Διασυνοριακό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα Ιταλία 2007 2013»

Διασυνοριακό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα Ιταλία 2007 2013» Άξονας Προτεραιότητας 3: «Βελτίωση της ποιότητας ζωής, προστασία του περιβάλλοντος και ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτιστικής συνοχής» Έργο: "Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές"(nat PRO) Δράση 6.2 Μελέτη εφαρμογής για διαδρομές και ενημερωτικές πινακίδες για την περιοχή μελέτης του έργου. (Natura 2000 GR2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά) Δεκέμβριος 2013 1

Περιεχόμενα 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 Το πρόγραμμα NAT PRO 3 Σκοπός της παρούσας μελέτης 3 2.ΓΕΝΙΚΑ 5 2.1 Σύντομη επισκόπηση περιοχής 5 3.ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗΣ, ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ 7 3.1 Η σημασία της σήμανσης μιας περιοχής 7 3.2 Διαχείριση επισκεπτών 9 3.3 Βασικοί κανόνες σχεδιασμού σήμανσης 11 4. ΑΞΙΟΛΟΓΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 12 4.1 Αβιοτικό περιβάλλον 12 4.2 Βιοτικό περιβάλλον 15 5. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΟΝΟΠΑΤΙΩΝ / ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ 19 5.1 Εισαγωγή 19 5.2 Προϋποθέσεις και κριτήρια επιλογής μονοπατιών/ διαδρομών 21 6. ΣΗΜΑΝΣΗ 26 6.1 Γενικά 26 6.2 Τύποι πινακίδων 27 6.3 Προτάσεις για τη σήμανση της περιοχής μελέτης 30 7. ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΙΔΩΝ 31 7.1 Πινακίδες υποδοχής στην περιοχή 31 7. 2. Πινακίδες ερμηνείας 31 8. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 33 8.1 Πινακίδες υποδοχής 33 8.2 Πινακίδες ερμηνείας 33 9. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΧΑΡΤΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ ΠΡΟΣΧΕΔΙΑ ΠΙΝΑΚΙΔΩΝ 38 10. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ 43 2

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πρόγραμμα NAT PRO Η παρούσα μελέτη αποτελεί παραδοτέο στα πλαίσια του έργου «Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA 2000 που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, NAT PRO». Το έργο υλοποιεί η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. μέσω του Διασυνοριακού Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα Ιταλία 2007 2013», Άξονας Προτεραιότητας 3: «Βελτίωση της ποιότητας ζωής, προστασία του περιβάλλοντος και ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτιστικής συνοχής», το οποίο εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 28/03/2008 με την απόφαση C(2008)1132/ 28/03/2008. Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από εθνικούς πόρους. Συντονιστής του έργου είναι η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. και εταίροι είναι στην Ελλάδα το Τμήμα Τεχνολογίας Περιβάλλοντος και Οικολογίας του Α.Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων Παράρτημα Ζακύνθου και η Νομαρχιακή Επιχείρηση Ανάπτυξης Αχαΐας, ενώ στην Ιταλία είναι ο Φορέας Διαχείρισης Torce Guaceto, το Πανεπιστήμιο Salento και ο Δήμος Ostuni. Το έργο υλοποιείται σε προστατευόμενες περιοχές του Ευρωπαϊκού δικτύου «Natura 2000» ή και σε ευρύτερες περιοχές όπως στην περίπτωση της Ζακύνθου, οι οποίες έχουν πληγεί από πυρκαγιές. Σκοπός της παρούσας μελέτης Στα πλαίσια του προγράμματος NAT PRO, η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. έχει συνάψει την από 24 10 2012 σύμβαση για την εφαρμογή των δράσεων του προγράμματος NAT PRO σε οικοσυστήματα της περιοχής της Λίμνης Καϊάφα (Natura 2000 «GR2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος»). Συγκεκριμένα, έχει αναληφθεί η υλοποίηση των ακόλουθων δράσεων: Δράση 3.1. Αξιολόγηση των μεταπυρικών επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα και στην οικολογική συνοχή των οικοσυστημάτων. Αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας και οικολογικής συνοχής στα υγροτοπικά οικοσυστήματα της περιοχής. Δράση 3.2. Εκπόνηση σχεδίων διατήρησης και διαχείρισης για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας. Περιλαμβάνουν προτάσεις και μέτρα διαχείρισης υδάτινων πόρων, και μέτρα διαχείρισης για την αποκατάσταση, διατήρηση και προστασία των ενδιαιτημάτων και ειδών. Δράση 3.3. Εκπόνηση τεχνικής μελέτης αξιολόγησης της εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων και πιλοτικές εφαρμογές, Δράση 4.1. Συγγραφή εγχειριδίου (πρακτικού οδηγού) για βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης οικοσυστημάτων που έχουν πληγεί από πυρκαγιές με εφαρμογή στη συγκεκριμένη περιοχή μελέτης. Δράση 4.2. Μελέτη και επιχειρησιακό σχέδιο για την πρόληψη πυρκαγιών στην περιοχή. 3

Δράση 5.3. Στρατηγικό σχέδιο για την αποκατάσταση, προστασία και οικοτουριστική προβολή της περιοχής. Δράση 6.1. Σχέδιο βιώσιμης τουριστικής διαχείρισης. Δράση 6.2: Μελέτη εφαρμογής για διαδρομές και ενημερωτικές πινακίδες. 4

2.ΓΕΝΙΚΑ 2.1 Σύντομη επισκόπηση περιοχής Η περιοχή μελέτης βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα της Δυτικής Πελοποννήσου, κατά μήκος του Κυπαρισσιακού κόλπου. Εντοπίζεται στο Νομό Ηλείας και εκτείνεται στα όρια των Δήμων Ζαχάρως, Πύργου και Ανδρίτσαινας Κρεστένων. Ως περιοχή μελέτης έχει οριστεί τμήμα της Προστατευόμενης Περιοχής Natura 2000 «GR2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος». Περιλαμβάνει: το τμήμα του παράκτιου πευκοδάσους Στροφυλιάς Καϊάφα (αμιγές άκαυτο και καμένο και με εποχιακά πλημμυριζόμενα τέλματα) μαζί με το παράλληλο τμήμα των αμμοθινών που εκτείνονται κατά μήκος του Κυπαρισσιακού Κόλπου με βόρειο όριο τον κάθετο δρόμο που ξεκινά από τις Ράχες και νότιο όριο το σημείο όπου ξεκινά ο οικισμός του Αγ. Νικολάου, τη Λίμνη Καϊάφα και τις παραλίμνιες εκτάσεις με τον καλαμιώνα, τα σπήλαια των Ανιγρίδων Νυμφών και τις ιαματικές πηγές του Καϊάφα, καθώς και τμήμα του όρους Λαπίθα (Χάρτης 1). Σε μέρος της έκτασής της (Καϊάφας Ζαχάρω) διέρχεται η Εθνική οδός Καλαμάτας Πύργου και η σιδηροδρομική γραμμή του ΟΣΕ «Καλαμάτα Κυπαρισσία Πύργος». Η περιοχή NATURA 2000 (GR 2330005) υπάγεται διοικητικά στην περιφερειακή ενότητα Ηλείας και στην περιοχή ευθύνης του Δασαρχείου Ολυμπίας, της Διεύθυνσης Δασών Ηλείας, και της Διεύθυνσης Δασών της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Ένα μέρος της έκτασης που περιλαμβάνει τη Λίμνη Καϊάφα και γειτονικές δασικές και μη εκτάσεις ανήκουν στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ) και διαχειρίζονται από την Εταιρία «Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα Α.Ε.» (ΕΤΑ). Το μεγαλύτερο μέρος της ιδιοκτησίας αυτής έχει παραχωρηθεί στον ΕΟΤ από το έτος 1975, σύμφωνα με το υπ' αριθμόν 649/1975 Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ 215/Α/610 1975), ενώ ένα μικρό τμήμα περιήλθε στον ΕΟΤ από το έτος 1951, ως ευρισκόμενο σε ακτίνα 500 μ από τις Ιαματικές Πηγές Καϊάφα, σύμφωνα με το Διάταγμα περί συστάσεως ΕΟΤ. Οι υπόλοιπες δασικές, άγονες και βραχώδεις εκτάσεις, έλη, κλπ ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο. Εκτός της λίμνης του Καϊάφα περιλαμβάνει παραθαλάσσιες υγρές ζώνες, δάσος κωνοφόρων, μεταβατικές θαμνώδεις δασώδεις εκτάσεις, σκληροφυτική βλάστηση, γεωργική γη. Περιβάλλεται από μόνιμα αρδευόμενη γη, στην θέση της αποξηρανθείσας λίμνης Αγουλινίτσας, σύνθετα συστήματα καλλιέργειας, μη αρδεύσιμη αρόσιμη γη και ελαιώνες, ενώ κατά μήκος της ακτής υπάρχει δάσος κωνοφόρων και εκτεταμένες αμμοθίνες. 5

Οι βασικές προστατευόμενες ζώνες στην περιφερειακή ενότητα Ηλείας παρουσιάζονται στον Χάρτη των περιοχών του δικτύου NATURA 2000 και των Καταφυγίων Άγριας Ζωής. Σημειώνεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει επικάλυψη μεταξύ των Ζωνών Ειδικής Προστασίας ΖΕΠ (SPA) και των Ειδικών Ζωνών Διατήρησης ΕΖΔ (SCI). Σ αυτά θα πρέπει να προστεθούν οι 6

