1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MINITAB 14

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MINITAB 14 1.1 ΓΕΝΙΚΑ Η τεράστιες δυνατότητες τόσο σε υπολογιστική ισχύ όσο και σε αποθήκευση των πληροφοριών που αφ ενός μεν διαθέτουν οι σύγχρονοι υπολογιστές (Desktop και Laptop), αφ ετέρου δε τα εξελιγμένα λογισμικά στατιστικής ανάλυσης που έχουν αναπτυχθεί, έχουν αλλάξει ριζικά τον τρόπο διδασκαλίας της στατιστικής στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στο παρόν εγχειρίδιο και στα κεφάλαια που ακολουθούν περιγράφεται η χρήση του στατιστικού πακέτου MINITAB for Windows, Release 14 με ιδιαίτερη αναφορά στο λειτουργικό σύστημα Microsoft Windows XP. Αν και οι περισσότερες λειτουργίες της έκδοσης 14 είναι παρόμοιες με εκείνες των παλαιοτέρων εκδόσεων, εκείνο που διαφοροποιεί σημαντικά την τελευταία έκδοση είναι το γραφικό περιβάλλον. Το Minitab μπορεί να διαχειριστεί, να επεξεργαστεί και παραστήσει γραφικά τα δεδομένα όταν αυτά βρίσκονται στις γραμμές και στήλες κάποιου φύλλου εργασίας (worksheet) και για το σκοπό αυτό είναι εφοδιασμένο με περισσότερες από 200 εντολές. 1.2 ΕΚΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ MINITAB Διπλοπατάμε στο εικονίδιο MINITAB 14 επάνω στην επιφάνεια εργασίας. Εμφανίζεται η βασική οθόνη του προγράμματος με δύο παράθυρα, το παράθυρο συνεδρίας (Session Window) και το παράθυρο δεδομένων (Data Window). Στο Session Window εμφανίζονται οι εντολές του Minitab που έχουμε χρησιμοποιήσει μέχρι τότε καθώς και τα αποτελέσματα που προκαλούνται από τις εντολές αυτές σε μορφή κειμένου. Στο παράθυρο αυτό μπορούμε να καταχωρήσουμε και να εκτελέσουμε εντολές του Minitab που υπάρχουν στα διάφορα μενού. Το Data Window μας επιτρέπει να καταχωρήσουμε δεδομένα σε ένα φύλλο εργασίας είτε από το πληκτρολόγιο, είτε δημιουργόντας τα μέσα από το Minitab, είτε εισάγοντάς τα από άλλο αρχείο. Τέλος υπάρχουν και τα παράθυρα Graph και Ηelp που θα δούμε παρακάτω. Στην κορυφή της οθόνης είναι η γραμμή μενού (Menu Bar), από την οποία 7

μπορούμε να ανοίξουμε μενού και να επιλέξουμε εντολές. Για παράδειγμα αν επιλέξουμε Window Project Manager θα πάρουμε την οθόνη που ακολουθεί. O Διαχειριστής Εργασίας (Project Manager) του Minitab μας επιτρέπει να οργανώσουμε και να διαχειριστούμε την εργασία μας. Περιέχει φακέλους με δεδομένα, αποτελέσματα, γραφικά και άλλα σχετικά έγγραφα. Οι φάκελοι αυτοί είναι: Session Περιέχει στοιχεία του Session Window. History Περιέχει όλες τις εντολές που χρησιμοποιήσαμε κατά την διάρκεια της εργασίας μας. Graphs ReportPad Περιέχει τις γραφικές παραστάσεις που δημιουργήσαμε. Είναι ο επεξεργαστής κειμένου του Minitab για την δημιουργία αναφορών. Related Documents Περιέχει μία λίστα από άλλα αρχεία εκτός εκείνων του Minitab. Worksheets Περιέχει πληροφορίες για τους φακέλους κάθε ανοικτού φύλλου εργασίας. Η εργαλειοθήκη του διαχειριστή εργασίας (Project Manager Toolbar), περιέχει εικονίδια συντομεύσεων για τους παραπάνω φακέλους. Η βασική εργαλειοθήκη (Standard Toolbar), περιέχει εικονίδια για τις συναρτήσεις που χρησιμοποιούνται συχνότερα. Το πλήθος των ενεργών εικονιδίων ποικίλει ανάλογα με το παράθυρο που είναι ενεργοποιημένο τη δεδομένη στιγμή. Τέλος η εργαλειοθήκη κατάστασης (Status Bar), 8

