣΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΣΕΙΡΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΣΤΗN ΕΛΛΗΝΙΚΗ Αντώνης Μποτίνης, Αικατερίνη Μπακάκου-Ορφανού, Χαράλαμπος Θεμιστοκλέους Τομέας Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών abotinis@phil.uoa.gr, aimpakak@phil.uoa.gr, themistocleousx@hotmail.com Abstract The present article reports on an experimental study of turn structures in telephone conversations in Greek news broadcasts. Turn-taking and turn-leaving alternations of turn constructional units (TCUs) were analyzed in terms of speaker s prosodic characteristics and syntactic structures. The results indicate that the speaker s TCU tonal onset and TCU tonal offset along with global tonal variations, as well as word order are discourse cues of voluntary or involuntary turn-taking and turn-leaving. 1. Εισαγωγή Στο παρόν άρθρο εξετάζεται η σειρά των ομιλητών σε ένα πολυπαραγοντικό πλαίσιο προσέγγισης, το οποίο επιχειρεί να φέρει σε επαφή μεθοδολογίες από το χώρο της ανάλυσης της συνομιλίας και της φωνητικής. Η συνομιλία ως μια ομαλή και σχετικά συντονισμένη αλληλεπίδραση ομιλητών συνιστά ένα σύνθετο σύστημα δομικών και αλληλεπιδραστικών παραγόντων, τόσο γλωσσικών όπως η προσωδία, η σύνταξη και ειδικά λεξικά μέσα, όσο και έξω-γλωσσικών όπως το βλέμμα, η κίνηση της κεφαλής και η στάση του σώματος (βλ. Shegloff, 1996, 1998, Caspers, 2003). Έχει γίνει δε σημαντική έρευνα σχετικά με την εξέταση των επιμέρους παραγόντων που αφορούν στη δόμηση της συνομιλίας και της σειράς των ομιλητών (βλ. Botinis, 1991, Swerts et al, 1994, Selting, 2000, Seedhouse, 2004). Μεγάλη επίδραση άσκησαν στις μελέτες της συνομιλίας οι προσεγγίσεις που προέρχονται από τον χώρο της ανάλυσης της συνομιλίας (ΑΣ), ο οποίος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αλληλεπίδραση των μετεχόντων σε ένα επικοινωνιακό πλαίσιο. Σύμφωνα με το κλασικό μοντέλο των Sacks κ.ά. (1974), o ομιλητής έχει στη διάθεσή του μια δομική μονάδα σειράς (ΔΜΣ), η οποία συνιστά μια συνομιλιακή μονάδα που περιέχει ένα προβαλλόμενο σημείο δυνατής μεταβίβασης (transition relevance place). Στο σημείο δυνατής μεταβίβασης υπάρχουν οι εξής εκδοχές (α) ο ομιλητής μπορεί να παραδώσει τη σειρά, (β) κάποιος άλλος συνομιλητής μπορεί να λάβει τη σειρά με αυτοεπιλογή και (γ) μπορεί ο ομιλητής να συνεχίσει τη σειρά. Είχαν ακόμη επισημάνει την ανάγκη για συνυπολογισμό και της προσωδίας μαζί με τη σύνταξη στη δόμηση της ΔΜΣ: 1042

«Σαφώς υπό μια έννοια η «παραγωγή ήχου» (δηλ. η φωνολογία, επιτονισμός κτλ.), είναι επίσης πολύ σημαντική στην οργάνωση της κατανομής της σειράς. Για παράδειγμα, διακρίσεις ανάμεσα στο που ως ερώτηση μιας λέξης και ως έναρξη προτασιακής (φραστικής) δομής δεν γίνονται συντακτικά, αλλά επιτονικά. Όταν επιπλέον κατανοηθεί ότι κάθε λέξη μπορεί να γίνει γλωσσική μονάδα μιας λέξης, μέσω του επιτονισμού, τότε μπορούμε να εκτιμήσουμε την ελλιπή περιγραφή που προκύπτει μόνο με βάση συντακτικούς όρους». (Sacks κ.ά. 1974:721, «ελεύθερη μετάφραση των συγγραφέων»). Παρόλα αυτά οι περισσότερες μελέτες (βλ. όμως Ford & Thomson, 1996) στην περιοχή της ΑΣ δίνουν έμφαση κυρίως στη λειτουργία της σύνταξης (πβ. Selting 2000, Lindström 2006). Η ΔΜΣ διακρίνεται σύμφωνα με την ΑΣ κυρίως βάσει των συντακτικών μονάδων που την αποτελούν και που κυμαίνονται από απλές λέξεις, φράσεις ή και προτάσεις. Σε αυτές συνεκτιμάται και η δυνατότητά τους να προβλέπουν (project) ένα σημείο δυνατής ολοκλήρωσης. Ο Lindström (2006) υποστηρίζει ότι η σύνταξη διαδραματίζει ένα ιδιαίτερο ρόλο στην κατασκευή της σειράς και της ευρύτερης συνομιλίας πέρα από την απλή παράταξη των γλωσσικών μονάδων. Από την άλλη μεριά, έχει μελετηθεί η ύπαρξη συνεχιστικής προσωδίας επιτονικής κίνησης (Botinis, 1991), που δηλώνει την πρόθεση του ομιλητή να συνεχίσει τη σειρά ομιλίας, με παράλληλη επισήμανση την ύπαρξη καταληκτικής προσωδίας. Η τελευταία συνδέεται με τη δήλωση της επερχόμενης ολοκλήρωσης, η οποία σημειώνεται στην κατάληξη της προσωδιακής καμπύλης. Στο ίδιο πλαίσιο η Caspers (1998), διεξήγαγε πειράματα αντίληψης για να διαπιστώσει τη σχέση των μελωδικών δομών με το σύστημα λήψης της σειράς. Τα αποτελέσματά της έδειξαν ότι υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στην άνοδο του επιτονισμού σε φραστικό όριο (H%) ως δήλωση συνέχειας και διατήρησης της σειράς. Κατά την άποψη της δεν παρέχονται όμως αρκετές αποδείξεις για την χρήση του επιτονισμού στην οργάνωση του τρόπου λήψης της σειράς. Επιπρόσθετα, η τελική πτωτική προσωδιακή κίνηση, που πραγματώνεται ως συμπίεση του επιτονισμού κατά το τελευταίο μισό εκατοστό περίπου ενός εκφωνήματος μπορεί σύμφωνα με τη Hirschberg (1999) να σημάνει