Shabbat με τους φίλους μας, 14/12/2013, Συναγωγή Αθηνών

Shabbat με τους φίλους μας, 14/12/2013, Συναγωγή Αθηνών Χαιρετισμός του Προέδρου, Μίνου Μωυσή Αγαπητοί μας φίλοι και αγαπητά μας μέλη, Με την ιδιότητα του Προέδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών σας καλωσορίζω σε αυτή την ιδιαίτερη από άποψη περιεχομένου και συμβολισμού ημέρα. Πήραμε την πρωτοβουλία να οργανώσουμε αυτή την ανοικτή εκδήλωση, εδώ στην Ιερή μας Συναγωγή και να καλέσουμε εσάς, τους φίλους και φίλες μας να την παρακολουθήσετε μαζί μας, για να μας γνωρίσετε καλύτερα, σε μια προσπάθεια της Κοινότητάς μας να έρθει πιο κοντά στην Κοινωνία που την περιβάλλει και να προσθέσει εξωστρέφεια στις δραστηριότητές της. Θεωρήσαμε ότι η αρχή δεν θα μπορούσε παρά να γίνει εδώ στη Συναγωγή, το δικό μας ιερό χώρο μέσα στον οποίο προσευχόμαστε. Αλλά και το χώρο που αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της παράδοσης του λαού μας και της ιστορικής του πορείας και συνέχειας. Με εσάς, τους φίλους και φίλες μας, θα μοιραστούμε σήμερα τη λειτουργία του Σαββάτου. Μιας λειτουργίας, που όπως θα διαπιστώσετε στη συνέχεια, η δομή και το περιεχόμενό της έχουν υψηλό πνευματικό περιεχόμενο και διακρίνονται από πλούσια μηνύματα και ερμηνείες που κάλλιστα προσαρμόζονται και ταιριάζουν και στη σύγχρονη ζωή. Ταυτόχρονα δε, μιας λειτουργίας που διακρίνεται από υψηλό συμβολισμό και εύηχες μελωδίες, ενδεικτικά και τα δύο της τελετουργικής παράδοσης των Εβραίων σε όλο τον κόσμο. Η σημερινή μέρα, το Σάββατο, είναι μια ξεχωριστή ημέρα για μας τους Ισραηλίτες, μια ημέρα ανάπαυσης και αγιασμού. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Δημιουργός δημιούργησε τον κόσμο σε 6 ημέρες, τη δε έβδομη ημέρα δεν εργάστηκε και αναπαύθηκε. Το παράδειγμα αυτό καλούνται να ακολουθήσουν και οι άνθρωποι. Σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο, μία ημέρα στις 7, το Σάββατο, το Σσαμπάτ όπως το λέμε στα εβραϊκά, είναι ημέρα ανάπαυσης. Η ανάπαυση του Σσαμπάτ είναι απόλυτη, έχει προτεραιότητα έναντι κάθε άλλου γεγονότος, κάθε υποτιθέμενης ανάγκης, κάθε άλλης γιορτής. Καμία φυσική εργασία δεν επιτρέπεται, όσο απαραίτητη και αν θεωρείται, όσο ιερή και αν είναι. Το μόνο πράγμα που είναι πάνω από το Σσαμπάτ είναι η αξία της ανθρώπινης ζωής και για αυτό, όταν κινδυνεύει μια ανθρώπινη ζωή, η αργία του Σσαμπάτ αναστέλλεται και επιβάλλεται να γίνουν όλες οι ενέργειες που απαιτούνται για τη σωτηρία της. Δεν πρόκειται όμως για παθητική αργία. Η ιδέα του Σσαμπάτ είναι ότι ο καθένας από μας καλείται να εγκαταλείψει για