Οικονομική κατάσταση στην Κύπρο 2015 και προοπτικές.

Οικονομική κατάσταση στην Κύπρο 2015 και προοπτικές. Contents 1. Πίνακας Μακροοικονομικών μεγεθών και πολιτικών χαρακτηριστικών... 2 2. Πρόλογος... 2 3. Μακροοικονομικά μεγέθη... 2 3.1 Ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ... 2 3.2 Δημόσιο Χρέος... 3 3.3. Δημοσιονομικό Ισοζύγιο... 4 3.4. Κρατική χρηματοδότηση... 5 3.5. Ανεργία... 5 3.6. Πληθωρισμός... 5 3.7. Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών... 7 4. Χρηματοπιστωτικό σύστημα... 7 4.1. Εκροές Καταθέσεων... 7 4.2. Η πορεία της Τράπεζας Κύπρου (Bank of Cyprus)... 10 5. Δημόσια διοίκηση και αποκρατικοποιήσεις... 11 6. Κατασκευαστικός τομέας... 11 7. Διεθνείς οικονομικές εξελίξεις... 13 8. Κίνδυνοι για την Κυπριακή Οικονομία... 15 9. Προοπτικές... 16 9.1. Ξένες επενδύσεις (FDI) και Τουρισμός... 16 9.2. Μακροοικονομικά μεγέθη... 17

1. Πίνακας Μακροοικονομικών μεγεθών και πολιτικών χαρακτηριστικών Πίνακας 1: Μακροοικονομικά Μεγέθη Κύπρου 2015 Έκταση 9251 km 2 Πληθυσμός 862011 ΑΕΠ(%) 1% - 1,5% Πληθωρισμός -2,1% Ανεργία 16% Πρωτογενές Πλεόνασμα (% ΑΕΠ) 1,9% Δημοσιονομικό Έλλειμμα (% ΑΕΠ) -0,9% Δημόσιο Χρέος 106,3% Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -4,1% (1) Μεταβολή τιμής ακινήτων -6,5% Καταθέσεις Κύπρος 47,2 δις εκ. Σημειώσεις: (1) Για το 1 ο τρίμηνο του 2015 (σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο το προηγούμενου έτους) 2. Πρόλογος Η Κύπρος το 2015 βρίσκεται σε πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής από το οποίο αναμένεται να εξέρθει τον Μάρτιο του 2016. Οι βασικοί μακροοικονομικοί της δείκτες (ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ, δημόσιο χρέος, δημοσιονομικό έλλειμμα, εμπορικό ισοζύγιο, ανεργία κτλ) έχουν όλοι οριακά βελτιωθεί δημιουργώντας τις συνθήκες για έξοδο από τα χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης. 3. Μακροοικονομικά μεγέθη 3.1 Ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ Μετά από μια τριετία βαθειάς ύφεσης η οικονομία της Κύπρου ήδη από το πρώτο τρίμηνο του 2015 άρχισε να παρουσιάζει σημάδια ανάκαμψης (Πίνακας 2). Πίνακας 2: Ρυθμός Αύξησης του ΑΕΠ 2011 0,3 2012-2,4 2013-5,4 2014-2,3 2015 1% - 1,5% Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European commission) προβλέπει για το 2016 ανάπτυξη 1,4% και για το 2017 και 2018, 2% και 2,2% αντίστοιχα. Το Υπουργείο Οικονομικών της Κύπρου είναι ελαφρά πιο αισιόδοξο θεωρώντας πως για το 2016 το ΑΕΠ θα αναπτυχθεί κατά 1,8%.

3.2 Δημόσιο Χρέος Όπως φαίνεται στο πιο κάτω διάγραμμα μέσα σε μια περίοδο 6 ετών το δημόσιο χρέος της Κύπρου εκτοξεύτηκε από το 45% του ΑΕΠ της στο 106%. Η επιδείνωση του δείκτη χρέους οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση του εξωτερικού δανεισμού λόγω της κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος το 2011-2013. Γραφ. 1: Δημόσιο χρέος (% ΑΕΠ), Πρόβλεψη 2015 120% 100% 103% 106% 103% 96% 80% 65% 79% 60% 55% 45% 40% 20% 0% 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 Το 2015 αποτέλεσε σημείο καμπής για τα δημόσια οικονομικά αφού παρατηρήθηκε για πρώτη φορά μετά από μια 7-ετία μείωση του δημοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ (συγκεκριμένα από το 107,5% στο 106,3%). Το δημόσιο χρέος βάση εκτιμήσεων του Υπουργείου Οικονομικών ( Ιούλιος του 2015) αναμένεται να φτάσει κάτω από το 100% το 2018 ενώ το 2020 αναμένεται να μειωθεί στο 88,3%. Το 2016 οι δαπάνες για εξυπηρέτηση του χρέους βάση του προυπολογισμού αναμένεται να μειωθούν κατά 16% φτάνοντας περίπου στα 500 εκ. Για το 2015 έχει υπολογιστεί πως το 60% του χρέους προέρχεται από τον/την: Ευρωπαικό Μηχανισμό Σταθερότητας Ρωσική Ομοσπονδία Ευρωπαική Τράπεζα Επενδύσεων Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Ειδικότερα από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (European Stability Mechanism) στα πλαίσια του Σχεδίου Στήριξης για την Κυπριακή Οικονομία έχουν εκταμιευθεί συνολικά περίπου 6,3 δις (2013 2015). Το μέσο ετήσιο επιτόκιο επί του χρέους έχει μειωθεί στο 3,1%, σε σχέση με το 4,2% το 2012.

