Ο ΤΣΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Ο ΤΣΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Επίβλεψη: Γιάννης Καραχάλιος Διόρθωση: Θάνος Μοσχούδης Εξώφυλλο: ΜΟΤΙΒΟ Α.Ε. 2012 Εκδόσεις Τόπος & Δημήτρης Καλτσώνης για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο ISBN: 978-960-499-056-6 Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Εκδόσεις Τόπος Πλαπούτα 2 και Καλλιδρομίου 11473, Αθήνα Τηλ.: 210 8222835-856 Fax: 210 8222684 www.toposbooks.gr

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΤΣΩΝΗΣ Ο ΤΣΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΚ ΟΣΕΙΣ T O Π Ο Σ

«να νιώθουμε σαν προσωπική προσβολή κάθε πράξη που εναντιώνεται στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου, στην ευτυχία του, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου» Ερνέστο Τσε Γκεβάρα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α : ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ 15 Οι ιδεολογικές βάσεις 17 Η ταξική φύση του κράτους 19 Η φενάκη της αστικής δημοκρατίας 20 Η κυριαρχία επί χωρών και ηπείρων 21 Οι ένοπλες δυνάμεις 23 Η αντίθεση με τον ευρωκομμουνισμό 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΤΣΕ 29 Τα δεδομένα του προβλήματος 29 Οι ιστορικές εμπειρίες του Τσε 33 Η επανάσταση στην Κούβα και η εθνική ανεξαρτησία 34 Βασική αντίθεση και κυρίαρχη αντίθεση στον Τσε 36 Αποικιοκρατία και εξάρτηση 38 Οι μορφές 39 Ο ρόλος της κυρίαρχης τάξης στις υπανάπτυκτες χώρες 41 Η διαφοροποίηση από τους σοβιετικούς 46 Δυο τύποι κρατών στις απελευθερωμένες χώρες 49 ΜΕΡΟΣ Β: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 55 Ο χαρακτήρας και οι στόχοι της επανάστασης 59 Ο πρώτος στρατηγικός στόχος 59 Μια νέου τύπου κρατική εξουσία 61 Η ολοκλήρωση του πρώτου στρατηγικού στόχου 65 Η μετεξέλιξη σε σοσιαλιστική επανάσταση 66 Η στενή διαλεκτική σχέση ανάμεσα στις δυο φάσεις 68

Τα στοιχεία που διευκολύνουν τη διαλεκτική μετάβαση: γη και ανεξαρτησία 71 Το ζήτημα της γης 71 Η εθνική κυριαρχία 72 Οι πηγές της Γκεβαρικής αντίληψης 74 Το πεδίο των μελλοντικών επαναστάσεων 77 Η σημερινή εικόνα 82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 84 Οι κοινωνικές δυνάμεις 84 Η εργατική τάξη 84 Οι αγρότες 86 Τα μικροαστικά στρώματα των πόλεων 87 Το επαναστατικό κόμμα 87 Οι πολιτικές συμμαχίες και συνεργασίες 91 Ειρηνική ή ένοπλη επανάσταση; 93 Αξιοποίηση του κοινοβουλευτικού αγώνα 96 Η μορφή του ένοπλου αγώνα 99 Οι προϋποθέσεις του ένοπλου αγώνα 101 Εξαγωγή της επανάστασης; 104 ΜΕΡΟΣ Γ: ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ 111 Τα χαρακτηριστικά του νέου κράτους 111 Σε τι διαφέρει 112 Γιατί χρειάζεται; 112 Οι βασικές αρχές του σοσιαλιστικού κράτους κατά τον Γκεβάρα 114 Μια νέα, ουσιαστική δημοκρατία 115 Στο επίκεντρο ο λαός και ο άνθρωπος 120 Καταστολή ή πειθώ; 121 Η επαναστατική νομιμότητα 128 Η εξάλειψη του διαχωρισμού κυβερνώντων και κυβερνωμένων 130

10 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΤΣΩΝΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ Ο ΛΑΟΣ 133 Η ανάγκη του επαναστατικού κόμματος 133 Τα μέλη και στελέχη του επαναστατικού κόμματος 133 Ο ηθικός παράγοντας 140 Ο κίνδυνος της απομόνωσης από το λαό 141 Ο κίνδυνος της γραφειοκρατίας 145 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ KAI OIKONOMIA 150 Λαϊκή συμμετοχή και οικονομία 152 Υλικά και ηθικά κίνητρα 159 Τρεις άξονες 162 Τα ατομικά υλικά κίνητρα 165 Τα συλλογικά κίνητρα στις επιχειρήσεις: η βασική κριτική στις σοσιαλιστικές χώρες 167 Οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις των σοσιαλιστικών κρατών 172 ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΟ: ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ, Η ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΤΣΕ 181 Οι μορφές της κρατικής εξουσίας 184 Τα ανοιχτά καταπιεστικά καθεστώτα 184 Τα δημοκρατικά καθεστώτα 186 Οι σιδερόφραχτες δημοκρατίες 191 Οι θεμελιώδεις αρχές 193

