Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

Επιθεώρηση Κινωνικών Ερευνών Τμ. 88, 995 Μρφλγικά στιχεία της περιφέρειας Αττικής: ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις Χρυσάκης Μανώλης EKKE http://dx.doi.org/0.268/grsr.677 Copyright 995 To cite this article: Χρυσάκης (995). Μρφλγικά στιχεία της περιφέρειας Αττικής: ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις. Επιθεώρηση Κινωνικών Ερευνών, 88, 3-32. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

Επιθ. Κιν. Ερευνών, 88, 995, 3-32 Μανώλης Χρυσάκης* ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ: Ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επιτυχής άσκηση κινωνικής πλιτικής σε περιφερειακό επίπεδ πρϋπθέτει, πέραν των άλλων, και την ριθέτηση των ενδπεριφερειακών διαφρπιήσεων πυ εντπίζνται, όσν αφρά την κινω νικικνμική μρφλγία κάθε επιμέρυς περιφέρειας. Υπό αυτό τό πρίσμα, η διερευνηση και η απτύπωση των διαφ ρπιήσεων πυ υφίστανται ανάμεσα στις διάφρες περιχές της Περιφέρειας Αττικής απκτύν ιδιαίτερη σημασία, καθώς η εν λόγω περιφέρεια συνιστά έναν μάλλν ετεργενή σχηματισμό, με έντνες τάσεις γιγαντισμύ, πυ συσσωρεύει ξύτατα κινωνικικνμικά και περιβαλλντικά πρβλήματα. Για τ σκπό αυτό, στ πλαίσι τυ παρόντς άρθρυ, αξιπιύνται δημσιευμένα και αδημσίευτα στιχεία από μια σειρά πηγές, με στόχ να σκιαγραφηθύν ι ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις πυ εντπίζ νται στην Αττική και αφρύν τα βασικά μρφλγικά της στιχεία. Συγκεκριμένα, στην πρώτη ενότητα γίνεται αναφρά στις ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις των πληθυσμιακών χαρακτηριστικών στιχείων και ειδικότερα εκείνων πυ αφρύν τη συγκέντρωση πληθυσμύ γυναικών, τη συγκέντρωση αστικύ πληθυσμύ και τη γήρανση τυ πληθυσμύ στην Αττική. Στη δεύτερη ενότητα ακλυθεί η διερεύνηση των ενδπεριφερειακών διαφρπιήσεων, πυ αφρύν τα χαρακτηριστικά των ικερευνητής ΕΚΚΕ. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

4 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ νμικών δραστηριτήτων στην υπό εξέταση περιφέρεια, με άξνα την κατά κλάδ διάρθρωση της απασχόλησης. Στην τρίτη ενότητα διερευνώνται ι ενδπεριφερειακές διαφρ πιήσεις, πυ αφρύν τυς ρυθμύς συμμετχής στ εργατικό δυναμικό, καθώς και τη διάρθρωση τυ εργατικύ δυναμικύ κατά θέση στ επάγγελμα και εκπαιδευτικό επίπεδ. Εν συνεχεία, στην τέταρτη ενότητα, επιχειρείται να δθεί μια συνθετική εικόνα των διαφρπιήσεων πυ υφίστανται ανάμεσα στις διάφρες περιχές της Αττικής, όσν αφρά τις ικνμικές ανισότητες και τα επίπεδα φτώχειας. Η ανάλυση των μρφλγικών στιχείων και των αντίστιχων ενδπεριφερειακών διαφρπιήσεων της περιφέρειας Αττικής λ κληρώνεται, στ πλαίσι τυ παρόντς άρθρυ, με την παρυσίαση των διαφρπιημένων δεικτών ανεργίας σε τπικό (δημτικό) και υπερτπικό (νμαρχιακό) επίπεδ. Τέλς, αντί επιλόγυ, συνψίζνται τα βασικά συμπεράσματα και επιχειρείται η σύνθεσή τυς, έτσι ώστε να μπρέσυν να απτελέσυν χρήσιμ βήθημα στην ανάπτυξη πργραμμάτων κινωνικής πλιτικής σε τπικό επίπεδ. Η γνώση και η συνεκτίμηση των διαφρπιήσεων πυ υφίστανται ανάμεσα στις περιχές της Αττικής πιστεύεται ότι θα συνεισφέρυν σημαντικά στν ρθλγισμό, τη διασύνδεση και τη δικτύωση των πργραμμάτων πυ μέχρι σήμερα σχεδιάζνται και υλπιύνται απσπασματικά και ασυντόνιστα από ένα πλήθς φρέων πυ δραστηριπιύνται σε τπικό επίπεδ. Σημειώνεται ότι η ανάλυση πυ ακλυθεί δεν απτελεί παρά ένα πρώτ και ατελές εγχείρημα πυ όμως είναι ικανό να αναδείξει τυς άξνες πρς τυς πίυς πρέπει να κινηθύν άλλες, αρτιότερες, πρσπάθειες.. ΙΙΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η περιφέρεια της Αττικής είναι η μεγαλύτερη σε πληθυσμό περιφέρεια της Ελλάδας. Όπως πρκύπτει από τα στιχεία της απγραφής τυ 99, στην Αττική συγκεντρώνεται τ 34,05% τυ πληθυσμύ της χώρας (3.488.68 κάτικι). Σε σχέση δε με την αντίστιχη συγκέ ντρωση τυ πληθυσμύ κατά τ 98 (34,59%) διαπιστώνεται ανακπή των τάσεων εσωτερικής μετανάστευσης και συγκέντρωσης τυ πληθυ σμύ στην ευρύτερη περιχή της Πρωτεύυσας.. Σερεμέτης κ.ά., 993, σ.. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 5 Την ίδια περίδ παρατηρείται έντν τ φαινόμεν της πληθυσμιακής απκέντρωσης των κεντρικών περιχών της Αθήνας και τυ Πειραιά, ενώ παράλληλα σημειώνεται έντνη πληθυσμιακή συγκέ ντρωση περιφερειακά, κυρίως πρς τις βρειανατλικές και τις ντιανατλικές περιχές τυ ΙΊλεδμικύ Συγκρτήματς της Πρω τεύυσας, όπυ η πιότητα ζωής είναι καλύτερη σε σχέση με τ κέντρ τυ Λεκανπεδίυ.2 Όσν αφρά τα επιμέρυς χαρακτηριστικά τυ πληθυσμύ της περιφέρειας Αττικής και τις αντίστιχες ενδπεριφερειακές διαφρ πιήσεις τυς, διαπιστώννται ρισμένες χαρακτηριστικές τάσεις, ι πίες αφρύν: α) τη συγκέντρωση πληθυσμύ γυναικών, β) τη συγκέντρωση αστικύ πληθυσμύ και γ) τη γήρανση τυ πληθυσμύ... Συγκέντρωση πληθυσμύ γυναικών Η αναλγία γυναικών στν πληθυσμό της περιφέρειας ήταν 52,%, σε σύγκριση με τ 50,8% τ 99.3 Ενδπεριφερειακά, τ πσστό των γυναικών στν πληθυσμό είναι μεγαλύτερ στ ΙΙλεδμικό Συγκρότημα της Αθήνας (52,52%) και μικρότερ εκτός Λεκανπεδίυ, στ Υπόλιπ της Αττικής.4 Όσν αφρά τις διαφρπιήσεις εντός της περιχής της Πρω τεύυσας, από τα στιχεία τυ Πίνακα διαπιστώνεται ότι σε όλες τις περιχές τυ ΙΙλεδμικύ Συγκρτήματς της Αθήνας (ΙΙ.Σ.Α.) τ πσστό των γυναικών στν πληθυσμό είναι μεγαλύτερ σε σχέση με αυτό των ανδρών, με μικρές διαφρπιήσεις. Τ μεγαλύτερ πσστό γυναικών εμφανίζει Λήμς Αθηναίων (52,9%) και ακ λυθύν η Λιπή Ανατλική περιχή (52,4%), η Νότια περιχή (5,7%), η Βόρεια-Βρειανατλική περιχή (5,5%), Πειραιάς (5,4%) και, τέλς, η Λυτική περιχή (50,9%). Ο έλεγχς των ευρημάτων τυ Πίνακα I και κατά μάδες ηλικιών δείχνει ότι η μεγαλύτερη συγκέντρωση των γυναικών στην Πρωτεύυσα αφρά απκλειστικά τα άτμα ηλικίας 5 ετών και άνω. Αντίθετα, για τα άτμα ηλικίας μικρότερης των 4 ετών τόσ στ σύνλ όσ και σε όλες τις επιμέρυς περιχές (με εξαίρεση τη ΒόρειαΒρειανατλική), τ πσστό των γυναικών είναι μικρότερ από εκείν των ανδρών. Τ γεγνός αυτό παρέχει ενδείξεις ότι η μεγα λύτερη συγκέντρωση των γυναικών στην πρωτεύυσα φείλεται σε, 2. ΤΕΔΚΝΑ, 993, σ. 50. 3. Σερεμέτης κ.ά., ό.π.. 4. Ό.π., σ. 2. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