3.3. Δημοσιονομικό Ισοζύγιο Ο βασικός μηχανισμός μέσω του οποίου μπορεί να επιτευχθεί η μείωση του δημοσίου χρέους είναι η πραγματοποίηση πρωτογενών πλεονασμάτων. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 2 η κυβέρνηση ήδη από το 2014 έχει προχωρήσει σε σημαντικές περικοπές δαπανών και αύξηση φορολογίας που οδήγησε στην πραγματοποίηση πρωτογενούς πλεονάσματος της τάξης του 2,6%. 4 2 0-2 -4-6 -8 Γραφ. 2: Δημοσιονομικό και πρωτογενές ισοζύγιο, % ΑΕΠ, 2010-2018 (Πρόβλεψη - 2015) 2010 2012-0.2 2015-0.1 2017-0.9-1.8-2.7-2.9-3.6-4.8-4.9-5.8-5.8 2.6 1.9 2.4 0.5 2.8 1.1 3.3 Δημοσιονομικό Ισοζύγιο Πρωτογενές Ισοζύγιο Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως η δημόσια κατανάλωση, το 1 ο εξάμηνο του 2015 έχει μειωθεί κατά 3,2% σε σχέση με τον αντίστοιχο εξάμηνο του προηγούμενου έτους. Επιπρόσθετα, το πρωτογενές πλεόνασμα του 2014-2015 θα ήταν πολύ μεγαλύτερο αν δεν επενεργούσαν παράγοντες όπως οι αποζημιώσεις που κατέλαβε το κράτος για την παύση λειτουργίας των Κυπριακών Αερογραμμών καθώς και οι αρνητικές επιπτώσεις στα έσοδα από την εφαρμογή της οδηγίας θέσπισης πλαισίου για την ανάκαμψη των πιστωτικών ιδρυμάτων. Το 2015 οι δημοσιονομικοί στόχοι που έχουν τεθεί από την Τρόικα έχουν πλήρως υπερκαλυφθεί επιτρέποντας στην κυβέρνηση για την περίοδο 2016 2018 να υιοθετήσει ισορροπημένη δημοσιονομική πολιτική που δεν θα απαιτεί περαιτέρω περικοπές. Η Κυπριακή κυβέρνηση για να πετύχει την μείωση του χρέους κάτω από το 90% μέχρι το 2020 θα πρέπει παράλληλα με ένα μέσο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στο 2% να διατηρεί και ένα πρωτογενές πλεόνασμα της τάξης του 2,5%.

3.4. Κρατική χρηματοδότηση Η Κύπρος κατά την διάρκεια του 2015 έχει πραγματοποιήσει τεράστιες προσπάθειες να επιστρέψει στις διεθνείς χρηματαγορές. Η αβεβαίοτητα γύρω από τις προοπτικές ανακεφαλαιοποίησης των κυπριακών τραπεζών θέτουν τεράστια εμπόδια στις προσπάθειες της κυπριακής κυβέρνησης να εκδόσει ομόλογα μακροχρόνιας διάρκειας. Έτσι το 2015 η κυπριακή κυβέρνηση περιορίστηκε κατά κύριο λόγο στην μηνιαία έκδοση ομολόγων βραχυχρόνιας διάρκειας (30 ημερών, τριμηνιαία και εξαμηνιαία) που την απέφεραν χρηματοδότηση συνολικής αξίας 200 εκ. Οι αναβαθμισμένες προοπτικές της οικονομίας επέτρεψαν την άνοιξη την έκδοση 7-ετούς ομολόγου με ονομαστική απόδοση 3,9%. Το 45% των αγοραστών του μακροχρόνιου ομολόγου ήταν θεσμικοί επενδυτές κατά κύριο λόγω από το ΗΒ. 3.5. Ανεργία Το ποσοστό ανεργίας στην Κύπρο για πρώτη φορά μετά το 2006 παρουσιάζει μείωση, φθάνοντας το 16% (βλ. Γράφημ 3). Το ποσοστό αυτό όμως παραμένει να είναι ιδιαίτερα υψηλό, κάτι το όποιο μπορεί να γίνει διακριτό αν συγκριθεί με το 9,1% του μέσου επιπέδου ανεργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 10,5% μέσου επιπέδου ανεργίας στην Ευρωζώνη. 16 14 12 10 8 6 4 2 Γραφ. 3: Ποσοστό Ανεργίας Κύπρος (2008-2015) 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 3.6. Πληθωρισμός Στον Πίνακα 3 καταγράφονται οι ετήσιες μεταβολές του Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (πληθωρισμός) στην Κύπρο. Όπως φαίνεται από το 2013 η Κύπρος έχει εισέλθει σε μια περίοδο αυξανόμενου αποπληθωρισμού.

