ΣΤ.1.β NVivo (λογισμικό πακέτο επεξεργασίας ποιοτικών δεδομένων)

ΣΤ.1.β NVivo (λογισμικό πακέτο επεξεργασίας ποιοτικών δεδομένων) Γιώργος Τσιώλης (Περιλαμβάνεται θεωρητική τεκμηρίωση όσο και πρακτική άσκηση μέσα από εργαστηριακές ασκήσεις). Σκοπός Η παρουσίαση των λογισμικών προγραμμάτων που υποβοηθούν τον ερευνητή στην ανάλυση ποιοτικών δεδομένων και ειδικότερα του προγράμματος NVivo. Η ανάδειξη των βασικότερων λειτουργιών του λογισμικού προγράμματος NVivo κατά την ανάλυση ποιοτικών δεδομένων. Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Να γνωρίσει ο εκπαιδευόμενος τις δυνατότητες που παρέχουν τα λογισμικά προγράμματα ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων. Να εξοικειωθεί ο εκπαιδευόμενος με τις βασικές λειτουργίες του λογισμικού προγράμματος NVivo και να μπορεί να τις εφαρμόσει. Έννοιες-Κλειδιά Λογισμικά προγράμματα ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων, NVivo, οργάνωση & διαχείριση, κωδικοποίηση, αναζήτηση & ανάκτηση, οπτικοποίηση, σύνταξη υπομνημάτων, σχολίων και εκθέσεων, κόμβοι (ελεύθεροι και κόμβοι-δένδρου), 1. Η χρήση λογισμικών προγραμμάτων για την ανάλυση ποιοτικών δεδομένων. Η χρήση λογισμικών προγραμμάτων ποιοτικής ανάλυσης σηματοδότησε μια νέα εποχή στο πεδίο της κοινωνικής έρευνας. Ερευνητές, που προέρχονται από ποικίλα επιστημονικά πεδία, αξιοποιούν λογισμικά προγράμματα στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν καλύτερα και πιο αποτελεσματικά στο δύσκολο και απαιτητικό εγχείρημα της ποιοτικής ανάλυσης. 1

Η χρήση των λογισμικών προγραμμάτων συνοδεύεται από πλεονεκτήματα και περιορισμούς. Πλεονεκτήματα: - Δυνατότητα καλύτερης και ευκολότερης διαχείρισης και οργάνωσης μεγάλου όγκου δεδομένων. - Μείωση του απαιτούμενου χρόνου. - Δυνατότητα γρήγορης αναζήτησης και ανάκτησης δεδομένων. - Διευκόλυνση της επανεξέτασης των διαδικασιών ανάλυσης (συστηματικότητα και ταυτόχρονα ευελιξία). - Υποστήριξη σύνθετων ερευνητικών σχεδίων με διαφορετικούς τύπους δεδομένων. - Υποστήριξη ομαδικών ερευνητικών προγραμμάτων και κοινών εγχειρημάτων ανάλυσης. - Διευκόλυνση ως προς την παραγωγή μετα-δεδομένων (υπομνήματα, σχόλια, γραφήματα, μοντέλα). Μειονεκτήματα: - Παρανόηση του ότι τα λογισμικά προγράμματα υποβοηθούν μεν τον ερευνητή κατά την ανάλυση, αλλά δεν κάνουν τα ίδια την ανάλυση και την ερμηνεία των δεδομένων. - Απαιτείται σημαντικός χρόνος και προσπάθεια για την εκμάθηση των λειτουργιών των λογισμικών προγραμμάτων. - Δεδομένα προγράμματα έχουν την τάση να επιβάλλουν συγκεκριμένες προσεγγίσεις στην ανάλυση δεδομένων. Για τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα εξειδικευμένων προγραμμάτων ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων, βλ. Robson (2010:548, πλαίσιο 14.3) βλ. επίσης Κασσέρη (2014:430-436) και Κόμης & Εργαζάκη (2010: 24-28). 2. Διαφορετικοί τύποι λογισμικών προγραμμάτων ποιοτικής ανάλυσης. 2

Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι λογισμικών ποιοτικής ανάλυσης που ταξινομούνται ανάλογα με τις λειτουργίες που επιτελούν. Σύμφωνα με τον Robson (2014: 549) υπάρχουν οι εξής πέντε τύποι λογισμικών προγραμμάτων: (α) προγράμματα ανάκτησης κειμένου, (β) προγράμματα διαχείρισης βάσεων κειμένου, (γ) προγράμματα κωδικοποίησης και ανάκτησης, (δ) προγράμματα ανάπτυξης θεωριών βάσει κωδίκων, (ε) προγράμματα κατασκευής εννοιολογικών δικτύων. Αρκετά από τα σύγχρονα προγράμματα συνδυάζουν πολλούς από τους παραπάνω τύπους και τις επιμέρους λειτουργίες τους, όπως και το πρόγραμμα NVivo 10, το οποίο θα παρουσιάσουμε παραπάνω. Επίσης, τα λογισμικά προγράμματα ποιοτικής ανάλυσης δεν επεξεργάζονται μόνο δεδομένα με τη μορφή κειμένου, αλλά και άλλες μορφές πληροφοριών, όπως εικόνες, ηχητικά αρχεία, βίντεο, ταινίες που οργανώνονται σε ψηφιακά έγγραφα. Για τους διαφορετικούς τύπους λογισμικών προγραμμάτων ποιοτικής ανάλυσης, βλ. Robson (2014: 546-550) και Κόμης & Εργαζάκη (2010: 13-18). 3. Η ιστορία του λογισμικού προγράμματος NVivo. Το NVivo αποτελεί μια βελτιωμένη μετεξέλιξη του λογισμικού προγράμματος NUD*IST. Ο όρος NUD*IST αποτελεί ακρωνύμιο και σημαίνει «Σύνταξη ευρετηρίου, αναζήτηση και σχηματισμός θεωρίας από μη αριθμητικά, μη δομημένα δεδομένα» (Non-numerical, Unstructured Data Indexing, Searching and Theorizing). Τόσο το NUD*IST όσο και το NVivo είναι προϊόντα της εταιρείας Qualitative Research Solutions (QSR) International. Το NVivo, ως μεταγενέστερο πρόγραμμα, παρουσιάζει σημαντικές βελτιώσεις σε σύγκριση με το NUD*IST. Για την ιστορία του λογισμικού προγράμματος NVivo, βλ. Κασσέρη (2014:428-430). 4. Αρχικές ενέργειες κατά τη χρήση του προγράμματος NVivo. Η χρήση του λογισμικού προϋποθέτει από πλευράς του ερευνητή την υλοποίηση μιας σειράς προκαταρκτικών βημάτων και ενεργειών. Το πρώτο απαραίτητο βήμα 3

είναι η εγκατάσταση του NVivo στον ηλεκτρονικό υπολογιστή και η δημιουργία ερευνητικού προγράμματος (project). Η έναρξη της διαδικασίας της ανάλυσης των ποιοτικών δεδομένων προϋποθέτει επίσης την εισαγωγή των δεδομένων στο ερευνητικό πρόγραμμα. Τα δεδομένα για μπορούν να εισαχθούν στο σύστημα θα πρέπει να είναι ήδη σε ψηφιακή μορφή. Όσα εκ των δεδομένων δεν είναι από την αρχή σε μια τέτοια μορφή θα πρέπει να ψηφιοποιηθούν με τη χρήση των κατάλληλων συσκευών και λογισμικών ψηφιοποίησης. Το NVivo διακρίνει δύο βασικούς χώρους εισαγωγής και οργάνωσης («πηγές») των δεδομένων: (α) Τις εσωτερικές πηγές (internal sources).οι εσωτερικές πηγές περιλαμβάνουν δεδομένα που βρίσκονται αποθηκευμένα εντός του προγράμματος και είναι διαθέσιμα προς επεξεργασία. (β) Τις εξωτερικές πηγές (external sources).