6 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ αντίστιχα, υψηλότερες τάσεις γεωγραφικής κινητικότητας και εσω τερικής μετανάστευσης, πυ εκδηλώνυν ι γυναίκες πρς αυτή την κατεύθυνση, σε σχέση με τυς άνδρες της ίδιας μάδας ηλικιών. ΠΙΝΑΚΑΣ Κατανμή τυ πληθυσμύ των περιχών της Πρωτεύυσας κατά φύλ Περιχές* Ηλικία Φύλ 50,3 5,9 5,5. ΒόρειαΒρειανατλική περιχή Έως 4 ετών 5 ετών & άνω Άνδρες 49,7 48, 48,5 2. Λιπή Ανατλική περιχή Έως 4 ετών 5 ετών & άνω 50,9 46,8 47,6 49, 53,2 52,4 74.076 306.254 380.330 3. Λυτική περιχή Έως 4 ετών 5 ετών & άνω Έως 4 ετών 5 ετών & άνω Έως 4 ετών 5 ετών & άνω Έως 4 ετών 5 ετών & άνω Έως 4 ετών 5 ετών & άνω 50,4 48,7 49, 5,9 47,6 48,6 53,2 47,0 48,3 5, 46,2 47, 5, 47,3 48, 49,6 5,3 50,9 48, 52,4 5,4 46,8 53,0 5,7 48,9 53,8 52,9 48,9 52,7 5,9 32.992 402. 535.092 09.483 382.222 49.705 87.27 36.567 403.784 48.878 709.377 858.255 646.34 2.386.370 3.032.7 4. Πειραιάς 5. Νότια περιχή 6. Δήμς Αθηναίων Πρωτεύυσας (Ν) 93.695 269.850 363.545 Πηγή: Πανταζίδης, Κασιμάτη, 984, σ. 92-93 (επεξεργασίες τυ γράφντς). *. Βόρεια-Βρειανατλική περιχή: Αγ. Παρασκευή, Χλαργός, Παπάγυ, Ν. Πεντέλη, Εκάλη, Ν. Ερυθραία, Κηφισιά, Μεταμόρφωση, Μαρύσι, Πεύκη, Φιλθέη, Ψυχικό, Βριλήσια, Χαλάνδρι, Ν. Ψυχικό, Ν. Ηράκλει, Γαλάτσι. 2. Λιπή Ανατλική περιχή: Ζωγράφυ, Βύρωνας, Καισαριανή, Αγ. Λημήτρις, Λάφνη, Υμηττός, Ηλιύπλη. 3. Λυτική περιχή: Ν. Φιλαδέλφεια, Ν. Ιωνία, Ν. Λιόσια, Καματερό, Πετρύπλη, Αγ. Ανάργυρι, Ν. Χαλκηδόνα, Περιστέρι, Χαϊδάρι, Αγ. Βαρβάρα, Αιγάλεω. 4. Περιχή Πειραιά: Κρυδαλλός, Νίκαια, Πέραμα, Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Αγ. Ιωάννης, Ρέντης, Πειραιάς. 5. Νότια Περιχή: Αργυρύπλη, Γλυφάδα, Βύλα, Μσχάτ, Ταύρς, Καλλιθέα, Ν. Σμύρνη, Π. Φάληρ, Άλιμς, Καλαμάκι. 6. Λήμς Αθηναίων: Ν. Κόσμς, Παγκράτι, Χίλτν, Αμπελόκηπι, Κλωνάκι, Νεάπλη, Εξάρχεια, Γκύζη, Π. Αρεως, Κυψέλη, Πλύγων, Ανω Πατήσια, Αγ. Μελετίυ, Αχαμνών, Αττική, Σεπόλια, Κλωνός, Μεταξυργεί, Πετράλωνα, Πλάκα, Κυκάκι. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 7.2. Συγκέντρωση αστικύ πληθυσμύ Σύμφωνα με τα στιχεία της απγραφής, τ 99 συγκεντρώνεται στην Αττική τ 54,% τυ αστικύ πληθυσμύ της χώρας και μόλις τ 3,7% τυ ημιαστικύ και τ,7% τυ αγρτικύ, αντίστιχα.5 Αυτό έχει ως απτέλεσμα η πυκνότητα τυ πληθυσμύ της περιφέρειας να είναι 2 περίπυ φρές μεγαλύτερη από τν αντίστιχ πανελ λαδικό μέσ όρ (96 κάτικι ανά τετρ. χιλιόμ. έναντι 77,6). Από τη σκπιά της πυκνότητας πληθυσμύ, η περιφέρεια Αττικής μπρεί να διακριθεί σε δύ μείζνες ζώνες: α) τ Πλεδμικό Συγκρότημα της Πρωτεύυσας (Π.Σ.Π.), πυ συγκεντρώνει τ 87,% τυ πληθυσμύ της περιφέρειας, αν και καλύπτει μόν τ,2% της επιφάνειάς της και κατικείται από αμιγώς αστικό πληθυσμό, και β) τ Υπόλιπ Αττικής, τυ πίυ πληθυσμός κατικεί κατά 48,8% σε αστικές, 40,4% σε ημιαστικές και 0,8% σε αγρτικές περιχές, αντίστιχα.6 Σημαντικές διαφρπιήσεις, όσν αφρά την πυκνότητα τυ πληθυσμύ, σημειώννται όμως και εντός τυ Π.Σ.Π. όπως πρκύπτει από την επισκόπηση των σχετικών δεικτών πυκνότητας κατίκησης (κάτικι ανά εκτάρι καθαρής κατικίας). Συγκεκριμένα, από τα διαθέσιμα στιχεία πρκύπτει ότι ι υψη λότερες πυκνότητες παρατηρύνται στ Λήμ της Αθήνας και ακ λυθύν ι υπόλιπι Δήμι, των πίων η πυκνότητα κατίκησης ευρίσκεται σε αντιστρόφως ανάλγη σχέση με την απόσταση πυ τυς χωρίζει από τ κέντρ της Αθήνας. Μπρύμε μάλιστα να διακρίνυμε την ύπαρξη ενός άξνα υψηλής, σχετικά, πυκνότητας κατίκησης πυ διατρέχει τν ιστό τυ Π.Σ.Π. με κατεύθυνση από Ανατλάς πρς Δυσμάς, στν πί μπρύν να πρστεθύν και ι περιχές τυ Μσχάτυ, της Καλλιθέας, της Ν. Ιωνίας και τυ Ηρακλείυ.7 Η διαμόρφωση πυκνδμημένων περιχών στ Π.Σ.Π. έγινε χωρίς να ληφθύν τα απαραίτητα μέτρα για τη δέσμευση των εκτάσεων εκείνων, πυ θα ήταν απαραίτητες για την ανάπτυξη των κινωνικών λειτυργιών της πόλης και τη δημιυργία κινόχρηστων χώρων.8 Απτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι τ χαμηλό πιτικό επίπεδ τυ αστικύ περιβάλλντς στην Αθήνα. Έλλειψη κινωνικής υπδμής 5. 6. 7. 8. Ό.π.. Ό.π., σ. 2-3. ΤΕΔΚΝΑ, 993, σ. 0-03. Ό.π.. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ και κινόχρηστων χώρων παρατηρείται ιδιαίτερα στις κεντρικές περιχές τυ Π.Σ.Π. (κυρίως της Αθήνας, αλλά και τυ Πειραιά), καθώς και στ μεγαλύτερ μέρς των Δυτικών περιχών της Πρω τεύυσας. Η πυκνή δόμηση τυ Π.Σ.Π. είχε, πέραν των άλλων, ως απτέλεσμα την εξαφάνιση στην πράξη των φυσικών ρίων ανάμεσα στυς Δήμυς και τις Κινότητες της περιχής. Παρ όλα αυτά, η ανεπαρκής σχεδίαση τυ συγκινωνιακύ δικτύυ στ ΓΙ.Σ.Π., καθώς και τ έντν κυκλφριακό πρόβλημα επιμηκύνυν σημαντικά τ χρόν των μετακινήσεων. Πλλές φρές για τις μετακινήσεις των εργαζμένων απαιτείται η χρήση 2 ή και 3 διαφρετικών συγκινωνιακών μέσων ή γραμμών. Αυτό, σε συνδυασμό με τ ότι και ι μετακινήσεις με αυτκίνητα Ι.Χ. είναι ιδιαίτερα χρνβόρες, λόγω έλλειψης περιφε ρειακών δών και υπχρεωτικής διέλευσης από τ κέντρ, δηγεί στ συμπέρασμα ότι τα φυσικά όρια μεταξύ των διαφόρων περιχών της Πρωτεύυσας έχυν αντικατασταθεί από άλλα, νητά, όρια πυ πρσδιρίζνται από τ χρόν των μετακινήσεων από και πρς τις εν λόγω περιχές. Τ κατά πόσ τα όρια αυτά αντιστιχύν δυνητικά σε κάπια όρια τμημάτων της αγράς εργασίας, στιχειθετώντας έτσι την ύπαρξη αντίστιχων τπικών αγρών,9 παραμένει ζητύμεν μάλλν παρά δεδμέν. Κατά συνέπεια, πρσδιρισμός των ρίων των τπικών αγρών εργασίας στ Π.Σ.Π. και ευρύτερα στην περιφέρεια της Αττικής πρέπει να τύχει ειδικής ερευνητικής πρσπάθειας, στ πλαίσι της πίας θα πρέπει να χρησιμπιηθεί ένας συνδυασμός κριτηρίων για την πλυδιάστατη κάλυψη τυ πρβλήματς (π.χ. κριτήρια γεωγραφικά, απστάσεων, κατευθύνσεων και κόστυς μετα κινήσεων, χαρακτηριστικά των παραγωγικών δραστηριτήτων, χαρα κτηριστικά τυ εργατικύ δυναμικύ, κινωνική και άλλη υπδμή κ.ά.). Από την άλλη πλευρά, η πυκνή δόμηση και η υπέρμετρη ικιστική ανάπτυξη και η γιγάντωση τυ αστικύ Π.Σ.ΙΙ., πέραν των κυκλφριακών και περιβαλλντικών πρβλημάτων πυ έχυν σωρεύσει στ λεκανπέδι της Αττικής, έχυν συμβάλει στη χαλάρωση των ανθρωπίνων σχέσεων, αναδεικνύντας όλ και περισσότερ τν α πρόσωπ χαρακτήρα της μεγαλύπλης. Αυτό έχει επιφέρει εξασθένηση των παραδσιακών ατύπων δικτύων κινωνικής πρστασίας και 9. Βλ. ΕΕΤΑΑ, 992. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 9 αρωγής (ικγένεια, συγγενείς, φίλι, συμπατριώτες, συγχωριανί Κ.Ο.Κ.), με απτέλεσμα, όσι έχυν απκλειστεί ή καλύπτνται πλημμελώς από τα τυπικά δίκτυα κινωνικής πρστασίας, να αντιμετω πίζυν λένα και περισσότερ τν κίνδυν να περιπέσυν σε κα ταστάσεις ένδειας και κινωνικύ απκλεισμύ, με την ευρεία έννια των όρων..3. Γήρανση τυ πληθυσμύ, πτώση της γνιμότητας και μείωση των γεννήσεων Όπως πρκύπτει από τα διαθέσιμα στιχεία, πληθυσμός της Πε ριφέρειας Αττικής εμφανίζει τάσεις γήρανσης, με αντίστιχη πτώση της γνιμότητας και μείωση των γεννήσεων. Συγκεκριμένα, τ πσστό τυ πληθυσμύ ηλικίας κάτω των 4 ετών μειώνεται σταθερά σε όλη τη διάρκεια της περιόδυ 988-99, από 9,83% τ 988 σε 7,58% τ 99. Ταυτόχρνα, κατά την ίδια περίδ, τ πσστό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω αυξάνεται από 2,35% τ 988 σε 3,54% τ 99. Ο συνδυασμός αυτών των εξελίξεων είχε ως απτέλεσμα τη δραστική αύξηση των δεικτών γήρανσης καθώς και των δεικτών εξάρτησης. Συγκεκριμένα, σε κάθε παιδιά ηλικίας 0-4 ετών αντιστιχύσαν τ 99 77 άτμα ηλικίας 65 ετών και άνω, ενώ σε κάθε άτμα ηλικίας 5-64 ετών αντι στιχύσαν τν ίδι χρόν 9,7 ηλικιωμένι (άνω των 65 ετών).0 Όσν αφρά τις ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις, από τα στι χεία τυ Πίνακα 2 πρκύπτει ότι πσστά ατόμων ηλικίας μικρότερης των 4 ετών υψηλότερα σχετικά με τ μέσ όρ τυ Π.Σ.Π. εμφανίζυν κατά σειρά η Βόρεια-Βρειανατλική περιχή της Πρωτεύυσας (25,8%), η Δυτική περιχή (24,9%) και η περιχή τυ Πειραιά (22,3%). Οι υπόλιπες περιχές εμφανίζυν αντίστιχυς δείκτες παραπλήσιυς ή μικρότερυς τυ μέσυ όρυ της περιφέρειας (Νότια περιχή: 2,6%, Ανατλική περιχή: 9,5% και Δήμς Αθηναίων: 7,3%). Ο έλεγχς των παραπάνω ευρημάτων κατά φύλ δείχνει ότι ι γυναίκες εμφανίζυν μεγαλύτερα πσστά ατόμων ηλικίας άνω των 5 ετών και αντίστιχα μικρότερα πσστά ατόμων ηλικίας 4 ετών και κάτω, σε σχέση με τυς άνδρες, σε όλες τις περιχές της Πρωτεύυσας. Κατά τα λιπά, και στην περίπτωση των γυναικών, ισχύυν ι ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις πυ επισημάνθηκαν 0. Σερεμέτης κ.ά., σ. 3-5. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

