ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ 25

ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ 25 «Περνάω μια από τις χειρότερες περιόδους της ζωής μου. Έχω άγχος και παντελή έλλειψη κινητοποίησης. Νιώθω από καιρό ότι δεν είμαι εγώ, τίποτα δε με ενθουσιάζει. Αντιμέτωπη με το φόβο, το βάζω στα πόδια ή παραλύω. Δεν ξέρω τι είναι η αυτοπεποίθηση, έπαψα να πιστεύω στον εαυτό μου πριν από χρόνια. Θέλω να ξεφύγω απ όλο αυτό, αλλά μου φαίνεται πολύ δύσκολο. Νομίζω ότι η φυγή από τον ίδιο μου τον εαυτό ήταν το έναυσμα για την τωρινή μου κατάσταση». Αυτά ήταν τα πρώτα λόγια που μου είπε η Νούρια κατ ιδίαν, στο διάλειμμα της πρώτης μέρας του σεμιναρίου μας «Απόλυτη Αυτοπεποίθηση για μια Καλύτερη Ζωή». Δεν ήταν απλά άλλη μια συμμετέχουσα. Την πρόσεξα από την πρώτη στιγμή που ήρθα σ επαφή μ εκείνη την ομάδα. Το χαμένο βλέμμα της, το σκυφτό κεφάλι και η άρνηση να μιλήσει μπροστά στους άλλους την έκαναν να ξεχωρίζει από το κοινό. Ήταν ένα πλάσμα που ανάβλυζε πόνο. Κι ο πόνος της έκανε εμένα και τη Φλορένσια να αναρωτηθούμε: Μπορούμε πραγματικά να βοηθήσουμε τη Νούρια να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και να ζήσει καλύτερα; Θα παίρναμε την απάντησή μας στο τέλος σχεδόν του σεμιναρίου. Έξι εβδομάδες αφότου η Νούρια παρουσιάστηκε ως μια γυναίκα παγιδευμένη στο παράδειγμα του φόβου, ανόρεχτη, ανίκανη να δημιουργήσει δεσμούς με τους γύρω της, με μια τραυματισμένη αυτοπεποίθηση... συνέβη κάτι απίστευτο. Σε μια από τις τελευταίες δραστηριότητες έδωσα στους συμμετέχοντες την εξής ευκαιρία: μπορούσαν να ανεβούν στη σκηνή

26 ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΔΕ ΑΝΤΡΕΣ ΦΛΟΡΕΝΣΙΑ ΑΝΤΡΕΣ και να μας δείξουν ένα αντικείμενο που αντιπροσώπευε «ένα μεγάλο κατόρθωμα» στη ζωή τους. Δεν είχα προλάβει να τελειώσω την ανακοίνωση, όταν είδα ένα χέρι να κουνιέται έντονα στο βάθος του ακροατηρίου. Ήταν η Νούρια. Σηκώθηκε αμέσως και με βήμα σταθερό και αποφασιστικό έφτασε στη σκηνή. Αιχμαλωτίζοντας την προσοχή του κοινού, άφησε κάτω το αντικείμενό της και αφαίρεσε αργά το προστατευτικό κάλυμμα, για να αποκαλύψει ένα εντυπωσιακό έργο τέχνης: έναν πίνακα που απεικόνιζε ένα αγριολούλουδο. Εκείνη τη μέρα μάθαμε ότι η Νούρια ήταν ζωγράφος. Πιθανότατα, ήταν η πρώτη φορά που παρατηρούσε και η ίδια την ομορφιά του έργου της, γιατί είπε μπροστά στο κοινό: «Αυτό αποτελεί μεγάλο κατόρθωμα για εμένα, είναι ένας πίνακας που άρχισα να ζωγραφίζω τις τελευταίες εβδομάδες. Είμαι καλλιτέχνιδα, αλλά εδώ και χρόνια δεν τολμούσα να αγγίξω τα πινέλα μου, νόμιζα ότι δε θα ξανα...» Δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει τη φράση της, γιατί το κοινό άρχισε να χειροκροτά τόσο δυνατά που η αίθουσα γέμισε με έναν εορταστικό πάταγο. Η Νούρια έμεινε όρθια κοιτώντας τους, σαν να ήθελε να κρατήσει εκείνη τη στιγμή για πάντα, και δήλωσε με δάκρυα συγκίνησης κι ένα τεράστιο χαμόγελο: «Μόλις ανακάλυψα ποια είμαι». Η Νούρια κατάφερε να μεταμορφώσει τους φόβους της μέσα από τη δύναμη της αγάπης και να ξανακερδίσει έτσι την αυτοπεποίθηση που νόμιζε ότι είχε χάσει για πάντα. Αυτή η μεταμόρφωση δεν ήταν άμεση συνέβη σταδιακά, μέσα από τις συναντήσεις του σεμιναρίου. Στην αρχή, η Νούρια δεν είχε επαφή με κανέναν και τις λίγες φορές που μιλούσε η φωνή της έβγαινε τρεμάμενη και μόλις που ακουγόταν. Σιγά σιγά, άρχισε να έρχεται σε επαφή με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες και να ανοίγεται απαλά, σαν αγριολούλουδο που φοβάται ακόμα το περιβάλλον του.

ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ 27 Η Νούρια άλλαξε όταν συνειδητοποίησε ότι υπάρχουν δύο ισχυρές δυνάμεις που κινούν τον κόσμο ο φόβος και η αγάπη και ότι όλοι είμαστε σε θέση να διαλέξουμε ποια από τις δύο θα κυριαρχεί στη ζωή μας όταν έμαθε ότι όλοι διαθέτουμε έναν ισχυρό νου και ότι το μυστικό της ορθής χρήσης του έγκειται στην παρατήρηση των σκέψεών μας και στην ικανότητα να επιλέγουμε αυτές που δημιουργούν τις περισσότερες πιθανότητες όταν κατάλαβε πως μπορούμε να γίνουμε κύριοι των συναισθημάτων μας, αντί να κυριαρχούν αυτά επάνω μας, και ότι η προώθηση των θετικών συναισθημάτων βελτιώνει την υγεία μας όταν ανακάλυψε ότι μπορεί να καλλιεργήσει την αισιοδοξία και τη χαρά όταν συνειδητοποίησε πως η ευτυχία δεν είναι στόχος αλλά αποτέλεσμα ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής, τότε έπαψε να είναι θεατής και ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο. Βγήκε από το παραπέτασμα της δειλίας, άνοιξε διάπλατα την αυλαία της σκηνής και τόλμησε να κάνει ενώπιον όλων ένα βήμα μπροστά με την ακλόνητη πεποίθηση αυτού που γνωρίζει ότι μπορεί να τα καταφέρει, γιατί ένιωθε βέβαιη ότι η στιγμή της δράσης είχε φτάσει. Έχει φτάσει και η δική μας ώρα. Η ώρα να αλλάξουμε παράδειγμα, να περάσουμε από το φόβο στην αγάπη, να ανακαλύψουμε το δρόμο προς την απόλυτη αυτοπεποίθηση και να ζήσουμε καλύτερα. Χίλιοι πρωτόγονοι φόβοι κλείνουν το δρόμο για την ευτυχία και την ελευθερία. Μα η αγάπη μπορεί να κατακτήσει το φόβο. ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ Αυτοπεποίθηση είναι αυτό που έχουμε ή που μας λείπει όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά, όταν τα σχέδια αποτυγχάνουν,

28 ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΔΕ ΑΝΤΡΕΣ ΦΛΟΡΕΝΣΙΑ ΑΝΤΡΕΣ όταν το καράβι κλυδωνίζεται από την καταιγίδα. Η αυτοπεποίθηση, ο θησαυρός που όλοι λαχταρούμε για να κατακτήσουμε τα όνειρά μας, γεννιέται από το παράδειγμα της αγάπης και καταστρέφεται από το παράδειγμα του φόβου. Τα δύο παραδείγματα που θα διερευνήσουμε σε αυτό το κεφάλαιο μοιάζουν με τα κρύσταλλα μέσα από τα οποία παρατηρούμε τη ζωή. Κρύσταλλα που χρωματίζουν την αντίληψη και την εμπειρία μας γιατί, στην πραγματικότητα, όπως είπε και ο Άλμπερτ Άινσταϊν, «Όλοι έχουμε δύο επιλογές: να είμαστε γεμάτοι φόβο ή γεμάτοι αγάπη». Η ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ: ΜΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΖΩΗΣ Όταν μιλάμε για αγάπη, εννοούμε τη ζωτική ενέργεια με την οποία γεννιόμαστε όλοι, την ισχυρή δύναμη που μας συνδέει με τη ζωή και τους γύρω μας, που μας δίνει ενέργεια για να επιτυγχάνουμε τους στόχους μας. Εννοούμε τη δύναμη για επέκταση και δημιουργία που μας σπρώχνει προς