βρίσκεται στη βάση της οθόνης και περιέχει διευκρινιστικό κείμενο για την τρέχουσα επιλογή του μενού η της εργαλειοθήκης που χρησιμοποιείται. 1.3 ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΟΛΩΝ Στο Minitab μπορούμε να ενεργοποιήσουμε τις διαθέσιμες εντολές είτε επιλέγοντάς τις από τα μενού και τις εργαλειοθήκες (Menu Commands), είτε κάνοντας χρήση της γλώσσας εντολών (Command Language) μέσα από το Session Window (Session Commands). Η επιλογή μιάς Menu Command ανοίγει συνήθως ένα υπομενού (Submenu) η ένα πλαίσιο διαλόγου (Dialog Box) όπου μπορούμε να κάνουμε διάφορες άλλες επιλογές. Προκειμένου να ανοίξουμε μία Menu Command, πατάμε πάνω στο όνομά της στη γραμμή μενού. Εναλλακτικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το πλήκτρο Alt σε συνδυασμό με το υπογραμμισμένο γράμμα του ονόματος που υπάρχει στη γραμμή μενού. Για παράδειγμα αν πατήσουμε πάνω στο όνομα File η πατήσουμε τα πλήκτρα Alt+F θα πάρουμε τις παρακάτω εντολές για τις οποίες πρέπει να ξέρουμε ότι: (α) (β) (γ) Όλες οι εντολές μενού έχουν ένα υπογραμμισμένο γράμμα που μας δίνει τη δυνατότητα να τις εκτελέσουμε από το πληκτρολόγιο. Για παράδειγμα όταν ανοίξουμε το File μένου, μπορούμε να εκτελέσουμε την εντολή Save είτε επιλέγοντάς την είτε πατώντας το S (χωρίς ταυτόχρονο πάτημα του Alt). Κάποιες εντολές εμφανίζονται με ξεθωριασμένα γράμματα, όπως για παράδειγμα το Save Window As που σημαίνει ότι στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή δεν είναι διαθέσιμες. Όταν μία εντολή δεν συνοδεύεται από κάτι, τότε εκτελείται αμέσως μόλις επιλεγεί, όπως για παράδειγμα η εντολή Exit. (δ) Όταν μία εντολή συνοδεύεται από βέλος, τότε η επιλογή της ανοίγει ένα υπομενού με πρόσθετες εντολές η επιλογές, όπως για παράδειγμα η εντολή Other Files. (ε) Όταν μία εντολή συνοδεύεται από ένα συνδυασμό πλήκτρων, τότε μπορεί να εκτελεστεί πατώντας τα πλήκτρα αυτά (με την προϋπόθεση ότι θυμάστε τον συνδυασμό) χωρίς να τις επιλέξετε από το μενού. Για παράδειγμα ο συνδυασμός Ctrl+O ανοίγει ένα Minitab Project. (στ) Όταν μία εντολή συνοδεύεται από αποσιωπητικά (...), τότε η επιλογή της ανοίγει ένα πλαίσιο διαλόγου όπου πρέπει να καταχωρήσουμε επιπλέον πληροφορίες απαραίτητες για να εκτελεστεί η αρχική εντολή. Για παράδειγμα 9