προστατευόμενοι αρχαιολογικοί χώροι και οι περιοχές Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους που έχουν άλλο βαθμό προστασίας και διαχείρισης από της σημαντικές περιοχές για την φύση και την βιοποικιλότητα. Η περιοχή βρίσκεται στο μέσο του Κυπαρισσιακού Κόλπου που προστατεύεται κυρίως για το θαλάσσιο ρηχό τμήμα με τα λιβάδια της Ποσειδωνίας και την επιμήκη ζώνη των αμμοθινών, την μεγαλύτερη σε έκταση στην Ελλάδα όπου αναπτύσσεται δάσος πεύκων κυρίως κουκουναριάς. Η περιοχή έχει υποστεί έντονες αλλοιώσεις λόγω ανθρώπινων επεμβάσεων στο παρελθόν, οι πιο σημαντικές από τις οποίες είναι η αποξήρανση της Λίμνης Αγουλινίτσας (1969 70), τα έργα εκβάθυνσης και οριοθέτησης της λίμνης του Καϊάφα (1974 76), καθώς και οι καταστροφικές πυρκαγιές του 2007. Πριν την αποξήρανση της Αγουλινίτσας και τα έργα στη λίμνη του Καϊάφα, οι δύο περιοχές μαζί με τις φυσικές παραλίμνιες εκτάσεις τους συνδέονταν και αποτελούσαν ένα εξαιρετικά σημαντικό παράκτιο υγροτοπικό σύστημα, τόσο για τα ελληνικά όσο και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Η περιοχή χαρακτηριζόταν από μια σπάνια ποικιλότητα ενδιαιτημάτων και τοπίου. 3.ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗΣ, ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ 3.1 Η σημασία της σήμανσης μιας περιοχής Στην Ελλάδα, που ο μαζικός τουρισμός θεωρείται η βαριά βιομηχανία της, η εφαρμογή του οικοτουριστικού μοντέλου μπορεί να αποτελέσει μια εναλλακτική πρόταση για την ανάπτυξή της 7

και αυτό, γιατί ο οικοτουρισμός είναι μια μορφή βιώσιμης ανάπτυξης που βασίζεται και ταυτόχρονα σέβεται το περιβάλλον και προωθεί την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Το περιβάλλον, με τους πολιτιστικούς και φυσικούς πόρους, αποτελεί τη βάση ανάπτυξης των τουριστικών δραστηριοτήτων. Η υποβάθμιση και η καταστροφή των πόρων, καταστρέφει τελικά τον ίδιο τον τουρισμό και κατά συνέπεια, η φροντίδα και η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελούν βασικές προϋποθέσεις ανάπτυξης. Ο επισκέπτης για να αναγνωρίσει τον εαυτό του ως αναπόσπαστο τμήμα του φυσικού περιβάλλοντος, χρειάζεται εντυπώσεις με ποικιλία και η εναλλαγή τους σε μικρές αποστάσεις, η απουσία τεχνητών στοιχείων και το κίνητρο για γνωριμία διαφόρων θέσεων στην περιοχή, συντείνουν στην "ένταξη" του επισκέπτη στον φυσικό χώρο. Παρά το ότι οι επισκέπτες μιας περιοχής "καταλαμβάνουν" μικρή έκταση, εν τούτοις με την παρουσία τους επηρεάζουν πολύ μεγαλύτερη. Επιπλέον αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό που ο επισκέπτης πηγαίνει να θαυμάσει ελλοχεύει ο κίνδυνος, αν δεν είναι σωστά ενημερωμένος και οι υποδομές υποδοχής του δεν είναι σωστά προετοιμασμένες, να το καταστρέψει. Στις αναπτυγμένες χώρες οι κάτοικοι, κυρίως των πόλεων, προτιμούν το φυσικό περιβάλλον ως πεδίο ανάπτυξης των δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου και της αναψυχής. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου και της κινητικότητας, στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου καθώς και στην έλλειψη των αναγκαίων φυσικών χώρων και πρασίνου μέσα και γύρω απ τις πόλεις. Η "μαζική" έξοδος στις φυσικές περιοχές συνοδεύτηκε από θετικές και αρνητικές επιδράσεις. Ως θετικές θα μπορούσαν να αναφερθούν οι εξής: η βελτίωση του τοπικού εισοδήματος και της απασχόλησης, η κοινωνικοοικονομική (ποιοτική) αναβάθμιση, η βελτίωση των συγκοινωνιών και του οδικού δικτύου, η ενίσχυση της βιολογικής γεωργίας, η προσφορά ευκαιριών στους επισκέπτες για επαφή με τη φύση, η ευαισθητοποίησή των επισκεπτών για θέματα προστασίας του περιβάλλοντος κλπ. Στις αρνητικές επιδράσεις συγκαταλέγονται: η έντονη μετακίνηση του εργατικού δυναμικού από διάφορες δραστηριότητες στον τουριστικό τομέα, 8

ο επηρεασμός και η αλλοίωση παραδοσιακών κοινωνικών/ πολιτιστικών αξιών, η ζημιές από την αύξηση της κυκλοφορίας μέσα στις φυσικές περιοχές (όχληση πανίδας, ζημιές στη βλάστηση κλπ), η αύξηση της ρύπανσης και των δαπανών αποκατάστασης των ζημιών κλπ. Η παρουσία του επισκέπτη στην περιοχή δημιουργεί ανάγκες που πρέπει να καλυφθούν. Με την οργάνωση του συστήματος για την κάλυψη αυτών των αναγκών, προκύπτουν νέες που προκαλούνται εν μέρει και από την αλλαγή ή διαφοροποίηση των απαιτήσεων του επισκέπτη. Η δυναμική αυτή κατάσταση μπορεί να επιφέρει σημαντικές και ανεπανόρθωτες βλάβες στην περιοχή και γι' αυτό η οργάνωσή της για την υποδοχή επισκεπτών είναι επιβεβλημένη. Η οργάνωση της αναψυχής στην περιοχή αποτελεί τον ισχυρό ρυθμιστικό παράγοντα που συνδέει τον επισκέπτη με την φυσική περιοχή. Για την ικανοποίηση της "απαίτησης" για τουρισμό και αναψυχή των επισκεπτών, θα πρέπει να εξισορροπούνται οι αναγκαίες επεμβάσεις, με τις αξιώσεις προστασίας της περιοχής. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχημένη εφαρμογή οποιουδήποτε προγράμματος ήπιας μορφής τουρισμού είναι αναμφίβολα ο προσεκτικός σχεδιασμός της απαραίτητης υποδομής, η οποία θα υποστηρίξει τους σκοπούς και τους στόχους του. Χωρίς τη κατάλληλη υποδομή είναι πολύ δύσκολο να οργανωθούν προγράμματα ήπιων μορφών τουρισμού. Θα πρέπει ωστόσο να δοθεί μεγάλη προσοχή στο σχεδιασμό της κατάλληλης υποδομής, στη χωροθέτηση της, καθώς και στη ρύθμιση κανόνων για τη χρήση της. 3.2 Διαχείριση επισκεπτών Η ενημέρωση, πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση του κοινού πάνω σε ζητήματα προστασίας και διατήρησης της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ζητήματα που απασχολούν την ερμηνεία περιβάλλοντος. Ένα ολοκληρωμένο σύστημα ερμηνείας περιβάλλοντος περιλαμβάνει κυρίως τις κάτωθι υποδομές: Κέντρο Πληροφόρησης, Παρατηρητήρια άγριας ζωής, Μονοπάτια εκπαιδευτικές διαδρομές, 9

Σήμανση Πινακίδες, Ενημερωτικό έντυπο υλικό, Εξοπλισμός Υπαίθριας Αναψυχής, κ.ά. Οι πινακίδες αποτελούν ένα αποτελεσματικό μέσο ερμηνείας του περιβάλλοντος καθώς δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες μιας περιοχής να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν τις λειτουργίες και αξίες της. Ταυτόχρονα, δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για την πιο άνετη και λειτουργική χρήση του χώρου. Αποτελούν επομένως τυπική μορφή επικοινωνίας και βασικά στοιχεία υποδομής για την οργάνωση ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων σε μια περιοχή. Το σύστημα σήμανσης μιας περιοχής πρέπει να συνδέεται με τα άλλα μέσα επικοινωνίας σε αυτήν (φυλλάδια κλπ), καθώς και την υπάρχουσα ή σχεδιαζόμενη υποδομή (Κέντρο Ενημέρωσης, παρατηρητήρια, κλπ), ώστε να μεταδίδονται με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τα επιθυμητά μηνύματα στους επισκέπτες. Στοχεύει στην ενημέρωση των επισκεπτών που εισέρχονται στις προστατευόμενες περιοχές για το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζουν όπως σπάνια και απειλούμενα είδη της χλωρίδας και της πανίδας, ενδιαιτήματα ή γεωλογικοί σχηματισμοί και τοπία με ιδιαίτερο φυσικό κάλος. Ειδικότεροι στόχοι της σήμανσης είναι: Η ενημέρωση και καθοδήγηση των επισκεπτών. Οι επισκέπτες θα είναι έτσι σε θέση να αναγνωρίσουν τα σημαντικότερα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος και θα λάβουν τις αναγκαίες οδηγίες ώστε η συμπεριφορά και η κίνησή τους στις περιοχές προστασίας να μην οδηγεί σε όχληση της πανίδας και καταστροφή ή υποβάθμιση στις ευαίσθητες θέσεις ή καταστροφή ευαίσθητων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος (χλωρίδα και φυσικοί γεωλογικοί σχηματισμοί). Η συμβολή στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, με την καθοδήγηση των ομάδων που επισκέπτονται την περιοχή, θα έχει ως αποτέλεσμα την προστασία των ευαίσθητων αυτών περιοχών μέσω της ελεγχόμενης κατεύθυνσης των επισκεπτών σε συγκεκριμένα οριοθετημένα μονοπάτια και σε εποπτικές θέσεις σε περιοχές ενδιαφέροντος. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται η υποβάθμιση των τοπικών μικροπεριβαλλόντων και επιτυγχάνεται η προστασία των ενδιαιτημάτων, των ζωικών και φυτικών ειδών από την πίεση που ασκούν σε αυτά οι δραστηριότητες της επίσκεψης. 10