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Πίνακας 3: Πληθωρισμός στην Κύπρο Έτος % 2006 2.5 2007 2.4 2008 4.7 2009 0.3 2010 2.4 2011 3.3 2012 2.4 2013-0.4 2014-1.4 2015-2.1 Αυτή η σημαντική μείωση των τιμών την τελευταία τριετία οφείλεται βασικά σε δύο παράγοντες, την περιστολή της εγχώριας ζήτησης λόγω της σημαντικής μείωσης της αγοραστικής δύναμης των Κυπρίων και την σημαντικής μείωση της τιμής του πετρελαίου. Η Κύπρος παρόλο που είναι η χώρα με την μεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην Ευρώπη 1 δεν έχει εκμεταλλευτεί επαρκώς το πλεονέκτημα της αυτό για να να αναπτύξει τεχνολογία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με αποτέλεσμα μόλις το 8,1% της ενέργειας του νησίου να παράγεται από τις πηγές αυτές. Όπως φαίνεται στα πιο κάτα σχεδιαγράμματα η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου (αργό πετρέλαιο τύπου Μπρεντ) την τελευταία τριετία, και ιδιαίτερα το 2014, ήταν και ο λόγος που οι τιμές μειώθηκαν τόσο σημαντικά στην εξαρτημένη από πετρέλαιο κυπριακή οικονομία. 140 120 100 80 60 40 20 0 Γραφ. 4: Τιμή Πετρελαίου ($) την περίοδο 2000-2015 1 Στην Λευκωσία έχει καταγραφεί μέση ηλιοφάνεια 3,314 ώρες ετησίως

70 60 50 40 30 20 10 0 Γραφ. 5: Τιμή Πετρελαίου ($) 2015 Ο αποπληθωρισμός σε συνδυασμό με τις μειώσεις των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων ήταν και η βασική δύναμη που συνέβαλε στην μείωση του εργατικού κόστους. Συγκεκριμένα το πρώτο εξάμηνο του 2015 πραγματοποιήθηκε μείωση του εργατικού κόστους κατά 1,1%, η οποία έρχεται να προστεθεί στις συνεχείς μειώσεις της τελευταίας 4-ετίας. 3.7. Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Η Κύπρος λόγω απουσίας βαρέας βιομηχανίας και ορυκτού πλούτου είναι μια καθαρά εισαγωγική χώρα. Παρόλα αυτά όμως η κυβέρνηση για να θέσει το δημόσιο χρέος σε πτωτική τροχιά θα πρέπει να διατηρεί θετικό το δημοσιονομικό ισοζύγιο και σε όσο δυνατό χαμηλότερο επίπεδο το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 2. Το 1 ο τρίμηνο του 2015 ο στόχος αυτός φαίνεται να έχει επιτευχθεί αφού το έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε στο 4,1% του ΑΕΠ σε σχέση με το 4,4% το αντίστοιχο τρίμηνο του 2014. Παράλληλα, το πρώτο εξάμηνο του 2015 πραγματοποιήθηκε μείωση κατά 0,4% των εξαγωγών και αύξηση των εισαγωγών κατά 2,4%. 4. Χρηματοπιστωτικό σύστημα 4.1. Εκροές Καταθέσεων Το χρηματοπιστωτικό σύστημα στην Κύπρο πραγματοποίησε αξιόλογη πρόοδο κατά την διάρκεια του 2015. Μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη ήταν ότι τον Απρίλιο του 2015 πραγματοποιήθηκε πλήρη άρση των περιοριστικών μέτρων στις τραπεζικές 2 Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το ισοζύγιο αποταμίευσης κατανάλωσης. Η υψηλή αποταμίευση σε σχέση με την κατανάλωση αποτελεί βασικό παράγοντα για την μακροχρόνια ανάπτυξη μιας χώρας. Η αποταμίευση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ύψος των πραγματικών μισθών και τα καταθετικό επιτόκιο.