τα εμπρός, ακόμα και όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά. Όταν μιλάμε για αγάπη, αναφερόμαστε σε πολύ συγκεκριμένα πράγματα: μιλάμε για την επιλογή των σκέψεων, των λόγων και των πράξεών μας μιλάμε για μια ζωή ενεργητική, για την επιλογή να στρέφουμε τη ματιά μας στο στόχο και όχι στα εμπόδια. Μιλάμε για την επιμονή. Μιλάμε για την αγάπη που διοχετεύουμε στις πράξεις, στις προθέσεις, στην εργασία, στους δεσμούς μας. Όταν μιλάμε για αγάπη, μιλάμε για υγεία και για ζωή. Ο δόκτωρ Τζέραλντ Τζαμπόλσκι, γιατρός στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και κάτοχος του βραβείου εξέχουσας ιατρικής της

ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ 29 Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης, δηλώνει ότι «μετά από δεκαετίες εμπειρίας στην ιατρική, τώρα γνωρίζουμε ότι η αγάπη που εκφράζεται είναι η πιο ισχυρή δύναμη ίασης στον κόσμο». Από πλευράς του, ο δόκτωρ Χόρχε Καρβαχάλ, χειρουργός στο Πανεπιστήμιο της Αντιόχειας στην Κολομβία, εξηγεί ότι ένα εβδομήντα τοις εκατό των ασθενειών του ανθρώπινου οργανισμού προέρχεται από τον τομέα της συναισθηματικής συνείδησης και διαβεβαιώνει ότι αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε για να ζήσουμε είναι η αγάπη. «Η αγάπη, για την οποία γίνεται τόσος λόγος και η οποία έχει δυσφημιστεί τόσο πολύ, είναι μια ανανεωτική δύναμη. Είναι υπέροχη γιατί δημιουργεί συνοχή. Στην αγάπη τα πάντα είναι ζωντανά, σαν ποταμός που ανανεώνεται από μόνος του. Μέσα από την αγάπη μπορούμε να ανανεωνόμαστε διαρκώς, γιατί τα βάζει όλα σε τάξη. Στην αγάπη δεν υπάρχει σφετερισμός, διωγμός, φόβος, μνησικακία, γιατί όταν εσύ μπαίνεις σε τάξη επειδή ζεις την αγάπη, το καθετί παίρνει τη θέση του και τότε αποκαθίσταται η αρμονία. Τώρα, από την ανθρώπινη σκοπιά, αφομοιώνουμε την αγάπη με την αδυναμία, αλλά η αγάπη δεν είναι αδύναμη». Ο φόβος είναι πάντα διατεθειμένος να βλέπει τα πράγματα χειρότερα απ ό,τι είναι. ΤΙΤΟΣ ΛΙΒΙΟΣ Αν και συνήθως σκεφτόμαστε το αντίθετο, ο φόβος δεν είναι πάντα αρνητικός. Ένας ήρωας, για παράδειγμα, είναι συχνά κάποιος που έχει αισθανθεί πόνο και φόβο, αλλά τους έχει υπερβεί και έχει μεταμορφωθεί. Ο φόβος όμως μπορεί να μας περιορίσει και να γίνει εμπόδιο, μια καταστροφική δύναμη που μας δένει τα χέρια, μας περιστέλλει, μας αποθαρρύνει, μας παραλύει. Άλλω-