0 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ πρηγυμένως για τ σύνλ τυ πληθυσμύ, ανδρών και γυναικών, των επιμέρυς περιχών της Πρωτεύυσας. ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Κατανμή τυ πληθυσμύ των περιχών της Πρωτεύυσας κατά μάδες ηλικιών Ομάδες ηλικιών 5 ετών και άνω (Ν) 73,6 76.439 74,8 87.06 74,2 363.545. ΒόρειαΒρειανατλική περιχή Άνδρες Έως 4 ετών 26,4 25,2 25,8 2. Λιπή Ανατλική περιχή Άνδρες 20,8 8,3 9,5 79,2 8,7 80,5 80.926 99.404 380.330 3. Δυτική περιχή Άνδρες Άνδρες Άνδρες Άνδρες Άνδρες 25,5 24,3 24,9 23,8 20,8 22,3 23,8 9,6 2,6 8,8 6,0 7,3 22,7 20, 2,3 74,5 75,7 75, 76,2 79,2 77,7 76,2 80,4 78,4 8,2 84,0 82,7 77,3 79,9 78,7 262.868 272.224 535.092 238.740 252.965 49.705 95.079 208.705 403.784 403.980 454.275 858.255.458.032.574.679 3.032.7 Περιχές* 4. Πειραιάς 5. Νότια περιχή 6. Δήμς Αθηναίων Πρωτεύυσας Φύλ Πηγή: Πανταζίδης, Κασιμάτη, 984 (επεξεργασίες τυ γράφντς). * Βλ. υπσημείωση Πίνακα. 2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΛΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Η περιφέρεια Αττικής έχει αναδειχτεί στν ισχυρότερ πόλ συγκέ ντρωσης ικνμικών δραστηριτήτων στη χώρα. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά στιχεία, στην Αττική παράγεται τ 36% τυ συνλικύ ΑΕΠ (988). Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η συμμετχή της Αττικής στ συνλικό πρϊόν τυ τριτγενύς τμέα (45,54%), ως απτέλεσμα της συγκέντρωσης υπηρεσιών στην Πρωτεύυσα. Ση- http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ μαντική παραμένει επίσης η συμμετχή της περιφέρειας στην παραγωγή τυ συνλικύ πρϊόντς της βιμηχανίας (35%)." Όσν αφρά τη διαχρνική μεταβλή της κατανμής τυ περιφε ρειακύ πρϊόντς, διαπιστώνεται ότι και στην Αττική αναδεικνύνται ι βασικές τάσεις της απβιμηχάνισης και της τριτγενπίησης των ικνμικών δραστηριτήτων ι πίες επικρατύν πανελλαδικά σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας τυ 80. 2 Η εξέλιξη αυτή αντανακλάται στη διάρθρωση της απασχόλησης κατά κλάδυς ικνμικής δραστηριότητας η πία τ 99 δια μρφώνεται στην Αττική ως εξής: τριτγενής: 67,02%, δευτεργενής: 3,74%, πρωτγενής:,24%. Σημειώνεται δε, ότι διαχρνικά- διαπι στώνεται αύξηση της συμμετχής τυ τριτγενή τμέα στη συνλική απασχόληση της περιφέρειας, γεγνός πυ επιβεβαιώνει από άλλη σκπιά τις τάσεις περαιτέρω τριτγενπίησης των ικνμικών δρα στηριτήτων στην Αττική.3 Από την άλλη πλευρά, η Αττική συνεχίζει να συγκεντρώνει τ 44% των «μεγάλων» μεταπιητικών μνάδων της χώρας (με περισ σότερυς από 20 εργαζόμενυς) με μέσ όρ απασχλυμένων τα 78 άτμα.4 Είναι επμένως αναμενόμεν η συρρίκνωση της παραγωγής στη βιμηχανία και η συνακόλυθη απβιμηχάνιση να πλήττυν μεγάλ μέρς των απασχλυμένων στν τμέα αυτό. Στ βαθμό δε πυ υπάρχει γεωγραφική συγκέντρωση μεγάλων πρβληματικών πα ραγωγικών μνάδων, τότε ι απώλειες θέσεων εργασίας, η συρρίκνωση της απασχόλησης και η ανεργία πρσλαμβάνυν τπικό χαρακτήρα και παρατηρείται τ φαινόμεν των περιχών σε κρίση. Όσν αφρά τις ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις της κατανμής της απασχόλησης κατά κλάδ ικνμικής δραστηριότητας, από τα στιχεία των απγραφών Βιμηχανΐας-Βιτεχνίας, Εμπρίυ και Υπηρεσιών (988), πρκύπτει ότι υπάρχυν διαφρές ανάμεσα στυς περιμετρικύς Λήμυς και τ Δήμ της Αθήνας, καθώς και σε σχέση με τ σύνλ της Πρωτεύυσας. Οι διαφρές αυτές εντπίζνται, κυρίως, στα υψηλά πσστά βιμηχανικών-βιτεχνικών δραστηριτήτων πυ εμφανίζυν μία σειρά από Δήμυς (Ελευσίνα, Λαύρι, Μσχάτ, Χαϊδάρι, Άγ. Λημήτρις, Ηράκλει, Δήμι Λυτικής Αττικής, Χαλκηδόνα, Ν. Ιωνία, Αιγάλεω κ.ά.). Κατά κανόνα, ι Δήμι πυ. 2. 3. 4. Σερεμέτης κ.ά., ό.π., σ. 6. Ό.π.. Ό.π.. Ό.π., σ. 0. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

2 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ εμφανίζυν υψηλά πσστά απασχόλησης στ μεταπιητικό τμέα εμφανίζυν αντίστιχα μικρά πσστά απασχόλησης στις υπηρεσίες. Ανάλγα, ι εμπρικές δραστηριότητες κυριαρχύν στις περιχές όπυ εμφανίζνται μικρά πσστά μεταπιητικής δραστηριότητας, ανεξάρτητα από την ανάπτυξη ή όχι των υπηρεσιών στις ίδιες περιχές.5 6Διαπιστώνεται μάλιστα ότι τ εμπόρι αναπτύσσεται ικανπιητικά και στυς περιφερειακύς Δήμυς, γεγνός πυ τυς καθιστά ανεξάρτητυς σε αυτόν τν τμέα από τ Κέντρ της Αθήνας, και αυξάνει τις θέσεις απασχόλησης περιμετρικά. Αντίθετα, ι κεντρικές περιχές τυ Π.Σ.Π. συνεχίζυν να συγκεντρώνυν τη συντριπτική πλειψηφία των τμέων της Λημόσιας Διίκησης, της Εκπαίδευσης και της Υγείας, συντηρώντας έτσι τ φαινόμεν της εξάρτησης της περιφέρειας απ τ κέντρ. Μία άλλη εικόνα για τη διάρθρωση της απασχόλησης πρκύπτει από την επισκόπηση των στιχείων τυ Πίνακα 3, πίς αναφέρεται στην κατανμή των κατίκων των διαφόρων περιχών της Πρω τεύυσας κατά κλάδ ικνμικής δραστηριότητας, ανεξάρτητα με τ πύ (σε πια περιχή) εργάζνται αυτί. Διαπιστώνεται ότι ι κάτικι της Δυτικής περιχής εμφανίζυν τα υψηλότερα πσστά απασχόλησης στη μεταπίηση και, αντίστιχα, τα μικρότερα στις υπηρεσίες, και ακλυθύν με ανάλγα πσστά ι κάτικι της περιχής τυ Πειραιά. Αντίθετα, τα πσστά απασχόλησης σε εμπόρι-εστιατόρια-ξενδχεία δεν εμφανίζυν σημαντικές διακυμάνσεις από περιχή σε περιχή, λόγω και της πραναφερθείσας μεγάλης διασπράς των δραστηριτήτων τυ είδυς αυτύ σε όλ τ εύρς τυ II.Σ.Π.. Ο έλεγχς των παραπάνω ευρημάτων κατά φύλ δείχνει ότι στις Δυτικές περιχές και στν Πειραιά τ πρφίλ απασχόλησης των γυναικών είναι ανάλγ εκείνυ των ανδρών των ίδιων περιχών (υψηλά πσστά απασχόλησης στη μεταπίηση και χαμηλά στις υπηρεσίες). Αντίθετα, στις Βόρειες και Ανατλικές περιχές, ι γυναίκες εμφανίζυν πσστά απασχόλησης στις υπηρεσίες ιδιαίτερα υψηλά (57,3% και 5%), ενώ ι άνδρες των ίδιων περιχών εμφα νίζυν, αντίστιχα,' πσστά μικρότερα τυ μέσυ όρυ της Πρω τεύυσας. Τέλς, σημειώνεται ότι τα πσστά απασχόλησης των γυναικών σε εμπόρι-εστιατόρια-ξενδχεία είναι παρεμφερή εκείνων των ανδρών σε όλες τις περιχές της Πρωτεύυσας, και διακυμαίννται ελάχιστα γύρω από τυς αντίστιχυς μέσυς όρυς. 5. ΤΕΛΚΝΑ, 993, σ. 23-24. 6. Ό.π., σ. 50. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

