Επιχειρηματική Ηθική Τμήμα Λογιστικής και Χρηματ/μικής

Επιχειρηματική Ηθική Τμήμα Λογιστικής και Χρηματ/μικής Γιώργος Παπαγιαννάκης, PhD Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση ηθικών αξιών (ασθένεια, κακή τροπή, παρεκτροπή) σε πολλά επίπεδα Κοινωνία σε Κρίση Κρίση Εμπιστοσύνης στην Πολιτική/Θεσμούς Κρίση Εμπιστοσύνης στο θεσμό της Επιχείρησης 2

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Κοινωνία σε Κρίση Παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων Επικράτηση αντιανθρωπιστικών αξιών Φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας (βία, εγκληματικότητα, παρανομία, κτλ.) Διάσπαση του κοινωνικού ιστού, ανισότητες Κρίση στις διαπροσωπικές σχέσεις Ρατσισμός, εθνικισμός, αποκλεισμός, κτλ. Κρίση των βασικών κοινωνικών θεσμών (οικογένεια, σχολείο, κτλ.) 3

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Κρίση Εμπιστοσύνης σε Πολιτική/Θεσμούς Κρίση Πολιτικών Θεσμών Κρίση Δημοκρατίας Αναξιοκρατία, αδιαφάνεια, διαφθορά δημόσιων λειτουργών Κομματικοποίηση, Πόλωση της πολιτικής ζωής Δογματισμός, φανατισμός Προσωπικά και κομματικά συμφέροντα έναντι κοινού και δημόσιου συμφέροντος 4

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις 5

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις 6

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις 7

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις 8

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις Firestone Enron (& Arthur Andersen). WorldCom BP VW emission scandal Nike FIFA Corruption Scandal Vodafone Google Amazon Starbucks Tesco Toshiba, Olympus, Siemens, Wells Fargo 9

Πηγή: www.accounting-degree.org 10

11

12

13

14

15

16

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις VW https://www.youtube.com/watch?v=qiasqpnq6g0 Enron https://www.youtube.com/watch?v=mi2o1bh8pvw BP https://www.youtube.com/watch?v=-mw2sw2ubhk 17

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις Ανήθικες συμπεριφορές στις επιχειρήσεις Sales and Marketing Accounting and Finance R&D and Engineering 18

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις Ανήθικες συμπεριφορές στις επιχειρήσεις 19

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις Ανήθικες συμπεριφορές στις επιχειρήσεις Quality, Safety, Environment Government and Regulatory Affairs General Management & Administration 20

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις Ανήθικες συμπεριφορές στις επιχειρήσεις 21

Εισαγωγικές Έννοιες Aναγκαιότητα & Εμπειρικά Στοιχεία Kρίση Εμπιστοσύνης Επιχειρήσεις Αιτίες ανήθικων συμπεριφορών 22

Εισαγωγικές Έννοιες Ρόλος της επιχείρησης στην κοινωνία S vs S Shareholders Theory vs Stakeholders Theory: oι θεωρίες αυτές μπορούν να θεαθούν ως θεωρίες επιχειρηματικής ηθικής, οι οποίες διαφέρουν στο τι προτάσσουν ως «ηθικό» για τις επιχειρήσεις. Shareholders Theory (Friedman, 1970; Michael Jensen, 2001): η επιχείρηση θα πρέπει να διοικείται μόνο προς όφελος των συμφερόντων των μετόχων / ιδιοκτητών. Συνεπώς, κάθε δράση και πρωτοβουλία, η οποία ικανοποιεί συμφέροντα άλλων εμπλεκόμενων ομάδων μειώνει την οικονομική απόδοση της επιχείρησης. Stakeholders Theory (Freeman, 1984; Freeman, Pica, και Camponovo, 2001): τα διευθυντικά στελέχη θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους και τα συμφέροντα των άλλων ομάδων ή προσώπων, τα οποία, εθελοντικά ή όχι, συνεισφέρουν στις δραστηριότητες και στην ανάπτυξη της επιχείρησης. 23