συναλλαγές, κάτι που οφείλεται κατά κύριο λόγω στην σταθεροποίηση των εκροών καταθέσεων. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 4 και το Γράφημα 6 το 2015 οι καταθέσεις στις κυπριακές τράπεζες αυξηθήκαν συνολικά κατά 3%. Οι μόνιμοι κατοίκοι Κύπρου αύξησαν τις καταθέσεις τους κατά 2% ενώ οι κατοίκοι των υπολοίπων χωρών απέσυραν τις καταθέσεις τους κατά 2%. Τεράστιο ενδιαφέρον για καταθετικά προϊόντα επέδειξαν οι κάτοικοι λοιπών χωρών της Ευρωζώνης με κινητήριο δύναμη τις μαζικές μεταφορές χρημάτων από την παραπαίουσα ελληνική οικονομία. Πίνακας 4: Ετήσιες μεταβολές καταθέσεων σε κυπριακές τράπεζες ανά κατηγορία καταθετών Έτος (1) Κάτοικοι εσωτερικού (2) (3) Κάτοικοι λοιπών χωρών της Ευρωζώνης Κάτοικοι υπόλοιπου κόσμου Σύνολο 2008 22% -22% -18% 7% 2009 4% 18% 3% 4% 2010 11% 213% 29% 20% 2011-4% 33% -2% -1% 2012-1% -1% 7% 1% 2013-24% -58% -45% -33% 2014-2% -11% 1% -2% 2015 2% 40% -2% 3% Σημειώσεις: (1) Το επίπεδο καταθέσεων έχει υπολογιστεί για τον μήνα Δεκέμβριο (2) Κάθε επιχείρηση ή οργανισμός οποιασδήποτε νομικής μορφής που έχει συσταθεί ή εγγραφεί στην Κύπρο, ανεξάρτητα αν διατηρεί φυσική παρουσία στην Κύπρο ή όχι, θα θεωρείται "κάτοικος Κύπρου" για στατιστικούς σκοπούς. (3) Ασχέτως εθνικότητας όσοι κατοικούν στην Κύπρο για τουλάχιστον ένα χρόνο θεωρούνται "κάτοικοι Κύπρου" για στατιστικούς σκοπούς Γραφ. 6: Συνολικές Καταθέσεις σε τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο (δις ευρώ) 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 69.9 69.3 70.2 47.0 46.1 47.4 2010 (Δεκ) 2011 (Δεκ.) 2012 (Δεκ.) 2013 (Δεκ.) 2014 (Δεκ.) 2015 (Δεκ.) Κάτοικοι εσωτερικού Κάτοικοι λοιπών κρατών της ΕΕ Κάτοικοι υπόλοιπου κόσμου Σύνολο Πηγή: Νομισματικές και Χρηματοοικονομικές Στατιστικες - Κεντρική Τράπεζα

Επιπρόσθετα οι κυπριακές τράπεζες πέρασαν με επιτυχία την Άσκηση Προσομοίωσης Ακραίων Σεναρίων (Stress Tests) που πραγματοποιήθηκε από τις ευρωπαϊκές αρχές το 2014, κάτι που τους επέτρεψε να προχωρήσουν με σημαντική πιστωτική επέκταση (δανεισμό). Επίσης σημαντικός αρωγός της προσπάθειας σταθεροποίησης τους τραπεζικού συστήματος αποτέλεσε η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, που σε συνεργασία με τις κυπριακές τράπεζες συνέβαλε στην διοχέτευση σημαντικής ρευστότητα σε εγχώριες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Στα δανειακά επιτόκια όπως φαίνεται στον Γράφημα 7 παρατηρήθηκε μια σημαντική μείωση σε σχέση με το 2012. Οι βασικοί λόγοι πίσω από την μείωση ήταν: Οι διαδοχικές μειώσεις του βασικού επιτοκίου από την ΕΚΤ. Σήμερα το επιτόκιο αυτό βρίσκεται στο 0,5%. Η υιοθέτηση ριζοσπαστικών μέτρων νομισματικής επέκτασης από την ΕΕ όπως το PSPP (Public Sector Purchase Programme) που προνοεί την αγορά κυβερνητικών τίτλων χωρών της Ευρωζώνης από την δευτερογενή αγορά. Η απόφαση της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου για μείωση του ανώτατου καταθετικού επιτοκίου. Σημαντική εξέλιξη αποτελεί επίσης και η συμμόρφωσης της Κύπρο με τις οδηγίες του διακρατικού οργανισμού Global Forum για την Διαφάνεια και Ανταλλαγή Πληροφοριών για Φορολογικούς Σκοπούς. Η Κύπρος και το τραπεζικό της σύστημα κατά την διάρκεια του 2013 κατηγορήθηκε ότι δεν πραγματοποιεί όλες τις ενέργειες που αποτρέπουν το ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Οι συμμόρφωση με τους κανονισμούς επαναφέρει την αξιοπιστία της χώρας ως ασφαλής επενδυτικός προορισμός και έχει συμβάλλει στην αναβάθμιση της από τους οίκους αξιολόγησης.

