Αξιολόγηση Πιλοτικών Εφαρμογών Ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη Μαθησιακή Διαδικασία Προκαταρκτικά Αποτελέσματα

Αξιολόγηση Πιλοτικών Εφαρμογών Ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη Μαθησιακή Διαδικασία Προκαταρκτικά Αποτελέσματα Δρ. Χαράλαμπος Βρασίδας, CARDET - Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Δρ. Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου, Πανεπιστήμιο Κύπρου 13-12-2008 Εισαγωγή Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου (ΠΙ) έχει οργανώσει πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών Μέσης Εκπαίδευσης σε θέματα Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Το πρόγραμμα περιλαμβάνει σειρές μαθημάτων και άλλες ενέργειες επιμόρφωσης με γενικές επιδιώξεις οι οποίες καλύπτουν μεταξύ άλλων: την ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων χρήσης Ηλεκτρονικού Υπολογιστή, την επεξεργασία και εφαρμογή ενός παιδαγωγικού πλαισίου αξιοποίησης νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία και μάθηση, τον πληροφορικό εμπλουτισμό των διδακτικών και μαθησιακών δραστηριοτήτων σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα. Κατά τα τελευταία χρόνια ένα σημαντικό ποσοστό των μάχιμων εκπαιδευτικών έχει εμπλακεί στο πρόγραμμα επιμόρφωσης σε θέματα ΤΠΕ. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2004-2008, επιμορφώθηκαν περίπου 10.140 εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων (5.910 Μέσης και 4.230 Δημοτικής Εκπαίδευσης) στα θέματα: Ανάπτυξη βασικών και εξειδικευμένων δεξιοτήτων χρήσης Ηλεκτρονικού Υπολογιστή Εκπαιδευτική Εφαρμογή της Πληροφορικής Εξειδικευμένη Επιμόρφωση για Καθηγητές Πληροφορικής Επιμόρφωση επιμορφωτών πυρήνων για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία Πίνακας 1. Επιμορφωτικά Σεμινάρια. Σειρά σεμιναρίων Ακροατήριο Π1: Βασικές δεξιότητες Εκπαιδευτικοί με καθόλου ή ελάχιστες γνώσεις χρήσης του Η.Υ. Π2: Βασικές δεξιότητες + Λογιστικά φύλλα και Εκπαιδευτικοί με κάποιες ή ελάχιστες βάσεις δεδομένων γνώσεις χρήσης του Η.Υ. Π3: Βασικές δεξιότητες + Εκπαιδευτική εφαρμογή Εκπαιδευτικοί με καθόλου ή ελάχιστες της πληροφορικής στη Μέση Εκπαίδευση γνώσεις χρήσης του Η.Υ. Π4: Ανασκόπηση βασικών δεξιοτήτων + Εκπαιδευτικοί με βασικές γνώσεις χρήσης Εκπαιδευτική εφαρμογή της πληροφορικής του Η.Υ. Π5: Επιμόρφωση επιμορφωτών στην εκπαιδευτική Εκπαιδευτικοί που κατέχουν πολύ καλές εφαρμογή της πληροφορικής βασικές δεξιότητες χρήσης του Η.Υ. και επιθυμούν να διδάξουν ως επιμορφωτές στα Προγράμματα Π3 και Π4 στο θέμα της εκπαιδευτικής εφαρμογής των ΤΠΕ Π6: Επιμόρφωση για τους καθηγητές πληροφορικής Καθηγητές Πληροφορικής 1

Οι σειρές σεμιναρίων εξαγγέλλονται σε τακτά χρονικά διαστήματα και απευθύνονται εξελικτικά σε εκπαιδευτικούς σε διάφορα επίπεδα ως προς τις δεξιότητες χρήσης της πληροφορικής τεχνολογίας όπως φαίνεται στον πιο πάνω πίνακα. Σε κάποια από τα επιμορφωτικά σεμινάρια, ομάδες εκπαιδευτικών αποκτούν εμπειρίες με την ανάπτυξη πληροφορικά εμπλουτισμένου διδακτικού υλικού στο γνωστικό αντικείμενό τους. Η επιμόρφωση εκπαιδευτικών σε θέματα ΤΠΕ επεκτάθηκε σε πρόσθετες συμπληρωματικές ενέργειες, οι οποίες επίσης οργανώνονται από τον ίδιο τομέα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, για να ενισχύσουν τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών μέσα από δράσεις όπως η ανάπτυξη συμπληρωματικού υποστηρικτικού υλικού, ο συντονισμός 50 εκπαιδευτικών πυρήνων επιμόρφωσης σε θέματα ΤΠΕ και η στήριξή τους με την παροχή εξοπλισμού και τεχνική υποστήριξη, η