πληροφορία δομής στους ακροατές, σημαίνοντας την ολοκλήρωση ή όχι της σειράς ενός ομιλητή. Ο επιτονικός περίγυρος και η επιτονική διακύμανση καθώς επίσης και η χρονικότητα σύμφωνα με τη Hirschberg (1999) παρουσιάζουν συσχετισμούς με τη δήλωση της ολοκλήρωσης αντί της δήλωσης της συνέχειας και επιπλέον σημαίνουν τα στοιχεία περιθωρίου στο διάλογο. Το ερευνητικό πλαίσιο που ακολουθήθηκε εδώ χαρακτηρίζεται από τη μελέτη της συμβολής διαφορετικών φωνητικών και συντακτικών παραγόντων μεμονωμένα και σε συνδυασμό, που έχουν σχέση με τη δόμηση της σειράς ομιλίας. Θεωρούμε ως βασική συνομιλιακή μονάδα τη σειρά ομιλίας, που είναι ο εκφερόμενος λόγος από έναν ομιλητή μέχρι τη λήψη της σειράς από έναν άλλο μετέχοντα στο διάλογο. Μια σειρά ομιλίας αποτελεί 1043

έναν συνδυασμό γλωσσικών μονάδων (προσωδιακών, συντακτικών και λεξικών), οι οποίες οργανώνονται στην προφορική συνομιλία ως σημαίνουσα δομή. Το άρθρο αυτό παρουσιάζει τις στρατηγικές οργάνωσης και σήμανσης της σειράς, οι οποίες συνδέονται με τα σχήματα τεμαχιοποιήσης της συνομιλίας, που ορίζονται από τα σημεία έναρξης της σειράς ομιλίας, μέχρι του σημείου δυνατής μεταβίβασής της (ΣΔΜ) (όριο τέλους της συντακτικής μονάδας: φράσης, πρότασης). Σε αυτό το πλαίσιο επιχειρήθηκε μια πολυπαραγοντική ανάλυση με άξονα τις ακόλουθες ερωτήσεις: (α) Ποια είναι η επίδραση της προσωδίας και της σύνταξης στη δόμηση της σειράς ομιλίας; (β) Ποιες είναι οι αλληλεπιδράσεις των προσωδιακών και συντακτικών παραγόντων στη σήμανση και προβολή των τρόπων λήψης και των τρόπων ολοκλήρωσης της σειράς ομιλίας; 2. Μεθοδολογία 2.1. Δεδομένα Το κύριο ηχητικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε αποτελείται από δύο τηλεφωνικές συνδιαλέξεις ειδησεογραφικών εκπομπών ραδιοφώνου διάρκειας είκοσι πέντε λεπτών και σαράντα οκτώ δευτερολέπτων (25,48 λεπτά). Η πρώτη συνομιλία διάρκειας δεκαεπτά λεπτών και δέκα δευτερολέπτων (17,10 λεπτά), περιλαμβάνει τρεις άντρες ομιλητές γύρω στα πενήντα ανώτερης μόρφωσης, με τυπική αθηναϊκή προφορά, εκ των οποίων οι δύο είναι επαγγελματίες τηλεοπτικοί παρουσιαστές και λειτουργούν ως συντονιστές της συζήτησης, ενώ ο τρίτος ομιλητής είναι μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου. Η δεύτερη συνομιλία διάρκειας οκτώ λεπτών και εξήντα επτά δευτερολέπτων (8,67 λεπτά), αποτελείται από δύο άντρες ομιλητές περίπου σαράντα ετών, από αυτούς ο ένας είναι επαγγελματίας ραδιοφωνικός παρουσιαστής, ενώ ο δεύτερος ερευνητής σε ανώτατο ερευνητικό ινστιτούτο. Υπάρχουν επομένως δύο διακριτοί ρόλοι, αυτός του δημοσιογράφου συντονιστή και του καλεσμένου της εκπομπής, που ανταποκρίνονται στο πλαίσιο των αναγκών της εκπομπής. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι οι ομιλητές, πλην των δύο δημοσιογράφων στην πρώτη συνομιλία, δεν έχουν οπτική επαφή, γεγονός που αποκλείει τη χρήση άλλων στοιχείων όπως του βλέμματος, της κίνησης του σώματος κ.λπ. Επιπλέον, ο λόγος που παράγεται είναι φυσικός και αυθόρμητος συμβατός με το συγκεκριμένο κειμενικό είδος. 3.2. Επεξεργασία Δεδομένων Το συνομιλιακό υλικό μεταγράφηκε με τη χρήση της καθιερωμένης ορθογραφίας της ελληνικής γλώσσας και τεμαχιοποιήθηκε σε σειρές ομιλίας σύμφωνα με τη συμβολή του κάθε ομιλητή στη συνομιλία. Στη συνέχεια διεξήχθησαν τόσο ποιοτικές (σύγκριση, αντιπαραβολή κτλ.) όσο και ποσοτικές αναλύσεις (στατιστικές μετρήσεις). 1044

Συγκεκριμένα, κάθε σειρά ομιλίας χαρακτηρίσθηκε ως προς τον τρόπο λήψης ως ακολούθως: (α) ομαλή μεταβίβαση: η λήψη της σειράς πραγματοποιείται όταν ο ομιλητής παραχωρεί το λόγο σε έναν από τους μετέχοντες στη συνομιλία. (β) αυτοεπιλογή: η λήψη σειράς γίνεται όταν ένας ομιλητής επιλέγει τον εαυτό του για ομιλητή. (γ) σειρά περιθωρίου: η λήψη της σειρά δημιουργείται σε μια ΔΜΣ με στοιχεία όμως περιθωρίου, όπως ναι, χμ, ίσως κτλ. (δ) συνέχιση: όταν μετά από την παρεμβολή των στοιχείων περιθωρίου συνεχίζεται η διακοπείσα σειρά. Ως προς τον τρόπο ολοκλήρωσης κάθε ΔΜΣ χαρακτηρίσθηκε ως ακολούθως: (α) ομαλή ολοκλήρωση σειράς: ορίζεται με την παραχώρηση του λόγου σε κάποιο ομιλητή. (β) διακοπή: ορίζεται με την αυτοεπιλογή άλλου ομιλητή σε ένα ΣΔΜ. (γ) παρεμπόδιση: ορίζεται με την αυτοεπιλογή άλλου ομιλητή σε περιοχή που δεν αποτελεί ΣΔΜ. (δ) παρέμβαση: πραγματοποιείται ολοκλήρωση μετά από τη χρήση στοιχείων περιθωρίου. Επιπλέον κάθε ΔΜΣ χαρακτηρίσθηκε με λειτουργικά και συντακτικά κριτήρια ως εξής: Κάθε αρχική και τελική συντακτική μονάδα της σειράς (λχ. φράση, πρόταση), προσδιορίστηκε ως προς τις γραμματικές κατηγορίες (μέρη του λόγου), που την αποτελούν, τον τύπο της πρότασης (κύρια, δευτερεύουσα, ελλειπτική), και τη λειτουργία που έχει στη συνομιλία (όπως ερώτηση, δήλωση, ευχή, προσταγή κτλ.). Διεξήχθησαν