Διαχείριση Περιβάλλοντος - Νομοθεσία Ενότητα 4: Μονοκριτηριακή ανάλυση Δ. Καλιαμπάκος - Δ. Δαμίγος
Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.
Εργαλεία Λήψης Αποφάσεων 3 Μέθοδοι Πολυκριτηριακής Ανάλυσης (Διαδικασία Αναλυτικής Ιεράρχησης, Πολυπαραμετρική Χρησιμότητα, κ.λπ.) Μονοκριτηριακή ανάλυση: Ανάλυση Κόστους Οφέλους Ανάλυση Κόστους - Αποτελεσματικότητας
Ανάλυση Κόστους-Οφέλους
Ανάλυση Κόστους - Οφέλους 5 Η αναλυτική προσέγγιση για την συστηματική σύγκριση των αποτελεσμάτων ενός έργου με τους απαιτούμενους πόρους για την υλοποίησή του
Ανάλυση Κόστους - Οφέλους 6 Πλεονεκτήματα Ανάγει όλες τις κρίσιμες παραμέτρους του προβλήματος σε μία ενιαία βάση αξιολόγησης Αξιοποιεί τη σημασία του «χρόνου» στη διαδικασία αξιολόγησης Αναδεικνύει το είδος και τη βαρύτητα των εξωτερικών οικονομιών Ενθαρρύνει τη συμμετοχή του Κοινού στη λήψη αποφάσεων
Ανάλυση Κόστους - Οφέλους 7 Μειονεκτήματα Σε κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα τα οικονομικά μεγέθη αποκτούν δευτερεύουσα σημασία Υφίσταται θεωρητικές και ηθικές επικρίσεις Μολονότι απλή σε θεωρητική βάση, ενέχει σημαντικές πρακτικές δυσκολίες
Ανάλυση Κόστους - Οφέλους 8 Με την κοινωνικοοικονομική ανάλυση ή ανάλυση κόστους οφέλους (ΑΚΟ) αναγνωρίζονται, και ποσοτικοποιούνται τα οφέλη και τα κόστη μιας δραστηριότητας ή μιας πολιτικής, και εξετάζεται αν είναι σκόπιμη και επωφελής η υλοποίησή της για το σύνολο της οικονομίας και της κοινωνίας. Για να πραγματοποιηθεί σωστά μια Ανάλυση Κόστος Οφέλους πρέπει όλα τα μεγέθη να αντανακλούν την εικόνα της κοινωνίας.
Ανάλυση Κόστους - Οφέλους 9 Οι διάφορες εισροές και εκροές που λαμβάνουν χώρα σε ένα έργο προέρχονται από αγορές που μπορεί να λειτουργούν αποτελεσματικά ή όχι. Όταν οι αγορές λειτουργούν αποτελεσματικά, η χρήση της τιμής αγοράς τους αποτελεί ικανοποιητική προσέγγιση του κοινωνικού κόστους τους. Όταν προέρχονται από αγορές που δεν λειτουργούν αποτελεσματικά, η τιμή τους δεν αποτυπώνει το πραγματικό κοινωνικό κόστος τους.
Ανάλυση Κόστους - Οφέλους 10 Με την ΑΚΟ όλες οι κρίσιμες παραμέτρους του προβλήματος ανάγονται σε μία ενιαία βάση αξιολόγησης, γεγονός που διευκολύνει τη διαδικασία λήψης απόφασης. Η βάση της αξιολόγησης είναι η σύγκριση οφέλους και κόστους. Αν τα οφέλη είναι μεγαλύτερα, τότε το έργο (ή η δραστηριότητα) κρίνεται κοινωνικά επιθυμητό. Διαφορετικά θεωρείται κοινωνικά μη επωφελές.
Κριτήριο Pareto 11 «Ασθενής» συνθήκη Pareto: ένα έργο ή ένα πολιτικό μέτρο είναι κοινωνικά αποδεκτό όταν βελτιώνεται η ευημερία κάθε μέλους της κοινωνίας «Ισχυρή» συνθήκη Pareto: ένα έργο ή ένα πολιτικό μέτρο είναι κοινωνικά αποδεκτό, όταν εξασφαλίζεται η βελτίωση της ευημερίας έστω και ενός ατόμου, χωρίς να μειώνεται η ευημερία κάποιου άλλου.
Κριτήριο Pareto 12 Η αρχή του Pareto στηρίζεται στην ατομική αντίληψη της ευημερίας, σύμφωνα με την οποία τα άτομα θεωρούνται ως οι καλύτεροι εκφραστές της δικής τους ευημερίας μέσα από τις επιλογές τους. Έχει περιορισμένη δυνατότητα χρήσης, καθώς δεν υπάρχει σχεδόν καμία δράση που να βελτιώνει τη θέση κάποιου χωρίς συγχρόνως να χειροτερεύει τη θέση κάποιων άλλων. Δεν εξετάζονται έννοιες όπως κοινωνική δικαιοσύνη ή αναδιανομή εισοδήματος.