Οι επισκέπτες ενημερώνονται για την ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών και ειδών που πιθανά αγνοούσαν και παροτρύνονται να «διερευνήσουν» αυτές τις περιοχές με αποτέλεσμα να αποκομίζουν καλύτερες εντυπώσεις και να ασχοληθούν με οικοτουριστικές δραστηριότητες. Η αύξηση του χρόνου των επισκεπτών, η προσέλκυση επισκεπτών και εκτός θερινής περιόδου και η ποιοτική αναβάθμιση του τουρισμού λόγω της προστασίας του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος και της ανάπτυξης οικοτουριστικών δραστηριοτήτων θα βελτιώσει τις συνθήκες στον τουριστικό τομέα. 3.3 Βασικοί κανόνες σχεδιασμού σήμανσης Τα βασικά σημεία που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη όταν εγκαθιστούμε πινακίδες είναι τα ακόλουθα: να τοποθετείται ο μικρότερος δυνατός αριθμός πινακίδων, δηλαδή μόνο ο αναγκαίος, και να αναζητούνται και άλλοι εναλλακτικοί τρόποι μετάδοσης μηνυμάτων ή επίδρασης στη συμπεριφορά του επισκέπτη. Ο αριθμός των πινακίδων πρέπει να αποφασίζεται ανάλογα με το είδος και τις ανάγκες της περιοχής, το αντικείμενο του ενδιαφέροντος και τον αριθμό των επισκεπτών, να είναι βεβαιωμένη η ανάγκη τοποθέτησης πινακίδων και να έχουν καθοριστεί τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους: ύψος, μέγεθος, υλικά, το μήνυμα κάθε πινακίδας να είναι: θετικό, σαφές, περιεκτικό, φιλικό προς τον επισκέπτη, να γίνεται προσεκτική τοποθέτηση των πινακίδων, τόσο για να εξασφαλίζεται ότι το μήνυμα μπορεί να διαβαστεί, όσο και για να μειώνεται η οπτική επίπτωση που μπορούν να έχουν οι πινακίδες στο τοπίο. Είναι καλύτερα οι πινακίδες να περιορίζονται στους χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων και στις εισόδους της περιοχής, εκτός αν υπάρχει ανάγκη τοποθέτησης πινακίδων ορίων, κατεύθυνσης ή ερμηνείας περιβάλλοντος. να γίνεται τακτική συντήρηση των πινακίδων, ανάλογα με το υλικό κατασκευής. Η δράση συνίσταται στην τοποθέτηση πινακίδων σήμανσης (υποδοχής επισκεπτών και ερμηνείας περιβάλλοντος) στις προστατευόμενες περιοχές και κατά την σύνταξη της μελέτης λήφθηκε υπόψη οι παρακάτω προδιαγραφές και νομοθεσία που σχετίζονταν με το αντικείμενο: 11

o Η Απόφαση του Υπουργού Γεωργίας υπ' αριθμ. 66102/970 αρ. φύλλου της Κυβέρνησης 170/14 3 1995. o Οι οδηγίες της 169694/6997/17 10 83 εγκυκλίου του Υπουργείου Γεωργίας.. o Οι οδηγίες σύνταξης μελετών Διαχείρισης Προστατευόμενων Φυσικών περιοχών και Χώρων Υπαίθριας αναψυχής της Δασικής Υπηρεσίας. o Για τον καθορισμό της ποιότητας τόπου (όπου ήταν αναγκαίο) εφαρμόστηκε η υπ' αριθμ. 10223 / 958 / 53 Εγκ. Διαταγή του Υπουργείου Γεωργίας. Πρέπει να επισημανθεί ότι μέχρι την εκπόνηση της παρούσας μελέτης, δεν έχει εκδοθεί και δημοσιευτεί το Προεδρικό Διάταγμα «Χαρακτηρισμός των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών των «GR2330005: Θίνες και παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος», «GR2330008: Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρ. Κατάκολο Κυπαρισσία» που φέρει ισχύ νόμου ως κανονιστική ισχύ και ρυθμίζει τις με νόμο προστατευόμενες ζώνες, τις χρήσεις γης και τις επιτρεπόμενες δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης. Για το λόγο αυτό διαφαίνεται υπεισέρχεται αβεβαιότητα στις δράσεις επιλογής διαδρομών εντός της προστατευόμενης περιοχής και οι προτάσεις της παρούσας αποτελούν τη βάση προδιαγραφών ενός μελλοντικού σχεδιασμού που θα κληθεί να εξειδικεύσει τη δράση της χάραξης διαδρομών καθώς και το πληροφοριακό περιεχόμενο της σήμανσης. Ιδανικά, η δράση θα πρέπει να υλοποιηθεί από το Φορέα Διαχείρισης της περιοχής (όπως αυτός προτείνεται να ιδρυθεί στην αντίστοιχη ΕΠΜ), όταν αυτός συσταθεί και αφού εκδοθεί το Προεδρικό Διάταγμα για την περιοχή που εκκρεμεί επι σειρά ετών. 4. ΑΞΙΟΛΟΓΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 4.1 Αβιοτικό περιβάλλον Α. Στοιχεία γεωμορφολογίας Υδρολογίας Γεωλογίας Δυτικά της περιοχής μελέτης αναπτύσσεται η πεδινή (παράκτια) ζώνη που παρουσιάζει μικρές μορφολογικές εξάρσεις λόγω της παρουσίας των θινών κατά μήκος της ακτής. Κυρίαρχο μορφολογικό στοιχείο αποτελεί η λίμνη του Καϊάφα, βόρεια της πόλης της Ζαχάρως και η πεδιάδα της αποξηραμένης σήμερα πρώην λίμνης Αγουλινίτσας. Από τις ύλες που μεταφέρουν οι ποταμοί και ιδιαίτερα ο Αλφειός, καθώς και εξαιτίας των θαλασσίων ρευμάτων, σχηματίστηκαν οι λίμνες (ή εσωτερικές λιμνοθάλασσες) Καϊάφα, καθώς και οι πρώην Αγουλινίτσας και Μουριάς 12

(και οι δύο αποξηραμένες). Η λίμνη αγουλινίτσας με μέγιστη έκταση περίπου 28.000 στρεμμάτων και μήκος 15 χλμ. αποξηράθηκε το 1969 και αποδόθηκε σταδιακά μετά από εργασίες βελτίωσης των εδαφών, σε αγροτική χρήση. Το δευτερεύον υδρογραφικό δίκτυο είναι περιορισμένο τόσο λόγω της μικρής γεωμορφολογικής κλίσης όσο και των ανθρωπογενών παρεμβάσεων, και περιορίζεται σε κάποιους κλάδους με μικρή περιοδική ροή. Οι κοίτες των χειμάρρων στην ευρεία ζώνη της χάραξης έχουν γενικά μικρό πλάτος (3 4 m) και βάθος (1 2 m). Οι ποταμοί μαζί με πλήθος μικρών υδατορεμμάτων έχουν συνεχή ροή καθ όλη τη διάρκεια του έτους δηλαδή ακόμη και σε περιόδους που χαρακτηρίζονται από εκτεταμένη ανομβρία. Στο υδρολογικό δίκτυο του Νομού συμβάλλουν ο Ποταμός Αλφειός και η Λίμνη Καϊάφα. Η λιμνη Καϊάφα έχει ένα μήκος περίπου 2 Km πλάτος περίπου 500 m και περιορίζεται από το Ιόνιο Πέλαγος από μια σχηματισμό αμμοθινών (φραγματικό νησί), πλάτους περίπου 400 m. Πάνω στην αμμολουρίδα αναπτύσσεται σύστημα αμμοθινών, ενώ η ίδια στο βόρειο άκρον της διακόπτεται από στενό τεχνητό δίαυλο που συνδέει την λιμνοθάλασσα με την ανοιχτή θάλασσα. Προς την πλευρά της χέρσου η λιμνοθάλασσα περιορίζεται από ελώδη ζώνη σημαντικού πλάτους, ενώ στο βόρειο άκρον της και για μικρή απόσταση γειτνιάζει με ασβεστολιθικό όγκο ο οποίος φέρει τα σπήλαια Ανιγρίδων Νυμφών και Γεράνιον Άντρον στα οποία αναβλύζουν ιαματικές πηγές. Η λίμνη του Καϊάφα στα μέσα της δεκαετίας του 70 υπέστη εκτεταμένες παρεμβάσεις που αφορούσαν αποξήρανση μικρού τμήματος στο βόρειο άκρον της, εκβάθυνση στο σύνολό της με την απομάκρυνση περίπου 2 m άμμου και ιλύος, δημιουργία τσιμεντένιου κρηπιδώματος στα νότια περιθώριά της και επαναδιευθέτηση της εσωτερικής ακτής της αμμολουρίδας και δημιουργία νησίδας τουριστικών εγκαταστάσεων της Ε.Τ.Α. (πρώην Ε.Ο.Τ.) Οι ιαματικές πηγές λουτροθεραπείας Οι ιαματικές πηγές βρίσκονται στη βορειοανατολική όχθη της λίμνης. Πρόκειται για τα καρστικά σπήλαια των Ανιγρίδων Νυμφών και του Γερανίου. Τα θερμομεταλλικά νερά των πηγών αυτών δηλώνουν την παρουσία ενός θερμού υδροφόρου ορίζοντα. Τα θερμομεταλλικά νερά έχουν μετεωρική προέλευση, οπότε το μετεωρικό νερό κατεισδύει σε μεγάλα βάθη μέσω ρηγμάτων 13