οι εξωτερικές πηγές περιλαμβάνουν δεδομένα που δεν μπορούν να εισαχθούν στο NVivo. Για τις αρχικές ενέργειες κατά τη χρήση του προγράμματος NVivo, βλ. Κασσέρη (2014:436-444). 5. Οι λειτουργίες του NVivo. Οι κυριότερες λειτουργίες του NVivo είναι οι εξής: α) Η οργάνωση και η διαχείριση των δεδομένων, β) η κωδικοποίηση, γ) η αναζήτηση και η ανάκτηση των δεδομένων, δ) η οπτικοποίηση των ευρημάτων της ανάλυσης μέσω σχηματικών απεικονίσεων, ε) η σύνταξη εκθέσεων που παρουσιάζουν με συνεκτικό και εμπειρικά θεμελιωμένο τρόπο τις θεωρητικές κατηγορίες και υποθέσεις που προέκυψαν από την ανάλυση των δεδομένων. 5.1. H οργάνωση και η διαχείριση των δεδομένων Το NVivo προσφέρει πολλές δυνατότητες οργάνωσης των δεδομένων. Η συστηματική οργάνωση των δεδομένων καθιστά πιο εύκολη τη διαχείριση και την ανάκτησή τους. Οι σημαντικότερες δυνατότητες οργάνωσης των δεδομένων είναι η δημιουργία φακέλων (files), ομάδων (sets) και ταξινομήσεων κόμβου (node classifications). 4

5.2. Η λειτουργία της κωδικοποίησης. Η κωδικοποίηση αποτελεί κεντρική αναλυτική διεργασία σε πολλές στρατηγικές ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων. Κατά την κωδικοποίηση τα εμπειρικά δεδομένα εξετάζονται εκ του σύνεγγυς και αναζητούνται πιθανές ερμηνείες. Γι αυτόν το σκοπό χρησιμοποιούνται ευρετικά ερωτήσεις όπως: «ποιο ζήτημα τίθεται εδώ;» ή «πώς μπορούμε να κατανοήσουμε το συγκεκριμένο απόσπασμα;». Τα δεδομένα τεμαχίζονται σε διακριτά τμήματα, στα οποία αποδίδεται ένας εννοιολογικός προσδιορισμός με τη μορφή ενός κώδικα. Με την απόδοση του «κώδικα» ονοματίζεται εκείνο το φαινόμενο που αναγνωρίζεται από τον ερευνητή εντός των εμπειρικών δεδομένων. Ο κώδικας αυτός μπορεί να προέρχεται από τη σχετική κοινωνιολογική βιβλιογραφία, από την κοινή λογική ή και από τον ίδιο το λόγο των πληροφορητών. Στην τελευταία περίπτωση ονομάζεται «in vivo» κώδικας. Η κωδικοποίηση δεν αποτελεί μια μηχανική ενέργεια αλλά μια σύνθετη και δυναμική διαδικασία απόδοσης νοήματος. Στο χώρο εργασίας του NVivo οι κώδικες, που προκύπτουν από τη διαδικασία της κωδικοποίησης, αναφέρονται ως κόμβοι (nodes). Η απόδοση ενός κώδικα στα δεδομένα είναι κάτι περισσότερο από την αντιστοίχιση με έναν τίτλο ή μια ετικέτα. Οι κόμβοι μπορεί να αντιστοιχούν σε έννοιες, ιδιότητες, διαστάσεις, κατηγορίες ή σχέσεις. Οι ερμηνευτικές διεργασίες που επιτελούνται κατά τη δημιουργία των κόμβων επιτρέπουν στον ερευνητή να αναγνωρίζει διαρκώς νέα νοήματα ή νέα μοτίβα σχέσεων στα δεδομένα, βοηθώντας τον να αποκτήσει μεγαλύτερη θεωρητική γνώση για το κοινωνικό πρόβλημα που εξετάζει. Ως προς τη λογική κωδικοποίησης απαντώνται στην ποιοτική έρευνα δύο διακριτές μεταξύ τους προσεγγίσεις: (α) Στην πρώτη περίπτωση η διαδικασία της κωδικοποίησης αποσκοπεί στη θεωρητική εννοιολόγηση των δεδομένων με στόχο τη διατύπωση μιας θεωρίας για το εξεταζόμενο πεδίο, που θα θεμελιώνεται στα δεδομένα (όπως στη μεθοδολογία της Grounded Theory). Κατά συνέπεια η κωδικοποίηση καθοδηγείται από τα δεδομένα και οι κώδικες δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της ανάλυσης και μέσω αυτής. 5