επίσης οι ακόλουθες μετρήσεις: (α) η διάρκεια της ΔΜΣ (β) η διάρκεια της παύσης μεταξύ διαδοχικών σειρών (οι αρνητικές τιμές δηλώνουν επικάλυψη ομιλίας). (γ) η προσωδιακή έναρξη της σειράς (F0) και η προσωδιακή ολοκλήρωση της σειράς (F0), καθώς και η διακύμανση μεταξύ των τιμών της προσωδιακής έναρξης (F0) και προσωδιακής ολοκλήρωσης (F0) της σειράς. Η επιτονική ανάλυση έγινε στο Εργαστήριο Φωνητικής του Πανεπιστημίου Αθηνών με τη χρήση του Praat 4.5.06. Η στατιστική ανάλυση διεξήχθη με τη χρήση των λογισμικών SPSS 11.0.1. και Microsoft Excel 2007. Η ηχητική καταγραφή έγινε σε προσωπικό υπολογιστή με τη χρήση της κάρτας τηλεόρασης και ραδιοφώνου AverTV STUDIO 303 (TV and radio cart). 3. Σύστημα μεταβίβασης της σειράς Στη συνέχεια παρουσιάζεται η διαδικασία ανάλυσης που ακολουθήθηκε σε αυτήν την έρευνα. Εξετάζονται τα κύρια στοιχεία της σειράς μέσα από το ηχογραφημένο ηχητικό υλικό 1045

και καταγράφονται τα κριτήρια τεμαχιοποίησης και χαρακτηρισμού των σειρών ομιλίας που έχουν ακολουθηθεί σύμφωνα με τον τρόπο λήψης και τον τρόπο ολοκλήρωσης των σειρών. 3.1. Λήψη της σειράς Στο τμήμα του διαλόγου διάρκειας 13,89 δευτερολέπτων (εικόνα 1) εξετάζονται οι τρόποι λήψης της σειράς, σε σχέση με τη λειτουργία της στη συνομιλία. Ιδιαίτερα εξετάζουμε τη λειτουργία της τονικής επαναφοράς (tonal resetting) στην αρχή της σειράς ως δείκτη λήψης του βήματος ομιλίας, τη λειτουργία του τονικού εύρους (tonal range), και τη συνεισφορά συντακτικών παραγόντων για τη δήλωση των σημείων δυνατής μεταβίβασης της σειράς. Η ενότητα αυτή ολοκληρώνεται με την κατηγοριοποίηση των τρόπων που οι ομιλητές λαμβάνουν τη σειρά σε (α) εκούσια μεταβίβαση της σειράς από τον ομιλητή σε ένα άλλο συνομιλητή. (β) ακούσια μεταβίβαση της σειράς ομιλίας, στις περιπτώσεις αυτές ένας μετέχοντας λαμβάνει τη σειρά ή επιχειρεί να την λάβει. Τέλος, διακρίνουμε τα στοιχεία περιθωρίου ως ιδιαίτερες συνεισφορές στη συνομιλία. Το τμήμα της συνομιλίας που ακολουθεί βρίσκεται στην αρχή της συνομιλίας και λειτουργεί πλαισιωτικά, δίνοντας τα θέματα συζήτησης της ειδησεογραφικής εκπομπής. Εικόνα 1. Προβολή της F0 αποσπάσματος συνομιλίας σε σειρές: «ζητήματα επικαιρότητας». Ο κάθετος άξονας δηλώνει τη συχνότητα (Hz) και ο οριζόντιος το χρόνο σε χιλιοστά δευτερολέπτου. (α) Ομιλητής Α (β) Ομιλητής Β 2 2 epiceˈrotitas ziˈtimata ðen iˈparçun an ekseˈresi kaˈnis tis aperˈɣie[s] (γ) Ομιλητής Α (δ) Ομιλητής Β 2 e n daksi i aperˈɣi[es] 2 ˈsimera ˈena miˈkro ˈmeros ce ˈavrio i ʝeniˈci (ε) Ομιλητής Α (στ) Ομιλητής Β 2 na su ˈpo ˈkati a ðeˈð i ʝ e s eˈ e 2 1046

Η σειρά ομιλίας του ομιλητή Α (εικόνα 1α), αρχίζει υψηλότερα από το κλείσιμο της προηγούμενης σειράς και παρουσιάζει επιτονική καθοδική κλίση (declination), όπως και η προηγούμενη σειρά, με χαμηλότερες τονικές τιμές στο τέλος της σειράς από ότι στην αρχή της. Η τονική επαναφορά (resetting) σε υψηλότερες τιμές της θεμελιώδους συχνότητας (F0), στην αρχή της σειράς, εμφανίζεται συστηματικά στις συνομιλίες που έχουν εξεταστεί, ιδιαίτερα όταν τέλος της προηγούμενης σειράς συμπίπτει με συντακτικά όρια φράσης ή πρότασης 1. Το τέλος αυτής της σειράς ολοκληρώνεται σε συντακτικό όριο, που συνιστά σημείο δυνατής μεταβίβασης. Η σειρά αυτή έχει καταφατική δηλωτική σημασία που σημαίνεται επιτονικά από τον ομιλητή. Τονικά δηλώνεται και η έμφαση (narrow focus) που αφορά στα στοιχεία «ζητήματα» και «δεν υπάρχουν», παρατηρείται στο σημείο αυτό τονικός συνωστισμός (tonal crowding) καθώς τα στοιχεία σε έμφαση βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους και με το όριο της επιτονικής φράσης. Δηλώνεται ακουστικά και αντιληπτικά με έντονο τρόπο η ολοκλήρωση της σειράς ομιλίας, αποτελώντας παράλληλα «ρητή» δήλωση στον επόμενο ομιλητή για λήψη της σειράς. Η σειρά του ομιλητή Β (εικόνα 1β), συνεχίζει την προηγούμενη σειρά χωρίς παύση, αρχίζοντας με τονική επαναφορά σε υψηλότερες τονικές τιμές από ότι στο κλείσιμο της προηγούμενης σειράς. Σε αυτή την περίπτωση, όπως και στην προηγούμενη, ο επιτονισμός εμφανίζει καθολική καθοδική κλίση, ωστόσο στις τελευταίες δύο συλλαβές της σειράς παρουσιάζεται απότομη τελική άνοδος (final rise), η οποία παρατηρείται συστηματικά σε σειρές, ως ένδειξη της πρόθεσης του ομιλητή να συνεχίσει το λόγο του. Η παρατήρηση αυτή ενισχύεται περαιτέρω από τη συντακτική δομή της σειράς, η οποία αποτελεί μια εξαρτημένη υποθετική πρόταση. Η κύρια πρόταση θεωρούμε ότι θα ήταν το παραλειπόμενο μέρος, το οποίο δηλώνεται ρητά στην μεθεπόμενη σειρά, καθώς η σειρά της εικόνας 1β διακόπτεται με παρέμβαση του ομιλητή Α. Ο ομιλητής Α (σειρά 1γ) λαμβάνει και πάλι τη σειρά με πολύ μικρή επικάλυψη (0.15 δευτερόλεπτα), η οποία ωστόσο τονικά έχει μικρότερο