Κριτήριο Hicks Kaldor 13 Ένα σχέδιο θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό όταν δημιουργείται καθαρό κοινωνικό όφελος. Θεωρητικά, μετά την υποθετική κατανομή των κερδών, οι κερδισμένοι είναι σε θέση να αποζημιώσουν τους χαμένους και παρόλα αυτά να έχουν βελτιώσει τη θέση τους σε σχέση με την πρότερη κατάσταση.
Κριτήριο Hicks Kaldor 14 Παράδειγμα: Η υλοποίηση ενός σχεδίου έχει ως αποτέλεσμα να κερδίσουν από 100 οι κάτοικοι Α, Β και Γ, ενώ ο κάτοικος Δ χάνει 100. Επομένως, το Καθαρό Κοινωνικό Όφελος του σχεδίου είναι: ΚΚΟ = 100+100+100-100=200 Συνεπώς το σχέδιο θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό
Κριτήριο Hicks Kaldor 15 Παράδειγμα: Έστω ότι τα εισοδήματα των κατοίκων είναι τα ακόλουθα: Α: 20.000 Β: 25.000 Γ: 10.000 Δ: 5.000 Είναι πράγματι το σχέδιο κοινωνικά αποδεκτό;
Κριτήριο Hicks Kaldor 16 Παράδειγμα: Α: 20.000 Β: 25.000 Γ: 10.000 Δ: 5.000 Μέσο εθνικό εισόδημα 15.000 Συντ. Βαρύτητας Εισοδήματος: a i = 15.000/Y i
Κριτήριο Hicks Kaldor 17 Παράδειγμα: A = 0,75 Γ = 1,5 B = 0,60 Δ = 3,00 ΚΚΟ = 0,75 x 100 + 0,60 x 100 +1,5 x 100-3,00 x 100 = -15 Το σχέδιο χαρακτηρίζεται ως κοινωνικά μη αποδεκτό
Εφαρμογές ΑΚΟ 18 Η κοινωνικοοικονομική ανάλυση χρησιμοποιείται: Στην αξιολόγηση μέτρων και πολιτικών που επηρεάζουν το δημόσιο προϋπολογισμό ή τη διαθεσιμότητα μη αγοραίων αγαθών και υπηρεσιών. Στη διαδικασία αδειοδότησης ενός ιδιωτικού έργου, στη βάση της βελτίωσης ή όχι της κοινωνικής ευημερίας συνολικά.
Εφαρμογές ΑΚΟ 19 Η ΑΚΟ αποτελεί ρητή απαίτηση των νέων κανονισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για έργα συγχρηματοδοτούμενα από: τα Διαρθρωτικά Ταμεία (έργα μεγαλύτερα από 50 εκατ. ) στους τομείς της ενέργειας, της βιομηχανίας και των υπηρεσιών το Ταμείο Συνοχής (έργα μεγαλύτερα από 10 εκατ. ) και το Μέσο Προενταξιακών Διαρθρωτικών Πολιτικών (έργα μεγαλύτερα από 5 εκατ. ), τα οποία χρηματοδοτούν έργα αποκλειστικά στους τομείς του περιβάλλοντος και των μεταφορών
Μεθοδολογική προσέγγιση 20 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει έναν «Οδηγό Ανάλυσης Κόστους Ωφέλειας των Επενδυτικών Σχεδίων», για έργα που συγχρηματοδοτούνται από τα διάφορα Ταμεία (π.χ. όπως το Ταμείο Συνοχής).
Διορθώσεις μεγεθών ιδιωτικής ανάλυσης 21 Δημοσιονομικές διορθώσεις Μετατροπή αγοραίων τιμών σε «λογιστικές» («σκιώδεις») τιμές Εσωτερίκευση των εξωτερικών οικονομιών Χρήση κοινωνικού επιτοκίου προεξόφλησης για την εκτίμηση των οικονομικών δεικτών (π.χ. της Κοινωνικής Καθαρής Παρούσας Αξίας) από τον πίνακα των κοινωνικών ταμειακών ροών
Δημοσιονομικές διορθώσεις 22 Οι μεταβιβαστικές πληρωμές (π.χ. φόροι, επιδοτήσεις, κ.ά.) αποτελούν μια από τις πιο συνηθισμένες χρηματικές ροές σε μια οικονομία. Οι μεταβιβαστικές πληρωμές μεταβιβάζουν αγοραστική δύναμη, αλλάζοντας τη διανομή του εισοδήματος. Δεν προκαλούν μεταβολή της διαθεσιμότητας αγαθών ή υπηρεσιών και για αυτό δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στην οικονομική ανάλυση.
Μετατροπή αγοραίων τιμών 23 Η διόρθωση των αγοραίων τιμών είναι απαραίτητη στις περιπτώσεις εκείνες που οι τιμές υφίστανται στρέβλωση εξαιτίας των ατελειών της αγοράς, π.χ. σε μονοπωλιακές αγορές, τιμολογιακές παρεμβάσεις του Δημοσίου, κ.ά. Για τη διόρθωση των τιμών λαμβάνεται υπόψη ο χαρακτήρας των αγαθών (εμπορεύσιμα ή μη εμπορεύσιμα σε διεθνείς αγορές).