αν από τη γραμμή μενού επιλέξουμε Stat Basic Statistics 1-Sample Z παίρνουμε το πλαίσιο διαλόγου Γενικώς τα πλαίσια διαλόγου περιέχουν: 1. Στρόγγυλα κουμπιά από αμοιβαίες αποκλειστικά επιλογές, όπως Samples in columns:. 2. Πλαίσια κειμένου όπως αυτό που βρίσκεται κάτω από το Samples in columns: τα οποία μπορούν να δεχθούν κείμενο. 3. Κουμπιά εντολών που ανοίγουν επιπλέον πλαίσια διαλόγου για περισσότερες επιλογές, όπως το Graphs από το οποίο παίρνουμε το πλαίσιο διαλόγου 1- Sample Z Graphs. 10

5. Τετράγωνα πλαίσια επιλογών τα οποία όταν είναι επιλεγμένα οι επιλογές είναι ενεργές, όπως το Histogram of Data στο παραπάνω πλαίσιο διαλόγου. 6. Πλαίσια καταλόγου απ όπου μπορούμε να κάνουμε επιλογές, όπως το πλαίσιο Alternative: (εμφανίζεται πατώντας το κουμπί Options στο πλαίσιο διαλόγου 1-Sample Z (Test and Confidence Interval)) όπου οι επιλογές υπάρχουν στον αναδυόμενο κατάλογο. 5. Τα περισσότερα πλαίσια διαλόγου περιέχουν και ένα κουμπί Help με τις σχετικές βοήθειες. Τα Session Commands αποτελούν εναλλακτική δυνατότητα των Menu Commands ειδικά όταν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε μακροεντολές (Macros) για την αυτόματη εκτέλεση ενός πακέτου εντολών. Οι περισσότερες Session Commands είναι απλές και εύκολες στην απομνημόνευση όπως για παράδειγμα PLOT, SAVE η SORT. Μπορούμε να εκτελέσουμε μία Session Command είτε στο Session Window είτε μέσα από τον επεξεργαστή γραμμής εντολών (Command Line Editor). Για να εκτελέσουμε μία εντολή από το Session Window πληκτρολογούμε την εντολή στο πρόθεμα (Prompt) MTB>. Αν το MTB> prompt δεν υπάρχει στο Session Window επιλέγουμε Editor Enable Commands για να το εμφανίσουμε. Ο Command Line Editor μας επιτρέπει να επεξεργαστούμε ένα σύνολο εντολών και δεδομένων πριν ουσιαστικά εκτελέσουμε τις εντολές. Για να εκτελέσουμε εντολές στον Command Line Editor επιλέγουμε Edit Command Line Editor και μετά πληκτρολογούμε και επεξεργάζόμαστε τις εντολές στο παράθυρο που εμφανίζεται. Τέλος επιλέγουμε Submit Commands για να εκτελέσουμε τις εντολές στο Session Window. Για παράδειγμα αν πληκτρολογήσουμε τις παρακάτω εντολές και επιλέξουμε Submit Commands, τα δεδομένα θα εμφανιστούν στη στήλη C1. 11

Σε γενικές γραμμές μία Session Command μπορεί να αποτελείται και από υποεντολές καθώς επίσης μπορεί να περιέχει και παραμέτρους η λεπτομερής περιγραφή των οποίων είναι έξω από τα πλαίσια των σημειώσεων αυτών. 1.4 ΕΙΔΗ ΑΡΧΕΙΩΝ ΣΤΟ MINΙTAB Το Minitab υποστηρίζει και χρησιμοποιεί διάφορα είδη αρχείων. Αν και υπάρχει η περίπτωση να μη χρησιμοποιήσουμε όλα τα είδη αρχείων στα πλαίσια των μαθημάτων του εργαστηρίου, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους. Κάθε είδος αρχείου χαρακτηρίζεται από την επέκτασή του που έχει μήκος τρεις χαρακτήρες και συγκεκριμένα ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΕΙΔΟΣ ΑΡΧΕΙΟΥ MTW Minitab Worksheet MTP Minitab Portable Worksheet TXT Text file for Session, History or Data MGF Minitab Graphics Format MPJ Minitab Project RTF Rich Text Format Worksheets Tα αρχεία αυτά έχουν επέκταση.mtw και περιέχουν δεδομένα. Μία άλλη μορφή αρχείων που μπορεί να φιλοξενήσει δεδομένα είναι το Minitab Portable file με επέκταση.mτp. H μορφή Portable είναι ανεξάρτητη από τις ιδιαιτερότητες των παλαιότερων εκδόσεων του MINITAB και χρησιμοποιείται όταν δεν γνωρίζουμε σε ποιά έκδοση Minitab θα εργαστούμε.. Session and History Μετά από μία στατιστική ανάλυση ίσως να θελήσουμε να έχουμε μία λίστα με τις εντολές που χρησιμοποιήσαμε ειδικά αν θέλουμε να ολοκληρώσουμε την εργασία μας αργότερα. Τα Session αρχεία περιέχουν αντίγραφα των αποτελεσμάτων, ενώ τα History αρχεία περιέχουν αντίγραφο των εντολών που χρησιμοποιήσαμε κατά 12