δ > b Ο > W U 8 co > < <Ν 2 5 > > b U Ν (N Ο es β δ u β δ > u U α CO > < ' β Ö > ( < so 7, 20,0 6,4 8,9 3.5 ΟΝ 2 5 vi SO 5,0 SO 00 r-' Ο ON SO SO V) On' so so Ο so ro 2 so vi <N Ο Ο Ο es <Ν (N Ο Ο Ο Ο Ο Ο Ο Ο Ο Ο Ö es υ 8 co > < u βu U δ Ο 8 δ > co > > > o < U Πηγή: Π ανταζίδης, Κασιμάτη, 984, σ. 98-99 (επεξεργασίες τυ γράφντς). * Βλ. υπσημείωση Πίνακα. OC 9,2 8,6 9,8 so' 27,3 ΟΟ 28.0 Ον <Ν 20. 22. 34,2 6,7 2. 40,9 28,6 5,0 2,8 7,3 36, 30. 46,3 54.7 42,4 26,8 48,6!! 35.684 79.054 3.2 4 89.465 4.776 0.433 32.30 40.442 58.224 80.645.949 38.809 30.736 9.927 Ο Ο Ο Ο Ο Ο Ο Ο Ο 289.790 V) vi so ΟΟ so (Ν so I I Ον Ο Ο l 3 3,6 44.4 37.9 34.5 3 U 28.0 22.6 26,4 I 2 Μ 25,6 35/7 9,5 i 00 so so' rvi co Πρωτεύυσας (Ν Ο Ο Ο Ό Ο fo ΟΝ γο ΟΝ Δήμς Αθηναίων U <S SO so e*" SO θ' Ο 5 T T -------- Ο Ο Ο VN Ο ΙΛ Τ Ο so L'ZZ Ο Ο Ο (Ν ' ΟΟ 'ir Ον vn <Ν ΟΟ Γ-' \6 r-' VPZ Ο 00 9 '9 Ι θ U 8 «λ > < Ö r-^ 6 Ή <Ν ΟΟ CS CN δ od VO ΟΝ (Ν S «Ο Ν ότια περιχή 'Ö 2 Ο CN oc ν Ο Ο Ο Ο Ο g δ 00 On 00 ΟΝ 00 <Ν ' Ον «SO νγ r-' Ο Π ειραιάς s< Ο Ο Ο 00 Γ< Γ-~ Γ" Άνδες b Ö ΒόρειαΒρειανατλική περιχή Λιπή Ανατλική περιχή Δυτική περιχή Άνδες e Ό Γεωρ Ορυ Βιμηχανία Ηλεκτρισμός Οικδμές Εμπόρι Μ εταφρές Υπη γία χεία Βιτεχνία Φωτ/ρι Λημόσια Εστιατόρια Επικό IVCO- ρεσίες Ύδευσπ ένα Ξενδνεια νίε (% ) (% ) L% J 33,3 22.9 9,7,7 Lr Ö Περιχές* Π ΙΝ Α Κ Α Σ 3 Κ ατανμή των απασχλύμενων στις περιχές της Πρωτεύυσας κ α τά κλάδ ικνμικής δραστηριότητας ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 3 NO ON vi Vi Os o "*t ro co O' http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

4 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ 3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 3.. Ρυθμί συμμετχής στ εργατικό δυναμικό Κατά τα τελευταία χρόνια σημειώνεται αύξηση σε απόλυτα μεγέθη τυ εργατικύ δυναμικύ στην Περιφέρεια Αττικής. Κατά την περίδ 988-9 σημειώθηκε αύξηση τυ εργατικύ δυναμικύ κατά 86.66 άτμα. Η αύξηση αυτή συντελείται παρά τη σχετική καθυστέρηση πυ εμφανίζυν ι νέι κάτω των 20 ετών να ενταχθύν στ εργατικό δυναμικό (λόγω συμμετχής τυς στ εκπαιδευτικό σύστημα, επικείμενων στρατιωτικών υπχρεώσεων, κρυφής ανεργίας κ..κ.). Αντίθετα, ι γυ ναίκες αυξάνυν συνεχώς τη συμμετχή τυς στ εργατικό δυναμικό.7 Παράλληλα, στην Περιφέρεια Αττικής σημειώνεται αύξηση τυ ενεργύ πληθυσμύ, πίς εμφανίζει κάπιες διακυμάνσεις δια χρνικά, ενώ σημειώνεται αύξηση της εισρής παλιννστύντων-πρσφύγων, καθώς και αλλδαπύ εργατικύ δυναμικύ. Αυτί απα σχλύνται κατά κανόνα στην παραικνμία, η πία με τη σειρά της εμφανίζεται διγκωμένη. Όσν αφρά τις ενδπεριφερειακές διακυμάνσεις τυ ενεργύ πλη θυσμύ στην Περιφέρεια Πρωτεύυσας, από τα διαθέσιμα στιχεία διαπιστώνεται ότι ι ρυθμί συμμετχής στ εργατικό δυναμικό σε σχέση με τν ενεργό πληθυσμό των επιμέρυς περιχών δεν διαφρ πιύνται υσιαστικά μεταξύ των περιχών αυτών (βλ. Πίνακα 4). ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ρυθμί συμμετχής στ εργατικό δυναμικό για τ σύνλ των ατόμων ηλικίας 5 ετών και άνω, κατά περιχές τυ Πλεδμικύ Συγκρτήματς της Πρωτεύυσας Περιχές* Στ εργατικό δυναμικό. Βόρ.-Βρειανατ. 47, 2. Λιπή Ανατλική 47,7 3. Δυτική Περιχή 46,7 4. Περιγή Πειραιά 43,5 5. Νότια Περιχή 47,8 46,2 6. Δήμς Αθηναίων 46,3 Πηγή: Πανταζίδης, Κασιμάτη, 984, σ. 89. * Βλ. υπσημείωση τυ Πίνακα. Ρυθμί Συμμετχής Εκτός εργατικύ δυναμικύ 52,9 52,3 53,3 56,5 52,2 53,8 53,7 7. Σερεμέτης κ.ά., 993, σ. 25. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 5 3.2. Διάρθρωση τυ εργατικύ δυναμικύ κατά θέση στ επάγγελμα Ένα άλλ χαρακτηριστικό μέγεθς της απασχόλησης είναι η θέση στ επάγγελμα πυ κατέχυν ι συμμετέχντες στ εργατικό δυναμικό. Από αυτή τη σκπιά, διαπιστώνεται ότι ι μισθωτί απτελύσαν τ 70,89%, ι αυταπασχλύμενι τ 7,87%, ι εργδότες τ 7,38% και ι συμβηθύντες-μη αμειβόμενι τ 4,22% των απασχλυμένων στην Περιφέρεια Αττικής, τ 99. Σημειώνεται ότι δια χρνικά, κατά την περίδ 988-9, εμφανίζεται μία τάση μικρής μείωσης της μισθωτής απασχόλησης σε σχετικά μεγέθη (από 7,4% τ 988 σε 70,89% τ 99) και αντίστιχα της αυταπασχόλησης (από 8,2% τ 988 σε 7,87% τ 99) και της βηθητικής μη αμειβόμενης απασχόλησης (από 4,22% τ 988 σε 3,86% τ 99). Αντίθετα, ι εργδότες αυξάνυν τη συμμετχή τυς στ σύνλ των απασχλυμένων (από 6,46% τ 988 σε 7,38% τ 99).8 Τα παραπάνω ευρήματα ενδεχμένως να υπδηλώνυν μία σχετικά μεγαλύτερη αντχή την πία ενέχυν ι μικρές επιχειρήσεις πυ απασχλύν μικρό αριθμό ατόμων ή έναν διευρυνόμεν ρόλ πυ διαδραματίζυν ι εν λόγω επιχειρήσεις στην Περιφέρεια Αττικής. Ενδεικτικό πρς αυτή την κατεύθυνση είναι τ εύρημα ότι κατά την περίδ 988-9 αριθμός των εργδτών στην Περιφέρεια Αττικής αυξήθηκε κατά 7.208 άτμα, γεγνός πυ υπδηλώνει ότι πρέκυψε αντίστιχη αύξηση τυ αριθμύ των νέων, κατά κανόνα μικρών, επιχειρήσεων ι πίες κατά μέσ όρ απασχλύν τρεις περίπυ μισθωτύς.9 Όσν αφρά τις ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις σε αυτόν τν τμέα, από τα στιχεία τυ Πίνακα 5 πρκύπτει ότι τα πσστά μισθωτής απασχόλησης στ σύνλ τυ εργατικύ δυναμικύ κάθε περιχής είναι μεγαλύτερα τυ αντίστιχυ μέσυ όρυ στ σύνλ της Πρωτεύυσας (63,7%) για τις περιχές τυ Δήμυ Αθηναίων και τη Λιπή Ανατλική περιχή. Μικρότερα πσστά μισθωτής απασχόλησης σε σχέση με τ μέσ όρ εμφανίζυν ι Νότιες περιχές (62%) και Πειραιάς (58,7%). Οι υπόλιπες περιχές εμφανίζυν πσστά μισθωτής απασχόλησης παραπλήσια με τ μέσ όρ της Πρωτεύυσας. Τ μεγαλύτερ πσστό μη μισθωτής απασχόλησης (εργδότες και αυταπασχλύμενι) εμφανίζυν ι Βόρειες8. Σερεμέτης κ.ά., 993, σ. 39. 9. Ό.π., σ. 40. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:07

ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ 6 Βρειανατλικές περιχές (26,5%) και ακλυθύν ι Νότιες πε ριχές (23,3%) και η Λιπή Ανατλική περιχή (2,8%), ενώ ι υπόλιπες περιχές εμφανίζυν πσστά αυταπασχόλησης μικρότερα τυ αντίστιχυ μέσυ όρυ της Πρωτεύυσας. ΙΙΙΝΑΚΑΣ 5 Κατανμή τυ εργατικύ δυναμικύ των περιχών της ΙΙρωτεύυσας κατά θέση στ επάγγελμα θέση στ επάγγελμα Περιχές* Φύλ Άνδρες. ΒόρειαΒρειανατλική Γ υναίκες περιχή Εργδ., Αυτ Μισθω Συμβ- Άνεργι θύντες απασχ τί λύμενι (Ν) 32,5 59,5 0,3 7,7 97.76 4, 70,6 5,7 9,6 46.656 26,5 63, 2, 8,3 44.372 2. Λιπή Ανατλική περιχή Άνδρες 26,8 64,9 0,5 7,9 87.324,4 73,6 4,2 0,7 4.342 2,2 67,7,7 8,8 28.666 3. Δυτική περιχή Ανδρες 23, 62,2 0,4 4,3 38.604 8,3 68,7 5,6 7,4 49.6 9,2 63,9,7 5, 87.765 Άνδρες 23, 59,2 0,7 7,0 23.39 Γ υναίκες 9,4 57,4 9, 24, 42.864 9,6 58,7 2,9 8,8 66.83 Άνδρες 28,8 60,3 0,4 0,5 03.50,2 65,7 6, 7,0 47.76 23,3 62,0 2,2 2,5 5.27 6. Δήμς Αθηναίων Άνδρες 4. Πειραιάς 5. Νότια περιχή Πρωτεύυσας 26,3 62,5 0,5 0,7 209.33 0,9 70,8 4, 4, Π 8.494 20,7 65,5,8,9 327.627 Άνδρες 26,4 6,5 0,5,6 759.597 0,9 68,5 5,4 5,2 346.233 2,5 63,7 2,0 2,8.05.830 Πηγή: ΓΙανταζίδης, Κασιμάτη, 984. * Βλ. υπσημείωση Πίνακα. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 7 Όσν αφρά τα πσστά μη αμειβόμενης-βηθητικής απασχόλησης, από τα διαθέσιμα στιχεία διαπιστώνεται ότι αυτά δεν διαφρ πιύνται αισθητά ανάμεσα στις διάφρες περιχές, σε σχέση με τν αντίστιχ μέσ όρ της Πρωτεύυσας (2%). Από τν έλεγχ των παραπάνω ευρημάτων κατά φύλ, πρκύπτει ότι σε όλες τις περιπτώσεις, εκτός της περιχής Πειραιά, τα πσστά μισθωτής απασχόλησης των γυναικών είναι μεγαλύτερα των αντί στιχων πσστών των ανδρών. Αντίθετα, τα πσστά αυταπασχό λησης (εργδότες και αυταπασχλύμενι) των ανδρών είναι κατά πλύ μεγαλύτερα (υπερδιπλάσια) από τα αντίστιχα πσστά των γυναικών. Ακόμη μεγαλύτερες είναι ι διαφρές ανάμεσα στυς άνδρες και τις γυναίκες όλων ανεξαιρέτως των περιχών της Πρωτεύυσας, όσν αφρά τα πσστά μη αμειβόμενης-βηθητικής απασχόλησης (τα πία στην περίπτωση των γυναικών είναι υπερδεκαπλάσια των αντιστίχων πσστών των ανδρών). 3.3. Εκπαιδευτική διάρθρωση τυ εργατικύ δυναμικύ Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στιχεία από την Έρευνα Εργατικύ Δυναμικύ τυ 99, ι ρυθμί συμμετχής στ εργατικό δυναμικό της Περιφέρειας Αττικής διαφρπιύνται ανάλγα με τ εκπαι δευτικό επίπεδ των ατόμων. Συγκεκριμένα, ι απόφιτι της τρι τβάθμιας εκπαίδευσης εμφανίζυν τ μεγαλύτερ ρυθμό συμμετχής (66,48%) και ακλυθύν ι απόφιτι της δευτερβάθμιας (48,64%), της πρωτβάθμιας (34,34%) με τελευταίυς όσυς δεν έχυν τελειώσει ύτε τ δημτικό ή δεν πήγαν καθόλυ σχλεί (2,63%). Ο έλεγχς των παραπάνω στιχείων κατά φύλ δείχνει ότι ι γυναίκες απόφιτι της τριτβάθμιας εκπαίδευσης εμφανίζυν παρα πλήσιυς ρυθμύς συμμετχής στ εργατικό δυναμικό σε σχέση με τν αντίστιχ δείκτη, για τ σύνλ της περιφέρειας (6,6%). Αντίθετα, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, όσ πι χαμηλό είναι τ εκπαιδευτικό επίπεδ των γυναικών τόσ μικρότερι είναι ι αντίστιχι ρυθμί συμμετχής τυς στ εργατικό δυναμικό, σε σχέση με τυς άνδρες τυ ίδιυ εκπαιδευτικύ επιπέδυ. Τ γεγνός αυτό σχετίζεται με τα φαινόμενα των «απγητευμένων απασχλυμένων» και της κρυφής ανεργίας πυ πλήττυν, κυρίως, τις γυναίκες κάι τα πία φαίνεται ότι επιμένυν διαχρνικά και στην Περιφέρεια της Αττικής. Όσν αφρά τις ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις της εκπαιδευ τικής διάρθρωσης τυ εργατικύ δυναμικύ στην περιχή της Πρω http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ τεύυσας, από τν Πίνακα 6 πρκύπτει ότι τ υψηλότερ πσστό απφίτων τριτβάθμιας εκπαίδευσης εμφανίζυν τα ΒόρειαΒρειανατλικά πράστια (3,4%) και ακλυθύν Λήμς Αθηναίων (26,7%), ι Νότιες περιχές (20,2%) και ι λιπές Ανατλικές περιχές (8%). Αντίθετα, τ χαμηλότερ εκπαιδευτικό επίπεδ συναντάται στ εργατικό δυναμικό των Λυτικών περιχών (57,5% απόφιτι δημτικύ, 0% χωρίς απλυτήρι δημτικύ) και στις περιχές τυ ΙΙειραιά (55,6% απόφιτι δημτικύ και 6% χωρίς απλυτήρι δημτικύ). Από τν έλεγχ των παραπάνω ευρημάτων κατά φύλ πρκύπτει ότι σε όλες τις περιχές της Πρωτεύυσας τ επίπεδ εκπαίδευσης των γυναικών είναι υψηλότερ από εκείν των ανδρών. Συγκεκριμένα, σε όλες τις περιπτώσεις ι γυναίκες εμφανίζυν υψηλότερα πσστά πτυχιύχων τριτβάθμιας εκπαίδευσης και απφίτων μέσης, σε σχέση με τυς άνδρες της ίδιας περιχής. Παράλληλα, όμως, διαπιστώνεται ότι ι γυναίκες πυ ανήκυν στ εργατικό δυναμικό εμφανίζυν υψηλότερα πσστά μη απφίτησης από τ δημτικό, σε σχέση με τυς άνδρες, σε όλες τις υπό εξέταση περιχές. Τ γεγνός αυτό υπδηλώνει ότι ι γυναίκες πυ ανήκυν στ εργατικό δυναμικό έχυν καλύτερ εκπαιδευτικό πρφίλ από τυς άνδρες, γιατί όσες είναι μεσαίυ και κατωτέρυ εκπαιδευτικύ επιπέδυ απσύρνται «εκυσίως» από τ εργατικό δυναμικό και δηλώνυν «μη ενεργές», σε μεγαλύτερ βαθμό απ ό,τι ι άνδρες. Αντίθετα, στην περίπτωση των γυναικών ιδιαίτερα χαμηλύ εκ παιδευτικύ επιπέδυ, φαίνεται ότι η ικνμική ανέχεια τις υπ χρεώνει να σπάσυν τ πραναφερθέν πρότυπ και, αντί να απσύρνται «εκυσίως» ως απγητευμένες από τ εργατικό δυναμικό, επιδιώκυν πάση θυσία να εργαστύν. Δεν είναι επμένως τυχαί ότι ι περιχές πυ εμφανίζυν τα μεγαλύτερα πσστά γυναικών στ εργατικό δυναμικό χωρίς απλυτήρι δημτικύ είναι ι ίδιες περιχές πυ, όπως θα δύμε παρακάτω, εμφανίζυν και τα υψηλότερα πσστά φτώχειας (Λυτική Αττική, Πειραιάς, Λιπή Ανατλική Αττική). 4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΦΤΩΧΕΙΑ Από την πρηγηθείσα ανάλυση διαπιστώθηκε ότι τόσ η Περιφέρεια Αττικής όσ και τ ΙΙλεδμικό Συγκρότημα της Πρωτεύυσας (Π.Σ.Π.), ειδικότερα, δεν απτελύν ένα μιγενές σύνλ αλλά χαρακτηρίζνται από διαφρές πυ υφίστανται ανάμεσα στις διάφρες http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

ΜΟΡΦΟΑΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 9 περιχές, όσν αφρά τη δημγραφική, ικνμική και κινωνική τυς διάρθρωση. Οι διαφρές αυτές αντανακλώνται, πέραν των άλλων, και στις διαφρπιήσεις πυ διαπιστώννται όσν αφρά τη διανμή τυ εισδήματς, την έκταση και την ένταση της φτώχειας σε κάθε περιχή. ΙΙΙΝΑΚΑΣ 6 Κατανμή τυ εργατικύ δυναμικύ των περιχών της Πρωτεύυσας κατά εκπαιδευτικό επίπεδ Εκπαιδευτικό Επίπεδ Ανώτατη & Περιχές* Φύλ Μέση A ημτικτ Χωρίς Εκπ/ση Εκπ/ση Αημτικό (Ν) 3,2 28,7 35,2 4,9 97.76 3,9 38,7 23, 6,3 46.656 3,4 32,0 3,3 5,3 44.372 Ανδρες 6,5 30,7 47,9 4,9 87.324 Ανδρες. ΒόρειαΒρειανατλική περιχή 2. Λιπή Ανατλική περιχή A νώτερη Εκπαί δευση 2,2 39,3 33,3 6,3 4.342 8,0 33,4 43,2 5,4 28.666 Ανδρες 6,9 2,7 62,4 9, 38.604 2,0 3,7 43,7 2,6 49.6 8,2 24,3 57,5 0,0 87.765 Ανδρες 8,8 25,8 59,8 5,5 23.39 3,8 35,4 43,5 7,3 42.864 0, 28,3 55,6 6,0 66.83 Ανδρες 9,7 33,7 42,4 4,2 03.50 2,4 4,6 3,0 6,0 47.76 20,2 36,2 38,8 4,8 5.27 6. Δήμς Αθηναίων Ανδρες 209.33 3. Λυτική περιχή 4. Πειραιάς 5. Νότια περιχή 26,3 30,3 39,7 3,8 27,3 39,6 27,2 5,9 8.494 26,7 33,6 35, 4,5 327.627 8,5 28,3 47,8 5,4 759.597 22,5 38, 32,2 7, 346.333 9,8 3,4 42,9 5,9.05.830 ΣΥΝΟΛΟ Ανδρες ΙΙΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ Γ υναίκες Πηγή: ΙΙανταζίδης, Κασιμάτη, 984 (επεξεργασίες τυ γράφντς). Βλ. υπσημείωση Πίνακα I. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