Επιτόκιο Γραφ. 7: Δανειακά επιτόκια Κύπρος (2004-2015) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Δάνεια σε νοικοκυρία / Καταναλωτικά Δάνεια σε νοικοκυρία / Οικιστικά Δάνεια σε επιχειρήσεις / Μέχρι 1 εκατ Δάνεια σε επιχειρήσεις / Πέραν του 1 εκατ 0 2004 2008 2012 2015 8.55 7.84 6.83 4.76 7.3 6.47 5.32 3.35 7.92 7.26 7.29 4.58 7.92 5.93 6.7 3.56 4.2. Η πορεία της Τράπεζας Κύπρου (Bank of Cyprus) Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην πορεία της Τράπεζα Κύπρου η οποία αποτελεί σημαντικό γρανάζι της ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας. Τα θεμελιώδη μεγέθη της τράπεζας είναι σαφώς βελτιωμένα σε σχέση με το 2013 και 2014. Συγκεκριμένα η Τράπεζα μείωσε το καλοκαίρι του 2015 κατά 500 εκατ. ευρώ την εξάρτηση της από τον μηχανισμό έκτατης ρευστότητας (ELA 3 ) της ΕΚΤ σε 5,5 δις. Υπενθυμίζουμε πως το υψηλότερο ποσοστό δανεισμού από τον ELA ήταν ακριβώς μετά το κούρεμα καταθέσεων και έφθανε μέχρι τα 11,4 δις ευρώ. Το σημερινό ποσό δανεισμού από τον ELA παραμένει παρόλα αυτά ιδιαίτερα υψηλό αν θεωρήσουμε πως το κόστος χρηματοδότησης από το μηχανισμό είναι υψηλότερο από αυτό των παραδοσιακών νομισματικών μηχανισμών της ΕΚΤ. 3 Ο ELA (emergency liquidity assistance) έχει δημιουργηθεί από τις χώρες της Ευρωζώνης για να συμπληρώσει την νομισματική πολιτική με ένα μηχανισμό δανειστή εσχάτης ανάγκης (last resort lender). Οικονομική βοήθεια παραχωρείται αποκλειστικά σε φερέγγυα τραπεζικά ιδρύματα που αντιμετωπίζουν προσωρινά προβλήματα ρευστότητας. Οι ενέργειες του ELA δεν υπάγονται στην ευρύτερη ενιαία νομισματική πολιτική της Ευρωζώνης. H ευθύνη για την παροχή και το ύψος των δανειακών κεφαλαίων επιβαρύνει αποκλειστικά την εθνική Κεντρική Τράπεζα της χώρας στην οποία βρίσκεται το «προβληματικό» τραπεζικό ίδρυμα.

Ένα άλλο ιδιαίτερα θετικό στοιχεία είναι ότι η έκθεση της τράπεζας στο ελληνικό τοξικό χρέος έχει περιοριστεί στο 15% το οποίο σε συνδυασμό με την επιτυχή ανακεφαλαιοποίηση της Τράπεζας αποτελεί και τον βασικό λόγο που έχει σταματήσει η εκροή καταθέσεων. Το επίπεδο καταθέσεων στην τράπεζα σήμερα φτάνει τα 11,5 δις, οι οποίες αποτελούν περίπου το 25% των συνολικών καταθέσεων σε κυπριακές τράπεζες. Το σημαντικότερο πρόβλημα της τράπεζας παραμένει το υψηλό επίπεδο μη εξυπηρετουμένων δανείων που φτάνει στο 52,7% ( 12,1 δις) στα τέλη Ιουνίου. Βάση του διεθνούς οίκου αξιολόγησης Moody s, η Τράπεζα Κύπρου παρουσιάζει σημαντικά σημάδια σταθεροποίησης, παρόλα αυτά όμως το πρόβλημα με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια θα την ταλαιπωρεί για πάρα πολλά χρόνια. 5. Δημόσια διοίκηση και αποκρατικοποιήσεις Η Τρόικα στα πλαίσια του προγράμματος ανασυγκρότησης έχει θέσει ως βασική προϋπόθεση για εκταμίευσης των δόσεων του κυπριακού προγράμματος στήριξης την προώθηση μεταρρυθμίσεων που θα συμβάλλουν στην δημιουργία μιας αποτελεσματικότερης δημόσιας διοίκησης. Η κυπριακή βουλή στα πλαίσια αυτών των υποχρεώσεων ψήφισε σημαντικές μισθολογικές περικοπές και υιοθέτησε μεταρρυθμίσεις στο σύστημα αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων. Αξίζει να αναφερθεί ότι την τελευταία δεκαετία κατά μέσο όρο το 40% των συνολικών δαπανών του κράτος καταβάλλονται ως απολαβές σε δημοσίους υπαλλήλους. Ένα από τα πιο πολύπλοκα κεφάλαια όσον αφορά την εξυγίανση της δημόσιας διοίκησης είναι το ζήτημα των αποκρατικοποιήσεων. Η πολυπλοκότητα του ζητήματος αυτού έγκειται στο ότι σχετίζεται τόσο με θέματα εθνικής ασφαλείας όσο και ζητήματα αξιοπιστίας. Η πώληση των ημικρατικών οργανισμών μπορεί να μην αποφέρει σοβαρό κέρδος, υπό την μορφή εσόδων, αλλά σίγουρα θα τονώσει την αξιοπιστία της χώρας στις διεθνείς χρηματαγορές αφού θα αποδείξει την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης να προωθεί μεταρρυθμίσεις ακόμη και με υψηλό πολιτικό κόστος. 6. Κατασκευαστικός τομέας Ο κατασκευαστικός τομέας στην Κύπρο υπήρξε η ατμομηχανή των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης της περιόδου 2000 2007. Η υψηλή ζήτηση για οικιστικά ακίνητα τόσο από την εγχώρια όσο και την διεθνή αγορά δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του τομέα αυτού. Η κατάσταση όμως άρχισε να εκτροχιάζεται μετά το 2005 όταν ο κατασκευαστικός τομέας άρχισε να αναπτύσσεται ως οικονομική φούσκα μακριά από τα θεμελιώδη μεγέθη της προσφοράς και της ζήτησης. Η χρεωκοπία της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008 σε συνδυασμό με την