(β) Στη δεύτερη περίπτωση η κωδικοποίηση εξυπηρετεί την ταξινόμηση και οργάνωση (ευρετηρίαση) των δεδομένων στη βάση προδιατυπωμένων εννοιολογικών κατηγοριών ή θεματικών ενοτήτων, που έχουν επιλεγεί με βάσει το εννοιολογικό πλαίσιο του ερευνητή (όπως στη θεματική ανάλυση ή την ανάλυση περιεχομένου). Συνεπώς οι κώδικες προσδιορίζονται πριν την ανάλυση. Η λειτουργία της κωδικοποίησης στο NVivo μπορεί να υποστηρίξει και τις δύο αυτές λογικές. Κατά την κωδικοποίηση παράγονται ελεύθεροι κόμβοι (free nodes), οι οποίοι εν συνεχεία μπορούν να διασυνδεθούν μεταξύ τους σε δενδροειδή μορφή και να μετασχηματιστούν σε κόμβους-δέντρου (tree nodes). Το NVivo παρέχει πολλαπλές δυνατότητες σχηματισμού κόμβου, ανάκτησης και απεικόνισης του περιεχομένου κάθε κόμβου καθώς και συσχέτισης των κόμβων. Για τη λειτουργία της κωδικοποίησης σύμφωνα με το πρόγραμμα NVivo, βλ. Κασσέρη (2014:451-460). 5.3. Η σύνταξη υπομνημάτων και η συγγραφή σχολίων Σε όλα τα στάδια της διαδικασίας της ανάλυσης στην ποιοτική έρευνα ο ερευνητής καλείται να αποτυπώνει τις παρατηρήσεις και τους θεωρητικούς του προβληματισμούς σε υπομνήματα (memos). Οι τίτλοι που δίνονται στα υπομνήματα παραπέμπουν συνήθως στην πηγή με την οποία συνδέονται. Κάθε πηγή δεδομένων (π.χ. ένα κείμενο συνέντευξης) μπορεί να συνδεθεί με ένα μόνο υπόμνημα. Το περιεχόμενο ενός υπομνήματος μπορεί εύκολα να ανακτηθεί και να προβληθεί στο χώρο εργασίας. Το NVivo διαθέτει μια εναλλακτική δυνατότητα καταγραφής παρατηρήσεων σχετικά με την ανάλυση του υλικού, τη δημιουργία σχολίων (annotation). Σε αντίθεση με τα υπομνήματα που περιλαμβάνουν λεπτομερείς περιγραφές για τους θεωρητικούς (κυρίως) προβληματισμούς του ερευνητή, τα σχόλια αποτυπώνουν εν συντομία (περιλαμβάνουν μέχρι 1.024 χαρακτήρες) σκέψεις, παρατηρήσεις ή ιδέες του ερευνητή για συγκεκριμένες πηγές δεδομένων ή τους σχηματιζόμενους κόμβους. Για τη σύνταξη υπομνημάτων και η συγγραφή σχολίων στο πρόγραμμα NVivo, βλ. Κασσέρη (2014:461-464). 6

5.4. Η λειτουργία της αναζήτησης και της ανάκτησης. Η λειτουργία της αναζήτησης και της ανάκτησης (query) επιτρέπει τον εύκολο και γρήγορο εντοπισμό στοιχείων βάσει κριτηρίων που θέτει ο ίδιος ο ερευνητής. Αξιοποιώντας τη λειτουργία αυτή και κάνοντας στοχευμένες αναζητήσεις, ο ερευνητής έχει τη δυνατότητα να διατηρεί έναν συνεχή διάλογο με το υλικό του και να εντοπίσει υποδείγματα σχέσεων που αναγνωρίζονται στην έρευνα ως σημαντικά. Οι σημαντικότερες μορφές αναζήτησης που διαθέτει