τη διάρκεια της εργασίας μας. Και τα δύο είδη είναι αρχεία κειμένου με επέκταση.τχτ η.rtf σε περίπτωση που θέλουμε να δημιουργήσουμε εμπλουτισμένο κείμενο. Graph Projects Οταν τα αποτελέσματα μιάς στατιστικής ανάλυσης περιέχουν γραφικές παραστάσεις αυτές εμφανίζονται σε ειδικό παράθυρο και μπορούν να αποθηκευθούν σε ειδικά αρχεία με επέκταση.mgf. Εναλλακτικά μπορούμε να αποθηκεύσουμε μία γραφική παράσταση σαν ένα αρχείο της μορφής.jpg,.tif, η.bmp γεγονός που επιτρέπει την χρησιμοποίηση τους και από άλλες εφαρμογές. Ενα αρχείο Project μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα ντοσιέ στο οποίο μπορούμε να αποθηκεύσουμε διάφορα αλληλοσχετιζόμενα αντικείμενα. Ενα αρχείο Project έχει επέκταση.mpj και μπορεί να περιέχει αρχεία Worksheets, Session, History και Graphics συγκεντρωμένα σε μία τοποθεσία. 1.5 ΤΟ MINITAB WORKSHEET Το Minitab αποθηκεύει τα δεδομένα σε ένα φύλλο εργασίας (Worksheet) αποτελούμενο από κελιά. Κάθε κελί προσδιορίζεται από τη διασταύρωση συγκεκριμένου αριθμού γραμμής και στήλης. Συνήθως κατά μήκος μιάς στήλης αναπτύσσονται τα δεδομένα μιάς μεταβλητής, ενώ κατά μήκος μιάς γραμμής η ενός κελιού αναπτύσσονται τα δεδομένα μιάς παρατήρησης. Τα δεδομένα ενός Worksheet μπορούν να οργανωθούν σε τρεις διαφορετικές μορφές: Στήλες Αυτές συμβολίζονται με C1, C2, C3,,.Μία στήλη (Column) μπορεί να περιέχει αριθμητικά δεδομένα (Numeric Data), η δεδομένα κειμένου (Text Data). Μία τρίτη δυνατότητα είναι τα δεδομένα ημερομηνίας/ώρας (Date/Time Data). Το είδος των δεδομένων μιάς στήλης χαρακτηρίζεται από το είδος της πρώτης τιμής που καταχωρείται στη στήλη. Σταθερές Πίνακες Αυτές συμβολίζονται με Κ1, Κ2, Κ3,...,. Αριθμητικές σταθερές (Single-number Constants) δημιουργούνται με την εντολή LET η από κάθε υπολογισμό που καταλήγει σε ένα αριθμητικό αποτέλεσμα, όπως για παράδειγμα η εντολή MEAN που υπολογίζει τον αριθμητικό μέσο. Αυτοί συμβολίζονται με Μ1, Μ2, Μ3,...,. Πίνακας (Matrix) είναι ένα ορθογώνιο μπλοκ κελιών με αριθμούς. Πίνακες χρησιμοποιούνται σε προχωρημένες διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων. Στην περίπτωση που κάποια δεδομένα λείπουν (Missing Data) αυτά δηλώνοται με αστερίσκο (*) σε αριθμητικά δεδομένα και με κενό σε δεδομένα κειμένου. Το συνολικό διαθέσιμο μέγεθος του Worksheet ποικίλει από μηχανή σε μηχανή. Οταν ξεκινάμε το Minitab, το Worksheet είναι κενό. Κατά τη διάρκεια της εργασίας μας, μπορούμε να εισάγουμε δεδομένα, να τα επεξεργαστούμε και τα αποθηκεύσουμε σε ένα File για μελλοντική χρήση. 13