απότομη πτώση της στερλίνας κατά 20% στο τελευταίο τετράμηνο του 2008 οδήγησε του Άγγλους αγοραστές σε μαζική απόσυρση του ενδιαφέροντος τους για οικίες οδηγώντας σε έκρηξη την κυπριακή φούσκα ακινήτων (βλ. Γράφημα 8). Την διετία 2013-14 οι δυσκολίες του τραπεζικού συστήματος σε συνδυασμό με την ισχυροποίηση της στερλίνας επανάφερε προσωρινά το ενδιαφέρον των επενδυτών στην αγορά ακινήτων. Το 2015 αποτέλεσε μια χρόνια αντικρουόμενων αποτελεσμάτων για την κατασκευαστική βιομηχανία. Αρχικά το πρώτο εξάμηνο του 2015 οι συνολικές επενδύσεις στο τομέα αυτό συρρικνώθηκαν κατά 12,2% ενώ οι τιμές των ακινήτων παρουσίασαν μείωση κατά 6,5%. Αυτή η σημαντική μείωση των τιμών είναι που οδήγησε όμως και στην σημαντική αύξηση των πωλήσεων. Συγκεκριμένα τα νέα πωλητήρια έγγραφα για την περίοδο Ιανουάριος Αύγουστος 2015 αυξήθηκαν κατά 6,4% σε σχέση με την ίδια περίοδο το 2014. Ενθαρρυντικά στοιχεία μας δίνει και το 2 ο τρίμηνο του 2015 με τις εγχώριες πωλήσεις τσιμέντου να παρουσιάζουν μια ετήσια αύξηση ύψους 9,8%. Αξίζει να αναφερθεί πως η αύξηση των πωλήσεων οφείλεται κατά τεράστιο βαθμό στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος από τους μόνιμους κατοίκους 4. Συγκεκριμένα, το πρώτο εξάμηνο του 2015 οι πωλήσεις ακινήτων σε μόνιμους κατοίκους παρουσίασαν ετήσια αύξηση ύψους 6,3%. Η φορολόγηση καταθέσεων («κούρεμα») οδήγησε μια μεγάλη μερίδα Κυπριών αλλά και ξένων μόνιμων κατοίκων να αναζητήσουν ασφαλή καταφύγιο για τις αποταμιεύσεις τους στην αγορά ακινήτων. Δεν είναι περίεργο ότι το πρώτο εξάμηνο του 2014 η εγχώρια ζήτηση για ακίνητα αυξήθηκε κατά 26,1% σε σχέση με το αντίστοιχο εξάμηνο του προηγούμενου έτους. 4 Στους οποίους βέβαια περιλαμβάνονται και οι ξένοι υπήκοοι με διπλή υπηκοότητα (π.χ. Ρώσοι, Ουκρανοί κτλ)

600 Γραφ.8: Επενδύσεις σε ακίνητη περιουσία από ξένους ( εκατ.) 500 400 300 505 200 393 287 298 100 188 212 214 109 145 115 78 84 98 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Επενδύσεις από ξένους 7. Διεθνείς οικονομικές εξελίξεις Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην ετήσια αναφορά του τον Ιούλιο του 2015 προβλέπει ανάπτυξη του παγκόσμιο ΑΕΠ στο 3,3%, το οποίο είναι κατά 0,1% χαμηλότερο από ότι αυτό του 2014. Στην περίπτωση της Ευρωζώνης η Ευρωπαική Επιτροπή αναμένει αύξηση του ΑΕΠ στο 1,8% τόσο το 2016 όσο και το 2017. Η Ευρώπη θα τεθεί σε τροχιά ανάπτυξης το 2018 με μια αναμενόμενη αύξηση του ΑΕΠ στο 3,8%. Οι παράγοντες που αναμένεται ότι θα συμβάλλουν στην εξομάλυνση της κατάστασης στην Ευρωζώνη και γενικότερα στην ΕΕ είναι: Η απομάκρυνση του κινδύνου εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Η σημαντική αύξηση των εξαγωγών λόγω της διολίσθησης του ευρώ. Συγκεκριμένα την τελευταία διετία το ευρώ έχασε έναντι του δολαρίου περίπου το 24% της αξίας του. Η σταθεροποίηση του χρηματοοικονομικού συστήματος που θα οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση του κόστους δανεισμού. Η βελτίωση της αγοραστικής δύναμης των ευρωπαίων πολιτών αναμένεται να συμβάλλει στην αύξηση της κατανάλωσης στο 1,6% το 2016. Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου, που αναμένεται να συνεχιστούν και το 2016, θα συμβάλλουν στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Η αποδυνάμωση και εξάλειψη του ISIS θα επαναφέρουν την Μέση Ανατολή σε μια κατάσταση σχετικής σταθερότητας.