μέσα στους ανθρακικούς σχηματισμούς, όπου θερμαίνεται και εμπλουτίζεται σε ιόντα. Στη συνέχεια ανέρχεται μέσω ρηγμάτων. Κατά την άνοδό του, το θερμό νερό έρχεται σε επαφή με εβαπορίτες και αναμειγνύεται με θαλασσινό νερό το οποίο συναντά, αλλά και με τον καρστικό υδροφόρο. Τα νερά των πηγών αυτών με συλλεκτήριες αποστραγγιστικές αύλακες εκφορτίζονται μέσα στη λίμνη. Εξαιτίας της ύπαρξης των πηγών, στο χώρο έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν ιαματικά λουτρά, των οποίων η λειτουργία είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία της περιοχής. Οι αμμοθίνες Κατά μήκος της ακτογραμμής με ένα μέσο πλάτος 500 μέτρων περίπου και παράλληλα τη λίμνη αναπτύσσεται σύστημα αμμοθινών που γεωλογικά συνίστανται απο: Παράκτιοι άμμοι και θίνες (ολόκαινο) {H.cd H.dn}: Αποτελούνται από λεπτόκοκκους έως μεσόκοκκους άμμους με, κατά θέσεις, μικρό ποσοστό από χάλικες και ψηφίδες. Πρόκειται για σύγχρονες παράκτιες αποθέσεις θαλάσσιας και αιολικής προέλευσης. Το ύψος των θινών φθάνει 6 8 m. Το μέσο εύρος του σχηματισμού είναι 300 400 m. Επικαλύπτουν παλαιότερους αμμοχαλικώδεις σχηματισμούς δημιουργώντας αμμόλοφους και ζώνες φυσικών φραγμάτων παράλληλες προς τις σημερινές ακτογραμμές. Εμφανίζονται σε όλο σχεδόν το μήκος των ακτογραμμών του Νομού Ηλείας από το βορειότερο έως το νοτιότερο τμήμα. Εσωτερικές θίνες Σύστημα φυσικών φραγμάτων (ολόκαινο) {H.dn 2 H.dn 3 }: Αποτελούνται από λεπτόκοκκους έως μεσόκοκκους άμμους και αργιλομιγείς άμμους. Είναι αιολικές αποθέσεις πάνω σε παλαιότερους θαλάσσιους άμμους και χάλικες. Διατηρούν την μορφολογία παράκτιων αμμόλοφων η οποία παραμένει μετά την μετατόπιση της ακτογραμμής. Εμφανίζονται σε μεγάλο μέρος της εσωτερικής ζώνης της παραλιακής περιοχής, σε λωρίδες παράλληλες προς την σημερινή ακτογραμμή και σε απόσταση 500 1000 m από αυτήν. Οι αλπικοί γεωλογικοί σχηματισμοί του υποβάθρου εμφανίζονται επιφανειακά κυρίως με το ανάπτυγμα των ασβεστολίθων στην περιοχή της λίμνης Καϊάφα. Οι μεταλπικοί γεωλογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στην ευρύτερη περιοχή μελέτης είναι κυρίως Νεογενή ιζήματα και Τεταρτογενείς αποθέσεις τα οποία συνολικά καταλαμβάνουν 14

μεγάλη επιφανειακή έκταση, παρουσιάζουν μεγάλο πάχος και σημαντικές στρωματογραφικές και λιθολογικές εναλλαγές και υπέρκεινται των σχηματισμών του Μεσοζωικού υποβάθρου. Από την λιθοστρωματογραφική ακολουθία προκύπτει ότι γεωλογικό υπόβαθρο της ευρείας περιοχής είναι οι ασβεστόλιθοι (κρητιδικό K.k) και ο φλύσχης (ηώκαινο ft) της ζώνης Γαβρόβου Τριπόλεως. Επί των σχηματισμών αυτών έχει επωθηθεί η σειρά της ζώνης Ωλονού Πίνδου η οποία αποτελείται από κερατολίθους (ιουρασικό κάτω κρητιδικό J.Ki), πρώτο φλύσχη (ανώτερο κρητιδικό fo 1 ) και στην συνέχεια οι ασβεστόλιθοι (ανώτερο κρητιδικό Κ 7 9.k). Τέλος επί των σχηματισμών αυτών έχουν επωθηθεί τα πετρώματα της Ιονίου ζώνης. Ακολουθεί η σειρά των ιζημάτων του νεογενούς (πλειόκαινο Pl) και σε άμεση συνέχεια πλειστοκαινικά (Pt) ιζήματα. Στο σύνολό τους τα ιζήματα αυτά συνιστούν βασικό παράγοντα της γεωλογικής δομής της περιοχής τόσο λόγω των λιθολογικών τους εναλλαγών (κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, μάργες κλπ) όσο και λόγω του μεγάλου πάχους τους. Τέλος η σειρά κλείνει από τις μικρού πάχους, αλλά ποικίλης λιθολογικής σύστασης και στρωματογραφικών εναλλαγών, αποθέσεις του Τεταρτογενούς (ολόκαινο) οι οποίες επικαλύπτουν τα νεογενή ιζήματα. 4.2 Βιοτικό περιβάλλον Βλάστηση Τύποι Οικοτόπων Η περιοχή μελέτης ανήκει στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) που κυριαρχεί στις παραλιακές, λοφώδεις και υποορεινές περιοχές της Ελλάδας και υποδιαιρείται στις υποζώνες Oleo Ceratonion και Quercion ilicis. Οι τύποι βλάστησης που εμφανίζονται στην περιοχή διαφοροποιούνται αναλόγως του εδαφικού υποβάθρου και του υδρογραφικού δικτύου, της ποιότητας των νερών και τις διαφοροποιήσεις των υπόγειων υδροφορέων. Σημαντική διαφοροποίηση στο περιβάλλον έχουν επιφέρει οι ανθρώπινες δραστηριότητες και κυρίως της γεωργίας, της βοσκής, της οικιστικής δραστηριότητας, του τουρισμού και των πυρκαγιών, που διαμόρφωσαν τη σημερινή εικόνα. Τα φυσικά οικοσυστήματα έχουν επηρεαστεί έντονα από τις ανθρωπίνες επεμβάσεις του παρελθόντος και διατηρούν κατά περίπτωση περισσότερα ή λιγότερα φυσικά χαρακτηριστικά. Οι τύποι βλάστησης που αναπτύσσονται στην περιοχή διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες: 15