30 ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΔΕ ΑΝΤΡΕΣ ΦΛΟΡΕΝΣΙΑ ΑΝΤΡΕΣ στε, όπως εξηγεί και ο δόκτωρ Καρβαχάλ, «ο τρόμος, δηλαδή η απουσία της αγάπης, είναι η μεγαλύτερη ασθένεια. Όταν ο τρόμος παγώσει, επηρεάζει τους νεφρούς, τα επινεφρίδια, τα οστά και τη ζωτική ενέργεια». Όσο περισσότερο χρόνο περνάμε στο παράδειγμα της αγάπης, τόσο πλησιάζουμε την ευτυχία. Όσο περισσότερο χρόνο περνάμε στο παράδειγμα του φόβου, τόσο απομακρυνόμαστε από αυτή. Όμως πώς ξέρουμε σε ποιο από τα δύο παραδείγματα περνάμε τον περισσότερο χρόνο μας; Παρατηρώντας τα παραδείγματα που ακολουθούμε στη ζωή μας και, πάνω απ όλα, επιλέγοντας! Το μήνυμα αυτού του βιβλίου είναι ότι μπορούμε καθημερινά να αποφασίζουμε σε ποιο παράδειγμα θέλουμε να ζήσουμε. ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ ΚΑΘΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΑΓΑΠΗ ΕΥΕΛΙΞΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ ΥΠΕΡΟΧΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΣΥΓΧΩΡΗΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΙΡΗΝΗ ΦΟΒΟΣ ΑΚΑΜΨΙΑ ΑΠΟΘΑΡΡΥΝΣΗ ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ ΤΕΛΕΙΟΜΑΝΙΑ ΘΥΣΙΑ ΜΝΗΣΙΚΑΚΙΑ ΒΙΑ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗΣ

ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ 31 Ευελιξία έναντι ακαμψίας Σε τι εξυπηρετεί η ευελιξία; Σε μια άγρια καταιγίδα τα πιο άκαμπτα δέντρα πέφτουν πρώτα. Υπάρχουν όμως και τα δέντρα που διπλώνονται κάτω απ το δυνατό άνεμο και γλιτώνουν γιατί είναι πιο ευέλικτα. Η ευελιξία μάς δίνει τη δυνατότητα να προσαρμοζόμαστε καλύτερα στις προκλήσεις που βάζει μπροστά μας η ζωή. Όντας ευέλικτοι, μπορούμε να επιβληθούμε καλύτερα και ταχύτερα στις αναποδιές. Η ευελιξία είναι η βάση της αντοχής, της ικανότητας δηλαδή που έχει κανείς να βγαίνει πιο δυνατός από τις αντιξοότητες. Η ευελιξία μάς επιτρέπει να αξιολογούμε τις διάφορες απόψεις και μας απελευθερώνει από την επιθυμία να έχουμε πάντα δίκιο. Καθιστά δυνατό τον καθορισμό προτεραιοτήτων στις σχέσεις, γιατί μας θυμίζει ότι δεν υπάρχει μόνο μία αλήθεια, αλλά διαφορετικές σκοπιές, βοηθώντας μας έτσι να βρίσκουμε ένα σημείο συνάντησης. Ανάμεσα στη δική σου και τη δική μου σκοπιά υπάρχει ένα μέσο σημείο όπου θα μπορέσουμε να συναντηθούμε. Η ακαμψία αντίθετα μας κάνει να κρίνουμε με υπερβολική σκληρότητα όχι μόνο τους άλλους, αλλά κι εμάς τους ίδιους, παρεμποδίζει την κατανόηση, μας κάνει να βλέπουμε τη ζωή από μια περιορισμένη διάσταση, όπου η μόνη υπαρκτή αλήθεια είναι η δική μας. Μας κάνει δογματικούς, καθώς πιστεύουμε πως διακηρύττουμε απόλυτες αλήθειες, μας φέρνει κοντά στην αλαζονεία και μας απομακρύνει από τους γύρω μας. Η ακαμψία είναι έκφραση της έλλειψης αγάπης. Το ευέλικτο σώμα είναι συνώνυμο της νεότητας, ενώ το άκαμπτο αποτελεί ένδειξη γήρανσης. Το ίδιο συμβαίνει και με το μυαλό μας. Η πνευματική ακαμψία μάς πείθει ότι έχουμε μάθει ήδη όλα όσα χρειαζόμαστε, κυρίως όσο μεγαλώνουμε σε ηλικία και πληθαίνουν οι εμπειρίες μας. Η πνευματική ευκαμψία αντίθετα σχετίζεται συνήθως με το άνοιγμα προς νέες γνώσεις. Σύμ-