διεξαγωγή δειγματικών μαθημάτων εντός της σχολικής μονάδας, η οργάνωση ημερίδων και η συμμετοχή σε προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης. Κατά την περίοδο Σεπτέμβριος Δεκέμβριος 2008, υλοποιήθηκε ένα πρόγραμμα μελέτης πιλοτικών εφαρμογών ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία σε σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν 10 πιλοτικές εφαρμογές ενοτήτων οι οποίες προέκυψαν μέσα από συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών της τάξης και των εκπαιδευτικώνσυμβούλων που στελεχώνουν το ΠΙ. Οι πιλοτικές εφαρμογές πραγματοποιήθηκαν σε σχολεία Μέσης και Τεχνικής Εκπαίδευσης της Κυπριακής Δημοκρατίας τα οποία ορίστηκαν από το ίδιο το ΠΙ. Το έργο της ερευνητικής αξιολόγησης των πιλοτικών εφαρμογών ανέλαβε η κοινοπραξία η οποία αποτελείται από το ερευνητικό κέντρο CARDET, τo Πανεπιστήμιο Κύπρου, το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και την Κυπριακή Εταιρεία Πληροφορικής. Ο γενικός στόχος του προγράμματος ήταν η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, της ποιότητας του υποστηρικτικού υλικού και της έκτασης και αξίας της ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία από ένα δείγμα 10 εκπαιδευτικών. Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται προκαταρκτικά συνοπτικά αποτελέσματα και κάποιες εισηγήσεις σχετικά με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και την παρούσα φάση εξέλιξης του εκπαιδευτικού μας συστήματος ως προς την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στις διεργασίες διδασκαλίας και μάθησης. Μεθοδολογία Η υλοποίηση και αξιολόγηση των δέκα πιλοτικών εφαρμογών έδωσε απαντήσεις στα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα, στο βαθμό στον οποίο καλύπτονται από τις 10 πιλοτικές εφαρμογές: Σε ποιο βαθμό η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών ήταν αποτελεσματική για την ενίσχυση των προσπαθειών των δέκα εκπαιδευτικών; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τις προσπάθειες των δέκα εκπαιδευτικών για ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη διδακτική πρακτική τους; Ποίες δυσκολίες δυσχεραίνουν τις προσπάθειες των εκπαιδευτικών; Ποιος είναι ο βαθμός επιτυχίας του σχεδιασμού της διδακτικής ενότητας και του συνοδευτικού υποστηρικτικού υλικού που έχει αναπτυχθεί και εφαρμοσθεί στις πιλοτικές εφαρμογές; 2

Ποια είναι η έκταση της ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία με βάση το δείγμα των δέκα εκπαιδευτικών; Ποια είναι η αξία της ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία στο πλαίσιο της λειτουργίας των δέκα τάξεων που έχουν επιλεγεί; Ποιο πρόσθετο όφελος μπορεί να είναι ρεαλιστικά εφικτό; Πώς η πιλοτική εφαρμογή των ΤΠΕ έχει επηρεάσει τις γνώσεις, τις στάσεις και τις δεξιότητες των εμπλεκομένων μαθητών; Η προσέγγιση της αξιολόγησης των πιλοτικών εφαρμογών στηρίχτηκε στη συστηματική συλλογή δεδομένων τόσο υπό μορφή κειμένου όσο και σε οπτικοαουστική μορφή. Η συλλογή δεδομένων έγινε μέσω συνεντεύξεων με εκπαιδευτικούς, σύμβουλους και μαθητές, παρατηρήσεις και οπτικογραφήσεις μαθημάτων, συμπλήρωση ερωτηματολογίων από τους μαθητές, και αξιολόγηση των ενοτήτων και του υποστηρικτικού υλικού (Γράφημα 1). Όλα τα εργαλεία συλλογής δεδομένων έχουν αναπτυχθεί και εγκυροποιηθεί με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, και με την ενεργό εμπλοκή εμπειρογνωμόνων στα πλαίσια επιστημονικών διαδικασιών. Η ανάλυση των δεδομένων ακολούθησε ποιοτικές και ποσοτικές προσεγγίσεις οργάνωσης, διαχείρισης και ανάλυσης των δεδομένων. 