Εισαγωγικές Έννοιες Ρόλος της επιχείρησης στην κοινωνία Κριτική ανάλυση της Shareholders Theory Shareholders Theory: η εταιρεία έχει μοναδικό καθήκον προς τους μετόχους της - οι οποίοι είναι και οι ιδιοκτήτες της- να προτάσσει τα συμφέροντά και τις προσδοκίες τους και να επικεντρώνεται στο να αυξήσει την αξία που απολαμβάνουν από την εταιρεία. Η Shareholders Theory έχει επικρατήσει στις αγγλοσαξωνικές χώρες και προτάσσει τη διαχείριση της τιμής της μετοχής ως το βασικό στόχο της επιχείρησης. Γι αυτόν το λόγο, έχει κατηγορηθεί από τους κριτικούς της ότι δίνει έμφαση στη βραχυχρόνια κερδοφορία σε βάρος της μακροχρόνιας ανάπτυξης. Επίσης, πολλοί κριτικοί θεωρούν ότι η παροχή κινήτρων στα διευθυντικά στελέχη για την μεγιστοποίηση της χρηματιστηριακής αξίας της εταιρείας πυροδοτεί ανήθικες πρακτικές. Η Shareholders Theory αποδέχεται τις δράσεις για την προώθηση της κοινωνικής ευθύνης (δράσεις φιλανθρωπίας, χορηγίες κτλ.) μόνο στην περίπτωση που αυτές ωφελούν την εταιρεία και μόνο εφόσον η επιχείρηση δύναται οικονομικά να τις προσφέρει. Συμπερασματικά, η Shareholders Theory προωθεί ξεκάθαρους στόχους για την επιχείρηση, οι οποίοι δεν θα πρέπει να μπλέκονται με άλλους προβληματισμούς. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μ. Friedman, the business of business is business. 24

Εισαγωγικές Έννοιες Ρόλος της επιχείρησης στην κοινωνία Κριτική ανάλυση της Stakeholders Theory Η Stakeholders Theory, με «πατέρα» τον R. Edward Freeman, υποστηρίζει ότι οι μάνατζερς έχουν καθήκον τόσο ως προς τους μετόχους της εταιρείας, όσο και ως προς όλα τα άτομα/ ομάδες, οι οποίες συμβάλλουν, εθελοντικά ή όχι, στην αύξηση του πλούτου της εταιρείας, σχετίζονται με τις δραστηριότητες της, και είναι δυνητικά δικαιούχοι των αποτελεσμάτων της. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η επιχείρηση πρέπει να λάβει υπόψη της τα συμφέροντα και άλλων εμπλεκόμενων ομάδων/ προσώπων, όπως οι κυβερνητικές οργανώσεις, οι πολιτικές ομάδες, οι εμπορικές ενώσεις, τα συνδικάτα, οι τοπικές κοινότητες, οι συνδεδεμένες επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι, οι πελάτες και το ευρύ κοινό. Μερικές φορές, ακόμη και οι ανταγωνιστές δύναται να θεωρηθούν ως συμμέτοχοι. Σύμφωνα λοιπόν με τους υποστηρικτές της Stakeholders Theory, καθήκον του μάνατζερ είναι η εξισορρόπηση των χρηματοοικονομικών συμφερόντων των μετόχων με τα συμφέροντα όλων των κατηγοριών συμμετόχων. 25

Εισαγωγικές Έννοιες Ρόλος της επιχείρησης στην κοινωνία S vs S Παράδειγμα: έστω ότι μία εταιρεία θέλει να μεταφέρει ένα εργοστάσιο της σε μία υποανάπτυκτη χώρα. Σε αυτή την περίπτωση, η Shareholders Theory θα σύστηνε μία πολιτική μείωσης κόστους ενώ, αντίθετα, η Stakeholders Theory θα υπογράμμιζε την ανάγκη υποστήριξης της τοπικής οικονομίας, πολιτική η οποία θα επιβάρυνε οικονομικά την εταιρεία. 26