32 ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΔΕ ΑΝΤΡΕΣ ΦΛΟΡΕΝΣΙΑ ΑΝΤΡΕΣ φωνα με πρόσφατα ευρήματα των νευροεπιστημών, αυτό έχει τεράστια επιρροή στον εγκέφαλό μας. Ο δόκτωρ Γκόλντμπεργκ, νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και διευθυντής του Ινστιτούτου Νευροψυχολογίας και Νοητικής Λειτουργίας, βεβαιώνει ότι, αντίθετα από την κοινή πεποίθηση, ο εγκέφαλος μπορεί να βελτιωθεί με την ηλικία. Για πολλά χρόνια επικρατούσε η αντίληψη ότι, μετά από μια συγκεκριμένη ηλικία, τα νευρικά κύτταρα παύουν να ανανεώνονται. Οι τελευταίες επιστημονικές έρευνες όμως αποδεικνύουν ότι ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να αναζωογονείται μέσα από την απόκτηση νέων γνώσεων που προϋποθέτουν καταβολή πνευματικής προσπάθειας. Η ικανότητα αυτή έχει ονομαστεί «νευροπλαστικότητα» και συνίσταται στη διάπλαση του εγκεφάλου μέσω της εκμάθησης νέων δραστηριοτήτων, αντί για εκείνες που έχουμε ήδη διδαχτεί και εμπεδώσει. Τώρα η επιστήμη διαβεβαιώνει ότι είμαστε σε θέση να δημιουργούμε νέα νευρικά κύτταρα σε όλη τη ζωή μας και να εμποδίζουμε τη φθορά του εγκεφάλου με το πέρασμα της ηλικίας, αρκεί να έχουμε έντονη πνευματική ζωή, να επιδιδόμαστε δηλαδή στην απόκτηση νέων γνώσεων που προϋποθέτουν καταβολή πνευματικής προσπάθειας εφ όρου ζωής. Ο δόκτωρ Ρίτσαρντ Ντέιβιντσον, διευθυντής του Εργαστηρίου Συναισθηματικής Νευροεπιστήμης του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν-Μάντισον, με ερευνητικό διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, είναι από τους μεγαλύτερους ειδικούς στο θέμα της νευροπλαστικότητας, που θεωρείται μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις του εικοστού αιώνα. Οι έρευνές του, για τις οποίες χρησιμοποιεί σαρώσεις του εγκεφάλου, έχουν αποδείξει ότι συναισθήματα όπως η αγάπη, η συμπόνια και η ευτυχία είναι ικανότητες που μπορεί να μάθει κανείς. Ο Ντέιβιντσον ήταν ο πρώτος επιστήμονας που τιμήθηκε με το βραβείο Μάνι Μπάου-

ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ 33 μικ για τις βαθιές του γνώσεις γύρω από τη νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου. Δραστηριοποίηση έναντι αποθάρρυνσης Ποιος δεν έχει αποθαρρυνθεί ποτέ; Ποιος δεν ένιωσε ποτέ αυτή την αίσθηση απογοήτευσης και έλλειψης ενθουσιασμού; Η αποθάρρυνση είναι ένας τομέας αρκετά περίπλοκος και με πολλές μεταβλητές αλλά, αναμφισβήτητα, έχει ως συνέπεια την έλλειψη ενέργειας, η οποία μειώνει την ικανότητα ανάληψης ρίσκων και αντιμετώπισης προκλήσεων. Ο δόκτωρ Μάρτιν Σέλιγκμαν, θεμελιωτής του πλέον καινοτόμου ρεύματος στη σύγχρονη ψυχολογία, της θετικής ψυχολογίας, διαβεβαιώνει ότι το επίπεδο δραστηριοποίησης συνδέεται άμεσα με το επίπεδο των προσδοκιών που έχει ένα άτομο. Αν οι προσδοκίες είναι υψηλές, τότε το επίπεδο