μια μέρα την καθημερινή του ρουτίνα, το καθημερινό κυνήγι της δημιουργίας και των υλικών αγαθών, με σκοπό να έχει το χρόνο να αναλογιστεί πάνω στον εαυτό του, την οικογένειά του, και τη σχέση του με τον κόσμο, να αξιολογήσει την απόδοσή του και την επίδοσή του ως άνθρωπος, το ποιος είναι σε σχέση με ποιος θα ήθελε να είναι, να επαναπροσδιορίσει αν χρειάζεται τους στόχους του, ώστε να επιδιώξει να βελτιωθεί. Αυτή η περιοδική «ενεργητική ανάπαυση» αποτελεί σήμερα πρακτική σε όλες τις Κοινωνίες. Η βασική αρχή και επιδίωξη του Σσαμπάτ είναι η ειρήνη. Η επιδίωξη

είναι να βρει κανείς ή να ξαναβρεί την αρμονία και την ειρήνη αρχικά με τον εαυτό του και στη συνέχεια με το περιβάλλον του. Για αυτό και ο παραδοσιακός χαιρετισμός που δίνεται το Σάββατο είναι «Σσαμπάτ σσαλόμ», που σημαίνει «ειρήνη του Σσαμπάτ» ή, αν θέλετε, Ειρηνικό Σάββατο. Θα κλείσω λοιπόν ευχόμενος σε όλους Σσαμπάτ σσαλόμ. Δίνω το λόγο στον σεβαστό μας Ραβίνο Αθηνών κ. Ισαάκ Μιζάν.

Τα λόγια του Ραββίνου, κ. Ισαάκ Μιζάν. Καλωσορίσατε και σσαμπάτ σσαλόμ και από εμένα. Ήδη έχουμε ολοκληρώσει ένα μέρος της πρωινής προσευχής του Σσαμπάτ. Το επόμενο στάδιο της πρωινής προσευχής είναι η ανάγνωση ενός αποσπάσματος από την Τορά, δηλαδή από το βιβλίο του Νόμου, που είναι το ιερότερο βιβλίο της θρησκείας μας. Η Τορά αποτελείται στην πραγματικότητα από 5 βιβλία, για αυτό και στα ελληνικά ονομάζεται «Πεντάτευχος». Τα βιβλία αυτά, σύμφωνα με την παράδοση, τα έγραψε ο Μωυσής, μετά την Έξοδο του εβραϊκού λαού από την Αίγυπτο. Τα βιβλία πήραν ήδη από τα αρχαία χρόνια τις ελληνικές ονομασίες «Γένεσις», «Έξοδος», «Λευιτικόν», «Αριθμοί» και «Δευτερονόμιον». Ήδη από την αρχαία εποχή, η Τορά διαβαζόταν δημόσια σε όλο το λαό, ώστε να ακούει και να θυμάται πάντα το Νόμο με βάση τον οποίο έπρεπε να ζει. Σύμφωνα με την παράδοσή μας, η ανάγνωση της Τορά στη συναγωγή ολοκληρώνεται σε ένα έτος. Για το σκοπό αυτό, η Τορά έχει χωριστεί σε 54 τμήματα, όσα περίπου και οι εβδομάδες του έτους. Κάθε Σάββατο του έτους διαβάζουμε στη συναγωγή ένα από αυτά τα αποσπάσματα, που λέγεται «περασσά της εβδομάδας». Η Τορά είναι γραμμένη σε περγαμηνή και η ανάγνωσή της γίνεται με τελετουργικό τρόπο. Πρώτα ανοίγουμε τις πόρτες του εχάλ, όπου βρίσκεται το βιβλίο της Τορά. Αφού ψάλουμε κάποιους ύμνους και προσευχές με τις πόρτες ανοιχτές, βγάζουμε το βιβλίο από το ερμάριο όπου βρίσκεται και το περιφέρουμε μία φορά γύρω από τη συναγωγή. Στη συνέχεια, το βιβλίο ανοίγεται στο σημείο όπου βρίσκεται το απόσπασμα που θα διαβαστεί σήμερα και σηκώνεται ψηλά ώστε να το δουν όλοι