3 Γράφημα 1. Εργαλεία συλλογής δεδομένων. Για τη διασφάλιση της εγκυρότητας της συγκεκριμένης έρευνας λήφθηκαν μέτρα και ακολουθήθηκαν διαδικασίες οι οποίες διασφάλισαν την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων. Μέσω της τριγωνοποίησης και διασταύρωσης των δεδομένων, βεβαιωθήκαμε ότι κανένα αποτέλεσμα δεν στηρίζεται σε μόνο μια πηγή. Αντιθέτως, κάθε ισχυρισμός υποστηρίζεται από πολλές πηγές. Επιπρόσθετα, κατά τη συλλογή και ανάλυση των δεδομένων εφαρμόσθηκαν έλεγχοι από τουλάχιστον τρεις ερευνητές για κάθε μελέτη περίπτωσης, σε όλα τα στάδια της έρευνας. Ορισμένοι περιορισμοί που προκύπτουν από τo έργο αφορούν στη διαδικασία επιλογής των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα αυτό, και οι οποίοι δεν

αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού των εκπαιδευτικών οι οποίοι παρακολούθησαν τα επιμορφωτικά σεμινάρια του ΠΙ. Ως εκ τούτου, είναι πολύ δύσκολο να εξαχθούν συνολικά συμπεράσματα για την αποτελεσματικότητα των επιμέρους δραστηριοτήτων επιμόρφωσης που προσφέρθηκαν από το Π.Ι. Μπορούν όμως να εξαχθούν κάποια συμπεράσματα που αφορούν σε όλες τις μορφές και δράσεις της επιμόρφωσης στο σύνολό τους, καθώς και συμπεράσματα σε σχέση με την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην διδασκαλία και μάθηση. Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τις δέκα πιλοτικές εφαρμογές αφορούν μόνο στις συγκεκριμένες εφαρμογές και δεν μπορούν να γενικευθούν. Συγκείμενο Οι 10 πιλοτικές εφαρμογές πραγματοποιήθηκαν σε 9 διαφορετικά σχολεία, σε 9 διαφορετικές ειδικότητες και σε 10 διαφορετικά τμήματα. Τα σχολεία και οι ειδικότητες στις οποίες εφαρμόστηκε το πρόγραμμα είναι: Λύκειο Ιδαλίου (Μαθηματικά, Βιολογία), Τεχνική Σχολή Λεμεσού (Σχεδίαση Αρχιτεκτονικού Σχεδίου), Λύκειο Αγίου Γεώργιου Λάρνακας (Μαθηματικά), Γυμνάσιο Παλλουριώτισσας (Πληροφορική), Λανίτειο Λύκειο Α (Ελληνικά), Λύκειο Αγίου Αντωνίου (Χημεία), Λύκειο Άγιου Ιωάννη Λεμεσός (Ιστορία), και το Περιφερειακό Γυμνάσιο Κλήρου (Αγγλικά). Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει συνοπτικά τις πιλοτικές εφαρμογές, την ενότητα και των αριθμό διδακτικών περιόδων. 4 Πιλοτική Εφαρμογή Σχολείο Πίνακας 2. Πιλοτικές εφαρμογές. Διδακτικό Αντικείμενο Διδακτική Ενότητα 1 Λύκειο Ιδαλίου Βιολογία Ένζυμα - Φυσικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη δράση των ενζύμων/χημικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη δράση των ενζύμων/ Κυτταρική μεμβράνη 2 B Τεχνική Σχολή Λεμεσού 3 Λύκειο Αγίου Γεωργίου Λάρνακας 4 Ά Τεχνική Σχολή Λευκωσίας Αρχιτεκτονικό Σχέδιο Σχ. κάτοψη κατοικίας, Σχ. κάτοψη οροφής κατοικίας, Σχ. των 4 όψεων κατοικίας, Σχ. δύο τομών κατοικίας Μαθηματικά Τριγωνομετρία Α Λυκείου 6 Φυσική Σχέση κυκλικής κίνησης και γραμμικής αρμονικής ταλάντωσης. Σχέση ταχύτητας και επιτάχυνσης με το χρόνο στη γραμμική αρμονική ταλάντωση. Ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη γραμμική αρμονική ταλάντωση. Εξαναγκασμένη ταλάντωση, Αριθμός διδακτικών περιόδων 6 6 8