Από την άλλη όμως πλευρά υπάρχουν παράγοντες οι οποίοι υπονομεύουν την παγκόσμια ανάπτυξη, και οι οποίοι αν δεν αντιμετωπιστούν με συντονισμένη δράση μέσω των υπερεθνικών οργανισμών μπορούν να συμβάλλουν στον εκτροχιασμό του θετικού κλίματος. Ενδεικτικά οι βασικότεροι από αυτούς είναι: Η επεκτατική νομισματική πολιτική που έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον τόσο από την Fed όσο κα την ΕΚΤ έχει φτάσει στα όρια της αποτελεσματικότητας της. Το φθηνό χρήμα που έχει πλημμυρίσει τις αγορές σε συνδυασμό με τους χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (αποπληθωρισμό) οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε μια ιδιαίτερα επικίνδυνη παγίδα ρευστότητας (liquidity trap). Η προσφυγική κρίση ήδη έχει συμβάλλει στην de facto παγιοποίηση της συνθήκης του Schengen θέτοντας σε κίνδυνο τις τέσσερις ελευθερίες πάνω στις οποίες στηρίζεται η ΕΕ. Ήδη κάποιες συντηρητικές ευρωπαικές κυβερνήσεις άρχισαν να προωθούν σενάρια για έξοδο της Ελλάδας από την ζώνη ελεύθερης διακίνησης. Η αδυναμία της ΕΕ να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την οικονομική κρίση στην Ελλάδα η οποία το 2016 αναμένεται να εισαχθεί σε ένα νέο υφεσιακό έτος. Γενικότερα έχει διαφανεί πως η ΕΕ δεν έχει ακόμη αναπτύξει τους δημοσιονομικούς μηχανισμούς για να αντιμετωπίσει την κρίση χρέους της Νότιας Ευρώπης. Η νεά χρηματοοικονομική κρίση που έχει ξεκινήσει το 2015 με την κατάρρευση του κινεζικού χρηματιστηρίου μπορεί να συμβάλλει στην αποσταθεροποίηση των παγκόσμιων χρηματαγορών. Η Κίνα αντιμετωπίζει μια συνεχή αύξηση του δημοσίου χρέους της (Γραφ.9) και αν δεν προωθήσει δημοσιονομικές πολιτικές περιστολής του θα θέσει ολόκληρο τον πλανήτη σε κίνδυνο. Γράφ. 9: Δημόσιο Χρέος Κίνας (%ΑΕΠ) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 39.38 41.06 34.8 35.6 36.5 36.4 37.3 31.49 32 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

8. Κίνδυνοι για την Κυπριακή Οικονομία Η Κύπρος την τελευταία διετία, στα πλαίσια αυτού που οι οικονομολόγοι ονομάζουν «θεραπεία σοκ» (shock therapy), έχει υιοθετήσει σωρία γενναίων μεταρρυθμίσεων που θα βοηθήσουν την μακροχρόνια και αειφόρο ανάπτυξη της οικονομίας της. Παρόλα αυτά όμως βραχυχρόνια η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τεράστιους κινδύνους όπως: Η αποσταθεροποίηση γενικότερα της κατάστασης στην Μέση Ανατολή. Η Κύπρος, παρόλο που δεν βρίσκεται άμεσα στο στόχαστρο τρομοκρατικών οργανώσεων, διαθέτει κάποια χαρακτηριστικά που δεν αποκλείουν να γίνει στόχος στο μέλλον τρομοκρατικών ενεργειών. Η χρήση της βρετανικής αεροπορικής βάσης στον Ακρωτήρι και στην Δεκέλεια ως ορμητήριο του συνασπισμού κατά του ISIS για αεροπορικές επιθέσεις προσδίδει στην Κύπρο πρωταγωνιστικό ρόλο για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Επίσης τα τεράστια τουριστικά ρεύματα από χώρες που αναπτύσουν άμεση στρατιωτική δράση κατά του ISIS (π.χ. ΗΒ, Ρωσία, Γερμανία και Γαλλία) είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσουν σε τρομοκρατικές ενέργειες κατά τουριστών. Πολιτικοί παράγοντες. Η απρόβλεπτη πολιτική στάση της Τουρκίας είναι πολύ πιθανόν να εκτροχιάσει τις διαπραγματευτικές συνομιλίες για λύση του Κυπριακού και να οδηγήσει σε επιδείνωση των σχέσεων με την Τουρκία. Η Τουρκία πολύ πιθανόν να ξεκινήσει ξανά παραβιάσεις της κυπριακής ΑΟΖ παρακωλύοντας τις έρευνες για εξόρυξη φυσικού αερίου. Επίσης ορατός είναι ο κίνδυνος λανθασμένοι χειρισμοί στο Κυπριακό να οδηγήσουν σε πολιτική και οικονομική αναβάθμιση του ψευδοκράτους. Αποσταθεροποίηση του κυπριακού χρηματοπιστωτικού τομέα. Το σοβαρότερο πρόβλημα είναι η εξεύρεση λύσεων για αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (περίπου 45% των συνολικών δανείων). Ένα παράλληλο πρόβλημα θα είναι τυχόν αδυναμία των τραπεζών να εφαρμόσουν το πλαίσιο αφερεγγυότητας και τον νόμο εκποιήσεων. Επίσης η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου μέχρι σήμερα αποδείχτηκε ανίκανη να παρέχει τα κίνητρα στις εμπορικές τράπεζες για μείωση των δανειακών επιτοκίων, που αποτελούν και το κλειδί για την αναθέρμανση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης στην Ελλάδα. Παρόλο που η Κύπρος σταδιακά ανεξαρτητοποιείται οικονομικά από την Ελλάδα, η δεύτερη συνεχίζει να παραμένει ο κορυφαίος εμπορικός εταίρος της Κύπρου (Πίνακας 5). Επίσης οι κυπριακές τράπεζες συνεχίζουν να έχουν σοβαρή έκθεση στο ελληνικό χρέος και θα επηρεαστούν σοβαρά σε περίπτωση εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.