το λογισμικό είναι: η αναζήτηση κειμένου, η αναζήτηση συχνότητας λέξης και η αναζήτηση και σύγκριση της κωδικοποίησης διαφορετικών ερευνητών. Αναζήτηση κειμένου Η αναζήτηση κειμένου (text query) είναι η πιο απλή μορφή αναζήτησης στο χώρο εργασίας του NVivo και με αυτήν ο ερευνητής μπορεί να εντοπίσει συγκεκριμένες λέξεις ή φράσεις στα δεδομένα. Τα αποτελέσματα της αναζήτησης εμφανίζονται είτε με τη μορφή λίστας, που περιλαμβάνει τις παρακάτω πληροφορίες: (α) τις πηγές των δεδομένων (π.χ. συνεντεύξεις) στις οποίες αναφέρεται η αναζητούμενη λέξη, (β) την τοποθεσία που βρίσκεται η κάθε πηγή, (γ) πόσες φορές αναφέρεται η λέξη σε κάθε πηγή, (δ) τι ποσοστό επί του συνόλου των λέξεων της κάθε πηγής (συνέντευξης) καλύπτει η συγκεκριμένη λέξη είτε με τη μορφή δεντρόλεξου (word tree). Αναζήτηση συχνότητας λέξης Η αναζήτηση συχνότητας λέξης (word frequency query) δείχνει τη συχνότητα που εμφανίζεται μια λέξη στα δεδομένα. Tα αποτελέσματα της αναζήτησης συχνότητας λέξης μπορούν να αναπαρασταθούν γραφικά με ποικίλους τρόπους, όπως με ένα σύννεφο λέξεων (word cloud), με έναν δεντροειδή χάρτη (tree map) ή με μια ανάλυση συστάδας (cluster analysis). Αναζήτηση και σύγκριση της κωδικοποίησης διαφορετικών ερευνητών Η αναζήτηση και σύγκριση της κωδικοποίησης διαφορετικών ερευνητών (coding comparison query) συγκρίνει την κωδικοποίηση που έχουν κάνει δύο ή περισσότεροι ερευνητές στο ίδιο υλικό. Η λειτουργία αυτή είναι χρήσιμη στα ομαδικά ερευνητικά 7

προγράμματα, όπου η κωδικοποίηση υλοποιείται από περισσότερους ερευνητές. Επιτρέπει τη συγκριτική θεώρηση του τρόπου κωδικοποίησης (και των δημιουργούμενων κωδικών) που έχουν κάνει διαφορετικά μέλη της ερευνητικής ομάδας, ώστε να εντοπιστούν σημεία σύγκλισης ή απόκλισης. Για τη λειτουργία της αναζήτησης και της ανάκτησης με το πρόγραμμα NVivo, βλ. Κασσέρη (2014:464-469). 5.5. Η λειτουργία της οπτικοποίησης των δεδομένων Το λογισμικό πρόγραμμα ΝVivo διαθέτει αρκετές δυνατότητες για την οπτικοποίηση (visualization) των αποτελεσμάτων της ανάλυσης. Η λειτουργία αυτή μπορεί να αφορά τη δημιουργία σχηματικών παραστάσεων για το περιεχόμενο των βασικών μερών του ερευνητικού προγράμματος (π.χ. τους κόμβους και τις ταξινομήσεις τους, τις ομάδες κ.ά.). Οι σχηματικές παραστάσεις αποκτούν ποικίλες μορφές όπως μοντέλα (models), διαγράμματα (charts), γραφήματα (graphs), δεντροειδείς χάρτες (tree maps) κ.ά. Όπως συμβαίνει, επίσης, και με τη λειτουργία της αναζήτησης, η οπτικοποίηση των δεδομένων δύναται να αποδειχθεί μια ιδιαίτερα χρήσιμη πρακτική σε όλες τις φάσεις της ανάλυσης. Για τη λειτουργία της οπτικοποίησης των δεδομένων με το πρόγραμμα NVivo, βλ. Κασσέρη (2014:469-478). 