δραστηριοποίησης είναι υψηλό. Οι χαμηλές προσδοκίες έχουν ως αποτέλεσμα μια εξίσου χαμηλή δραστηριοποίηση. Η λέξη δραστηριοποίηση ετυμολογικά προέρχεται από τις λέξεις δράσις + ποιώ και δηλώνει το να γίνεται κανείς ενεργός, δραστήριος. Αυτό που πολλές φορές οδηγεί ένα άτομο στο να μην κινητοποιείται ή να μη δραστηριοποιείται προκειμένου να βρει δουλειά, σύντροφο ή κοινωνικό κύκλο είναι ο φόβος. Ο φόβος να αφήσει στην άκρη το γνωστό, ο φόβος της αβεβαιότητας, του να μη βρει αυτό που αναζητά, ο φόβος της απώλειας της ταυτότητας, του να ξεκινήσει κάτι νέο και να αποτύχει. Τότε, το άτομο επιλέγει να μείνει στην ίδια θέση ή κατάσταση, στην οποία δεν είναι πλέον ευτυχισμένο, αλλά νιώθει άνετα. Σύμφωνα με τον Ντάνιελ Γκόουλμαν, συγγραφέα του μπεστ σέλερ Συναισθηματική Νοημοσύνη, ένας άνθρωπος ενεργοποιείται

34 ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΔΕ ΑΝΤΡΕΣ ΦΛΟΡΕΝΣΙΑ ΑΝΤΡΕΣ περισσότερο με την εύρεση μιας δραστηριότητας που εμπεριέχει όλα τα ταλέντα και τις δεξιότητές του, ενός σχεδίου που τον ωθεί να κινείται πέρα από τη ζώνη της άνεσης, για να αποτελέσει πρόκληση και να τον κάνει να «ρεύσει». Όπως εξηγεί ο Μιχάι Τσικζεντμιχάι, δημιουργός της έννοιας της «ροής» και συγγραφέας του βιβλίου Ροή, Η Ψυχολογία της Ευτυχίας, ο πιο ισχυρός υποκινητής είναι «η αίσθηση της ροής», που περιγράφεται ως μια κατάσταση στην οποία το άτομο αναπτύσσει κάποιο σχέδιο ή δραστηριότητα και εμπλέκεται τόσο σε αυτή, απορροφάται σε τέτοιο βαθμό, ώστε φαίνεται ότι την εκτελεί σχεδόν χωρίς προσπάθεια, και μάλιστα χάνοντας την αίσθηση του χρόνου. Η εξεύρεση μιας ασχολίας που θα μας κάνει να «ρέουμε» δεν έχει άμεση σχέση με την ασχολία αυτή καθαυτή, αλλά με την πνευματική και συναισθηματική κατάσταση στην οποία μας μεταφέρει. Γι αυτό κάθε άτομο «ρέει» με πολύ διαφορετικές δραστηριότητες. Έναν αγγειοχειρουργό μπορεί να τον κάνει να «ρεύσει» η ίδια η ασχολία του, όταν τον αιχμαλωτίζει η πρόκληση της εγχείρησης, και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε να τον κάνει να χάνει την αίσθηση του χρόνου. Μπορεί να έχει εγχειρήσει πολλές φορές, όμως κάθε επέμβαση αποτελεί και μια διαφορετική πρόκληση, η οποία εμπλέκει τα ταλέντα του και τον κάνει να «ρέει». Έναν ορειβάτη τον γοητεύει η πρόκληση της κορυφής και, επειδή κατά την ανάβαση θα θέσει όλες τις ικανότητές του στην υπηρεσία αυτού του στόχου, είναι πιθανό να χάσει την αίσθηση του χρόνου και να νιώσει ότι «ρέει». Η «ροή», διαβεβαιώνει ο συγγραφέας, προκαλεί «θετικό άγχος», γιατί κάνει τον εγκέφαλο να εκκρίνει ουσίες που βοηθούν στη συγκέντρωση και στη δημιουργία ενθουσιασμού. Την πραγματική και διαρκή πηγή δραστηριοποίησης πρέπει να την αναζητήσουμε μέσα μας. Έχουμε συνηθίσει να αναζητούμε