1. Η βλάστηση των αμμωδών παραλιών και των θινών της ακτογραμμής που δέχεται την άμεση επίδραση της θάλασσας και αναπτύσσεται σε μια στενή ζώνη μερικών δεκάδων μέτρων. 2. Τα παραλιακά δάση της χαλεπίου πεύκης, της κουκουναριάς και των αειφύλλων πλατυφύλλων με αρκεύθους επί των σταθεροποιημένων λοφωδών θινών και των αμμωδών προσχώσεων που έχουν διαμορφωθεί σε μια εσωτερικότερη προς τη χέρσο έκταση παράλληλη προς την παραλία. 3. Η υγροτοπική βλάστηση των παραλίμνιων και εποχικά καλυπτόμενων με νερό περιοχών, των καναλιών παροχέτευσης και των ρεμάτων. 4. Αλοφυτική βλάστηση που αναπτύσσεται σε αλατούχα εδάφη. 5. Οι σχετικά συμπαγείς σχηματισμοί της φοινικικής αρκεύθου σε ασβεστολιθικό υπόβαθρο. 6. Τα δάση της χαλεπίου πεύκης επί των δυτικών κλιτύων του Λαπίθα με τους κατά περίπτωση σχηματισμούς αειφύλλων πλατυφύλλων και λειψάνων φυλλοβόλων δρυών. 7. Η χασμοφυτική βλάστηση των απότομων βραχωδών πρανών του Λαπίθα ανατολικά της λίμνης Καϊάφα. Πριν από τις πυρκαγιές του 2007, τα δασικά είδη που κυριαρχούσαν στην περιοχή ήταν η χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis), ηλικίας μέχρι και 120 χρόνων, με διάμετρο τα 65 εκ και ύψος έως 18 μ, με θαμνώδη υπώροφο, αραιό και κατά θέσεις πυκνό. Τα είδη του υπωρόφου αποτελούντο από πουρνάρι (Quercus coccifera), σχίνο (Pistacia lentiscus), φοινικική άρκευθο (Juniperus phoenicea), ρείκι (Erica manipuliflora), φυλλίκι (Phillyrea latifolia), λαδανιά (Cistus creticus), φασκομηλιά (Salvia triloba), μυρτιά (Myrtus communis) και βάτο (Rubus sanctus). Στο παρελθόν τα άτομα της χαλεπίου πεύκης ρητινεύονταν. Η αναγέννηση που είχε παρατηρηθεί πριν τη πυρκαγιά ήταν μεν μικρή, αλλά ικανοποιητική για τις συνθήκες του δάσους αυτού. Ένα άλλο σημαντικό δασοπονικό είδος, που έδινε και ιδιαίτερο χαρακτήρα στο δάσος της περιοχής μελέτης, ήταν η κουκουναριά (Pinus pinea), είδος αυτοφυές στην περιοχή, αλλά με τάσεις ελαχιστοποίησης της παρουσίας του, λόγω επικράτησης της χαλεπίου πεύκης. Για τους λόγους αυτούς στο πρόγραμμα Natura 2000 έχει καταγραφεί ο οικότοπος "Θίνες με Pinus pinea", ο οποίος αποτελεί και τύπο οικοτόπου προτεραιότητας. Εκτός των φυτεύσεων κουκουναριάς, είχαν γίνει στην περιοχή και φυτεύσεις ευκαλύπτου (Eucalyptus camaldulensis), στους δρόμους 16

που περιβάλλουν τη λίμνη Καϊάφα και κατά μήκος της Εθνικής οδού, που διασχίζει το Δάσος Καϊάφα για λόγους εξωραϊσμού της περιοχής, όπως τότε θεωρούσαν σωστό. Τα εδάφη που καλύπτονταν από δάσος χαλεπίου πεύκης και κουκουναριάς είναι πηλοαμμώδη στην επιφάνεια και αμμώδη στο υπέδαφος. Το ποσοστό της άμμου στο επιφανειακό έδαφος και στο υπέδαφος είναι μεγάλο (85% 95%), ενώ το ποσοστό αργίλου είναι πολύ μικρό (<5%). Οι θίνες που εμφανίζονται στην παραλία Καϊάφα, σχηματίζουν δύο παράλληλες γραμμικές ζώνες. Η απόσταση της πρώτης ζώνης από τη θάλασσα είναι 30 μ περίπου και το ύψος της κυμαίνεται από 1,5 2 μ. Η δεύτερη αποτελείται από σταθεροποιημένες θίνες ύψους 12 μ περίπου. Η παραλιακή ζώνη μεταξύ Καϊάφα και Ζαχάρως, καταλαμβάνεται από θίνες με μέσο πλάτος 400 περίπου μέτρων και μέσου ύψους 10 μ. Γύρω από τη λίμνη Καϊάφα αναπτύσσονται πυκνές και εκτενείς υδρόβιες φυτοενώσεις με Phragmites australis και Cladium mariscus, το τελευταίο των οποίων θεωρείται και οικότοπος προτεραιότητας. Κοντά στις ζώνες καλαμιώνων εμφανίζονται θέσεις με την φυτοκοινότητα Scirpetum maritimi. Οι τύποι οικοτόπων που εμφανίζονται στο σύνολο της περιοχής Natura 2000 «GR2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος» είναι οι ακόλουθοι: 1. 1410: Μεσογειακά αλίπεδα (Juncetalia maritimi) 2. 2110: Υποτυπώδεις κινούμενες θίνες 3. 2120: Κινούμενες θίνες της ακτογραμμής με Ammophila arenaria (λευκές θίνες) 4. 2220: Θίνες με Euphorbia terracina 5. 2270*: Θίνες με δάση από Pinus pinea ή/και Pinus pinaster (οικότοπος προτεραιότητας) 6. 1420: Μεσογειακές και θερμοατλαντικές αλόφιλες λόχμες (Arthrocnemetaliafruticosi) 7. 6420: Μεσογειακοί λειμώνες υψηλών χόρτων και βούρλων (Molinio Holoschoenion) 8. 5210: Σχηματισμοί με άρκευθους Juniperus phoenicea (σε ασβεστολιθικό υπόστρωμα) 9. 7210*: Ασβεστούχα έλη με Cladium mariscus και είδη της Caricion davallianae (οικότοπος προτεραιότητας) 10. 72A0: Καλαμιώνες 11. 8210: Ασβεστολιθικά βραχώδη πρανή με χασμοφυτική βλάστηση 17

12. 92D0: Θερμο Μεσογειακές παραποτάμιες στοές (Nerio Tamaricetea) 13. 9540: Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου Πανίδα Η πανίδα της περιοχής, με την εξαίρεση ίσως της ορνιθοπανίδας, δεν έχει μελετηθεί συστηματικά. Για τα περισσότερα taxa οι γνώσεις είναι αποσπασματικές, ενώ οι σημαντικότερες συγκεντρωμένες πληροφορίες περιέχονται σε μελέτες που έχουν συνταχθεί τόσο για την περιοχή μελέτης όσο και για μια ευρύτερη γεωγραφική ενότητα. Ειδικά, η διαθέσιμη γνώση για την πανίδα της περιοχής από το παρελθόν, πριν δηλαδή από τα έργα της αποξήρανσης της Λίμνης Αγουλινίτσας και τις επεμβάσεις στη λίμνη του Καϊάφα, είναι περιορισμένη (κυρίως ορνιθοπανίδα), ενώ οι πληθυσμοί είναι άγνωστοι. Με δεδομένο ότι η περιοχή αποτελούσε ενότητα με τη λίμνη Αγουλινίτσας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η πανιδική αξία της κατά το παρελθόν ήταν πολύ υψηλότερη από τη σημερινή και το πιθανότερο είναι ότι οι πληθυσμοί ήταν σε καλύτερη κατάσταση διατήρησης. Ειδικά για την ορνιθοπανίδα υπάρχουν επίσης και περιορισμένες καταγραφές στο πλαίσιο των ετήσιων μεσοχειμωνιάτικων καταμετρήσεων υδρόβιων πουλιών, δηλαδή συγχρονισμένες καταγραφές υδροβίων σε όλους τους ευρωπαϊκούς υγρότοπους στα μέσα του Ιανουαρίου κάθε έτους. Συνολικά για την περιοχή Natura 2000 «GR2330005: Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος» αναφέρεται η παρουσία 29 ειδών ερπετών, 7 ειδών αμφιβίων και 36 ειδών θηλαστικών. Η πολυπληθέστερη ομάδα θηλαστικών είναι τα χειρόπτερα με 14 είδη, και ακολουθούν τα τρωκτικά με 8, τα εντομοφάγα με 7, τα σαρκοφάγα με 5 είδη και, τέλος, τα λαγόμορφα με 1 είδος. Τα 9 είδη νυχτερίδων ζουν στο σπήλαιο των Ανιγρίδων Νυμφών (Ε. Παπαδάτου και O. v. Helversen, αδημοσίευτα δεδομένα), ενώ τα περισσότερα ανήκουν στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Το τσακάλι υπήρχε στον Καϊάφα μέχρι τα τέλη του '70 αλλά έχει πλέον εξαφανιστεί από την περιοχή εξαιτίας της μαζικής του εξολόθρευσης κατά την περίοδο 1974 80, όταν στην Πελοπόννησο σκοτώθηκε ο εντυπωσιακός αριθμός των 3800 ατόμων, 76 από τα οποία σκοτώθηκαν στην Ηλεία. Από τα 29 είδη ερπετών, 12 είναι σαύρες και 12 φίδια, ενώ 5 είναι χελώνες. Δύο είδη σαυρών είναι ενδημικά της Ελλάδας, 1 είδος ενδημικό της Πελοποννήσου (Podarcis peloponnesiaca) ενώ 8 είδη (3 σαύρες και 6 φίδια) εμφανίζονται με ενδημικά υποείδη που ενισχύουν την σημασία της περιοχής για την ερπετοπανίδα. Η θαλάσσια χελώνα Καρέτα αποτελεί το είδος με το μεγαλύτερο 18