Ο ΤΣΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 11 Πρόλογος Συμπληρώνονται φέτος 45 χρόνια από τη δολοφονία του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να γράψει ή να μιλήσει κανείς για έναν άνθρωπο όπως εκείνος: έναν άνθρωπο, με προτερήματα και αδυναμίες όπως όλοι αλλά παράλληλα ένα μοναδικό επαναστάτη που ενσάρκωσε μια ολόκληρη εποχή, που ενσωμάτωσε στην προσωπικότητά του τα καλύτερα χαρακτηριστικά του απελευθερωμένου ανθρώπου. Υπήρξε, δίχως αμφιβολία, το πρόπλασμα ενός άλλου ανθρώπου: εκείνου του μέλλοντος. Αυτός ο άνθρωπος θα είναι καρπός μιας κοινωνίας που δεν θα είναι μπερδεμένη σε αξεδιάλυτες, ανταγωνιστικές αντιθέσεις, που θα αναζητά εναγώνια και διαρκώς τη φυγή προς τα πάνω. Αυτός ο άνθρωπος, που χωρίς να είναι απαλλαγμένος από αντιφάσεις, θα διακρίνεται για το ευρύ πνεύμα, τον αλτρουισμό, την αρμονική συμβίωση με τους άλλους ανθρώπους και τη φύση, την αυτοθυσία, την ευγένεια, συναντιέται στον Τσε, όπως και σε πολλούς άλλους ανώνυμους επαναστάτες του σύγχρονου κόσμου. Εμπνέει το ηθικό του παράδειγμα, το γεγονός ότι υπήρξε πάντοτε υποστηρικτής και εκφραστής της αλήθειας, όπως την κατανοούσε εκείνος, χωρίς εξωραϊσμό, υποκρισία ή επιτήδευση. «Ο τρόπος μου να φέρω σε πέρας τα πράγματα είναι να λέω την αλήθεια, προσωπικά πιστεύω ότι είναι το καλύτερο όλων» 1. 1. Βλ. E. Che Guevara, Apuntes críticos a la Economía Política, Melbourne New York, Ocean Press, 2006, σελ. 264.

12 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΤΣΩΝΗΣ Ο Τσε ήταν πρώτα απ όλα ένας άνθρωπος της δράσης. Υπήρξε όμως και θεωρητικός της επανάστασης 2. «Έγραφε με τα χαρίσματα ενός κλασικού και είμαστε σίγουροι ότι μερικά από τα κείμενά του θα περάσουν στους απογόνους σαν κλασικά ντοκουμέντα της επαναστατικής σκέψης» είχε πει ο Φιδέλ Κάστρο. Ο ίδιος σημείωνε ότι «ο Τσε έφερε τις ιδέες του μαρξισμού-λενινισμού στην πιο δροσερή, στην πιο καθαρή και πιο επαναστατική έκφρασή τους» 3. Στην παρούσα εργασία μελετάται το θεωρητικό έργο του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Δε μελετάται η συνολική θεωρητική προσφορά του αλλά ο πυρήνας της που αναφέρεται στο κομβικής σημασίας ζήτημα της κρατικής εξουσίας και της επανάστασης. Τα θέματα αυτά αποκτούν σήμερα, μεσούσης της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, εξέχουσα σημασία. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος προσεγγίζονται οι απόψεις του Τσε για το αστικό κράτος, στο δεύτερο οι απόψεις του για την επανάσταση και στο τρίτο οι θέσεις του για το σοσιαλιστικό κράτος. Πολύτιμη υπήρξε, εκτός των έργων του που υπάρχουν ήδη μεταφρασμένα στα ελληνικά ή αυτά που βρίσκει κανείς στο πρωτότυπο, η έκδοση το 2006 των Apuntes críticos a la Economía Política (Κριτικά σημειώματα στην πολιτική οικονομία). Σε αυτή περιλαμβάνονται και δόθηκαν για πρώτη φορά στη δημοσιότητα στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό οι σημειώσεις του Γκεβάρα στο Εγχειρίδιο Πολιτικής Οικονομίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ και σε άλλα κείμενα των κλασικών του μαρξισμού. Η έκδοση ανοίγει με μια πολύτιμης σημασίας για την κατανόηση της σκέψης του Τσε επιστολή προς τον Φιδέλ Κάστρο που αφορά σε καυτά ζητήματα της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Τα σημαντικά αυτά ντοκουμέντα εκδόθηκαν με πρωτοβουλία της κουβανικής κυβέρνησης. Ήταν μέχρι την έκδοση του εν λόγω βιβλίου προσιτά 2. Βλ. M. Piñeiro, Che Guevara and the Latin American Revolutionary Movements, Melbourne New York, Ocean Press, 2001, σελ. 39-40. 3. Βλ. πρόλογος του Φ. Κάστρο στο Ε. Τσε Γκεβάρα, Πολιτικά κείμενα, τ. ΙΙ, Αθήνα, εκδ. Καρανάση, 1982, σελ. 19, 24.