οι παριστάμενοι. Ακολουθεί η ανάγνωση του κειμένου, με ειδική ψαλτική μελωδία. Για την ανάγνωση αυτή, το απόσπασμα που διαβάζουμε είναι χωρισμένο σε 7 μικρότερα κομμάτια και το καθένα από αυτά τα κομμάτια καλείται να το διαβάσει ένας πιστός. Η κλήση για ανάγνωση της Τορά θεωρείται τιμή για αυτόν που καλείται. Πρέπει εδώ να πούμε ότι η ανάγνωση της Τορά είναι τεχνικά δύσκολη, κυρίως γιατί στο κείμενο δεν υπάρχουν φωνήεντα. Για αυτό, στην πραγματικότητα, το κείμενο συνήθως το διαβάζει κάποιος που γνωρίζει πώς να διαβάζει την Τορά, και αυτός που έχει κληθεί στέκεται δίπλα του και παρακολουθεί την ανάγνωση. Μετά από τα 7 άτομα καλείται ένας όγδοος, ο οποίος διαβάζει ένα απόσπασμα από κάποιο από τα βιβλία των Προφητών, που συνδέεται νοηματικά με αυτό της περασσά που διαβάστηκε. Όταν ολοκληρωθεί και αυτή η ανάγνωση, το βιβλίο της Τορά κλείνεται και πάλι, περιφέρεται άλλη μια φορά γύρω στη συναγωγή και επανατοποθετείται στο ερμάριο. Το απόσπασμα που θα διαβαστεί σήμερα είναι το τελευταίο κομμάτι από το πρώτο βιβλίο της Τορά, το Βιβλίο της Γενέσεως, και αναφέρεται στις τελευταίες ημέρες του Πατριάρχη μας Ιακώβ. Περισσότερα σχετικά με το περιεχόμενο και τα διδάγματα της Τορά στο απόσπασμα αυτό θα πούμε μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης.

Ερμηνεία του αποσπάσματος της εβδομάδας, Βαγεχί από τον Δαυϊδ Μωυσή Μόλις ολοκληρώσαμε την ανάγνωση της περασσά, δηλαδή του αποσπάσματος από την Τορά, το Βιβλίο του Νόμου, που αντιστοιχεί σε αυτή την εβδομάδα. Η Τορά, παράλληλα με τη νομοθεσία, περιέχει μεγάλο πλούτο διδαγμάτων, πολλά από τα οποία είναι διαχρονικά. Για αυτό η μελέτη της αποτελεί πηγή διδασκαλίας. Συνηθίζεται λοιπόν, πριν η μετά την ανάγνωση της Τορά, να λέει κάποιος δυο λόγια σχετικά με το περιεχόμενο του αποσπάσματος που διαβάζεται και να αναλύει κάποιο από τα πολλά διδάγματα που περιέχονται σε αυτό. Όπως ανέφερε νωρίτερα ο ραββίνος μας, η σημερινή περασσά είναι το τελευταίο απόσπασμα από το πρώτο βιβλίο της Τορά, το βιβλίο της Γενέσεως, και αναφέρεται στις τελευταίες μέρες του πατριάρχη μας (ή απλά του «πατέρα» μας, όπως τον αποκαλούμε) του Ιακώβ. Ο Ιακώβ είναι ο γενάρχης του εβραϊκού λαού. Ο Ιακώβ είχε 12 γιους, οι οποίοι ήταν, σύμφωνα με την Τορά, οι γενάρχες των 12 φυλών του λαού του Ισραήλ. Για αυτό και ολόκληρος ο λαός έλαβε το όνομα του Ιακώβ, Ισραήλ. Πράγματι, Ισραήλ (Γισραέλ στα εβραϊκά) είναι το δεύτερο όνομα του Ιακώβ, το οποίο του έδωσε ο Θεός. Ο πατριάρχης μας αναφέρεται στην Τορά άλλοτε με το όνομα Ιακώβ και άλλοτε με το όνομα Ισραήλ το ίδιο θα