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Ενδιαφερόμενα μέρη (ή συμμέτοχοι): Ορισμοί Οι «ομάδες εκείνες, χωρίς την υποστήριξη των οποίων, η επιχείρηση/ οργανισμός θα έπαυε να υπάρχει» (Stanford Research Institute, 1963). Οποιαδήποτε ομάδα ή άτομο, το οποίο μπορεί να επηρεάσει ή να επηρεαστεί από την επίτευξη του στόχου ενός οργανισμού (Freeman, 1984) Τα άτομα που συνεισφέρουν, εθελοντικά ή μη, στις δραστηριότητες της και στη δυνατότητά της να παράγει αξία και, ως εκ τούτου, είναι οι τελικοί αποδέκτες ή/και φέρουν το ρίσκο και την ευθύνη για τη λειτουργία της (Post, Preston, Sachs, 2002) 27

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαχείριση Ενδιαφερομένων Μερών (Stakeholder Management) Βασικές ερωτήσεις : Ποιοι είναι οι συμμέτοχοι και οι επιμέρους ομάδες; WHO? Ποια είναι τα βασικά σημεία ενδιαφέροντος και τα συμφέροντα των επιμέρους ομάδων συμμετόχων; Ποια είναι η σχετική δύναμη των διαφορετικών ομάδων; WHY? Ποιες είναι οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις που παρουσιάζουν οι Ενδιαφερόμενες Ομάδες; WHY? Ποιες είναι οι οικονομικές, νομικές, ηθικές, κοινωνικές υποχρεώσεις της επιχείρησης προς κάθε ομάδα συμμετόχων; WHY? Ποιες στρατηγικές ή πρακτικές πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη βέλτιστη διαχείριση των συμμετόχων; HOW? 28

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαχείριση Ενδιαφερομένων Μερών (Stakeholder Management) Βάσει των ανωτέρω μπορεί να κατασκευαστεί ένα πλέγμα που να περιγράφει συνολικά τις ομάδες των Ενδιαφερομένων Μερών και τα ενδιαφέροντα/ συμφέροντά τους και στο επόμενο βήμα να επιλεγεί η στρατηγική με την οποία θα προσεγγισθούν. Και εκεί τίθενται διάφορα ερωτήματα: Πρέπει να αντιμετωπίσουμε άμεσα ή έμμεσα τις ομάδες αυτές; Πρέπει να πάρουμε επιθετική ή αμυντική θέση απέναντί τους; Πρέπει να διαπραγματευτούμε, να αντισταθούμε, να ικανοποιήσουμε ή να χειραγωγήσουμε τις ομάδες αυτές; Πρέπει να υλοποιήσουμε κάποιο συνδυασμό των ανωτέρω προσεγγίσεων ή να επιδιώξουμε μία μόνον προσέγγιση; 29

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαδικασία Διαχείρισης Ενδιαφερομένων Μερών (Stakeholder Management Process), Irwin, 2008 30

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαδικασία Διαχείρισης Ενδιαφερομένων Μερών 1 Προσδιορισμός των ομάδων συμμετόχων Ποια είναι τα ενδιαφερόμενα μέρη; Ποια από αυτά μπορούν να βοηθήσουν, να εμποδίσουν ή να σταματήσουν μια επιχειρηματική διεργασία; Σχετίζονται με το εσωτερικό ή το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης; Πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους; 2 Συγκέντρωση πληροφοριών Στο στάδιο αυτό συγκεντρώνονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες ώστε να κατανοηθούν όσο το δυνατόν καλύτερα και σε βάθος οι διαφορετικές ομάδες. Χρησιμοποιούνται όλες οι διαθέσιμες πηγές, όπως ο τύπος, το διαδίκτυο, εταιρικά αρχεία, κυβερνητικά έγγραφα, αλλά και απευθείας συνεντεύξεις. Μελετώνται επίσης και οι τυχόν παρελθοντικές πράξεις, τόσο σε μεμονωμένο όσο και σε συλλογικό επίπεδο. 31