συντονισμός 5 Γυμνάσιο Πληροφορική Εισαγωγή στη χρήση του 6 Παλλουριώτισσας Υπολογιστή 6 Λύκειο Ιδαλίου Μαθηματικά Μελέτη συνάρτησης στη Γ 7 Λυκείου 7 Ά Λανίτειο Ελληνικά Η πειθώ στη διαφήμιση 6 Λύκειο 8 Λύκειο Αγίου Χημεία Χημική Ισορροπία 8 Αντωνίου 9 Λύκειο Αγίου Ιστορία Ύστερη Εποχή του Χαλκού 6 Ιωάννη Λεμεσός Ιστορία της Κύπρου 10 Περιφερειακό Γυμνάσιο Κλήρου Αγγλικά Environmental Issues (The greenhouse effect, Global Warming etc) 7 Αποτελέσματα Μετά από λεπτομερή ανάλυση των δεδομένων, έχουν προκύψει ενδείξεις οι οποίες απαντούν τα ερωτήματα όπως φαίνονται πιο κάτω. Η παρούσα σύντομη έκθεση παρουσιάζει μόνο προκαταρκτικά αποτελέσματα. Από τη σύνοψη των αποτελεσμάτων από τις 10 πιλοτικές εφαρμογές, έχει προκύψει ότι η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας (ΤΠΕ) στο διδακτικό σχεδιασμό και στην πρακτική στην τάξη έχει τη δυνατότητα να δώσει νέα ώθηση ώστε να επιτευχθεί μια ποιοτική αναβάθμιση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Συγκεκριμένα, η ένταξη των ΤΠΕ στις διδακτικές και μαθησιακές διεργασίες έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα νέο πλαίσιο μαθητοκεντρικής διδασκαλίας στο οποίο ομάδες μαθητών μεικτών ικανοτήτων συνεχώς να εμπλέκονται ενεργά σε διεργασίες διερευνητικής μάθησης και δημιουργίας σύνθετων κατασκευασμάτων με απώτερο στόχο την οικοδόμηση πραγματικής κατανόησης και την ανάπτυξη στοχαστικοκριτικής σκέψης. Το πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των ΤΠΕ και η συγκεκριμένη προσπάθεια δημιουργίας ενός πλαισίου συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών πρώτης γραμμής και εκπαιδευτικών-συμβούλων για δημιουργία πληροφορικά εμπλουτισμένου διδακτικού υλικού και εφαρμογή πιλοτικών διδασκαλιών έχουν δημιουργήσει τις συνθήκες και παρέχουν πληροφόρηση για τη συστημική βάση που απαιτείται για μια τέτοια ώθηση. Πιο κάτω περιγράφουμε συνοπτικά τα κύρια ευρήματα που προέκυψαν μέσα από τη μελέτη των πιλοτικών εφαρμογών και διατυπώνουμε κάποιες εισηγήσεις σε σχέση με την ανάγκη για περαιτέρω ενίσχυση αυτής της προσπάθειας που έχει αναληφθεί εκ μέρους του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ώστε ακριβώς να τοποθετηθεί σε μια ολοκληρωμένη βάση η κάθε προσπάθεια των εκπαιδευτικών και να γίνει εφικτή αυτή η προσδοκώμενη αναβάθμιση στην ποιότητα των διεργασιών διδασκαλίας και μάθησης. 5

Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Όλοι οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στις πιλοτικές εφαρμογές είχαν γενικά θετικές εμπειρίες στα προγράμματα επιμόρφωσης για αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Αρκετοί εκπαιδευτικοί δηλώνουν ότι τα επιμορφωτικά προγράμματα τους έχουν προσφέρει το απαιτούμενο τεχνολογικό και θεωρητικό υπόβαθρο για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις αλλά και να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που πηγάζουν μέσα από την ενσωμάτωση των ΤΠΕ. Παρόλα αυτά, μέσα από τα δεδομένα παρουσιάστηκαν κάποιες ελλείψεις στην πρακτική εφαρμογή της θεωρίας. Ο σχεδιασμός της διδασκαλίας και η διδακτική πρακτική των εκπαιδευτικών, κατά τα λεγόμενά τους, έχει προκύψει περισσότερο μέσα από το γνωσιολογικό υπόβαθρο, τη διδακτική πείρα, την προσωπική μελέτη και την άτυπη συνεργασία με άλλους εκπαιδευτικούς. Ως ερευνητές διαισθανθήκαμε μέσα από τη διαδικασία συλλογής δεδομένων ότι οι εκπαιδευτικοί φάνηκε να έχουν βοηθηθεί από την επιμόρφωση όπως επίσης και από άλλες μορφές άτυπης επιμόρφωσης που διαμεσολαβεί μεταξύ νέων γνώσεων και διδακτικής πρακτικής (π.χ. συζητήσεις και ανταλλαγή απόψεων με συναδέλφους). Μέσα από τα δεδομένα, γίνεται φανερό ότι η επιμόρφωση λειτουργεί πιο αποτελεσματικά όταν εντάσσεται σε μια πορεία επαγγελματικής ανάπτυξης του εκπαιδευτικού και ταυτόχρονα είναι καλά συντονισμένη με τις άτυπες μορφές αλληλεπίδρασης και επιμόρφωσης που επιδρούν στον προβληματισμό και την παιδαγωγική σκέψη του εκπαιδευτικού. Ένα από τα σημαντικά θέματα που προκύπτουν είναι η σημασία του να μεταφερθεί η επιμόρφωση μέσα στο πλαίσιο λειτουργίας της σχολικής μονάδας. Προγραμματισμός