τονικό εύρος (tonal range) συνολικά σε σχέση με την προηγούμενη σειρά, αλλά και με την επόμενη. Αρχίζει σε χαμηλότερες τιμές σε σχέση με την προηγούμενη σειρά, αλλά και το τέλος της βρίσκεται χαμηλότερα τονικά σε σχέση με την αρχή της επόμενης. Ο ομιλητής Α δεν διακόπτει έτσι με απότομο τρόπο τον προηγούμενο ομιλητή, αλλά επιχειρεί μια ευγενική συνεισφορά στο διάλογο. Η επόμενη σειρά του ομιλητή Β (σειρά 1δ) αρχίζει με μικρή επικάλυψη, διακόπτοντας τον ομιλητή Α και με τονική επαναφορά σε υψηλότερη συχνότητα από ότι το τέλος της προηγούμενης σειράς. Η σειρά αυτή ως προς το περιεχόμενό της αποτελεί συνέχεια της αμέσως προηγούμενης του ομιλητή Β. Και σε αυτή τη σειρά όπως και στην προηγούμενη του 1 Η τονική επαναφορά δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της συνομιλίας, αλλά εμφανίζεται κανονικά σε μονολόγου, δηλώνοντας συχνά αλλαγή θέματος (topic), μάλιστα όσο υψηλότερη είναι η επαναφορά τόσο πιο αισθητή καθίσταται η αλλαγή πβ. Gussenhoven (2004). 1047

ίδιου ομιλητή παρουσιάζεται καθολική καθοδική κλίση, με απότομη άνοδο (υψηλό τονικό όριο) στο τέλος της σειράς ως ένδειξη πρόθεσης του ομιλητή να συνεχίσει. Ο ομιλητής Α (εικόνα 2ε) λαμβάνει τη σειρά με μικρή επικάλυψη της προηγούμενης. Η σειρά αυτή του ομιλητή Α, αρχίζει χαμηλότερα τονικά από την προηγούμενη σειρά του ομιλητή Β, ενώ το τέλος της δεν διαφέρει τονικά με την αρχή της επόμενης σειράς. Ο ομιλητής Α στις σειρές 2γ και 2ε παίρνει τη σειρά, σε σημείο που η προηγούμενη σειρά έφτανε σε υψηλό τόνο, διατηρεί χαμηλό τονικό εύρος και στις δύο περιπτώσεις η συνεισφορά του ομιλητή μένει ανολοκλήρωτη. Ιδιαίτερα στην περίπτωση αυτή η λήψη της σειράς γίνεται σε σημείο που δεν αποτελεί συντακτικό όριο, δηλ. σημείο δυνατής μεταβίβασης της σειράς. Θεωρούμε ότι ομιλητής επιχειρεί προσπάθειες να λάβει το βήμα ομιλίας, αλλά με τρόπο που να είναι συμβατός με τις αρχές ευγένειας που ορίζονται από τη συγκεκριμένη κατάσταση (setting) μιας ραδιοφωνικής ομιλίας. Η συνεισφορά του ομιλητή Β (εικόνα 2στ), αποτελεί συμπλήρωμα της προηγούμενης συνεισφοράς του ίδιου ομιλητή (εικόνα 1δ). Τονικά ακολουθεί στο ίδιο επίπεδο τον ομιλητή Α, χωρίς τονική επαναφορά. Η σειρά αυτή ολοκληρώνεται με τελική άνοδο. Η ανάλυση τέτοιων ακολουθιών σειράς καταδεικνύει δύο τουλάχιστο κύριες δομές μεταβίβασης: (α) την εκούσια μεταβίβαση της σειράς από τον ομιλητή σε ένα άλλο συνομιλητή. Οι μεταβιβάσεις σε αυτή την περίπτωση συμβαίνουν σε συντακτικά όρια φράσης ή πρότασης, δηλ. σε σημεία δυνατής μεταβίβασης της σειράς (πβ. τις σειρές 1α, 1β). (β) την ακούσια μεταβίβαση της σειράς ομιλίας, στις περιπτώσεις αυτές ένας συνομιλητής λαμβάνει τη σειρά ή επιχειρεί να την λάβει, χωρίς ο ομιλητής να έχει δηλώσει τονικά ή με άλλο τρόπο την πρόθεσή του να την παραδώσει. Η μεταβίβαση αυτή μπορεί να συμβεί είτε σε περιοχή που συνιστά συντακτικό όριο, είτε σε περιοχή που δεν είναι δυνατόν να χαρακτηριστεί ως όριο φράσης ή πρότασης. Γι αυτό συχνά παρατηρείται επικάλυψη ομιλίας (πβ. εικόνα 1γ, 1ε). Ωστόσο, συχνά στη συνομιλία, επισημαίνεται παρέμβαση ενός ομιλητή στη σειρά ενός άλλου με στοιχεία περιθωρίου (ναι, χμ κ.λπ.), η λειτουργία των οποίων καθορίζεται από το περικειμενικό πλαίσιο της εκάστοτε συνεισφοράς (πβ. Local, 2007). Με αυτόν τον τρόπο σπάνια διακόπτεται η κύρια σειρά ομιλίας. Οι περιπτώσεις αυτές έχουν χαρακτηριστεί ποικιλοτρόπως από τους αναλυτές (π.χ. Caspers, 2003). Ωστόσο, στην παρούσα ανάλυση τα στοιχεία περιθωρίου έχουν θεωρηθεί ως ξεχωριστό είδος σειράς, ενώ έχει εκληφθεί ως συνέχεια (πβ. εικόνες 1δ. 1στ.) το τμήμα που ακολουθεί αυτήν του περιθωρίου ή της ανεπιτυχούς παρέμβασης άλλου ομιλητή. Αξίζει να επισημάνουμε ότι αυτές οι περιπτώσεις σχηματίζουν συντακτική και συχνά επιτονική ενότητα με τη σειρά που προηγείται της παρέμβασης. 1048

3.2. Ολοκλήρωση της σειράς Στο τμήμα του διαλόγου διάρκειας 5,91s που παρουσιάζεται στην εικόνα 2 εξετάζονται οι τρόποι ολοκλήρωσης της σειράς ομιλίας. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις της προηγούμενης υποενότητας, η ολοκλήρωση της προηγούμενης σειράς συνδέεται με τον τρόπο που θα ληφθεί η επόμενη σειρά. Η τονική επαναφορά, για παράδειγμα, δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την καθοδική κλίση που παρουσιάζει μια σειρά και ιδιαίτερα χωρίς την τελική καθοδική κίνηση (final lowering), που θεωρούμε ως σημαντικό δείκτη ολοκλήρωσης της σειράς. Οι τρόποι ολοκλήρωσης της σειράς ομιλίας κατηγοριοποιούνται ως ακολούθως: α) σε σειρές που ολοκληρώνονται ομαλά σε συντακτικά και προσωδιακά σε σημεία δυνατής ολοκλήρωσης της σειράς, β) σε σειρές που παρεμβάλλονται από ένα συνομιλητή σε συντακτικό όριο φράσης ή πρότασης, γ) σε σειρές που συνεχίζονται