20 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ Για τη μέτρηση της ανισδιανμής τυ εισδήματς στις διάφρες περιχές της Πρωτεύυσας χρησιμπιύνται ι αντίστιχες εκτιμήσεις των συντελεστών GINI. Η διαφρπίηση των εν λόγω δεικτών από περιχή σε περιχή αντανακλά τις ανισότητες πυ υφίστανται ανάμεσα στα διάφρα κινωνικά στρώματα των περιχών αυτών όσν αφρά τη διανμή τυ εισδήματς.20 Με κριτήρι τ ακαθάριστ εισόδημα των νικκυριών, από τν Πίνακα 7 διαπιστώνεται ότι ι συντελεστές GINI διαφρπιύνται ελαφρώς τόσ μεταξύ των διαφόρων περιχών όσ και σε σχέση με τ σύνλ της Πρωτεύυσας (G=0,3368). Αν και ι διαφρπιήσεις αυτές δεν είναι ιδιαίτερα έντνες, σημειώνεται ότι τη μεγαλύτερη ανμιγένεια ως πρς την κατανμή τυ εισδήματς εμφανίζει η περιχή της Αθήνας (Gi=0,3427, Gn=0,3334) και η Νότια περιχή (G=0,3256) και ακλυθύν η Λιπή Ανατλική περιχή (G=0,3225), Πειραιάς (G=0,32), η Δυτική περιχή (G=0,3023) και, τέλς, η Βόρεια-Βρειανατλική περιχή (G=0,30). Σχετικά με τυς συντελεστές GINI, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτί μετρύν μεν την ανισκατανμή τυ εισδήματς, δεν υπδεικνύυν όμως αν η ανισκατανμή αυτή φείλεται σε συγκέντρωση τυ εισδήματς στα κατώτερα ή στα ανώτερα κλιμάκια. Με άλλα λόγια, ι συντελεστές αυτί μας δείχνυν πόσ ανμιγενείς είναι ι περιχές της Πρωτεύυσας από τη σκπιά τυ εισδήματς, δεν μας παρέχυν όμως πληρφρίες για τ πόσ φτωχές είναι ι εν λόγω περιχές. Όπως πρκύπτει από τν Πίνακα 7, ι περιχές πυ εμφανίζυν μεγαλύτερα, σε σχέση με τ μέσ όρ της Πρωτεύυσας, πσστά φτωχών νικκυριών είναι κατά σειρά: η Δυτική περιχή (23,2%), η Λιπή Ανατλική περιχή (22,7%), Πειραιάς (20,%) και η Αθήνα II (8,2%). Διαπιστώνεται ότι τα μικρότερα σχετικά πσστά φτωχών νικκυριών εμφανίζυν η Αθήνα I (9,%), η ΒόρειαΒρειανατλική περιχή (2,5%) και η Νότια περιχή (3,4%).2 Συγκρΐνντας τυς συντελεστές GINI με τα αντίστιχα πσστά φτώχειας πρκύπτει ότι κίνδυνς φτώχειας εξαρτάται από τη διανμή τυ εισδήματς ανάμεσα στα νικκυριά κάθε περιχής. Έτσι, διαπιστώνεται ότι η Βόρεια περιχή, με σχετικά χαμηλότερ 20. Μπαλύρδς, Καππή, Κωστάκη, Παπαθεδώρυ, 990, σ. 28-30. 2. Τα πσστά φτώχειας έχυν εκτιμηθεί σύμφωνα με τη μέθδ της ΕΟΚ. Βλ. Κωστάκη, Παπαθεδώρυ, Καππή, Μπαλύρδς, 994. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 2 μέσ εισόδημα (.882.600) από τη Νότια περιχή (.97.), εμ φανίζει χαμηλότερ πστό φτώχειας. Αυτό φείλεται στ ότι η Νότια περιχή χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ανισδιανμή εισ δήματς (GINI=0,3526) απ ό,τι η Βόρεια περιχή (GINI=0,305). ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Δείκτες ανισδιανμής εισδήματς (GINI) και δείκτες φτώχειας στις περιχές της Πρωτεύυσας Περιχή Αήμς/Κινότητα Συντελεστής GINI () Συνλικά Πσστό Μέσ φτωχών Μέσ μηνιαί νικκυριών εισόδημα Ετήσι Ακαθάριστ (2) φτωχών Εισόδημα νικκυριών (Αρχ.) () (An ) (2). ΒόρειαΒρειανατλική περιχή Αγ. Παρασκευή, Χλαργός, Παπάγ, Ν. Πεντέλη, Εκάλη, Ν. Ερυθραία, Κηφισιά, Μεταμόρφωση, Μαρύσι, Πεύκη, Φιλθέη, Π. Ψυχικό, Ν. Ψυχικό, Ν. Ηράκλει. 0,30.822.600 2,5 54.000 2. Λιπή Ανατλική περιχή Ζωγράφυ, Βύρωνς, Καισαριανή, Αγ. Αημήτρις, Δάφνη, Υμηττός, Ηλιύπλη. 0,3225.586.200 22,7 62.000 3. Δυτική περιχή Γαλάτσι, Ν. Φιλαδέλφεια, Ν. Ιωνία, Ν. Λιόσια, Καματερό, Πετρύπλη, Αγ. Ανάργυρι, Χαλκηδόνα, Περιστέρι, Χαϊδάρι, Αγ. Βαρβάρα, Αιγάλεω. 0.3023.490.200 23,2 6.000 4. Νότια περιχή Αργυρύπλη, Μσχάτ, Καλ λιθέα, Αλιμς, Γλυφάδα, Βύλα, Ταύρς, Ν. Σμύρνη, Π. Φάληρ, Καλαμάκι, Βυλιαγμένη. 0,3256.97. 3 4 53.000 5. Πειραιάς Κρυδαλλός, Νίκαια, Πέραμα, Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Ρέντης, Πειραιάς. 0,32.687.000 20, 59.000 6. Αθήνα I Παγκράτι, Ν. Κόσμς, Αμπελό κηπι, Χίλτν, Κλωνάκι, Νεά πλη, Γκύζη, Εξάρχεια, Π. Αρεως, Κυψέλη, Πλύγων 0,3427 2.38.900 9, 5.000 7. Αθήνα Πατήσια, Αγ. Μελετίυ, Αχαρνών, Αττική, Σεπόλια, Κλωνός, Πλά κα, Μεταξυργεί, Πετράλωνα, Κυκάκι. 0,3334.736.500 8,2 62.000 0,3368.776.000 7, 59.000 ΣΥΝ. Π.Ι.Π. Πηγή: ) Μπαλιίρδς, Καππή, Κωστάκη, Παπαθεδώρυ, 990. 2) Κωστάκη, Παπαθεδώρυ, Καππή, Μπαλιίρδς, 994. Τέλς, από τν Πίνακα 7 πρκύπτει ότι ι φτωχί των πλύσιων περιχών της Αθήνας εμφανίζνται ως περισσότερ φτωχί από τυς http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