Διδασκαλίας Υπάρχει ανάγκη για βελτίωση της παιδαγωγικής ενημέρωσης των εκπαιδευτικών και για δημιουργία συνθηκών ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών του ίδιου γνωστικού αντικειμένου ώστε να είναι εφικτή η αξιοποίηση παιδαγωγικής γνώσης περιεχομένου στο σχεδιασμό και στη σταδιακή ρύθμιση διδακτικού υλικού το οποίο να χαρακτηρίζεται από συγκροτημένες ακολουθίες δραστηριοτήτων και να επικεντρώνεται στη θεμελιώδη επιδίωξη της καλλιέργειας μεταφέρσιμων δεξιοτήτων σκέψης και δημιουργικότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη πληροφορικά εμπλουτισμένου διδακτικού υλικού χρειάζεται να αναδειχθεί ως μια σημαντική διεργασία μέσω της οποίας μπορούν να προκύπτουν εκπαιδευτικά εργαλεία για ποιοτική αναβάθμιση των διεργασιών διδασκαλίας και μάθησης. Μια τέτοια προσπάθεια θα οδηγήσει επίσης σε πιο ορθολογική και πιο ολοκληρωμένη αξιοποίηση κατάλληλων λογισμικών εργαλείων τα οποία να υπηρετούν τη μάθηση χωρίς να παρατηρούνται περιπτώσεις όπου η αξιοποίηση πληροφορικής στη διδασκαλία παραμελείται ή κυριαρχεί ως αυτοσκοπός. Αναστοχασμός Εκπαιδευτικού Σε όλη τη διάρκεια του έργου και σε όλες ανεξαιρέτως τις παρατηρήσεις ήταν εντυπωσιακή η επένδυση προσπάθειας εκ μέρους των εκπαιδευτικών και η διάθεσή τους για ανοιχτή διαβούλευση και εκπαιδευτική συνεργασία. Επιπρόσθετα, μέσα από τις συνεντεύξεις φάνηκε ξεκάθαρα ότι αυτοί οι εκπαιδευτικοί έχουν σαφή επίγνωση τόσο των προσδοκιών της κοινωνίας από το εκπαιδευτικό έργο όσο και των δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών να επιδράσουν στις μεθόδους και στις επιδιώξεις της εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευτικοί εκτιμούν την ανάγκη για μετάθεση των 6

εκπαιδευτικών εμφάσεων προς ένα πιο μαθητοκεντρικό πλαίσιο το οποίο να δίνει προτεραιότητα σε ολιστική μάθηση παρά στην πρόωρη ανάπτυξη τεχνογνωσίας. Σε πιο προσωπικό επίπεδο, όλοι οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στο έργο επιδίωκαν ανοιχτά την ανατροφοδότηση και τη δημιουργική συνεργασία με άλλους εκπαιδευτικούς προς ενίσχυση του αναστοχασμού τους και βελτίωση της διδακτικής πρακτικής τους. Αυτή η προθυμία των εκπαιδευτικών φανέρωσε την αδυναμία του εκπαιδευτικού μας συστήματος να εδραιώσει μηχανισμούς παραγωγικής συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών και να εντάξει τα στελέχη του σε μια πορεία επιστημονικής ανάπτυξης η οποία να στηρίζεται σε δεδομένα που να συνδέονται με τη λειτουργία της τάξης και τα μαθησιακά επιτεύγματα. Εντούτοις, δημιούργησε ελπιδοφόρα μηνύματα για την ετοιμότητα, το στέρεο υπόβαθρο και τις δυνατότητες των εκπαιδευτικών να καλωσορίσουν και να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες συνεργασίας, όταν και εφόσον προκύψουν σε πιο συστηματική βάση. Η δημιουργία μιας τέτοιας βάσης θα λειτουργήσει προς όφελος της ποιότητας του εκπαιδευτικού αναστοχασμού ως μιας στρατηγικής συνεχούς αναζήτησης της ποιοτικής βελτίωσης μέσα από τη διαπραγμάτευση παιδαγωγικών αξιών και την επεξεργασία εκπαιδευτικών εργαλείων και στρατηγικών. Διδακτικές Πρακτικές Οι μελέτες περίπτωσης καταδεικνύουν ουσιαστικές προσπάθειες διδακτικής αξιοποίησης λογισμικών με ποικίλες παιδαγωγικές λειτουργίες. Όλοι οι εκπαιδευτικοί κατέβαλαν εντατικές προσπάθειες να εντάξουν πληροφορικά εργαλεία στη διδασκαλία των μαθημάτων τους τρόπους που να ενισχύουν τη διδακτική προσπάθεια και να εμπλουτίζουν τη μαθησιακή εμπειρία. Οι προσπάθειες που μαρτυρήσαμε δεν θα ήταν εφικτές αν δεν είχε προηγηθεί ένα εκτεταμένο πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών ή χωρίς την τεχνολογική υποδομή που έχουν αποκτήσει τα σχολεία κατά τα τελευταία χρόνια. Ταυτόχρονα, οι προσπάθειες των εκπαιδευτικών εξακολουθούν να παρεμποδίζονται από συστημικούς και άλλους περιορισμούς όπως είναι η υπερβολική έμφαση στην τελική αξιολόγηση, σε αντίθεση με τη διαμορφωτική αξιολόγηση, και το βεβαρημένο αναλυτικό πρόγραμμα το οποίο δεν αφήνει περιθώρια για διδακτικό πειραματισμό ή για μαθησιακό αναστοχασμό. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει ουσιαστική αμφισβήτηση του κυρίαρχου διδακτικού προτύπου της μετάδοσης γνώσης και της εξάσκησης ως μέσου εμπέδωσης γνώσεων, και, κατά συνέπεια, δεν εμφανίζονται οποιεσδήποτε ενδείξεις δυνατοτήτων ανταπόκρισης στην ανάγκη για ενεργό, δημιουργική εμπλοκή των μαθητών σε διεργασίες διερευνητικής διδασκαλίας και μάθησης. Μαθησιακές Διεργασίες Στις πιλοτικές εφαρμογές εντοπίσαμε περιπτώσεις όπου η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας ενισχύει σημαντικά το ενδιαφέρον των μαθητών, προσθέτει νέες μαθησιακές δυνατότητες διαφοροποίησης, ανάλυσης και εποπτικοποίησης και εμπλουτίζει το κλίμα της τάξης με αυξημένο αλληλοσεβασμό και πολύπλευρη επικοινωνία. Ωστόσο, σε αρκετά μαθήματα δεν υπήρξε ουσιαστική συνεργατική αλληλεπίδραση επικεντρωμένη σε αυθεντικές επιδιώξεις ανάπτυξης ποιοτικών κατασκευασμάτων, ούτε και ενδείξεις για συμμετοχή των μαθητών στο σχεδιασμό της μαθησιακής πορείας ή σε ενσυνείδητο αναστοχασμό μέσα από αυτοαξιολόγηση της εκάστοτε προόδου και προγραμματισμό επόμενων βημάτων. 7

Μαθησιακά Επιτεύγματα Μέσα από τα δεδομένα που συλλέξαμε, διαφαίνεται έκδηλα ότι ένα μεγάλο κομμάτι της έμφασης της εκπαίδευσής μας παραμένει επικεντρωμένο, κατά κύριο λόγο, στην ανάπτυξη εξειδικευμένης τεχνογνωσίας με σαφώς λιγότερη έμφαση στην ανάπτυξη μεταφέρσιμων δεξιοτήτων σκέψης, μάθησης και επικοινωνίας. Ταυτόχρονα, οι μαθητές που συμμετείχαν στις πιλοτικές εφαρμογές, επέδειξαν ενθουσιασμό για την ευκαιρία να εμπλέκονται σε διεργασίες αξιοποίησης νέων τεχνολογιών και συνήθως είχαν ήδη αναπτυγμένες δεξιότητες διαχείρισης των υπό έμφαση πληροφορικών εργαλείων. Επιπρόσθετα, προέκυψαν ενδείξεις θετικής επίδρασης των αυξημένων κινήτρων και του ενισχυμένου ενδιαφέροντος στις γνώσεις που αποκόμισαν οι μαθητές. Μια σημαντική παράμετρος αφορούσε τις προσδοκίες των ίδιων των εκπαιδευτικών. Φάνηκε ότι στις περιπτώσεις όπου ο εκπαιδευτικός έχει ψηλές προσδοκίες και απαιτήσεις το επίπεδο ανταπόκρισης των μαθητών τείνει να είναι βελτιωμένο, ενώ αντίθετα όπου, για οποιοδήποτε λόγο, είναι υποβαθμισμένες οι προσδοκίες, οι μαθητές τείνουν να προσαρμόζονται σε αυτό το χαμηλότερο επίπεδο μαθησιακών επιτευγμάτων. Εισηγήσεις Υπάρχει ανάγκη για συνεχιζόμενη στήριξη των προγραμμάτων επιμόρφωσης εκπαιδευτικών τόσο για αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία όσο και για την εδραίωση ενός ευρύτερου παιδαγωγικού πλαισίου ενεργούς σχεδιαστικής και διερευνητικής μάθησης. Για τη συνεχιζόμενη εξέλιξη του προγράμματος ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική πρακτική, είναι σημαντικός ο εμπλουτισμός των υφιστάμενων προγραμμάτων επιμόρφωσης με πρόσθετους άξονες οι οποίοι να δίνουν έμφαση στα ακόλουθα: Στην ανάπτυξη παιδαγωγικής γνώσης περιεχομένου και στη βελτίωση των δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών για έρευνα δράσης και στοχαστικοκριτική διδακτική πρακτική. Στο σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την πρακτική αξιολόγηση πληροφορικά εμπλουτισμένου διδακτικού υλικού. Στην εμπλοκή σχολικών