συντακτικά και σημασιολογικά σε μεθεπόμενη σειρά, εξαιτίας της παρεμβολής στοιχείων περιθωρίου και δ) σε σειρές που διακόπτονται απότομα μετά από παρέμβαση ενός συνομιλητή, χωρίς ωστόσο να έχει ολοκληρώσει ο ομιλητής συντακτικά ή προσωδιακά τη σειρά. Οι περιπτώσεις αυτές χαρακτηρίζονται συχνά από επικαλύψεις μεγαλύτερης διάρκειας από ότι σε άλλες περιπτώσεις. Οι τρόποι ολοκλήρωσης συνδέονται με τη γραμματικοποίηση (grammaticalization), δηλαδή την σύναψη γραμματικής σημασία σε τονικά χαρακτηριστικά της ελληνικής όπως η τελική καθολική κλίση, η δήλωση συνέχειας με τελική άνοδο (final rising) και η δήλωση ολοκλήρωσης με τελικό χαμήλωμα (final lowering). Το απόσπασμα αυτό προέρχεται από το μέσο της ραδιοφωνικής εκπομπής και αποτελεί σχόλιο σε δήλωση ενός ακροατή της εκπομπής. 1049

Εικόνα 2. Προβολή της F0 αποσπάσματος συνομιλίας σε σειρές. Ο κάθετος άξονας δηλώνει τη συχνότητα (Hz) και ο οριζόντιος το χρόνο σε χιλιοστά δευτερολέπτου. (α) Ομιλητής Α 2 (β) Ομιλητής Β 2 eˈmis eˈðo ˈexume ˈalus riθˈmus ðiˈkuzmas eliniˈkus mi mas [ʝaˈfto su ˈlei] (γ) Ομιλητής Α (δ) Ομιλητής Β 2 2 i eˈlaða ce i ˈali ν ε (ε) Ομιλητής Α 2 ʝaˈti sto ˈlei Η σειρά ομιλίας του ομιλητή Α (εικόνα 2α) ολοκληρώνεται σε σημείο δυνατής ολοκλήρωσης, δηλ. σε σημείο που συμπίπτει με συντακτικό όριο και με τέλος επιτονικής φράσης. Προσωδιακά χαρακτηρίζεται από ανοδική κίνηση στην τελευταία τονισμένη συλλαβή και καθοδική κίνηση της επιτονικής καμπύλης, που εκλαμβάνεται ως καταληκτικός επιτονισμός από το συνομιλητή (πβ. Botinis 1991). Οι λέξεις που βρίσκονται σε εστία (άλλους, δικούς μας (ðiˈkuzmas) και ελληνικούς) διακρίνονται με τον επιτονισμό, ιδιαίτερα ξεχωρίζει ακουστικά και αντιληπτικά η τελευταία συλλαβή της λέξης «ελληνικούς», αυτό επιτυγχάνεται τονικά με το ξεχωριστό σχήμα: ένα χαμηλό και υψηλό τόνο στην τονισμένη συλλαβή (L+H*), με μεγαλύτερο επιτονικό εύρος και με επιμήκυνση της τελικής συλλαβής. Επιπλέον, παρατηρείται τονική συμπίεση (tonal compression) της φράσης, που προηγείται της τελικής λέξης [elinik'us] και τονική έκταση της τελικής λέξης για έμφαση. Οι μηχανισμοί αυτοί στόχο έχουν να προβάλουν την ιδιαίτερη πληροφορία του εκφωνήματος καθώς το ιδιαίτερο επιτονικό σχήμα συμπίπτει με τη ξεχωριστή λειτουργία της λέξης ελληνικούς ως επεξήγηση της φράσης που προηγείται. Η απότομη πτώση στην τελική συλλαβή προκαλεί τονικό συνωστισμό και επιφέρει ένα ιδιαίτερο αντιληπτικό αποτέλεσμα, καθιστώντας πιο 10

έντονη την προβολή της λέξης «ελληνικούς» στο σημείο αυτό. Ωστόσο, ο ομιλητής Β, εκλαμβάνει την απότομη πτώση του επιτονισμού, ως δείκτη ολοκλήρωσης της σειράς. Η περίπτωση αυτή προβάλλει την ξεχωριστή σημασία που έχει ο επιτονισμός για το διακανονισμό των σχέσεων μεταξύ των ομιλητών στη συνομιλία. Τέτοιου είδους περιπτώσεις που αποτελούν λανθασμένες εκτιμήσεις για το χρόνο ολοκλήρωσης της σειράς από ένα συνομιλητή χαρακτηρίζονται ως διακοπές και συνήθως συμβαίνουν σε σημεία δυνατής μεταβίβασης της σειράς. Στην εικόνα 2β παρουσιάζεται η προσπάθεια του ομιλητή Β για λήψη της σειράς. Συντακτικά η πρόταση δεν ολοκληρώνεται καθώς ένα μέρος της επικαλύπτεται από τον ομιλητή Α, που επιχειρεί να συνεχίσει το λόγο του. Στο σημείο της παράλληλης ομιλίας παρουσιάζεται ανάμειξη των συχνοτήτων του Α και Β ομιλητή. Οι περιπτώσεις στις οποίες η διακοπή συμβαίνει σε σημεία που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως σημεία δυνατής μεταβίβασης θεωρούνται ως διαταράξεις της σειράς του ομιλητή. Στην εικόνα 2γ ο ομιλητής Α δηλώνει την ολοκλήρωση της σειράς συντακτικά και προσωδιακά. Η φράση «η Ελλάδα (L*+H) και οι άλλοι (H*)» έχει ιδιαίτερη έμφαση ακολουθώντας την εισαγωγική φράση «γι αυτό σου λέει», που επικαλύπτεται με την προηγούμενη σειρά. Το τελικό χαμήλωμα δηλώνει ένα σημείο δυνατής μεταβίβασης. Ο ομιλητής Β ακολουθεί με ένα στοιχείο περιθωρίου. Οι περιπτώσεις αυτές χαρακτηρίζονται ως μη κανονικές ολοκληρώσεις σειράς αλλά ως μερική διακοπή της σειράς του ομιλητή. Το πρόβλημα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι επί της ουσίας η σειρά δεν διακόπτεται, βέβαια η εμφάνιση ενός στοιχείου περιθωρίου μπορεί να προκαλέσει αλλαγές στην έκβαση του εκφωνήματος, επομένως καθίσταται αναγκαία η σήμανση τη θέσης τους. Στην εικόνα 2δ η σειρά είναι ολοκληρωμένη συντακτικά (πβ. Sacks κ.ά., 1974), ενώ επιτονικά χαρακτηρίζεται από καθοδική κίνηση. Συγχρόνως, παρατηρείται παύση, η οποία προηγείται αλλά και έπεται του στοιχείου περιθωρίου (ναι). Ο ανοδικός επιτονισμός στο τέλος του εκφωνήματος δεν δηλώνει συνέχεια αλλά μάλλον μια προτροπή στον προηγούμενο ομιλητή να συνεχίσει. Ο ομιλητής Α, (εικόνα 2ε) λαμβάνει και πάλι τη σειρά. Ο επιτονισμός της έχει το τυπικό σχήμα που χαρακτηρίζει τις ερωτήσεις μερικής άγνοιας, εστία στην ερωτηματική αντωνυμία και μικρή τελική άνοδο, που σημαίνει και το τέλος του εκφωνήματος. Η άνοδος σε αυτή την περίπτωση αποτελεί αίτηση για περαιτέρω πληροφορίες από το συνομιλητή. Αυτού του είδους ολοκληρώσεις θεωρούνται ομαλές καθώς συνιστούν εκούσιες παραχωρήσεις της σειράς ομιλίας. Ως προς τον τρόπο ολοκλήρωσης της σειράς παρατηρούνται τα ακόλουθα: α) ορισμένες σειρές ολοκληρώνονται ομαλά συντακτικά και προσωδιακά σε σημεία δυνατής ολοκλήρωσης της σειράς (εικόνες 2δ και 2ε). β) ορισμένες σειρές ενώ παρουσιάζουν συντακτική ολοκλήρωση, εμφανίζουν παρεμβολή από κάποιον άλλον ομιλητή να λάβει τη σειρά (εικόνα 1051