22 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ φτωχύς των φτωχότερων περιχών, αν ληφθεΐ ως κριτήρι σύγκρισης τ μέσ μηνιαί εισόδημα των φτωχών των διαφόρων περιχών. Σημειώνεται πάντως ότι ι διαφρές στν τμέα αυτό δεν εμφανίζνται ως ιδιαίτερα σημαντικές, αφύ τ μέσ μηνιαί εισόδημα των φτωχών νικκυριών κυμαινόταν από τις 5.000 δρχ. (Αθήνα ) έως τις 62.000 δρχ. (Αθήνα II και Λιπή Ανατλική περιχή) τ 988. 5. ΛΙΑΦΟΡΟΙΙΟΙΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Όπως πρκύπτει από τα διαθέσιμα στατιστικά στιχεία από τις Έρευνες Εργατικύ Δυναμικύ της Ε.Σ.Υ.Ε.,22 κατά την περίδ 988-99 αριθμός των ανέργων στην Περιφέρεια Αττικής εμφανίζει σημαντική διακύμανση. Συγκεκριμένα, μέχρι τ 990 διαπιστώνεται σταδιακή μείωση των ανέργων, ενώ τ 99 σημειώνεται εντυπωσιακή αύξηση κατά 6.549 άτμα τυ αριθμύ των ανέργων, σε σχέση με τ 988. Απτέλεσμα αυτής της εξέλιξης είναι ότι μέσς ρυθμός μεταβλής της ανεργίας, για τ σύνλ της περιόδυ 988-9, εμφανίζεται ως θετικός (,56%), είναι όμως μικρότερς από τν αντίστιχ ρυθμό αύξησης τυ εργατικύ δυναμικύ (2,05%) κατά την ίδια περίδ. Συμπεραίνεται επμένως ότι η αύξηση της ανεργίας συνδεύθηκε από αύξηση με μεγαλύτερυς ρυθμύς τυ αριθμύ των απασχλυμένων, με απτέλεσμα τ πσστό ανεργίας στ εργατικό δυναμικό να εμφανίζεται μειωμέν στ τέλς της περιόδυ αναφράς (9,88% τ 99 σε σχέση με 0,02% τ 988). Η μικρή αυτή μείωση των πσστών ανεργίας ισχύει, κυρίως, για τυς άνδρες (6,6% τ 99 σε σχέση με 6,47% τ 988), ενώ για τις γυναίκες τα αντίστιχα πσστά ανεργίας παραμένυν σχεδόν αμετάβλητα (6,30% τ 99 σε σχέση με 6,32% τ 988). Απτέλεσμα αυτής της εξέλιξης είναι ότι η απόσταση μεταξύ γυναικών και ανδρών μεγαλώνει όσν αφρά τα πσστά ανεργίας. Στα επόμενα, στ πλαίσι της παρύσας έκθεσης, η ανάλυση των χαρακτηριστικών της ανεργίας σε τπικό επίπεδ γίνεται με βάση τα διαθέσιμα στιχεία από τις κατά τόπυς υπηρεσίες τυ ΟΑΕΛ στην περιφέρεια της Αττικής. Επισημαίνεται ότι τα στιχεία αυτά αφρύν μόν την εγγεγραμμένη ανεργία και άρα υπεκτιμύν σημαντικά τη συνλική ανεργία.23 Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι, ενώ, 22. Βλ. Σερεμέτης κ.ά., 993, σ. 48-49. 23. Βλ. Karantinos D., 989. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 23 σύμφωνα με την Έρευνα Εργατικύ Δυναμικύ της Ε.Σ.Υ.Ε., ι άνεργι τ 990 ανέρχνταν σε 25.365 άτμα, ΟΑΕΛ εμφανίζει μόν 62.642 ως εγγεγραμμένυς ανέργυς κατά την ίδια χρνιά. ΙΙαρ όλα αυτά, τα στιχεία τυ ΟΑΕΛ είναι τα μόνα πυ επιτρέπυν την ανάλυση της ανεργίας κατά επιμέρυς περιχές της ΙΙεριφέρειας Αττικής (εκτός Νήσων) πυ ριθετύνται από τα όρια ευθύνης των τπικών υπηρεσιών τυ ργανισμύ. Επιπλέν, μαδ πιώντας τα στιχεία πυ αναφέρνται στις περιχές ευθύνης των τπικών υπηρεσιών κατά νμαρχίες, μπρεί να δθεί μία συνθετική εικόνα για την ανεργία στις αντίστιχες μείζνες περιχές της Περιφέρειας. Στόν Πίνακα 8 παρατίθενται αναλυτικά στιχεία για την πσ στιαία συμμετχή κάθε επιμέρυς περιχής στη συνλική ανεργία της Περιφέρειας, κατά τ μήνα Απρίλι των τριών χρόνων αναφράς (985, 988 και 990). Στν ίδι πίνακα παρατίθενται και στιχεία πυ αφρύν τις μέσες πσστιαίες μεταβλές τυ αριθμύ των ανέργων κάθε περιχής κατά τη διάρκεια των περιόδων 985-88 (Mi), 985-90 (Mj) και 988-90 (Mk).24 25 Από την επισκόπηση των στιχείων τυ Πίνακα 8 πρκύπτει ότι, τ 990, τη μεγαλύτερη συμμετχή στη συνλική ανεργία της Περι φέρειας είχε η περιχή πυ αντιστιχεί στη Νμαρχία τυ Πειραιά (42,35%) και ακλυθύν η περιχή της Νμαρχίας Αθηνών (28,7%), της Νμαρχίας Ανατλικής Αττικής (4,99%) και, τέλς, της Λυτικής Αττικής (3,94%). Όσν αφρά τη διαχρνική διακύμανση της συμμετχής κάθε επιμέρυς περιχής στη συνλική ανεργία της Πε 24. Σερεμέτης κ.ά., ό.π.. 25. Στ πλαίσι της παρύσας έκθεσης, για τν υπλγισμό των μέσων ετήσιων μεταβλών της ανεργίας κατά περιχή (Mi, Mj, Mk) χρησιμπιύνται ι ακόλυθι μαθηματικί τύπι: Mi = (^Nj/Ni -), Mj = $Nk/Ni -), Mk = (,/Nk/Nj -) όπυ Mi: μέση ετήσια μεταβλή της ανεργίας στην περιχή (ί), 985-88 Mj: μέση ετήσια μεταβλή της ανεργίας στην περιχή (j), 985-90 Mk: μέση ετήσια μεταβλή της ανεργίας στην περιχή (k), 988-90 Ni: αριθμός ανέργων από την περιχή (ί) τν Απρίλη τυ 985 Nj: αριθμός ανέργων από την περιχή (j) τν Απρίλη τυ 988 Nk: αριθμός ανέργων από την περιχή (k) τν Απρίλη τυ 990 Σημειώνεται ότι στν Πίνακα 8 παρατίθενται ι μέσες τιμές mi, mj και mk για τις επιμέρυς περιχές πυ αντιστιχύν στις μώνυμες Τπικές Υπηρεσίες τυ ΟΑΕΔ, καθώς και στις τέσσερις νμαρχίες της περιφέρειας. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

24 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ ριφέρειας διαπιστώνεται ότι αυτή δεν λαμβάνει ακραίες τιμές και κυμαίνεται σε, παραπλήσια επίπεδα με τν αντίστιχ μέσ όρ για τ σύνλ της περιόδυ αναφράς 985-990. ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Τπικές Υπηρεσίες 00 02 066 002 047 005 067. 05 026 03 046 ns? 07 032 06 07 2. 06 036 02 03 04? 05 3. 0 06 0 03 037 004 4. Αθήνας Καισαριανής Ρυφ ΠΚΕΠ Αθηνών Πατησίων Αμπελκήπων Αάφνης Νμαρχία Αθήνας Πειραιά Καλλιθέας Κερατσινίυ Νίκαιας ΠΚΕΠ Πειραιά Γλυφάδας Μσχάτυ Αλίμυ Ντ. Πραστίων Νμαρχία Πειραιά Αμαρυσίυ * Νέας Ιωνίας Λαυρίυ Αγ. Παρασκευής Αχαρνών Μαρκόπυλυ Νμαρχία Α.Αττικής Αγ. Αναργύρων Περιστεριύ Ελευσίνας Μεγάρων Λισίων Αιγάλεω Νμαρχία Δ.Αττικής Γενικό Πσστιαία συμμετχή στην ανεργία 985 5,32 6,29 2,2 0,02 5,32 5,36 988 7,26 4,84,75 0,6 5,40 6,43 990 0,53 4,7,7 0,55 5,02 6,73 - Πσστιαίες μεταβλές τυ αριθμύ των ανέργων 985-88 985-90 988-90 Μί Mj Mk 6,42 26,49 43,25-3,79,64 0,37-2,87 4,87 7,66 05,4,84 2,88 9,06 5,43 4,75,49 5,45 2,67 - - 24,5 4,52 20,00 3,20 3,87 0,0 2,65,44 0,00. 5,80 4,49 2,86 6,8 0,97 5, 25,83 6,6,37 4,45 3,7 0,00 3,9,20,37 7,0 39,6 4,5 6,42 0,95 4,23 28,70 6,80 3,88 25,38 26,75 44,20 9,05 6,3 2,66-3,06 0,7 25,55 5,46 7,3 22,76 3,72 2,66 3,48 2,37 0,73 0,00 -,00 -,00 3,46 9,49 6,40,92 22,63,27 -,3 7,65 0,00 -,00 7,79,78 7,05 25,43 23,3 42,35,37 9,64 3,95 22,9 7,70,28 6,22 6,28 0,48 7,08-2,58-2,3 0,52 4,36 4,66 4,55 3,92 -,46 - - 0,23 5,34 6,32 5,98,07 0,7 0,08 6,8 5,52 5,93,57 0,60 0,39 4,99 2,04 5,06,7 0,23-26,69 8,24 0,29 4,63 9,07 59,28 22,49 2,00-2,00 6,7 2,7 6,9 64,58 7,90-27,68 9,93 2,56-26,49 5,20 5,0 5,45 3,94 8,64 8,80 28.665 33.23 46.867 % % % 5,6 5,25 4,95,82 4, 0,34 2,82 2,43 8,95 Πηγή: ΟΑΕΔ, αδημσίευτα στιχεία (επεξεργασίες τυ γράφντς). http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08 -

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 25 Σχετικά με τα παραπάνω ευρήματα, πρέπει να επισημανθεί, κατ Ρχήν, η ύπαρξη ενός παραδόξυ. Συγκεκριμένα, διαπιστώνεται χα μηλή συμμετχή στη συνλική εγγεγραμμένη ανεργία σε περιχές ι πίες, ταυτόχρνα, χαρακτηρίζνται από υψηλύς κινδύνυς ανερ γίας και φτώχειας, όπως είναι για παράδειγμα ι περιχές της Δυτικής Αττικής. Η ερμηνεία τυ εν λόγω παραδόξυ πρέπει να αναζητηθεί, κυρίως, πρς την κατεύθυνση της μη δηλωμένης και, άρα, μη καταγεγραμμένης ανεργίας, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση των νεεισερχμένων στην αγρά εργασίας και, εν γένει, όσων δεν έχυν τεκμηριωμέν δικαίωμα επιδότησης, ή δεν κάνυν χρήση άλλων πργραμμάτων για την καταπλέμηση της ανεργίας. Παραμένει, επίσης, ανιχτό τ ερώτημα αν ι παραπάνω περιχές και ιδιαίτερα εκείνες της Δυτικής Αττικής εμφανίζυν χαμηλά πσστά συμμετχής στην εγγεγραμμένη ανεργία, κυρίως, λόγω της συμμετχής τυς στ άτυπ, δευτερεύν, κμμάτι της αγράς εργασίας. Είναι πρφανές ότι έλεγχς των παραπάνω υπθέσεων δεν είναι δυνατόν να διεξαχθεΐ στ επίπεδ της διαθέσιμης στατιστικής πλη ρφόρησης, και τα ερωτήματα πυ πρκύπτυν απτελύν ερέθισμα για περαιτέρω ερευνητικά εγχειρήματα. Μία άλλη εικόνα για την ανεργία στις μείζνες περιχές της Αττικής (Νμαρχίες) πρκύπτει από τα στιχεία τυ Πίνακα 8 πυ αφρύν τις πσστιαίες μέσες ετήσιες μεταβλές τυ αριθμύ των εγγεγραμμένων ανέργων σε όλη τη διάρκεια της περιόδυ αναφράς. Διαπιστώνεται ότι στ σύνλ της περιφέρειας σημειώνεται σταθερά αύξηση τυ αριθμύ των εγγεγραμμένων ανέργων, σε όλη τη διάρκεια της περιόδυ αναφράς (985-90). Η αύξηση αυτή εντπίζεται, κυρίως, κατά την περίδ 988-90 (8,95%), ενώ στην περίδ 985-88 ι ρυθμί αύξησης της ανεργίας κινήθηκαν σε χαμηλότερα επίπεδα (4,95%). Από την ανάλυση κατά περιχές των παραπάνω στιχείων πρκύπτει ότι τυς υψηλότερυς ετήσιυς μέσυς ρυθμύς αύξησης της εγγεγραμμένης ανεργίας κατά την περίδ 988-90 σημειώνει η περιχή της Νμαρχίας της Αθήνας (25,38%). Ακλυθύν η Νμαρχία Πειραιά (23,3%) και η Νμαρχία Ανατ. Αττικής (7,90%). Τελευταίες στην κατάταξη είναι ι περιχές της Δυτικής Αττικής (2,43%), ι πίες μάλιστα εμφανίζυν χαμηλότερυς ρυθμύς αύξησης της ανεργίας στ τέλς της περιόδυ, σε σχέση με τ 985-88, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στις υπόλιπες μείζνες περιχές της Αττικής. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