ομάδων εκπαιδευτικών σε διεργασίες διαχείρισης της εκπαιδευτικής αλλαγής με στόχο την αποτελεσματικότητα και την τεκμηριωμένη ποιοτική βελτίωση. Σε ενδοσχολικές διεργασίες και σε εξειδικευμένες δράσεις οι οποίες να καλύπτουν τις ανάγκες συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων χωριστά. Επιπρόσθετα, στο βαθμό που μπορούν να αναπτυχθούν μηχανισμοί ενίσχυσης των άτυπων μορφών επιμόρφωσης που λαμβάνουν χώρα μέσα στη σχολική μονάδα μεταξύ συναδέλφων εκπαιδευτικών ή μεταξύ συντονιστών και εκπαιδευτικών του κάθε γνωστικού αντικειμένου, αυτοί μπορούν να συνεισφέρουν στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των τυπικών δράσεων 8

επιμόρφωσης κυρίως ως προς την επίδρασή των στις διδακτικές πρακτικές και στα μαθησιακά επιτεύγματα. Για καλύτερο συντονισμό των προσπαθειών ενσωμάτωσης ΤΠΕ και βελτίωσης της ποιότητας των διδακτικών και μαθησιακών διεργασιών, υπάρχει ανάγκη να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα επιτρέπουν στους μαθητές να αναλαμβάνουν συχνά έργα αυθεντικής λύσης προβλήματος (project work) και να συμμετέχουν στο σχεδιασμό και στην αναπροσαρμογή της μαθησιακής πορείας μέσα από συνεργατική αλληλεπίδραση και αναστοχασμό. Υπάρχει ανάγκη δημιουργίας νέων μηχανισμών στήριξης του εκπαιδευτικού έργου με στόχο τη μετάθεση από το κυρίαρχο διδακτικό πρότυπο της μετάδοσης γνώσης προς διεργασίες διερευνητικής μάθησης σε τάξεις μεικτής ικανότητας. Η δημιουργική συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών εντός και εκτός της σχολικής μονάδας, η κατανεμημένη εποπτεία και το ενδεχόμενο οργάνωσης διεργασιών συλλογικού εκπαιδευτικού αναστοχασμού έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν ουσιαστικά σε μια τέτοια προσπάθεια. Είναι σημαντικό να εξευρεθούν μηχανισμοί ενίσχυσης του πειραματισμού εντός της σχολικής μονάδας ώστε να γίνεται εφικτή η σταδιακή βελτίωση του διδακτικού υλικού το οποίο αναπτύσσεται, μέσω διεργασιών εφαρμογής, αξιολόγησης και εγκυροποίησης του διδακτικού υλικού σε αυθεντικά περιβάλλοντα μάθησης. Για να επιτευχθεί πιο αποτελεσματικά η ένταξη των ΤΠΕ στη διδακτική πρακτική υπάρχει ανάγκη καλύτερου συντονισμού των διάφορων ενεργειών επιμόρφωσης, αναθεώρησης αναλυτικών προγραμμάτων, αναβάθμισης της υποδομής, δημιουργίας και διάθεσης λογισμικού και ανάπτυξης διδακτικού υλικού. Ο καλύτερος συντονισμός θα αποβάλει φαινόμενα ελλιπούς υποδομής στα σχολεία που την χρειάζονται και, πιο σημαντικά, θα αποτρέψει την ματαίωση των εκπαιδευτικών που καταβάλλουν σημαντικές προσπάθειες και επενδύουν τον απαραίτητο χρόνο ενώ περιορίζονται από συστημικές δυσκαμψίες και τις αδυναμίες που καταπνίγουν την πρωτοβουλία και δεν επιτρέπουν την ανάληψη ευθύνης από την ίδια τη σχολική ομάδα. Υπάρχει ανάγκη για δημιουργία δράσεων οι οποίες θα επιτρέπουν σε σχολεία να επιλέγουν ένα στόχο και να εμπλέκονται για κάποιο χρονικό διάστημα στην ενεργοποίηση ενός επαρκούς αριθμού εκπαιδευτικών για τεκμηριωμένη υλοποίηση αυτού του στόχου. Για παράδειγμα, η διαμορφωτική αξιολόγηση είναι ένα σημαντικό εργαλείο το οποίο δεν αξιοποιείται όσο συχνά χρειάζεται από τους εκπαιδευτικούς τόσο για ανατροφοδότηση των μαθητών τους όσο και για δικό τους όφελος ώστε να γίνεται εφικτή η παρακολούθηση της εξέλιξης της μαθησιακής πορείας. Θα μπορούσε να αποτελεί ένα παράδειγμα στόχου το οποίο να εντοπίζεται στο πλαίσιο των προσφερόμενων δυνατοτήτων μιας τέτοιας δράσης. 9 Υπάρχει ανάγκη δημιουργίας ενός μηχανισμού εντοπισμού και επέκτασης περιπτώσεων καλής εκπαιδευτικής πρακτικής από ομάδες εκπαιδευτικών.