1.6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟ WORKSHEET Παράδειγμα 1.1 Ο πίνακας που ακολουθεί περιέχει τους χρόνους αντίδρασης 14 αθλητών που έλαβαν μέρος στα sprint των 100 μέτρων στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα το 1996. Οι χρόνοι αυτοί αφορούν την αντίδραση των αθλητών κατά τη στιγμή που άκουσαν τον πυροβολισμό του αφέτη σε δύο κούρσες των 100 μέτρων. Name Round 1 Round 2 Asahara.148.175 Bailey.172.181 Boldon.137.160 Christie.160.134 Drummond.140.116 Ezinwa.152.157 Fredericks.156.149 Green.175.147 Markullides.214.195 Marsh.185.161 Mitchell.165.200 Nkansah.189.181 Surin.168.168 Thompson.184.172 Για να καταχωρίσουμε τα δεδομένα αυτά στο Worksheet: 1. Μεγιστοποιούμε το παράθυρο του Worksheet. 2. Ενεργοποιούμε το βέλος κατεύθυνσης των δεδομένων να δείχνει δεξιά. 3. Ενεργοποιούμε το κελί R1C1. 4. Πληκτρολογούμε Asahara στην πρώτη γραμμή. 5. Πατάμε Enter, οπότε το ενεργό κελί μετακινείται δεξιά. Επίσης παρατηρούμε ότι η επικεφαλίδα της 1 ης στήλης δείχνει C1-T. Αυτό καθορίζει ότι η C1 είναι στήλη με δεδομένα κειμένου. 6. Πληκτρολογούμε διαδοχικά.148 Enter.175 Enter. Το ενεργό κελί μετακινείται δεξιά στη στήλη C4. 7. Πατάμε Ctrl + Enter για να πάμε στην επόμενη γραμμή. 8. Πληκτρολογούμε διαδοχικά Bailey Enter.172 Enter.181 Ctrl + Enter. 9. Συνεχίζουμε την καταχώριση και των υπολοίπων δεδομένων. To Worksheet είναι όπως παρακάτω. 14

Για να ονοματίσουμε τις στήλες C1-T, C2 και C3 με τους ατίστοιχους τίτλους: 1. Πατάμε στο κελί ονόματος της C1. 2. Πληκτρολογούμε διαδοχικά Name Enter Round 1 Enter Round 2 Enter. 1.7 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΣΤΟ DATA WINDOW Προκειμένου να υπολογίσουμε τη μεταβολή του χρόνου αντίδρασης των αθλητών ανάμεσα στα Round 1 και Round 2 θα χρησιμοποιήσουμε την εντολή Calculator. 1. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε Calc Calculator. 2. Στο πλαίσιο διαλόγου Calculator που εμφανίζεται: (α) (β) (γ) Στο πλαίσιο Store result in variable πληκτρολογούμε Change. Πατάμε Tab για να πάμε στο πλαίσιο διαλόγου Expression. Διπλοπατάμε στο C3 Round 2 από τον αριστερό κατάλογο. (δ) Πατάμε στο εικονίδιο του υπάρχοντος πληκτρολογίου. (ε) Διπλοπατάμε στο C2 Round 1 από τον αριστερό κατάλογο. 3. Πατάμε ΟΚ και στη στήλη C4 του Worksheet εμφανίζονται τα δεδομένα της μεταβλητής Change όπως παρακάτω. 15