Εξωτερικές οικονομίες 24 Ο υπολογισμός των εξωτερικών επιδράσεων του έργου στο περιβάλλον και στο κοινωνικό σύνολο αποτιμάται με μεθόδους περιβαλλοντικής οικονομίας, οι οποίες συζητούνται σε επόμενη ενότητα.
Κοινωνικό επιτόκιο προεξόφλησης 25 Στην οικονομική ανάλυση κόστους οφέλους η προεξόφληση των ταμειακών ροών για τον υπολογισμό της Κοινωνικής ΚΠΑ πραγματοποιείται με τη χρήση του «κοινωνικού» επιτοκίου προεξόφλησης. Το κοινωνικό επιτόκιο προεξόφλησης διαφέρει από το επιτόκιο προεξόφλησης που χρησιμοποιούν οι ιδιωτικοί φορείς στο πλαίσιο της χρηματοοικονομικής ανάλυσης. Γενικά, η διεθνής βιβλιογραφία και πρακτική υιοθετεί, στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα αποδεκτό πραγματικό κοινωνικό επιτόκιο προεξόφλησης μεταξύ 3% και 5%.
Ανάλυση Κόστους-Αποτελεσματικότητας
Ανάλυση Κόστους-Αποτελεσματικότητας 27 Σε πολλές περιπτώσεις, λόγω έλλειψης πόρων και χρόνου, είναι δύσκολο να αποτιμηθούν σε οικονομικούς όρους όλες οι συνιστώσες (π.χ. περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις) ενός προτεινόμενου έργου και, συνεπώς, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί Ανάλυση Κόστους Οφέλους. Αν είναι γνωστό το κόστος υλοποίησης του σχεδίου και τα οφέλη του σε «φυσικές» και όχι νομισματικές μονάδες μπορεί να εφαρμοστεί η Ανάλυση Κόστους Αποτελεσματικότητας.
Ανάλυση Κόστους-Αποτελεσματικότητας 28 Η ανάλυση κόστους-αποτελεσματικότητας υπολογίζει τα οφέλη περιβαλλοντικών ή άλλων παρεμβάσεων σε όρους αποτελεσμάτων (π.χ. μείωση Χ tn ρύπου, αποκατάσταση Χ στρ. ρυπασμένων εδαφών, κλπ.). Αφού υπολογιστεί το κόστος και η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης, υπολογίζεται το επιπλέον κόστος που απαιτείται για μια επιπλέον μονάδα αποτελεσματικότητας με τον υπολογισμό δείκτη κόστους-αποτελεσματικότητας (Cost-Effectiveness Ratio), ως ακολούθως: CER=(Cost A -Cost B )/(Effect A -Effect B ) Στις περιπτώσεις που ένα περιβαλλοντικό έργο είναι πιο αποτελεσματικό και έχει και χαμηλότερο κόστος ανά μονάδα τότε θεωρείται προτιμότερο.
Ανάλυση Κόστους-Αποτελεσματικότητας 29 Σε περιπτώσεις όπου εξετάζονται διάφορες εναλλακτικές λύσεις μπορεί να χαραχθεί μία καμπύλη κόστους-περιβαλλοντικού οφέλους, όπως φαίνεται στο ακόλουθο σχήμα. Σχ. 4.1: Σύγκριση κόστους και αποφευχθείσας ρύπανσης
Ανάλυση Κόστους-Αποτελεσματικότητας 30 Για νέες εγκαταστάσεις ή έργα πραγματοποιείται μια άμεση σύγκριση μεταξύ των συνολικών ετήσιων εξόδων και των περιβαλλοντικών οφελών. Έτσι κάθε εναλλακτική κατατάσσεται με βάση τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας, π.χ.: Η Εναλλακτική Α κοστίζει Χ Euro/tn ρύπου που αποφεύγεται (ή στρ. γης που αποκαθίσταται, κ.λπ.) Η Εναλλακτική Β κοστίζει Υ Euro/tn ρύπου που αποφεύγεται (ή στρ. γης που αποκαθίσταται, κ.λπ.) Η Εναλλακτική Γ κοστίζει Ζ Euro/tn ρύπου που αποφεύγεται (ή στρ. γης που αποκαθίσταται, κ.λπ.), κ.ο.κ.
Ανάλυση Κόστους-Αποτελεσματικότητας 31 Για υφιστάμενες εγκαταστάσεις, η σύγκριση μπορεί να πραγματοποιηθεί με βάση τα οριακά κόστη και οφέλη της υφιστάμενης διαδικασίας. Για παράδειγμα, όταν αναβαθμίζεται μια υφιστάμενη εγκατάσταση, η σχέση κόστουςαποτελεσματικότητας της μετάβασης υπολογίζεται: Από την Εναλλακτική Α (υφιστάμενη κατάσταση) στην Εναλλακτική Β είναι Χ Euro/tn ρύπου που αποφεύγεται Από την Εναλλακτική Α (υφιστάμενη κατάσταση) στην Εναλλακτική Γ είναι Υ Euro/tn ρύπου που αποφεύγεται Η σύγκριση των δύο περιπτώσεων δίνει ποια επιλογή είναι πιο αποτελεσματική από άποψη κόστους.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.