βαθμό προτεραιότητας προστασίας (καθεστώς κινδυεύον) στην ευρύτερη περιοχή. Το είδος αυτό γεννάει σποραδικά στις αμμώδεις παραλίες κυρίως στα νότια της περιοχής μελέτης, αν και οι σημαντικότερες παραλίες ωοτοκίας εμφανίζονται σε παραλιακές περιοχές νότια του ποταμού της Νέδα. Από τα 7 είδη αμφιβίων, ένα ανήκει στα ουροδελή (τρίτωνας) και τα υπόλοιπα στα άνουρα (βατράχια, φρύνοι). Όσον αφορά τα πουλιά, στην ευρύτερη περιοχή που περιλαμβάνει όλη την έκταση που εντάσσεται στο δίκτυο NATURA, έχουν καταγραφεί 172 είδη πουλιών. Με το παρόν πρόγραμμα προστέθηκαν 7 είδη μεταναστευτικών παρυδάτιων στους βάλτους του πευκοδάσους και ένα αναπαραγόμενο είδος (χουχουριστής). Τα περισσότερα είδη είναι μεταναστευτικά. Ιδιαίτερα τα υδρόβια και παρυδάτια σταματούν κατά την μετανάστευση για μεγάλο διάστημα και πολλά είναι παρόντα κατά την διαχείμαση. Ο Διπλοκεφαλάς της Μεσογείου (Lanius meridionalis pallidirostris) είναι τυχαίος και πολύ σπάνιος επισκέπτης από την Κεντρική Ασία και έχει καταγραφεί μόνο μια φορά στα νότια της περιοχής μελέτης σε παραλιακές αμμοθίνες (παραλία Κακόβατου προς Νεοχώρι). 5. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΟΝΟΠΑΤΙΩΝ / ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ 5.1 Εισαγωγή Οι τουριστικές εν γένει δραστηριότητες είναι συνδεδεμένες σε πολύ σημαντικό βαθμό με τη φύση και το τοπίο. Ο χώρος ανάπτυξής τους στην περιοχή, καλύπτει τόσο τις περιοχές κοντά στα οικιστικά κέντρα όσο και τις παραλιακές και ορεινές περιοχές. Κάθε παρατηρητής, μπορεί να επινοήσει και από ένα δικό του σύστημα κατηγοριοποίησης και ανάλυσης του τοπίου που επισκέπτεται, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και το και το στόχο επίσκεψης στην περιοχή. Η βασική ανάλυση και κατηγοριοποίηση του τοπίου στηρίζεται σε τρία φίλτρα, το «πολιτισμικό», το «φυσικό βιοτικό» και το «φυσικό αβιοτικό». Πολιτισμικά στοιχεία Ανθρωπογενές τοπίο (υποδομές, πυκνότητα οικισμών) 19

«Φυσικά» βιοτικά στοιχεία (τύποι βλάστησης, βιοποικιλότητα, ζωικό κεφάλαιο) «Φυσικά» αβιοτικά στοιχεία (γεωλογικό υπόβαθρο, φυσικές γεωμορφές, υδάτινα στοιχεία) Γενικά είναι αυτονόητο ότι στο τοπίο δεν υπάρχει απόλυτη αλληλεξάρτηση μεταξύ των στοιχείων. Ορισμένα είναι πιο εξαρτώμενα από τα υπόλοιπα, ενώ άλλα πιο ανεξάρτητα. Οι «φυσικοί» αβιοτικοί παράγοντες (κλίμα, γεωμορφολογία και γεωλογικό υπόβαθρο, υδρολογία, έδαφος) είναι οι πιο ανεξάρτητοι και κυρίαρχοι στη διαμόρφωση του τοπίου. Ο «φυσικοί» αβιοτικοί είναι δύσκολο να επηρεαστούν, από άλλες παραμέτρους, όμως όχι αδύνατο. Ως παράδειγμα μπορεί να αναφερθούν τα μεγάλα υδραυλικά έργα (αντλήσεις, αποξηράνσεις κτλ) που μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την υπόγεια και επιφανειακή υδρολογία και κατά συνέπεια τη διαθεσιμότητα του νερού και το τοπίο είτε ως γεωμορφή (πλημμυρικές εκτάσεις), είτε ως περιοριστικός παράγοντας στην ανάπτυξη των βιοτικών στοιχείων. Παρομοίως εδώ μπορούν να αναφέρουμε το σημαντικό αρνητικό ρόλο των δασικών πυρκαγιών σε σχέση με τον επηρεασμό των του υδατικού ισοζυγίου από την απογύμνωση εδαφών. Όταν αυτές έχουν ως αίτιο τις ανθρώπινες δραστηριότητες και φεύγουμε από το φυσική αλληλουχία του ξηροθερμικού μεσογειακού περιβάλλοντος, επηρεάζουν αρνητικά τη διαμόρφωση του τοπίου. Οι τουριστικές δραστηριότητες ακολουθώντας την ανάγκη του ανθρώπου για αναψυχή και την ευαισθητοποίησή του σε θέματα που αφορούν τη φύση, μπορούν να εκφραστούν με πολλές μορφές φιλικές προς το περιβάλλον. Χαρακτηριστική περίπτωση "άτυπης" τουριστικής δραστηριότητας που είναι άμεσα και στενά συνδεδεμένη με το περιβάλλον, αποτελεί η πεζοπορία. Ως "άτυπη" και όχι εξειδικευμένη δραστηριότητα αναψυχής, η πεζοπορία συνδέεται με όλες σχεδόν τις μορφές τουριστικής δραστηριότητας, αποτελώντας εν δυνάμει και η ίδια μία αυτοτελή μορφή. 20

Το μέσον για την ανάπτυξη της πεζοπορίας/περιήγησης είναι τα μονοπάτια που αποτελούν τους παλαιούς δρόμους επικοινωνίας των διαφόρων περιοχών. Με την ανάπτυξη των οδικών δικτύων που, τα μονοπάτια σήμερα παρέχουν σχεδόν αποκλειστικά τη δυνατότητα καλής γνωριμίας με μια περιοχή και μπορούν να εξασφαλίσουν την αισθητική απόλαυση για τον επισκέπτη, με την εναλλαγή της θέας, των χαρακτηριστικών μορφών και του μικροτοπίου Η κατασκευή εκτεταμένου και πυκνού κατά περίπτωση οδικού δικτύου, με τη χρησιμοποίηση σε πολλές περιπτώσεις της χάραξης παλιών μονοπατιών, σε συνδυασμό με τον κατακερματισμό των φυσικών περιοχών από διάσπαρτα τεχνητά στοιχεία, έχουν επιφέρει μια δυσμενή αλλαγή στη δυνατότητα συνέχειας των μονοπατιών, διασπώντας τις πεζοπορικές διαδρομές. Για να καταστεί σήμερα δυνατή η πλήρης γνωριμία με μια περιοχή, πρέπει αναγκαστικά να χρησιμοποιηθεί τόσο το δίκτυο των παλιών μονοπατιών, όσο και το οδικό δίκτυο, συνήθως επαρχιακό και δασικό. Κατά συνέπεια ο στόχος της επάρκειας των διόδων πρόσβασης στις διάφορες περιοχές, προϋποθέτει την καλή κατάσταση των δρόμων και των μονοπατιών καθώς και τη ρύθμιση της σήμανσής τους. Δεδομένου ότι, όπως εκτιμάται, υπάρχει σημαντική δυνατότητα ήπιας τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή, είναι σκόπιμο να υπάρξει ένας μακροπρόθεσμος σχεδιασμός για την προσέλκυση επισκεπτών και την άσκηση διαφόρων τουριστικών δραστηριοτήτων, ώστε να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις τους με την προϋπόθεση ότι θα προστατευτεί το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Η ανάπτυξη της περιηγητικής δραστηριότητας τόσο στην πεδινή περιοχή του Καϊάφα όσο και στην ευρύτερη ορεινή περιοχή, θα συνεισφέρει στην ενίσχυση του τοπικού πληθυσμού τόσο στο οικονομικό επίπεδο (παροχή υπηρεσιών στους επισκέπτες) όσο και στο γενικότερο επίπεδο της επικοινωνίας. 5.2 Προϋποθέσεις και κριτήρια επιλογής μονοπατιών/ διαδρομών Ο σχεδιασμός και η διάταξη των μονοπατιών, είναι το μέσο που βοηθά τα μέγιστα, στην «εκπαιδευτική εμπειρία», ενώ συγχρόνως ελαχιστοποιεί τις επιπτώσεις στα οικοσυστήματα, συγκρατώντας τους επισκέπτες και τις οχλήσεις σε συγκεκριμένη περιοχή. Το συνολικό μήκος των μονοπατιών/ διαδρομών μέσα στην ευρύτερη περιοχή, θα πρέπει να διαφέρει ανάλογα με την ηλικία και τα ενδιαφέροντα των ομάδων των επισκεπτών. Η χάραξη του δικτύου των μονοπατιών που θα ενσωματώνει τα ήδη υπάρχοντα μονοπάτια θα πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να ενοποιεί διαφορετικά στοιχεία του περιβάλλοντος, τόσο οικολογικά όσο και 21