κάνω και εγώ σήμερα, ενώ ο εβραϊκός λαός αναφέρεται με το όνομα μπενέ γισραέλ, δηλαδή παιδιά του Ισραήλ. Ερχόμαστε λοιπόν στη σημερινή περασσά, στο σημερινό απόσπασμα. Ο Ιακώβ, που πριν από 17 χρόνια είχε αναγκαστεί να καταφύγει στην Αίγυπτο μαζί με όλη την οικογένειά του, λόγω ενός μεγάλου λιμού, διαισθάνεται ότι ήλθε η ώρα να φύγει από τον κόσμο. Καλεί λοιπόν γύρω από το κρεβάτι του τους 12 γιους του, για μια αποχαιρετιστήρια ομιλία και πατρική ευλογία. Και εκεί, ο Ιακώβ ευλογεί τον καθέναν από τους γιους του χωριστά, με μια ευλογία διαφορετική για τον καθέναν, ενώ παράλληλα περιγράφει και προφητεύει το ρόλο που θα έχει η φυλή που θα προκύψει από τον κάθε γιο του. Για να καταλάβουμε πόσο σπουδαίο ήταν αυτό, πρέπει να κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην ιστορία των πατριαρχών, δηλαδή της οικογένειας του Ιακώβ. Η ιστορία αυτή ξεκινά όταν ο Αβραάμ, παππούς του Ιακώβ, συνήψε με το Θεό μια συνθήκη. Η ουσία της συνθήκης αυτής ήταν ότι ο Αβραάμ δέχθηκε να εγκαταλείψει τις ειδωλολατρικές πρακτικές των προγόνων του και να ασπαστεί τη λατρεία του ενός μοναδικού Θεού. Δέχθηκε επίσης και αυτό είναι πιο σημαντικό να ζήσει σύμφωνα με ορισμένους ηθικούς κανόνες, και κυρίως με βάση τις αρχές της δικαιοσύνης και της αγάπης προς τον πλησίον του, αρχές τις οποίες ο Αβραάμ εφάρμοζε σε κάθε έκφανση της καθημερινής ζωής του. Ακόμα πιο σημαντικό δε είναι ότι ανέλαβε να διδάξει τις αρχές αυτές και στα παιδιά του, στην οικογένειά του, ώστε να ζήσουν σύμφωνα με αυτές όλοι οι απόγονοί του. Σε αντάλλαγμα ο Θεός υποσχέθηκε στον Αβραάμ να δημιουργήσει ένα έθνος μεγάλο ισχυρό από αυτόν και τους απογόνους του. Υποσχέθηκε ακόμα, όπως λέει η Τορά, ότι θα ευλογηθούν μέσω του Αβραάμ όλα τα έθνη της γης, που σημαίνει ότι σταδιακά τις αρχές του Αβραάμ και την ηθική του διδασκαλία θα τις υιοθετήσουν όλα τα έθνη, που θα ζήσουν ειρηνικά. Έχουμε δηλαδή εδώ το μεσσιανικό όραμα μιας παγκόσμιας ειρήνης. Την αποστολή του αυτή ο Αβραάμ την κληροδότησε στο γιο του, τον Ισαάκ, αποκλείοντας από αυτήν την κληρονομιά τον άλλο γιο του, Ισμαήλ. Ο Ισαάκ, με

τη σειρά του, κληροδότησε την αποστολή και μεταβίβασε την ευλογία του Αβραάμ στο γιο του, τον Ιακώβ, αποκλείοντας τον δίδυμο αδελφό του Ιακώβ, τον Εσάβ. Γνωρίζοντας την οικογενειακή ιστορία, τα παιδιά του Ισραήλ ακούνε τις πατρικές ευλογίες, περιμένοντας με κρυμμένη ανυπομονησία να ακούσουν σε ποιον από αυτούς θα μεταβιβαστεί το προνόμιο και η υποχρέωση να συνεχίσει την αποστολή του Αβραάμ. Πριν από πολλά χρόνια, όταν ζούσε στη γη της Χαναάν, ο Ιακώβ πίστευε