1.8 ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ TOY MINITAB WORKSHEET Μπορούμε να αποθηκεύσουμε ένα Worksheet σαν ένα αρχείο της μορφής.mtw (Minitab Worksheet) η.mtp (Minitab Portable) η.txt (Text Format). Η επέκταση.mtp επιτρέπει συμβατότητα με παλαιότερες εκδόσεις του Minitab. Για να αποθηκεύσουμε το περιεχόμενο του Worksheet σαν ένα αρχείο της μορφής *.MTW: 1. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε File Save Current Worksheet. 2. Στο πλαίσιο διαλόγου Save Worksheet As που εμφανίζεται και στο πλαίσιο Save in: προσδιορίζουμε τη θέση του Worksheet. Συνήθως επιλέγουμε 3.5 Floppy (Α:). 3. Στο πλαίσιο File name: πληκτρολογούμε Reaction Times. 4. Πατάμε στο βέλος του πλαισίου Save as type: και επιλέγουμε Minitab. 5. Πατάμε στο κουμπί Save. 1.9 ΑΝΟΙΓΜΑ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ WORKSHEET Για να ανοίξουμε ένα Worksheet που ήδη υπάρχει προκειμένου να το δούμε η να το τροποποιήσουμε: 1. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε File Open Worksheet από το Menu Bar. 2. Στο πλαίσιο διαλόγου Open Worksheet που εμφανίζεται και στο πλαίσιο Look in: προσδιορίζουμε τη θέση του Worksheet. Συνήθως δίνουμε 3.5 Floppy (A:). 3. Πατάμε στο βέλος του πλαισίου Files of type και επιλέγουμε Minitab Portable (*.mtp). 4. Από τον κατάλογο των αρχείων που εμφανίζεται επιλέγουμε το Worksheet Reaction Times. To όνομα αυτό εμφανίζεται στο πλαίσιο File name. 5. Πατάμε στο κουμπί Open. Εμφανίζεται το πλαίσιο διαλόγου Minitab. 16

6. Πατάμε στο κουμπί ΟΚ. Τα περιεχόμενα του Worksheet εμφανίζονται στο αντίστοιχο παράθυρο. 1.10 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΤΟ SESSION WINDOW Θα υπολογίσουμε τώρα το μέσο χρόνο αντίδρασης των αθλητών στα Round 1, Round 2 και τη μέση μεταβολή του χρόνου αντίδρασης. 1. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε Stat Basic Statistics Display Descriptive Statistics. 2. Στο πλαίσιο διαλόγου Display Descriptive Statistics που εμφανίζεται: 3. Επιλέγουμε τις μεταβλητές C2-C4 από τον αριστερό κατάλογο και τις μεταφέρουμε στο πλαίσιο Variables πατώντας το κουμπί Select. 4. Πατάμε στο κουμπί ΟΚ, οπότε εμφανίζεται το Session Window όπως παρακάτω. 1.11 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΓΡΑΦΙΚΟΥ ΣΤΟ GRAPH WINDOW Το Minitab παρέχει τη δυνατότητα δημιουργίας δύο ειδών γραφικών: γραφικά χαρακτήρων κειμένου η απλού τύπου (Character η Standard mode graphs - GSTD) που εμφανίζονται στο Session Window και γραφικά υψηλής ευκρίνιας η επαγγελματικού τύπου (High-resolution η Professional mode graphs - GPRO) που εμφανίζονται σε ειδικό Graph Window. Για να δημιουργήσουμε το ιστόγραμμα της μεταβλητής C2 Round 1. 1. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε Graph Histogram. 17

2. Στο πλαίσιο διαλόγου Histograms που εμφανίζεται, επιλέγουμε Simple OK. 3. Στο πλαίσιο διαλόγου Histogram Simple που εμφανίζεται, διπλοπατάμε στο C2 Round 1 από τον αριστερό κατάλογο για να εμφανιστεί στο πλαίσιο Graph variables:. 4. Πατάμε ΟΚ και στο Graph Window εμφανίζεται το ιστόγραμμα με την ονομασία Histogram of Round 1. 18