5.6. Η λειτουργία της δημιουργίας εκθέσεων. Το NVivo παρέχει τη δυνατότητα σύνταξης εκθέσεων που θα παρουσιάζουν συστηματικά και συνοπτικά τα βασικά στοιχεία της ερευνητικής διαδικασίας καθώς και τα ευρήματα του ερευνητικού προγράμματος. Μια έκθεση (report) μπορεί να περιλαμβάνει τις κυριότερες διαπιστώσεις από τη διαδικασία της κωδικοποίησης, αναλυτικές πληροφορίες για τους σχηματιζόμενους κόμβους και το περιεχόμενό τους, στοιχεία με τη μορφή καταλόγου για το είδος των εσωτερικών και των εξωτερικών πηγών δεδομένων του ερευνητικού προγράμματος κ.ά. Το λογισμικό προσφέρει δύο δυνατότητες για τη δημιουργία εκθέσεων: Α. Ο ερευνητής μπορεί να χρησιμοποιήσει τις τυποποιημένες φόρμες εκθέσεων που διαθέτει το NVivo και περιλαμβάνουν εκ των προτέρων προσδιορισμένα πεδία καταγραφής των πληροφοριών που αναφέραμε παραπάνω. 8

Β. O ερευνητής έχει επίσης τη δυνατότητα να μην επιλέξει μια τυποποιημένη έκθεση αλλά να ορίσει ο ίδιος τα πεδία των πληροφοριών που θέλει να περιλαμβάνονται στην έκθεσή του. Για τη λειτουργία της δημιουργίας εκθέσεων με το πρόγραμμα NVivo, βλ. Κασσέρη (2014:479-483). Βιβλιογραφία (σχολιασμένη): Κασσέρη Ζ. (2014) Η συμβολή των λογισμικών προγραμμάτων στην ανάλυση ποιοτικών δεδομένων: το πρόγραμμα NVivo 10. Επίμετρο στο Τσιώλης, Γ., Μέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης στην ποιοτική κοινωνική έρευνα. Αθήνα: Κριτική. (Σελ. 427-486). Το κείμενο αποτελεί μια εμπεριστατωμένη και περιεκτική παρουσίαση του λογισμικού προγράμματος NVivo 10 καθώς και των βασικών λειτουργιών που αυτό επιτελεί. Παρουσιάζεται η ιστορία του προγράμματος, τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η χρήση του λογισμικού στην αναλυτική διαδικασία αλλά και οι περιορισμοί που έχουν καταγραφεί. Η παρουσίαση επικεντρώνεται στις λειτουργίες του προγράμματος, οι οποίες επεξηγούνται αναλυτικά και επιδεικνύονται με τη χρήση παραδειγμάτων και απεικονιστικών σχημάτων. Κόμης, Β. & Εργαζάκη, (2010). «Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων με χρήση λογισμικού». Στο: Ζεμπύλας, Μ., Μιχαηλίδου - Ευριπίδου Α. και Κενδέου Π. (επιμ.) Προχωρημένες μέθοδοι έρευνας. Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Κύπρος. Διαθέσιμο στο file:///c:/users/giorgos/downloads/kb6_kmes-ergazke-analuse-poiotikondedomenon-me-crese-logismikou-uoc-2010-libre.pdf Το κείμενο εστιάζει στην αξιοποίηση λογισμικών προγραμμάτων κατά την ανάλυση ποιοτικών δεδομένων. Αρχικά εκτίθενται οι βασικές αρχές και κατευθύνσεις της ποιοτικής έρευνας καθώς οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να συνεισφέρουν τα λογισμικά προγράμματα στη συλλογή, οργάνωση και κωδικοποίηση των ποιοτικών δεδομένων. Γίνεται αναφορά στους διαφορετικούς τύπους λογισμικών προγραμμάτων και στις διαφορετικές λειτουργίες που αυτά επιτελούν. Στο τελευταίο μέρος 9