πολιτιστικά ώστε και να τα αναδεικνύει κατάλληλα, αλλά και να διευκολύνει την περιβαλλοντική εκπαίδευση και την πληροφόρηση του επισκέπτη. Μια σειρά διασυνδεόμενων μονοπατιών μπορεί να παρέχει ένα δίκτυο περιπάτων, που θα ποικίλουν: περίπατοι για επισκέπτες μικρής ηλικίας και, για τους λιγότερο διαθέσιμους για πολύωρη πεζοπορία, όπως και μονοπάτια/ περίπατοι μεγαλύτερων αποστάσεων. Και στις δύο περιπτώσεις, κατά μήκος των μονοπατιών θα πρέπει να δίνονται σαφείς πληροφορίες, με πινακίδες που θα δένουν αρμονικά με το τοπίο. Απαραίτητα ίσως να είναι επίσης, και κάποια έργα στην περιοχή, όπως η χάραξη ή συντήρηση των υπαρχόντων μονοπατιών για τη δημιουργία δικτύου πεζοπορικών διαδρομών, η δημιουργία ελεγχόμενων διαδρομών για συγκεκριμένες χρήσεις όπως, περπάτημα τρέξιμο κ.λπ. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί και στη μέριμνα για την κατασκευή μονοπατιών ικανών να εξυπηρετήσουν άτομα με ειδικές ανάγκες, ενώ θα πρέπει να εξετάζεται και ενδεχόμενη δυνατότητα διακίνησης επισκεπτών με «φιλικά προς το περιβάλλον» μέσα (όπως ποδήλατα, άλογα, μουλάρια κλπ). Επίσης, για την επιλογή των κατάλληλων μονοπατιών/ διαδρομών, θα πρέπει να ληφθεί υπ' όψη: Η φυσιογραφική ταυτότητα της περιοχής. Το αισθητικό ενδιαφέρον της περιοχής λαμβάνοντας υπόψη τη βλάστηση, τους γεωλογικούς σχηματισμούς, το ανάγλυφο και γενικότερα τις προτιμήσεις των επισκεπτών. Τα ιδιαίτερα φυσικά (χλωρίδα, βλάστηση, ορνιθοπανίδα) και πολιτιστικά (ιστορικά, αρχαιολογικά κλπ) χαρακτηριστικά. Η πυκνότητα και η κατάσταση του οδικού δικτύου. Η ύπαρξη παλιών μονοπατιών στα διάφορα σημεία της περιοχής. Η διάταξη των οικιστικών κόμβων. Η υπάρχουσα τουριστική υποδομή. 5.3 Προτεινόμενες διαδρομές Προτείνονται πέντε διαδρομές με διαφορετικά θεματικά χαρακτηριστικά, μήκος, και προσπελασιμότητα: 22

1. Διαδρομή 1 6km, περιμετρικά του νησιού της Αγ. Αικατερίνης και του καμένου δάσους. Βατή διαδρομή χαμηλής δυσκολίας. 2. Διαδρομή 2 11,8 km, περιμετρικά της λίμνης και στο όρος Λαπίθας. Δύσκολη διαδρομή με μεγάλες υψομετρικές διαφορές. 3. Διαδρομή 3 5km, στην περιοχή Κλειδί. Μέτρια διαδρομή με μικρή υψομετρική διαφορά. 4. Διαδρομή 4 13km, στην περιοχή του Κ. Σαμικού. Μεγάλη σε μήκος αλλά εύκολη διαδρομή χωρίς υψομετρικές διαφορές. Περιλαμβάνει καμένες περιοχές αλλά και υφιστάμενο δάσος. 5. Διαδρομή 5 9km, στην περιοχή του Κ. Σαμικού. Μέτρια σε μήκος αλλά εύκολη διαδρομή χωρίς υψομετρικές διαφορές. Περιλαμβάνει καμένες περιοχές αλλά και υφιστάμενο δάσος. 23

24

5.4 Ποδήλατο Όλες οι διαδρομές που προτείνονται στο παρόν τεύχος είναι προσβάσιμες και με ποδήλατο, σημειώνοντας ότι ο βαθμός δυσκολίας κάθε διαδρομής είναι μεταβλητός και επηρεάζεται από την εποχική κατάσταση του εδάφους. Θα πρέπει ωστόσο να ληφθεί υπόψη, ότι σε σημεία που υπάρχουν κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και στάνες, υπάρχουν ποιμενικοί σκύλοι εργασίας που μπορεί να γίνουν επιθετικοί και επικίνδυνοι για τον επισκέπτη. Επιπλέον κατά την περίοδο αναπαραγωγής (Απρίλιος Ιούνιος) η πρόσβαση στις υγροτοπικές ζώνες και τις θίνες θα πρέπει να αποφεύγεται με τροχήλατα μέσα ή να ρυθμίζεται με κανόνες που θα θεσπίσει και θα εκδώσει ο μελλοντικός Φορέας διαχείρισης της περιοχής. 25

6. ΣΗΜΑΝΣΗ 6.1 Γενικά Η σήμανση αποτελεί σημαντικό στοιχείο κάθε συστήματος ερμηνείας. Οι πινακίδες ενός συστήματος αποτελούν το βασικότερο μέσο παροχής πληροφοριών προς τους επισκέπτες. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν επιτρεπόμενες και μη χρήσεις σε μια περιοχή, πληροφορίες προσανατολισμού καθώς και εξειδικευμένες πληροφορίες για στοιχεία του χώρου. Οι πληροφορίες πρέπει να είναι συγκεκριμένες, ξεκάθαρες, συγκροτημένες, ευδιάκριτες και κατανοητές από το ευρύ κοινό. Οι πινακίδες τοποθετούνται σε θέσεις που είναι εύκολο να διαβαστούν και σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να κυριαρχούν στο τοπίο. Βασικό είναι επίσης, να τοποθετούνται σε θέσεις προφυλαγμένες από τις καιρικές συνθήκες (όσο αυτό είναι εφικτό). Ανάλογα με τη θέση που τοποθετούνται χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: 1. Εκτός περιοχής: Οι πινακίδες αυτές πρέπει να είναι χωροθετημένες με λογικό και σαφή τρόπο στις οδούς, έτσι ώστε να διευκολύνουν τις ομάδες των επισκεπτών να εντοπίζουν την προστατευόμενη περιοχή και να την προσεγγίζουν σε κατάλληλα διαμορφωμένο σημείο εισόδου. 2. Εντός περιοχής: Διακριτικές, εναρμονισμένες με το χαρακτήρα του τοπίου, πινακίδες με την ελάχιστα απαιτούμενη πληροφορία για ουσιαστική ερμηνεία του περιβάλλοντος. Είναι δυνατόν να συνδυάζονται με έντυπο υλικό (π.χ. αριθμημένες πινακίδες που αντιστοιχούν σε πληροφορία που παρέχεται από αναλυτική έκδοση οδηγό πεδίου). Έτσι αποφεύγεται η ανάγκη παροχής μεγάλου όγκου πληροφοριών από τις πινακίδες και αξιοποιούνται πλεονεκτήματα, όπως δυνατότητα ενημέρωσης του έντυπου υλικού με νέα δεδομένα κ.λπ. Οι μακέτες των χαρτών, τα κείμενα, οι διαστάσεις και η χωροθέτηση των πινακίδων αποτελούν τμήμα ξεχωριστής μελέτης, που πρέπει να γίνει μετά την έκδοση του Π.Δ, και τη σύσταση του Φορέα Διαχείρισης. 26

6.2 Τύποι πινακίδων Οι πινακίδες, ανάλογα με το νοηματικό τους περιεχόμενο, μπορούν να διακριθούν στις παρακάτω κατηγορίες : Πινακίδες υποδοχής Πρόκειται για τις πινακίδες που κατευθύνουν προς την περιοχή, από εθνικές οδούς και επαρχιακούς δρόμους (η πινακίδα αυτή ακολουθεί συγκεκριμένο τύπο και τεχνικά χαρακτηριστικά, τα οποία καθορίζονται από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΚΑ, και για την εγκατάστασή της χρειάζεται σχετική έγκριση), ή για πινακίδες υποδοχής στην περιοχή. Η πινακίδα υποδοχής είναι η πρώτη πινακίδα που βλέπει ο επισκέπτης κατά την είσοδό του στην περιοχή, και για αυτό θα πρέπει να παρέχει όλες τις βασικές πληροφορίες σχετικά με αυτήν. Οι πληροφορίες αυτές αναφέρονται στο περιβάλλον της περιοχής, στην υπάρχουσα υποδομή για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών, καθώς και στο τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται στην περιοχή. Στις αναγραφόμενες πληροφορίες μπορεί να περιλαμβάνεται χάρτης της περιοχής, ενδιαφέροντα στοιχεία (χλωρίδα, πανίδα, κλπ.), σήματα ή καθεστώς προστασίας (εφόσον υπάρχουν), υπάρχοντα μονοπάτια, άλλες υποδομές, επιτρεπόμενες δραστηριότητες, κλπ. Είναι προτιμότερο, όλες οι παραπάνω πληροφορίες για την περιοχή, να υπάρχουν και σε σχετικό φυλλάδιο προς τους επισκέπτες. Οι διαστάσεις ποικίλλουν ανάλογα με το είδος της περιοχής και την ανάγκη αναγραφόμενης πληροφορίας. Δεν θα πρέπει να ξεπερνούν τα 1,7 2 μέτρα ύψος από το έδαφος και τα 1 1,5 μέτρα συνολικό πλάτος. Επίσης, πολλές φορές φέρουν στέγαστρο τριγωνικής διατομής. Σε υγρότοπους, όπου κυριαρχούν ήπιες κλίσεις και χαμηλότερη βλάστηση, οι πινακίδες είναι προτιμότερο να είναι χαμηλότερες, μέχρι 1,5 μέτρο συνολικό ύψος από το έδαφος. Προτείνεται οι πινακίδες να αποτελούνται από ξύλινο σκελετό με ενιαία ξύλινη επιφάνεια πλήρωσης και ορθοστάτες τετράγωνης διατομής, 10 εκατοστών. Εναλλακτικά, και στην περίπτωση που επιδιώκεται πιο απλή κατασκευή, η τοποθέτηση μπορεί να γίνει πάνω σε μεταλλικούς ορθοστάτες Οι πληροφορίες μπορεί να είναι τυπωμένες, με έγχρωμη εκτύπωση, πάνω σε φύλλα αλουμινίου ηλεκτροστατικής βαφής. Σε αυτό τον τύπο πινακίδας, επειδή συνήθως υπάρχουν πολλές πληροφορίες πάνω στο ίδιο φύλλο αλουμινίου, το χρωματικό 27