2α). γ) μερικές σειρές, παρουσιάζουν συντακτική και προσωδιακή ολοκλήρωση, που μπορεί να συνοδεύεται από παύση και στοιχεία περιθωρίου, συνεχίζονται όμως συντακτικά και σημασιολογικά στη μεθεπόμενη σειρά (εικόνα 2γ). δ) σε ορισμένες σειρές παρατηρείται ολοκλήρωση, επειδή διακόπτει κάποιος ομιλητής σε σημείο που δεν χαρακτηρίζεται ως δυνατή ολοκλήρωση σειράς, ενώ προσωδιακά και συντακτικά προβλέπεται συνέχεια της σειράς (εικόνα 2β). 4.Αποτελέσματα Τα αποτελέσματα των ποσοτικών αναλύσεων, σύμφωνα με τα ερωτήματα που έχουν τεθεί, παρουσιάζονται στις εικόνες 3α έως 3δ και στους πίνακες 1 και 2. Σειρά Περιθωρίου Αυτό-επιλογή Συνέχιση Ομαλή Μεταβίβαση 2 200 100 0 Μέγιστο Ελάχιστο Διακύμανση Τυπ. Απόκλ. 2 200 100 0 Παρεμπόδιση Ομαλή Ολοκλήρωση Διακοπή Παρέμβαση Μέγιστες Τιμές Διακύμανση Τιμών Εικόνα 3α Η κατανομή των μέσων τιμών της μέγιστης F0, ελάχιστης F0, της διακύμανσης της μέγιστης και της ελάχιστης F0, και της τυπικής απόκλισης για τις τιμές F0 (οριζόντιος άξονας), ως προς τον τρόπο λήψης της σειράς ομιλίας (κάθετος άξονας). Εικόνα 3β Μέση τιμή συχνοτήτων ως προς τις μέγιστες τιμές και τη διακύμανση σε HZ (κάθετος άξονας) και του τρόπου ολοκλήρωσης της σειράς (οριζόντιος άξονας). 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0-0,05-0,1-0,15-0,2 Σειρά Περιθωρίου Αυτό-επιλογή Συνέχιση Ομαλή Μεταβίβαση 0,15 0,1 0,05 0-0,05-0,1-0,15 Παρεμπόδιση Ομαλή Ολοκλήρωση Διακοπή Παρέμβαση Εικόνα 3γ Μέσος όρος διάρκειας σειράς σε χιλιοστά δευτερολέπτου (κάθετος άξονας) ως προς τον τρόπο λήψης της σειράς (οριζόντιος άξονας). Εικόνα 3δ Διάρκεια της παύσης σε χιλιοστά δευτερολέπτου που ακολουθεί τη σειρά (κάθετος άξονας) ως προς τους τρόπους ολοκλήρωσης (οριζόντιος άξονας). Τα αποτελέσματα της παρούσας ανάλυσης δείχνουν τη σχέση ανάμεσα στην κατανομή των συχνοτήτων στη σειρά και στον τρόπο λήψης. Τα στοιχεία περιθωρίου παρουσιάζουν τη μικρότερη διακύμανση συχνοτήτων, καθώς έχουν το μικρότερο μέσο όρο στις μέγιστες τιμές συχνοτήτων και τον μέγιστο μέσο όρο στις ελάχιστες τιμές συχνοτήτων. Αντίθετα, η συνέχιση, δηλαδή η σειρά που λαμβάνεται μετά από στοιχεία περιθωρίου παρουσιάζει το μεγαλύτερο μέσο όρο διακύμανσης, με το μέγιστο μέσο όρο στις μέγιστες τιμές συχνοτήτων και τον ελάχιστο μέσο όρο στις ελάχιστες τιμές συχνοτήτων. Η στατιστική ανάλυση δείχνει στατιστικά σημαντικές σχέσεις ανάμεσα στις τιμές συχνοτήτων (μέγιστη, ελάχιστη και διακύμανση) και στον τρόπο λήψης της σειράς (p <.0001). 1052

Αντίστοιχα, παρατηρείται σχέση μεταξύ των συχνοτήτων της σειράς και στον τρόπο ολοκλήρωσής της. Οι σειρές που παρουσιάζουν τη μικρότερη διακύμανση συχνοτήτων και χαρακτηρίζονται επίσης από τον ελάχιστο μέσο όρο στις μέγιστες τιμές συχνοτήτων τείνουν να παρεμποδίζονται δηλ. να μένουν ανολοκλήρωτες με διακοπές σε σημείο που δεν συνιστά συντακτικό όριο. Αντίθετα, οι σειρές που ακολουθούνται συνήθως από στοιχεία περιθωρίου χαρακτηρίζονται από μεγάλη διακύμανση συχνοτήτων, εξαιτίας των μέγιστων τιμών συχνοτήτων που λαμβάνουν. Η αλληλεπίδραση των μέγιστων τιμών συχνοτήτων και της διακύμανσης με τον τρόπο ολοκλήρωσης της σειράς είναι στατιστικά σημαντική. Η παύση που προηγείται της σειράς διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ως προς τον τρόπο λήψης της σειράς. Παρατηρείται ότι η μεγαλύτερη παύση τείνει να προηγείται των σειρών περιθωρίου, ενώ η μικρότερη παύση όταν ο ομιλητής συνεχίζει μετά από κάποιο στοιχείο περιθωρίου 2. Αντίθετα, στην περίπτωση που η επόμενη σειρά λαμβάνεται με αυτοεπιλογή δεν υπάρχει παύση αλλά επικάλυψη ομιλίας. Είναι, τέλος, σημαντικό να τονίσουμε ότι η συχνότερη τιμή παύσης είναι η μηδενική για όλους τους τρόπους λήψης και ολοκλήρωσης της σειράς. Επιπλέον, η παύση που έπεται της σειράς παρουσιάζει στατιστικά σημαντικές σχέσεις με τον τρόπο ολοκλήρωσής της. Οι σειρές που ακολουθούνται από τη μεγαλύτερη παύση είναι οι παρεμβάσεις, αυτές δηλαδή που ολοκληρώνονται μετά από στοιχεία περιθωρίου. Η σειρά με παρεμπόδιση σε σημείο που δεν συνιστά συντακτικό όριο φράσης ή πρότασης παρουσιάζει μεγαλύτερο ποσοστό επικάλυψης από εκείνη που διακόπτεται σε σημείο δυνατής μεταβίβασης. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η αλληλεπίδραση που παρουσιάζει ο τρόπος λήψης της σειράς με τον τύπο πρότασης που χαρακτηρίζει την πρώτη συντακτική δομή της σειράς ομιλίας (βλ. Πίνακα 1). Παρατηρείται ότι η κύρια πρόταση που περιέχει ρήμα υποκείμενο, ρήμα υποκείμενο αντικείμενο ή ρήμα υποκείμενο κατηγόρημα χαρακτηρίζει κυρίως τις ομαλές μεταβιβάσεις αλλά και τις συνέχειες και αυτοεπιλογές όχι όμως και τα στοιχεία περιθωρίου. 22 Θεωρούμε ότι ο ομιλητής, αφενός επειδή έχει ήδη προετοιμάσει τον λόγο του πριν και κατά το χρόνο που κρατάει ένα στοιχείο περιθωρίου και αφετέρου επειδή κατέχει το βήμα και δεν επιθυμεί να το αφήσει, δεν επιτρέπει την παρεμβολή παύσης. 1053

Πίνακας 1. Ποσοστά εμφάνισης τύπων προτάσεων (κάθετα) ως προς τον τρόπο λήψης της σειράς (οριζόντια). Συνέχιση Ελλειπτική Πρότ. Σύνολο Σειρά Περιθωρίου Αυτό- Επιλογή 32,43 84,44 27,27 27,91 18,01 Κύρια Πρότ. 62,93 15,56 65,45 68,75 78,37 Δευτερ. Πρότ. 4,6 0,00 7,27 8,33 3,6 Σύνολο 100 100 100 100 100 Ομαλή Μεταβίβαση Οι τρόποι ολοκλήρωσης της σειράς στο σύνολό τους (βλ. Πίνακα 2) πραγματοποιούνται με δηλώσεις και με ερωτήσεις. Αυτό σημαίνει μια λειτουργία της δήλωσης όχι απλώς ως απόφανσης αλλά και ως μηχανισμού μεταβίβασης της σειράς. Πίνακας 2. Ποσοστά εμφάνισης των λειτουργιών σε τελικές προτασιακές δομές των σειρών (κάθετα), ως προς τις κατηγορίες ολοκλήρωσης της σειράς (οριζόντια). Παρεμπόδιση Ομαλή Διακοπή Παρέμβαση Ολοκλήρωση Δήλωση 60,00 76,47 78,79 85,71 Ερώτηση 20,00 15,69 9,09 11,43 Παράκληση 20,00 2,61 7,58 2,86 Ευχή 0,00 3,92 0,00 0,00 5. Συζήτηση Ο επιτονισμός επιτελεί γλωσσικές λειτουργίες όπως η προβολή και η οργάνωση της πληροφορίας (εστία, νέα και παλιά πληροφορία, θέμα και ρήμα κτλ.) (π.β. Halliday, 1967, Chafe, 1974, Botinis, κ.ά., 2001, Baltazani, 2002) και παραγλωσσικές, όπως η δήλωση των συναισθημάτων (ενθουσιασμός, χαρά, πόνος οργή κτλ.). Στην εργασία αυτή υποστηρίζεται ότι ο επιτονισμός σε ένα περιβάλλον αλληλεπίδρασης ομιλητών έχει επιπλέον λειτουργίες ως στοιχείο που επιτρέπει το συντονισμό μεταξύ των ομιλητών, κάτι αντίστοιχο με το νεύμα, την κίνηση των ματιών, της κεφαλής και του σώματος (πβ. Shegloff, 1996, 1998, Caspers, 2003). Στο πλαίσιο αυτής της εργασίας επιχειρήθηκε η αξιοποίηση τόσο ποσοτικών όσο και ποιοτικών αναλύσεων, καθώς επίσης και ένας συνδυασμός μεθοδολογιών από τον χώρο της πειραματικής φωνητικής και της ΑΣ. Στην ανάλυση της συνομιλίας θεωρήθηκε ως βασική μονάδα ανάλυσης η ΔΜΣ και εξετάστηκαν οι βασικοί τρόποι λήψης και ολοκλήρωσης της σειράς, σύμφωνα με μια σειρά παραγόντων ανάλυσης (πβ. Botinis, κ.ά., 2007). Ως προς τον τρόπο λήψης της σειράς διακρίθηκαν δύο βασικές περιπτώσεις η εκούσια και η ακούσια μεταβίβαση της σειράς. Επίσης, διακρίθηκαν αντίστοιχοι τρόποι εκούσιας και ακούσιας 1054

ολοκλήρωσης της σειράς. Περαιτέρω, η ακούσια ολοκλήρωση διακρίθηκε σε υποκατηγορίες με κριτήριο τη συντακτική φραστική πληρότητα. Τα αποτελέσματα έχουν αποκαλύψει ότι μια σειρά παραγόντων όπως η προσωδία, η παύση και βασικές συντακτικές δομές και λειτουργίες της σειράς είναι υπεύθυνοι για την κατασκευή της σειράς και καθορίζουν την εν εξελίξει πρόβλεψη του τρόπου ολοκλήρωσής της (είτε αυτό συνιστά ένα ΣΔΜ είτε όχι). Συγκεκριμένα, η ανοδική κίνηση στο τέλος ορίου σειράς αξιοποιείται ως νεύμα που δηλώνει την επιθυμία του ομιλητή να συνεχίσει ή να ολοκληρώσει τη σειρά (π.β. Botinis, 1991, Arvaniti & Baltazani, 2005), επιπλέον η σχετική διακύμανση των συχνοτήτων της σειράς αλληλεπιδρά με τον τρόπο λήψης της σειράς. Η διάρκεια της παύσης/επικάλυψης είναι ένας ακόμη καθοριστικός παράγοντας που αλληλεπιδρά με τον τρόπο λήψης της σειράς και ιδιαίτερα με τον τρόπο ολοκλήρωσής της. Θεωρούμε ιδιαίτερα σημαντικό ότι μεταξύ δύο διαδοχικών σειρών δεν παρουσιάζεται παρά σε σπάνιες περιπτώσεις παύση ή επικάλυψη ομιλίας. Αυτό δηλώνει την ιδιαίτερα συντονισμένη και ακριβή δοσοληψία της σειράς στη συνομιλία (π.β. Botinis, κ.ά., 2007). Η παράβλεψη αυτών των παραγόντων δύσκολα θα επέτρεπε τη λειτουργία ενός συστήματος κατανομής των ομιλητών, όπως αυτό που προτείνεται από τους Sacks, κ.