Πίνακας 5: Εμπορικοί εταίροι Κύπρος (2013) Κορυφαίοι Εξαγωγείς Κορυφαίοι Εισαγωγείς Χώρα Ποσοστό επί του συνόλου Χώρα Ποσοστό επί του συνόλου Ελλάδα 21,2% Ελλάδα 20,3% Ισραήλ 11,8% ΗΒ 8,9% Ιταλία 8,2% Λίβανος 3,5% ΗΒ 7,8% ΗΠΑ 3,2% Γερμανία 7,0% Ιταλία 2,8% Ολλανδία 6,6% Ισραήλ 2,8% Γαλλία 5,9% ΗΑΕ 2,5% Κίνα 4,6% Γερμανία 2,3% Ισπανία 3,70% Κίνα 2,0% Βέλγιο 2,40% Χονγκ Κόνγ 1,6% Επιδείνωση των σχέσεων Ευρώπης και Ρωσίας. Η κυπριακή οικονομία είναι άρρητα συνδεδεμένη μαζί με την ρωσική οικονομία. Οι τεράστιες άμεσες ξένες επενδύσεις που πραγματοποιούνται από την Κύπρο στην Ρωσία και την Ρωσία στην Κύπρο 5, η τεράστια τουριστική κίνηση από την Ρωσία, οι χιλιάδες ρωσικές υπεράκτιες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο νησί, οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων είναι μονάχα κάποιοι από τους τομείς πάνω στους οποίους αναπτύσσονται οι ρωσοκυπριακές σχέσεις. Η ριζοσπαστικοποίηση των Ρωσόφωνων στην Ανατολική Ουκρανία όπως επίσης και η επιδείνωση των σχέσεων Μόσχας Ουάσιγκτον αποτελούν μονάχα κάποιους από τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε νέο κύμα οικονομικών κυρώσεων με καταστροφικές επιπτώσεις για την κυπριακή οικονομία 9. Προοπτικές 9.1. Ξένες επενδύσεις (FDI) και Τουρισμός Οι συνεχείς αναβαθμίσεις από τους διεθνούς οίκους αξιολόγησης αναμένεται να συμβάλλει στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων (FDI), οι οποίες αποτελούν και τον βασικό μηχανισμό εξόδου της Κύπρου από την κρίση. Η συνεχής υποτίμηση του ρουβλίου, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί και το 2016 λόγω της γενικότερης αβεβαιότητας που επικρατεί στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου δεν πρόκειται να επηρεάσει σημαντικά την τουριστική κίνηση από την Ρωσία. Η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, με την δεύτερη να αποτελεί κορυφαίο τουριστικό προορισμό για τους Ρώσους, θα οδηγήσει σε 5 Το 2013 το 13,3% των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων που πραγματοποιηθήκαν στην Ρωσία ήταν μέσω Κύπρου.

μετατόπιση του τουριστικού ρεύματος προς την Κύπρο. Επίσης η έκρυθμη πολιτική κατάσταση στους φτηνούς ταξιδιωτικούς προορισμούς της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής λόγω της Αραβικής Άνοιξης θα συμβάλλει στην βελτίωση της τουριστικής θέσης της Κύπρου. Επιπρόσθετα η βελτίωση των προοπτικών της βρετανικής οικονομίας σε συνδυασμό με την ενδυνάμωση της στερλίνας έναντι του ευρώ θα συμβάλλουν στην διατήρηση του αυξητικού ρεύματος τουριστών από το ΗΒ. 9.2. Μακροοικονομικά μεγέθη Η βελτίωση των μακροοικονομικών δεικτών (ρυθμός ανάπτυξη ΑΕΠ, δημόσιο χρέος, δημοσιονομικό έλλειμμα) επιτρέπει στην κυπριακή κυβέρνηση να υιοθετήσει μια ουδέτερη δημοσιονομική πολιτική χωρίς περαιτέρω αυξήσεις της φορολογίας. Επίσης βάση του προϋπολογισμού του 2016 προβλέπεται αύξηση των κεφαλαιουχικών δαπανών, δηλ. δαπανών για έργα υποδομής, κατά 9,3% σε σχέση με το 2015. Τέλος αισθητή βελτίωση αναμένεται και στην πραγματική οικονομία με τον ρυθμό ανάπτυξης να φτάνει στο 2,2% το 2018 και το ποσοστό ανεργίας να μειώνεται στο 13%. Ο πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί στο 1% το 2016 χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Για περισσότερες πληροφορίες, μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο info@amazonfinance.eu ή επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας www.amazonfinance.eu