ότι είχε τον τέλειο διάδοχο: ήταν ο όμορφος, πανέξυπνος και ικανός, χαρισματικός Ιωσήφ. Ωστόσο, η ασυγκάλυπτη εύνοια και προκλητική προτίμηση που είχε δείξει τότε στον Ιωσήφ οδήγησε τα παιδιά του σε συμπεριφορές που δημιούργησαν σοβαρά ρήγματα στην οικογένεια του Ισραήλ, κατέστρεψαν την οικογενειακή γαλήνη και λίγο έλειψαν να καταστρέψουν την ίδια την οικογένεια και να ακυρώσουν την αποστολή του Αβραάμ. Ο Ισραήλ διδάχθηκε από αυτό το λάθος του. Κατανόησε ότι η πατρική αγάπη, η αγάπη του γονέα, είναι σημαντικό να δίνεται ισομερώς σε όλα τα παιδιά, χωρίς διακρίσεις. Όλα τα παιδιά την αξίζουν. Αυτό είναι το πρώτο μήνυμα για όσους από εμάς είμαστε ή θα γίνουμε γονείς. Επιπλέον όμως, ο Ιακώβ συνειδητοποίησε ότι, σε αντίθεση με τον Αβραάμ και τον Ισαάκ, που με μεγάλη προσπάθεια απέκτησαν από δύο παιδιά, εκείνος ευλογήθηκε με 12 γιους. Τη στιγμή της καθόδου του στην Αίγυπτο, η οικογένειά του είχε φτάσει τα 70 άτομα. Είχε έτσι την ευτυχία να δει να μπαίνουν τα θεμέλια της εκπλήρωσης της υπόσχεσης του Θεού ότι θα τον κάνει έθνος μεγάλο και δυνατό. Κατανόησε λοιπόν ο Ισραήλ ότι η στιγμή του θανάτου του είναι ιστορική. Τη στιγμή εκείνη τελειώνουν οι μέρες των πατριαρχών, οι μέρες που η αποστολή του Αβραάμ είναι έργο ενός μόνον ανθρώπου. Στο εξής η αποστολή του είναι έργο ενός έθνους, ενός έθνους που φέρει το όνομά του, Ισραήλ. Και το έθνος αυτό έχει ήδη αρχίσει να οικοδομείται από όλα τα παιδιά του μαζί και θα συνεχίσει να αναπτύσσεται με τον ίδιο τρόπο. Τι κάνει λοιπόν ο Ισραήλ; Καλεί όλα τα παιδιά του, το καθένα χωριστά, και τα ευλογεί. Η Τορά μάς λέει: «Αυτές είναι οι 12 φυλές του Ισραήλ και αυτά είναι τα λόγια που τους είπε ο πατέρας τους και τους ευλόγησε. Τον καθένα τον ευλόγησε σύμφωνα με τη δική του ευλογία.» (Γεν 49.28). Αυτό σημαίνει ότι ο Ιακώβ, που ως πατέρας γνώριζε καλά τα παιδιά του, έδωσε σε κάθε του γιο μια διαφορετική, ξεχωριστή, ευλογία, που ήταν συμβατή με την προσωπικότητά του, την ιδιοσυγκρασία του, τα χαρίσματά του, τις κλίσεις του. Και όταν οι ευλογίες έχουν ολοκληρωθεί, το όνομα του Αβραάμ, που περίμεναν όλοι να ακούσουν, δεν έχει αναφερθεί. Αυτό σημαίνει ότι η αποστολή του Αβραάμ δεν ανατίθεται σε κανέναν, γιατί δεν ανήκει σε κανέναν ιδιαίτερα. Ανήκει σε όλους μαζί. Όλοι οι γιοι του Ισραήλ και αργότερα όλες οι φυλές του Ισραήλ καλούνται να συνεισφέρουν ό,τι καλύτερο μπορεί ο καθένας στο έθνος που θα προκύψει και στην εκπλήρωση της αποστολής του Αβραάμ, που είναι πλέον η αποστολή του έθνους του Ισραήλ. Και καθώς οι αρετές τους και οι ικανότητες τους είναι συμπληρωματικές, ο καθένας έχει κάτι ξεχωριστό, κάτι μοναδικό, να συνεισφέρει. Η φυσιογνωμία του νέου έθνους θα προκύψει από τη δημιουργική