ά., (1974). Ο καθορισμός των παραγόντων και της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης καθίσταται επιτακτικός στη μελέτη της συνομιλίας. Η δομή του επιτονισμού καθορίζεται περαιτέρω από πραγματολογικές καταστάσεις και περιορισμούς όπως το συγκεκριμένο κειμενικό είδος της συνομιλίας, η κατάσταση (setting) δηλ. η ραδιοφωνική εκπομπή στην οποία εκδηλώνεται, η ηλικία και η μόρφωση των ομιλητών κτλ. Συγκεκριμένα, έχουμε παρατηρήσει, ότι οι αρχές ευγενείας, περιορίζουν το επιτονικό εύρος σε περιπτώσεις που κανείς θέλει να πάρει το βήμα ομιλίας (πβ. εικόνες 1γ και 1ε). Επιπλέον, επισημαίνεται ο πραγματολογικός ρόλος της τελικής ανόδου ως ένδειξη πρόθεσης για συνέχεια και διατήρησης του βήματος ομιλίας (πβ. εικόνα 1β, εικόνα 1δ και εικόνα 1στ), ως προτροπή σε ένα συνομιλητή για να δώσει μια πληροφορία. Επισημαίνεται δε η ανάγκη περαιτέρω μελέτης του συσχετισμού του περικειμένου και του συστήματος κατανομής των ομιλητών (πβ. Local, 2007, Ogden 2007), που απαιτεί μια καλύτερη συνεκτίμηση των ποσοτικών και των ποιοτικών αναλύσεων. Τέτοιου είδους θέματα παραμένουν ανοικτά για διερεύνηση. Μια πολυπαραγοντική μελέτη, όπως αυτή, επιτρέπει σε διάφορες μετρήσεις να δημιουργήσουν ένα αποτύπωμα της δόμησης της σειράς, στο πλαίσιο ενός συνοχικού μοντέλου, ικανού να προβλέπει καινούργιες δομήσεις σειρών από διαφορετικά εισαγόμενα. Λαμβάνοντας υπόψη σήματα, όπως η παύση, η συχνότητα έναρξης της σειράς, η συχνότητα ολοκλήρωσης της σειράς κ.ά., είναι δυνατό να καταλήξει κανείς σε συγκεκριμένα συμπεράσματα για τις κατηγορίες λήψης της σειράς και να προβλέψει μια δυνατή 1055

ολοκλήρωσή της, χρησιμοποιώντας εν εξελίξει εισαγόμενα από τις συντακτικές και τις τονικές κατανομές. Βιβλιογραφία Arvaniti, A. & M. Baltazani, (2005). Intonational analysis and prosodic annotation of Greek spoken corpora. In Jun Sun-Ah (Ed.) (2005). Prosodic Typology. The phonology of intonation and phrasing. Oxford: Oxford University Press, 84-117. Baltazani, M., (2002). Quantifier scope and the role of intonation in Greek. Ph.D. thesis, UCLA. Botinis, Α., Β. Granström & Β. Möbius, (2001). Developments and paradigms in intonation research. Speech Communication, 33:263-296. Botinis, A., (1991). Intonation patterns in Greek Discourse. Proceedings of the 12th international congress of phonetics sciences. Aix-en-Provence, France, 4, 286-289. Botinis, A., A. Bakakou-Orphanou, & Ch. Themistocleous, (2007). Mutlifactor analysis of discourse turn in Greek. Proceedings of the 16th International Congress of Phonetic Sciences, Saarbrucken, Germany, 1341-44. Caspers, J., (1998). Experiments on the meaning of two pitch accent types: The pointed hat versus the accent-lending fall in Dutch. Proceedings of the fifth international conference on spoken language processing. Sydney: Australian Speech Sciences and Technology Association, 1291-94. Caspers, J., (2003). Local speech melody as a limiting factor in the turn-taking system in Dutch. Journal of Phonetics 31, 251-176. Chafe, W., (1974). Language and Consciousness. Language, 111-133. Ford, C. E., & S. A. Thomson, (1996). Interactional units in conversation: syntactic, intonational, and pragmatic resources for the management of turns. In E. Ochs, E. A. Schegloff, & S. A. Thomson (Eds.), Interaction and grammar. Cambridge: Cambridge University Press, 134-184. Grosz, B. & J. Hirschberg, (1992). Some intonational characteristics of discourse structure. Proceedings of the International Conference on Spoken Language Processing, Banff, October 1992, 429-432. Halliday, M.A.K., (1967). Notes on Transitivity and Theme in English, Part II. Journal of Linguistics 3, 199-244. Hirschberg J., (1999). Communication and prosody: functional aspects of Prosody. Speech Communication 36(1), 31-43. Local, J., (2007). Phonetic detail and the organization of talk in interaction. Proceedings of the 16th International Congress of Phonetic Sciences. Saarbrucken, Germany, 1-10. Ogden, R., (2007). Details and Contexts Comments on the papers. Proceedings of the 16 th International Congress of Phonetic Sciences. Saarbrucken, Germany, 215-218. Sacks, H., E. A. Schegloff, & G. Jefferson, (1974). A simplest systematics for the organization of turn-taking in conversation. Language, 696-735. Seedhouse, P., (2004). Conversation Analysis Methodology. Language Learning 54, 1-54. Selting, M., (2000). The construction of units in conversational talk. Language in Society 29, 477-517. Schegloff, E. A., (1996). Turn organization: One intersection of grammar and interaction. In E. Ochs, E. A. Schegloff, & S. A. Thompson (Eds.), Interaction and grammar. Cambridge: Cambridge University Press, 52-133. Schegloff, E. A., (1998). Reflections on studying prosody in talk-in-interaction. Language and Speech, 41, 235-263. Swerts, M., D. G. Bouwhuis & R. Collier, (1994). Melodic cues to perceived finality of utterances. Journal of Acoustical Society of America. 96, 2064-75. Witchmann, A., J. House & Τ. Rietveld, (2000). Discourse Constraints on F0 Peak Timing in English. In A. Botinis (Ed.). Intonation. Dordrecht: KAP, 163-182. 1056