26 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ Όσν αφρά την ανάλυση των παραπάνω ευρημάτων κατά Τπική Υπηρεσία (Τ.Υ.) τυ ΟΑΕΔ διαπιστώνεται ότι, τόσ από τη σκπιά της πσστιαίας συμμετχής στην ανεργία όσ και από τη σκπιά της πσστιαίας μεταβλής τυ αριθμύ των ανέργων, ι μείζνες περιχές της Αττικής (Νμαρχίες) εμφανίζυν εσωτερικές διαφρ πιήσεις και ανμιγένειες. Συγκεκριμένα, στ πλαίσι της Νμαρχίας Πειραιά, τη μεγαλύτερη πσστιαία συμμετχή στην ανεργία εμφανίζει, τ 990, η περιχή της Καλλιθέας (2,66%) και ακλυθόν Πειραιάς (9,05%), τα Νότια Πράστια (7,79%), τ Κερατσίνι (5,46%), η Γλυφάδα (3,46%) και η Νίκαια (2,66%). Οι υπόλιπες περιχές τυ Πειραιά εμφανίζυν χαμηλότερα από τα πραναφερθέντα πσστά συμμετχής στη συνλική ανεργία της Περιφέρειας. Ενδεικτική για τις τάσεις πυ επικρατύν σε ενδνμαρχιακό επίπεδ είναι η εικόνα πυ πρκύπτει, σύμφωνα με την πία τη μεγαλύτερη πσστιαία μεταβλή τυ αριθμύ των ανέργων κατά την περίδ 988-90 εμφανίζυν ι Τ.Υ. τυ Πειραιά (44,20%), τυ Κερατσινίυ (3,72%), της Καλλιθέας (3,72%), τυ Μσχάτυ (22,63%), καθώς και των Ντ. Πραστίων (25,43%). Συμπεραίνεται, επμένως, ότι στις περιχές τυ Πειραιά με βιμηχανικό-βιτεχνικό χαρακτήρα αριθμός των ανέργων αυξάνεται ταχύτερα, με απτέ λεσμα να συσσωρεύνται σε αυτές στιχεία ικνμικής και κινωνικής κρίσης. Στ πλαίσι της Νμαρχίας Αθήνας, πυ, όπως πραναφέρθηκε, έρχεται δεύτερη στη συμμετχή στη συνλική ανεργία της Περιφέρειας, υπάρχυν επίσης εσωτερικές διαφρπιήσεις. Συγκεκριμένα, την υ ψηλότερη συμμετχή στην ανεργία εμφανίζυν ι περιχές πυ κα λύπτνται από την Τ.Υ. Αθηνών, ι πίες, σε συνδυασμό με εκείνες πυ καλύπτνται από τ Π.Κ.Ε.ΙΤ. Αθηνών,26 εμφανίζυν τη μεγα λύτερη πσστιαία μεταβλή τυ αριθμύ των ανέργων, ιδιαίτερα κατά την περίδ 988-90. Στην ίδια μείζνα περιχή της Νμαρχίας Αθηνών, υψηλή, σχετικά, συμμετχή στη συνλική ανεργία της Πε ριφέρειας εμφανίζυν και ι περιχές Πατησίων και Αμπελκήπων, στις πίες αριθμός των ανέργων αυξάνεται αργά αλλά σταθερά σε όλη τη διάρκεια της περιόδυ αναφράς. Στη Νμαρχία Ανατλικής Αττικής τη μεγαλύτερη πσστιαία συμμετχή στη συνλική ανεργία της Περιφέρειας εμφανίζει, κατά 26. Πειραματικό Κέντρ Επαγγελματικύ ΙΙρσανατλισμύ Αθηνών. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 27 τ 990, η Ν. Ιωνία (6,22%), πυ επίσης εμφανίζει μια πλύ αργή αλλά σταθερή αύξηση τυ αριθμύ των ανέργων, διαχρνικά. Τέλς, στη Δυτική Αττική τη μεγαλύτερη συμμετχή στην ανεργία της Περιφέρειας εμφανίζυν τ Αιγάλεω (5,45%) και τ Περιστέρι (5,06%), πυ εμφανίζυν επίσης αργή αλλά συνεχή αύξηση τυ αριθμύ των ανέργων, διαχρνικά. ΣΥΝΟΨΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ Από την ανάλυση πυ πρηγήθηκε συμπεραίνεται ότι η Περιφέρεια της Αττικής χαρακτηρίζεται από ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις όσν αφρά την κινωνικικνμική της διάρθρωση. Οι διαφρ πιήσεις αυτές εντπίζνται τόσ στ επίπεδ των επιμέρυς μειζόνων περιχών (Πλεδμικό Συγκρότημα της Πρωτεύυσας σε σχέση με τις εκτός Λεκανπεδίυ περιχές της Αττικής), όσ και στ επίπεδ των τεσσάρων Νμαρχιών ή και των Αήμων της Περιφέρειας. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι στην Περιφέρεια Αττικής σημειώ νεται συγκέντρωση πληθυσμύ γυναικών (52,%), κυρίως στ Λήμ Αθηναίων και τις Ανατλικές περιχές (52,9% και 52,4%, αντί στιχα). Η συγκέντρωση αυτή απδίδεται στην αυξημένη τάση πυ εκδηλώνυν ι γυναίκες σε σχέση με τυς άνδρες για γεωγραφική κινητικότητα πρς τις άλλες περιχές. Από τη σκπιά της πυκνότητας τυ πληθυσμύ η Περιφέρεια Αττικής διακρίνεται σε δύ μείζνες ζώνες: α) τ Πλεδμικό Συγκρότημα της Πρωτεύυσας (Π.Σ.ΙΊ.) και β) τ Υπόλιπ Αττικής. Σημαντικές διαφρπιήσεις όμως, όσν αφρά την πυκνότητα κατίκησης, διαπιστώννται και εντός τυ II.Σ.Π.. Οι υψηλότερες πυκνότητες παρατηρύνται στ Δήμ της Αθήνας και ακλυθύν ι υπόλιπι Λήμι με πυκνότητα κατίκησης αντιστρόφως ανάλγη με την απόσταση πυ τυς χωρίζει από τ κέντρ της Αθήνας. Η πυκνή δόμηση τυ Ι.Σ.ΓΙ. είχε, πέραν των άλλων, ως απτέλεσμα την εξαφάνιση των φυσικών ρίων ανάμεσα στυς Λήμυς και τις Κινότητες της περιχής, τα πία έχυν αντικατασταθεΐ από άλλα νητά όρια πυ πρσδιρίζνται από τ χρόν των μετακινήσεων από και πρς τις διάφρες περιχές της Πρωτεύυσας. Όσν αφρά τις δημγραφικές εξελίξεις, η Περιφέρεια Αττικής εμφανίζει γενικά τάσεις γήρανσης τυ πληθυσμύ της και αντίστιχη πτώση της γνιμότητας, με μεγαλύτερη ξύτητα στ Λήμ Αθηναίων, την Ανατλική και τη Νότια Περιχή τυ Π.Σ.ΙΙ.. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08

28 ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΚΗΣ Από την άλλη πλευρά, η Περιφέρεια Αττικής έχει αναδειχτεί στν ισχυρότερ πόλ συγκέντρωσης ικνμικών δραστηριτήτων στη χώρα και εμφανίζει, όπως άλλωστε και τ σύνλ της χώρας, τάσεις συρρίκνωσης τυ δευτεργενύς και διόγκωσης τυ τριτγενύς τμέα της ικνμίας. Όσν αφρά τις ενδπεριφερειακές διαφρπιήσεις της κατανμής της απασχόλησης κατά κλάδ ικνμικής δραστη ριότητας, διαπιστώνεται ότι μια σειρά από Δήμυς εμφανίζυν σχετικά υψηλά πσστά μεταπιητικών δραστηριτήτων (Ελευσίνα, Λαύρι, Μσχάτ, Χαϊδάρι, Άγ. Λημήτρις, Ηράκλει, Χαλκηδόνα, Ν. Ιωνία, Αιγάλεω και άλλι Λήμι της Δυτικής Αττικής). Επισημαίνεται ότι, στ βαθμό πυ υπάρχει γεωγραφική συγκέντρωση μεταπιητικών δραστηριτήτων και ιδιαίτερα μεγάλων πρβληματικών βιμηχανικών μνάδων, ι τάσεις συρρίκνωσης της απασχόλησης και η ανεργία πρσλαμβάνυν τπικό χαρακτήρα και έτσι παρατηρείται τ φαινό μεν των «περιχών σε κρίση». Αναφρικά με τυς ρυθμύς συμμετχής στ εργατικό δυναμικό, διαπιστώθηκε ότι δεν σημειώννται σημαντικές διακυμάνσεις σε αυτόν τν τμέα ανάμεσα στις διάφρες περιχές της Περιφέρειας. Στ σύνλ της Περιφέρειας διαπιστώνεται μικρή αύξηση τυ εργατικύ δυναμικύ (988-9: 86.66 άτμα) πυ απδίδεται, κυρίως, στην αύξηση της συμμετχής των γυναικών και την εισρή παλιννστύντων-πρσφύγων. Η διάρθρωση τυ εργατικύ δυναμικύ κατά θέση στ επάγγελμα διαφρπιείται ανάλγα με την περιχή και, συγκεκριμένα, τα μεγαλύτερα πσστά μη μισθωτής απασχόλησης (εργδότες και αυ ταπασχλύμενι) σημειώννται στις Βόρειες, Νότιες και Ανατλικές περιχές, ενώ ι υπόλιπες περιχές εμφανίζυν πσστά αυταπα σχόλησης μικρότερα τυ αντίστιχυ μέσυ όρυ τυ Π.Σ.Π.. Όσν αφρά την εκπαιδευτική διάρθρωση τυ εργατικύ δυναμικύ, διαπιστώθηκε ότι ι Δυτικές περιχές και Πειραιάς χαρακτηρίζνται από τ χαμηλότερ εκπαιδευτικό επίπεδ (δεν τελείωσαν δημτικό ή απόφιτι μόν δημτικύ: 67,5% και 6,5%, αντίστιχα), ενώ, αντίθετα, τ υψηλότερ πσστό απφίτων τριτβάθμιας εκπαίδευσης συναντάται στα Βόρεια-Βρειανατλικά πράστια, στ Λήμ Αθηναίων και στις Νότιες Περιχές (3,4%, 26,7% και 20,2%, αντίστιχα). Η ανμιγένεια πυ χαρακτηρίζει την ευρύτερη Περιφέρεια της Πρωτεύυσας, όσν αφρά τη δημγραφική, ικνμική και κινωνική της διάρθρωση, αντανακλάται και στα επίπεδα φτώχειας και ανι- http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 6/0/207 8:5:08