1.12 ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΓΡΑΦΙΚΟΥ Μπορούμε να αποθηκεύσουμε ένα γραφικό σαν ένα αρχείο της μορφής.mgf έτσι ώστε να μπορεί το Minitab να το παρουσιάσει η σαν αρχείο της μορφής.jpeg, η.png, η.tif, η.βμp. Τα τελευταία είναι αρχεία γραφικών που μπορούν να παρουσιαστούν στο Web η να τα επεξεργαστούν άλλα λογισμικά γραφικών. Για να αποθηκεύσουμε ένα γραφικό σε ένα ανεξάρτητο αρχείο 1. Eνεργοποιούμε το παράθυρο του γραφικού (αν δεν είναι ήδη ενεργοποιημένο) επιλέγοντας από τη γραμμή μενού Window Histogram of Round 1. 2. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε File Save Graph As. 3. Στο πλαίσιο διαλόγου Save As: που εμφανίζεται πατάμε στο βέλος του πλαισίου Save in: και επιλέγουμε την τοποθεσία αποθήκευσης του γραφικού. Συνήθως δίνουμε 3.5 Floppy (A:). 4. Στο πλαίσιο File name: δίνουμε Sprinter Histogram. 5. Πατάμε στο βέλος του πλαισίου Save as type: και από τον αναδυόμενο κατάλογο επιλέγουμε Minitab Graph (*.MGF). 6. Πατάμε στο κουμπί Save. 1.13 ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΟΥ HISTORY WINDOW To History Window περιέχει τις εντολές που χρησιμοποιήσαμε μέχρι τώρα. Για να δούμε το History Window. 1. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε Window Project Manager History. Το History Window είναι όπως παρακάτω. 2. Εναλλακτικά πατάμε στο εικονίδιο Show History του Project Manager Toolbar. 1.14 ΑΝΟΙΓΜΑ ΤΟΥ INFO WINDOW Το Info Window περιέχει πληροφορίες σχετικές με τα δεδομένα, όπως οι στήλες, οι μεταβλητές και οι πίνακες. Για να δούμε το Info Window σχετικό με το Worksheet Reaction Times, ανοίγουμε το Worksheet και πατάμε στο εικονίδιο του Project Manager Toolbar. Εμφανίζεται η παρακάτω οθόνη. Show Info 19

1.15 AΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΤΩΝ SESSION, HISTORY ΚΑΙ INFO WINDOWS Μπορούμε να αποθηκεύσουμε τα Session, History και Info Windows σε αρχείο μορφής κειμένου η σε άλλης μορφής αρχείου Minitab, έτσι ώστε να μπορούμε να χρησιμοποιούμε τα περιεχόμενα του Window σε μακροεντολές. Για να αποθηκεύσουμε τα περιεχόμενα του Session (η History η Info) Windows σε ανεξάρτητο αρχείο: 1. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε Window Session προκειμένου να διαπιστώσουμε ότι το παράθυρο που θέλουμε να αποθηκεύσουμε είναι ενεργό. 2. Επιλέγουμε File Save Session Window As. 3. Στο πλαίσιο διαλόγου Save As: που εμφανίζεται πατάμε στο βέλος του πλαισίου Save in: για να προσδιορίσουμε την τοποθεσία αποθήκευσης του Window. Συνήθως δίνουμε 3.5 Floppy (A:). 4. Στο πλαίσιο File name: πληκτρολογούμε Sprinter Session. 5. Πατάμε στο κουμπί Save. 1.16 ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΕΝΟΣ WINDOW Το Minitab παρέχει τη δυνατότητα να τυπώσουμε τα περιεχόμενα οποιουδήποτε Window. Συγκεκριμένα για να τυπώσουμε τo Window με το ιστόγραμμα που δημιουργήσαμε: 1. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε Window Reaction Times: Histogram Round 1 για να ενεργοποιήσουμε το παράθυρο που μας ενδιαφέρει. 2. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε File Print Graph. 3. Στο πλαίσιο διαλόγου Print που εμφανίζεται (και είναι το ίδιο με εκείνο που εμφανίζεται στις εκτυπώσεις του λειτουργικού των Windows) ελέγχουμε τις διαθέσιμες επιλογές και δίνουμε ΟΚ. Στη συνέχεια θα τυπώσουμε το Worksheet με τα δεδομένα. 20