παρουσιάζονται οι βασικές λειτουργίες του λογισμικού προγράμματος NVivo, οι οποίες εφαρμόζονται σε ένα παράδειγμα. Robson, C. (1993/2010). Η έρευνα του πραγματικού κόσμου (επιμ. Κ. Μιχαλοπούλου, μτφρ. Β. Νταλάκου και Κ. Βασιλικού). Αθήνα: Gutenberg. Από τ ο Κεφάλαιο 14:Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων το υποκεφάλαιο Χρήση λογισμικού για την ανάλυση ποιοτικών δεδομένων (σ. 546-550). Πρόκειται για μια συνοπτική αναφορά στη χρήση λογισμικών προγραμμάτων κατά την ανάλυση ποιοτικών δεδομένων. Έμφαση δίνεται στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης λογισμικών προγραμμάτων καθώς και στην κατηγοριοποίηση των διαφορετικών τύπων προγραμμάτων ανάλογα με τις λειτουργίες τους. Bazeley, P. (2007). Qualitative data analysis with NVivo. London: Sage Publications. Bazeley, P. και Jackson, K. (2013). Qualitative Data Analysis with NVivo. London: Sage Publications. Πρόκειται για δύο σημαντικά εγχειρίδια που εισαγάγουν τον αναγνώστη στη λογική της χρήσης λογισμικών προγραμμάτων κατά την ποιοτική ανάλυση. Τα εν λόγω εγχειρίδια εστιάζουν στο πρόγραμμα NVivo και αναδεικνύουν όλο το εύρος των λειτουργιών και των δυνατοτήτων του. Παρέχουν δε με καταληπτό τρόπο πρακτικές οδηγίες καθώς και παραδείγματα από ερευνητικά εγχειρήματα των ιδίων των συγγραφέων. Ερωτήματα ελέγχου: - Ποια πλεονεκτήματα προκύπτουν από τη χρήση λογισμικών προγραμμάτων ποιοτικής ανάλυσης; - Ποιους περιορισμούς θα πρέπει να έχει κατά νου όποιος επιλέξει να αξιοποιήσει λογισμικά προγράμματα κατά την ανάλυση ποιοτικών δεδομένων; - Ποιοι είναι οι βασικού τύποι λογισμικών προγραμμάτων βάσει των λειτουργιών που επιτελούν; - Ποιες είναι η βασικές λειτουργίες του προγράμματος NVivo; - Τι ορίζουμε ως «κωδικοποίηση» στην ποιοτική ανάλυση; 10

Ασκήσεις εφαρμογής: - Να δημιουργήσετε ένα «ερευνητικό πρόγραμμα» στο NVivo; - Να εισαγάγετε στο «πρόγραμμά» σας (α) μια απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη σε μορφή αρχείου.doc, (β) ένα επιστημονικό άρθρο σε μορφή.pdf, (γ) μια φωτογραφία σε μορφή.jpg, αφού πρώτα δημιουργήσετε σχετικούς υποφακέλους στις εσωτερικές πηγές του προγράμματος. - Να κωδικοποιήσετε τις τέσσερις πρώτες σελίδες του κειμένου της συνέντευξης δημιουργώντας ελεύθερους κώδικες. - Να επιχειρήσετε να οργανώσετε τους «ελεύθερους κώδικες» σε δενδροειδή σχηματισμό («κώδικες δένδρου»). Να εξαγάγετε το αποτέλεσμα σε μορφή «μοντέλου». - Να δημιουργήσετε δύο υπομνήματα που θα συνδέονται με αντίστοιχους κώδικες. - Να δημιουργήσετε δύο σχόλια (annotation). - Να πραγματοποιήσετε μια αναζήτηση κειμένου προσδιορίζοντας συγκεκριμένη λέξη. Να εξαγάγετε τα αποτελέσματα της αναζήτησης σε μορφή λίστας και δενδρόλεξου. - Να αναζητήσετε τις 10 λέξεις που εμφανίζονται συχνότερα στο υλικό σας (και έχουν από 5 χαρακτήρες και άνω). Να αναπαραστήσετε τα ευρήματα με σύννεφο λέξεων. 11