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαδικασία Διαχείρισης Ενδιαφερομένων Μερών 3 Προσδιορισμός των ενδιαφερόντων, των κινήτρων και των συμφερόντων τους Ποια είναι η θέση / άποψη τους στο συγκεκριμένο θέμα; Δρουν ανταγωνιστικά ή υποστηρικτικά; Δρουν σε κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο; Οι επιχειρήσεις επιδιώκουν πολιτικό πλεονέκτημα και κοινωνική νομιμoποίηση. Για να πετύχουν το πρώτο αναζητούν πληροφορίες από και προσπαθούν να επηρεάσουν τα άτομα/ ομάδες που συμμετέχουν στις πολιτικές διεργασίες και μπορούν τα επηρεάσουν τη διαμόρφωση των πολιτικών, ενώ, για να πετύχουν το δεύτερο, προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες κοινωνικών ομάδων. 32

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαδικασία Διαχείρισης Ενδιαφερομένων Μερών 4 Αξιολόγηση της δυνατότητας επηρεασμού Οι Mitchell et al., (1997) κατηγοριοποίησαν τα Ενδιαφερόμενα Μέρη με βάση τρία χαρακτηριστικά/ διαστάσεις: Δύναμη: Κατά πόσον μια ομάδα έχει τα μέσα ώστε να επιβάλει τη θέλησή της. Νομιμότητα: Κατά πόσον μια ομάδα διαθέτει κοινωνικά αποδεκτή και αναμενόμενη συμπεριφορά. Αναγκαιότητα: Κατά πόσον οι συγκεκριμένες απαιτήσεις των συμμετόχων είναι κρίσιμες/ αναγκαίες ή χρονικά ευαίσθητες. 33

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαδικασία Διαχείρισης Ενδιαφερομένων Μερών Σχήμα 6. Διαστάσεις Συμμετόχων, Mitchell, Agle και Wood, 1997 34

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαδικασία Διαχείρισης Ενδιαφερομένων Μερών 5 Χάραξη Στρατηγικής Έχοντας συγκεντρώσει τα αποτελέσματα των προηγούμενων σταδίων, το επόμενο βήμα είναι η διαμόρφωση συγκεκριμένης στρατηγικής σύμφωνα με τα πορίσματα της ανάλυσης για τη διαχείριση κάθε ομάδας συμμετόχων και η διαμόρφωση σεναρίων πρόβλεψης της μελλοντικής συμπεριφοράς τους. Για την καλύτερη διαχείριση των συμμετόχων, και εάν αυτό είναι εφικτό, συνίσταται να εμπλακούν και οι ίδιοι οι συμμέτοχοι στο τελικό πλάνο δράσης, ώστε να εξασφαλισθεί μεγαλύτερη συμμετοχή και αποδοχή των δράσεων. Μετά την υλοποίηση των όποιων δράσεων θα πρέπει να αναζητηθεί ανατροφοδότηση από τους συμμέτοχους, ώστε να προσδιορισθεί κατά πόσον τα αιτήματα / θέματα / προσδοκίες τους έχουν ικανοποιηθεί ή εάν χρειάζονται πρόσθετες δράσεις. 35

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαδικασία Διαχείρισης Ενδιαφερομένων Μερών 5 Χάραξη Στρατηγικής Σύμφωνα με την προσέγγιση των Gomez, Balin και Candy (2006), οι στρατηγικές για τη διαχείριση των Ενδιαφερομένων Μερών μπορούν να διακριθούν στις ακόλουθες τέσσερις κατηγορίες: Στρατηγικές ευθείας αντιμετώπισης (Confrontation Strategies), οι οποίες χρησιμοποιούν τις δημόσιες σχέσεις, την προσέγγιση συγκεκριμένων ομάδων (lobbying) ή ακόμα και τη δικαστική οδό για να αντιμετωπίσουν μια ομάδα. Στρατηγικές αποκατάστασης ζημιάς (Damage Control Strategies), οι οποίες επιχειρούν να διορθώσουν/ βελτιώσουν τη δημόσια εικόνα της επιχείρησης και τη σχέση της με τις διάφορες ομάδες. Στρατηγικές προσαρμογής (Accommodation Strategies), οι οποίες αποδέχονται την κοινωνική ευθύνη στα πλαίσια των επιχειρηματικών πρακτικών και προβαίνουν στις απαραίτητες αλλαγές. Προληπτικές στρατηγικές (Proactive strategies), οι οποίες δίνουν έμφαση στη στρατηγική συνεργασία με τις ομάδες ξεπερνώντας με αυτό τον τρόπο τις προσδοκίες τους. 36