Ο ΤΣΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 13 μόνο στους ερευνητές που μπορούσαν να τα μελετήσουν στο Ίδρυμα Γκεβάρα στην Αβάνα. Η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με γιγάντιες προκλήσεις. Είναι στις μέρες μας επίκαιρες και δόκιμες οι επαναστατικές ιδέες του Γκεβάρα; Ποια πρέπει να είναι η θέση των απόκληρων, των «χωρίς φωνή», των εκατομμυρίων εργατών, αγροτών, επιστημόνων, ανέργων; Το ηθικό του παράδειγμα, στενά, διαλεκτικά δεμένο με τις αντιλήψεις του για το κράτος και την επανάσταση δίνει, ίσως, την πιο σύντομη και ξεκάθαρη απάντηση σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα. Απευθυνόμενος στα παιδιά του όταν αναχωρούσε έγραφε: «αν κάποτε χρειαστεί να διαβάσετε αυτό το γράμμα, θα είναι γιατί εγώ δεν θα βρίσκομαι ανάμεσά σας. Σχεδόν δε θα με θυμάστε και οι πιο μικροί δεν θα θυμούνται τίποτε. Ο πατέρας σας υπήρξε ένας άνθρωπος που δρούσε όπως σκεφτόταν και, σίγουρα, υπήρξε συνεπής με τις πεποιθήσεις του Πάνω απ όλα, να είστε πάντα ικανοί να νιώθετε βαθιά μέσα σας οποιαδήποτε αδικία διαπράττεται ενάντια σε οποιονδήποτε, σε οποιαδήποτε γωνιά του κόσμου Για πάντοτε, παιδάκια. Ακόμη ελπίζω να σας δω. Ένα τεράστιο φιλί και ένα αγκάλιασμα από τον μπαμπά» 4. Εκφράζοντας την εκτίμηση που έτρεφαν για τον Γκεβάρα, όχι μόνο οι επαναστάτες αλλά ένα πολύ ευρύτερο κοινό σε όλο τον κόσμο 5, ο Φ. Κάστρο σημείωνε με έμφαση λίγες μέρες μετά το θάνατό του: «Αν θέλουμε να πούμε πώς θα θέλαμε να είναι οι επαναστάτες μαχητές μας, τα μέλη μας, οι άνθρωποί μας, πρέπει να πούμε δίχως κανένα δισταγμό: να είναι σαν τον Τσε! Αν θέλουμε να περιγράψουμε πως θα θέλαμε να είναι οι άνθρωποι των μελλοντικών γενιών, 4. Βλ. Ε. Τσε Γκεβάρα, Κείμενα, Αθήνα, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1996, σελ. 193. 5. Βλ. για παράδειγμα J. Mallin, Che Guevara: some documentary puzzles at the end of a long journey, Journal of Inter-American Studies, Vol. 10, No. 1 (Jan., 1968), σελ. 74 κ.ε. και R. Harris, Reflections on Che Guevara s legacy, Latin American Perspectives, Issue 101, Vol. 25 No 4, July 1998, σελ. 19-21 και J. Larson-O. Lizardo, Generations, identities, and the collective memory of Che Guevara, Sociological Forum, Vol. 22, No. 4 (Dec., 2007), σελ. 425 κ.ε.

14 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΤΣΩΝΗΣ πρέπει να πούμε: να είναι σαν τον Τσε! Αν θέλουμε να πούμε πως θα επιθυμούσαμε να διαπαιδαγωγηθούν τα παιδιά μας, πρέπει να πούμε δίχως δισταγμό: να διαπαιδαγωγηθούν στο πνεύμα του Τσε! Αν θέλουμε ένα πρότυπο ανθρώπου, ένα πρότυπο ανθρώπου που δεν ανήκει σε αυτούς τους καιρούς, αλλά στο μέλλον, τότε, από τα βάθη της καρδιάς μου λέω ότι αυτό το πρότυπο δίχως κηλίδα στη συμπεριφορά του, στη στάση του, στη δράση του, αυτό το πρότυπο είναι ο Τσε!» 6. 6. Βλ. Ομιλία του Φ. Κάστρο, 18/10/1967, στο Ε. Τσε Γκεβάρα, Κείμενα, οπ.π., σελ. 30.