Ένας τέτοιος μηχανισμός μπορεί να εμπλουτίσει τα κίνητρα του σχολείου αλλά, επίσης, μπορεί να οδηγήσει σε ενισχυμένη αυτογνωσία εντός του συστήματος ως προς το τι συνιστά καλή πρακτική και ποιοι παράγοντες μπορούν να συνεισφέρουν στην εδραίωση της. Η μεθοδολογία των συστηματικών παρατηρήσεων της διδακτικής πρακτικής εκπαιδευτικών που προσφέρονται να ανοίξουν τις τάξεις τους εφαρμόζεται για πρώτη φορά σε συστημική βάση. Μέσα από ένα προσεκτικό πλαίσιο δεοντολογίας, αυτή η μεθοδολογία έχει δυνατότητες να παρέχει πλούσιο υλικό για επιμόρφωση και να λειτουργήσει ως ένα μηχανισμός περαιτέρω ενίσχυσης του παιδαγωγικού αναστοχασμού και της εκπαιδευτικής συνεργασίας. Συμπέρασμα Μέσα από το πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στις νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας έχει αναληφθεί εκ μέρους του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου μια μεγάλη και αξιόλογη προσπάθεια, η οποία καλύπτει μεταξύ άλλων τα εξής: Ανάπτυξη βασικών και εξειδικευμένων δεξιοτήτων χρήσης Ηλεκτρονικού Υπολογιστή Εκπαιδευτική Εφαρμογή της Πληροφορικής Εξειδικευμένη Επιμόρφωση για Καθηγητές Πληροφορικής Επιμόρφωση επιμορφωτών πυρήνων για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία Για να μπορέσει αυτή η προσπάθεια να συνεισφέρει στη γεφύρωση του υφιστάμενου χάσματος μεταξύ των πρακτικών του εκπαιδευτικού συστήματος και των προσδοκιών της κοινωνίας ως προς την καλλιέργεια κριτικής σκέψης, και τη διαμόρφωση ευέλικτων πολιτών μέσα από προσεγγίσεις ενεργούς εμπλοκής σε διερευνητική διδασκαλία και μάθηση, χρειάζεται: 1. Οι υφιστάμενοι άξονες επιμόρφωσης να συνεχίσουν να τυγχάνουν στήριξης, 2. Ορισμένοι από αυτούς τους άξονες, όπως οι ομάδες εργασίας για ανάπτυξη υλικού, οι δειγματικές διδασκαλίες και οι πυρήνες-επιμορφωτές, να επεκταθούν και να εμπλουτισθούν με πρόσθετες δράσεις επιμόρφωσης οι οποίες να εμπλέκουν τον εκπαιδευτικό σε διαδικασίες συνεχούς αυτοβελτίωσης στη βάση τεκμηριωμένων μαθησιακών επιτευγμάτων, να ενισχύουν την παραγωγική συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών, να καλλιεργούν αίσθημα ομαδικής ευθύνης και συνεργασίας εντός της σχολικής μονάδας, να δημιουργούν νέους μηχανισμούς στήριξης του εκπαιδευτικού έργου μέσα από κατανεμημένη εποπτεία και σχολική δράση και, τέλος, να περιλαμβάνουν δράσεις εντός της σχολικής μονάδας και να εστιάζουν σε διεργασίες εκπαιδευτικής επινόησης ως προς τη διδασκαλία συγκεκριμένων ενοτήτων κάθε γνωστικού αντικειμένου χωριστά, 3. Να ενισχυθούν περαιτέρω οι προσπάθειες ανάπτυξης πληροφορικά εμπλουτισμένου διδακτικού υλικού μέσα από συνεργασίες μεταξύ 10

11 εκπαιδευτικών, εκπαιδευτικών συμβούλων και έμπειρων επιστημόνων της Διδακτικής του κάθε γνωστικού αντικειμένου, και 4. Να υπάρξει βελτιωμένος συντονισμός μεταξύ των διεργασιών επιμόρφωσης και των υπόλοιπων αξόνων εκπαιδευτικής πολιτικής (πχ. αναλυτικό πρόγραμμα, πλαίσιο κινήτρων και ενθάρρυνσης πρωτοβουλιών, αποτελεσματικός εξοπλισμός σχολείων, ανάπτυξη ψηφιακού υλικού) ώστε να αρθούν τα ποικίλα εμπόδια και οι περιορισμοί που αποτρέπουν τους εκπαιδευτικούς από το να ακολουθούν μια πορεία αυτοβελτίωσης και προσωπικής ανάπτυξης προς όφελος της ποιότητας των μαθησιακών επιτευγμάτων και της λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος γενικότερα.