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Διαδικασία Διαχείρισης Ενδιαφερομένων Μερών 5 Χάραξη Στρατηγικής Τα πιο συχνά λάθη που μπορούν να γίνουν κατά τη διαδικασία διαχείρισης των ομάδων συμμετόχων είναι: Η συμμετοχή των ομάδων έγινε σε πολύ ώριμο στάδιο της διαδικασίας με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν να συνυπολογιστούν οι απόψεις/ σχόλιά τους. Η συμμετοχή των ομάδων έγινε σε πολύ πρώιμο στάδιο, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε χρονοβόρα διαδικασία λήψης αποφάσεων και προσδιορισμού των δράσεων. Η συμμετοχή της «λάθος» ομάδας, γεγονός που δύναται να αφήσει ευάλωτο τον οργανισμό σε επιπρόσθετη κριτική. Η αντιμετώπιση της συμμετοχής των ομάδων στην όλη διαδικασία ως μη σημαντική, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή συμμετοχή/ αποδοχή των συμμετόχων κατά το τελικό στάδιο της υλοποίησης. 37

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Ανάλυση και Αξιολόγηση Ενδιαφερομένων Μερών στην Πράξη 1. Φόρμα απεικόνισης θεμάτων συμμετόχων (Stakeholder Issue Analysis): Η συνολική απεικόνιση των συμμετόχων και των θεμάτων τους βοηθά στο να αποκτήσει κανείς μία ολοκληρωμένη εικόνα του πλέγματος των συμμετόχων, να διαπιστώσει τα κοινά τους σημεία, αλλά και τον τρόπο που αυτοί συσχετίζονται. 38

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Ανάλυση και Αξιολόγηση Ενδιαφερομένων Μερών στην Πράξη Θέματα / Ομάδες Μέτοχοι Οικονομικά Περιβαλλοντικά Κοινωνικά Ανθρωπίνων δικαιωμάτων Πελάτες Εργαζόμενοι Κυβέρνηση Τοπική Κοινότητα ΜΚΟ Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Φόρμα απεικόνισης θεμάτων 39

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Ανάλυση και Αξιολόγηση Ενδιαφερομένων Μερών στην Πράξη 2. Φόρμα αξιολόγησης επίδρασης συμμετόχων (Stakeholder Value Assessment): Η φόρμα αυτή χρησιμοποιείται για να αξιολογήσει μία επιχείρηση την πιθανή επίδραση μίας ομάδας συμμετόχων στη λειτουργία της. 40

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Ανάλυση και Αξιολόγηση Ενδιαφερομένων Μερών στην Πράξη Ειδικό Βάρος Όφελος επιχ. Πραγματική Επίδραση Δυνητική Επίδραση (1) (2) (3) (1)x(2) (1)x(3) 5 Φήμη επιχ. 4 20 5 25 4 Ανάπτυξη Προσωπικού 5 20 5 20 3 Δυνατότητα πρόσβασης σε πόρους /δικτύωση 3 9 5 15 2... 3 6 3 6 1... 4 4 4 4 Σύνολο 59 Σύνολο 70 Φόρμα αξιολόγησης επίδρασης συμμετόχων (Value Assessment) 41

Εισαγωγικές Έννοιες Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών Ανάλυση Ενδιαφερομένων Μερών: ΟΤΕ https://www.okosmosmaskalyteros.gr/portal/ documents/4261461/4315038/otegroup-sr- 2015_GR.pdf/c40b1fdb-fd22-4f09-b4b9-5fc31eae1324 42