υπόβαθρο (φόντο) θα πρέπει να είναι λευκό ώστε να μην προκαλείται σύγχυση. Τα φύλλα αλουμινίου στερεώνονται στην επιφάνεια πλήρωσης του ξύλινου σκελετού ή πάνω στους μεταλλικούς ορθοστάτες. Μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν εκτυπώσεις σε χαρτί και πλαστικοποίηση ή plexiglass. Πινακίδες κατεύθυνσης Πρόκειται για τις πινακίδες που κατευθύνουν τον επισκέπτη μέσα στα όρια της περιοχής. Του δίνουν δηλαδή οδηγίες για την πορεία που πρέπει να ακολουθήσει για να βρεθεί στο σημείο που θέλει. Οι αναγραφόμενες πληροφορίες συνήθως περιλαμβάνουν τόξο κατεύθυνσης και τον τελικό προορισμό (λεκτικά π.χ. τοπωνύμιο ή σχηματικά π.χ. κυάλια, παγκάκι, κλπ.). Το συνολικό ύψος των πινακίδων κατεύθυνσης είναι προτιμότερο να κυμαίνεται από 1 1,5 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους, ανάλογα με τον αριθμό των σανίδων που θα φέρει. Το πλάτος εξαρτάται από την αναγραφόμενη πληροφορία. Είναι προτιμότερο να είναι ξύλινες, με την πληροφορία είτε πάνω σε φύλλα αλουμινίου ηλεκτροστατικής βαφής, είτε χαραγμένη. Οι πινακίδες κατεύθυνσης συνήθως τοποθετούνται σε σταυροδρόμια ή στο ξεκίνημα μονοπατιών. Πινακίδες συμπεριφοράς Είναι οι πινακίδες που ενημερώνουν τους επισκέπτες για την ενδεδειγμένη συμπεριφορά που πρέπει να έχουν όταν βρίσκονται στην περιοχή και κάνουν χρήση της υπάρχουσας υποδομής. Αναφέρονται δηλαδή στις επιτρεπόμενες δραστηριότητες σε αυτήν, προειδοποιούν ή συμβουλεύουν τον επισκέπτη για τυχόν κινδύνους που υπάρχουν στην περιοχή, ή για την αποφυγή πρόκλησης προβλημάτων. Το αναγραφόμενο μήνυμα (λεκτικό ή σχηματικό), πρέπει να είναι σαφές και σύντομο. Οι πινακίδες συμπεριφοράς πρέπει να είναι χαμηλές σε ύψος, από 0,5 1 μέτρο μέγιστο ύψος από το έδαφος ενώ το πλάτος τους καθορίζεται από την περιεχόμενη πληροφορία. Είναι προτιμότερο να είναι κατασκευασμένες από ξύλο. Τοποθετούνται σε θέσεις όπου επιβάλλεται η ύπαρξή τους για την εξυπηρέτηση και ενημέρωση των επισκεπτών. Όπου είναι εφικτό θα πρέπει να γίνεται αποτελεσματική χρήση των υπαρχόντων στοιχείων, όπως φράκτες, κτίσματα κλπ. 28

Πινακίδες ερμηνείας περιβάλλοντος Είναι οι πινακίδες που ενημερώνουν τους επισκέπτες για περιβαλλοντικά θέματα καθώς και για είδη και οικοτόπους που συναντώνται στην περιοχή όπως και τις θέσεις που μπορεί κάποιος να δει και να μελετήσει τα παραπάνω. Μπορεί ακόμη να απεικονίζουν ένα τοπίο με πληροφορίες για το περιβάλλον του ή να δίνουν πληροφορίες για είδη (δείκτες ειδών). Οι διαστάσεις των πινακίδων ερμηνείας καθορίζονται από τις περιεχόμενες πληροφορίες (το συνολικό τους ύψος όμως δε θα πρέπει να υπερβαίνει τα 2 μέτρα από το έδαφος). Όπου υπάρχει η δυνατότητα προτείνεται να έχουν τη μορφή αναλογίου, με ύψος 0,8 1 μέτρο. Οι δείκτες ειδών είναι μικρότερου μεγέθους με ύψος 0,5 1 μέτρο από την επιφάνεια του εδάφους και πλάτος ανάλογα με την πληροφορία. Για την κατασκευή τους προτείνεται ότι και για τις πινακίδες υποδοχής. Τοποθετούνται σε σημεία όπου μπορούν να παρατηρηθούν τα είδη χλωρίδας και πανίδας που αναφέρονται σε αυτές ή σε σημεία με θέα το τοπίο που απεικονίζουν. Δείκτες ορίων Οι δείκτες αυτοί έχουν μορφή ορθοστατών και πληροφορούν για τα όρια της περιοχής, τα όρια των μονοπατιών, κλπ. Είναι συνήθως ξύλινοι, χαμηλοί σε ύψος, 0,5 1,0 μ. από το έδαφος και κορυφή τους φέρουν μια ένδειξη, ανάλογα με το τι ορίζουν (π.χ. σήμα περιοχής, ένδειξη μονοπατιού, κλπ). Για όλους τους τύπους πινακίδων, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στα παρακάτω σημεία: - να τοποθετείται ο μικρότερος δυνατός αριθμός πινακίδων και όπου είναι εφικτό να γίνεται συνδυασμός των παραπάνω τύπων, - να κατασκευάζονται από ανθεκτικά υλικά και να μην χρησιμοποιούνται φωσφορίζοντα, στιλπνά, ανακλώντα χρώματα ή φωτεινές επιγραφές, - οι αναγραφόμενες πληροφορίες είναι προτιμότερο να δίνονται στην ελληνική και σε μια τουλάχιστον ξένη γλώσσα διεθνούς εμβέλειας, - όπου είναι δυνατό οι πληροφορίες είναι προτιμότερο να αντικαθίστανται από σύμβολα π.χ. πινακίδες συμπεριφοράς, ώστε να είναι δυνατή η ενημέρωση όλων των επισκεπτών, 29

- να είναι ομοιόμορφες μεταξύ τους ώστε, εκτός των άλλων, να είναι εύληπτες και αναγνωρίσιμες απ όλους τους επισκέπτες, - το χρωματικό υπόβαθρο των πινακίδων που περιέχουν πολλές πληροφορίες (κείμενο, χάρτες, χρώματα, όπως για παράδειγμα οι πινακίδες υποδοχής και ερμηνείας του περιβάλλοντος) είναι καλύτερα να είναι λευκό και τα γράμματα σκούρου χρώματος. 6.3 Προτάσεις για τη σήμανση της περιοχής μελέτης Ανάγκη τοποθέτησης ενημερωτικών πινακίδων Στο πλαίσιο του προγράμματος προτείνεται η εγκατάσταση πινακίδων, με στόχο την περιβαλλοντική ενημέρωση και την σωστή καθοδήγηση του κοινού και την ανάπτυξη και την ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού στην περιοχή. Προτείνεται η τοποθέτηση πινακίδων, οι οποίες θα ενημερώνουν τον επισκέπτη για την σημασία της περιοχής και τις υπάρχουσες δυνατότητες που παρέχονται. Με την σήμανση της περιοχής εξασφαλίζεται, μέσω επαρκούς πληροφόρησης, στον επισκέπτη η μέγιστη εμπειρία που μπορεί να αποκομίσει από την περιοχή, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την προστασία και διατήρηση της φυσικής της αξίας. Προτεινόμενοι τύποι πινακίδων για την περιοχή μελέτης Οι τύποι πινακίδων που προτείνεται να τοποθετηθούν στην περιοχή μελέτης είναι (βλ. επισυναπτόμενα σχέδια): 1. Πινακίδες υποδοχής στην περιοχή: Θα τοποθετηθούν στις κύριες εισόδους στην περιοχή και θα περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής, σχετικό χάρτη, καθώς και δυνατότητες που παρέχονται στην κάθε περιοχή. Οι πινακίδες αυτές απευθύνονται κυρίως σε επιβάτες οχημάτων και αλλά και σε πεζούς. 2. Πινακίδες ερμηνείας Θα τοποθετηθούν σε επιλεγμένες θέσεις όπου παρατηρούνται ενδιαφέροντα σημαντικά στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής. Θα αναφέρουν πληροφορίες σχετικά με τα 30