σύνθεση όλων αυτών των αρετών, σε μια κοινωνία όπου θα ζουν όλοι μαζί ειρηνικά, ενώνοντας τις δυνάμεις τους. Αυτό είναι ένα διαχρονικό δίδαγμα της Τορά στη σημερινή περασσά. Σε μια κοινωνία, σε ένα έθνος, όλοι οι άνθρωποι και όλες οι ομάδες του πληθυσμού έχουν θέση και ρόλο. Κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του ξεχωριστές ικανότητες, με τις οποίες μπορεί να προσφέρει κάτι θετικό στην κοινωνία, αρκεί η κοινωνία να είναι δεκτική στη συνεισφορά του και να του δώσει τη δυνατότητα να εξελίξει τις ικανότητές του με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνει η συνεισφορά αυτή όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά. Οι κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από ομοιομορφία ή εκείνες στις οποίες οι ηγεσίες τους επιθυμούν να επιβάλουν την ομοιομορφία (είτε αυτή είναι στη φυλή είτε στη θρησκεία είτε στο χρώμα του δέρματος είτε στις πολιτικές πεποιθήσεις δεν μπορούν να προχωρήσουν πολύ μακριά, γιατί αναπτύσσονται κατ ανάγκην μονοδιάστατα. Δυστυχώς, στην ανθρώπινη ιστορία, τόσο την παλιότερη όσο και τη νεότερη, τέτοιου είδους κοινωνίες (και τέτοιου είδους τάσεις) δεν έλειψαν, ήταν μάλιστα αρκετά συχνές. Για την επιτυχία μιας κοινωνίας είναι λοιπόν προϋπόθεση η ετερογένεια. Είναι σημαντικό, στην κοινωνία μας, όχι μόνο να ανεχόμαστε τη διαφορετικότητα (παθητικά) αλλά και να ενθαρρύνουμε ενεργητικά την έκφρασή της, ώστε να μπορεί η κοινωνία να πάρει από τον καθένα μας ό,τι καλύτερο έχει και μπορεί να προσφέρει. Η πρόκληση είναι να δημιουργήσουμε μια τέτοια κοινωνία, η οποία πρέπει να έχει επιπλέον δύο πράγματα: Πρώτον ένα μηχανισμό που να επιτρέπει τη δημιουργική σύνθεση των συνεισφορών των μελών της. Και δεύτερον, ένα πλαίσιο νόμων και κανόνων, όχι πολύ στενό, που να θέτουν τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να κινηθεί ο καθένας και να αναπτύξει τη δημιουργικότητά του. Αυτή η ενεργητική ανοχή και η αποτελεσματική ενθάρρυνση της διαφορετικότητας είναι το μυστικό που ωθεί μια κοινωνία προς την πρόοδο. Αγαπητοί μου φίλοι Ως Έλληνες, ως γνώστες της ελληνικής ιστορίας, από τα αρχαία χρόνια μέχρι τα νεότερα, έχουμε δει να επιβεβαιώνεται πολλές φορές αυτή η αρχή, τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Την αρχή αυτή μας τη διδάσκει εδώ και η Τορά, μέσω του μηνύματος και της παρακαταθήκης που δίνει ο Ισραήλ στα παιδιά του. Σας εύχομαι ένα ειρηνικό Σάββατο Σσαμπάτ σσαλόμ.