4. Από τη γραμμή μενού επιλέγουμε Window Reaction Times και στη συνέχεια File Print Worksheet. 5. Στο πλαίσιο διαλόγου Data Window Print Options που εμφανίζεται, δίνεται η δυνατότητα κάποιων επιλογών όπως παρακάτω. 6. Πατάμε στο κουτί Title και πληκτρολογούμε Δεδομένα δρομέων ταχύτητας (καταχωρημένα από τον... ), δηλώνοντας το όνομά μας στη θέση με τις τελείες. 7. Πατάμε δύο φορές OK. 1.17 ΑΠΟΘΗΚΕΣΗ ΕΝΟΣ PROJECT Πακέτο εργασίας (Project) είναι μία συλλογή πληροφοριών που δημιουργείται γύρω από τα δεδομένα του Worksheet. Το Project περιλαμβάνει: 1. Τα περιεχόμενα του κάθε Window. 2. Tην περιγραφή του κάθε Project όπως αυτό δημιουργείται από το File Project Description. 3. Την περιγραφή του κάθε Worksheet όπως αυτό δημιουργείται από το File Worksheet Description. 4. To μέγεθος, την τοποθεσία και την κατάσταση κάθε Window. 5. Τα περιεχόμενα κάθε πλαισίου διαλόγου που χρησιμοποιήσατε. Το Minitab αποθηκεύει το αρχείο ενός Project με την επέκταση.mpj η οποία και χαρακτηρίζει όλα τα Minitab Projects. Για να αποθηκεύσουμε τα δεδομένα των δρομέων ταχύτητας καθώς και όλη την σχετική ανάλυση που πραγματοποιήσαμε: 1. Επιλέγουμε File Save Project As. 2. Στο πλαίσιο διαλόγου Save Project As που εμφανίζεται, πατάμε στο βέλος του πλαισίου Save In και επιλέγουμε την τοποθεσία αποθήκευσης του Project. Συνήθως δίνουμε 3.5 Floppy (A:). 3. Στο πλαίσιο File name πληκτρολογούμε Sprinter. 4. Πατάμε στο κουμπί Description και στο πλαίσιο διαλόγου Project Description που εμφανίζεται καταχωρούμε το όνομα του δημιουργού, την ημερομηνία δημιουργίας και σχόλια σχετικά με το Project. 21

5. Στο πλαίσιο Creator πληκτρολογούμε το όνομά μας. Στο πλαίσιο Date(s) πληκτρολογούμε την τρέχουσα ημερομηνία, ενώ στο πλαίσιο Comments πληκτρολογούμε το κείμενο όπως παρακάτω: 6. Πατάμε ΟΚ για να κλείσει το πλαίσιο διαλόγου Description και να επιστρέψουμε στο πλαίσιο διαλόγου Save Project As. 7. Πατάμε το κουμπί Options και στο πλαίσιο διαλόγου Save Project Options που εμφανίζεται, προσδιορίζουμε την διαδικασία αποθήκευσης όπως παρακάτω: 8. Πατάμε ΟΚ για να κλείσει το πλαίσιο διαλόγου Options και να επιστρέψουμε στο πλαίσιο διαλόγου Save Project As. 9. Πατάμε το κουμπί Save για να γίνει η αποθήκευση. 1.18 ANΟΙΓΜΑ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ PROJECT Για να ανοίξουμε ένα Project που ήδη υπάρχει: 1. Από το Standard Toolbar πατάμε στο εικονίδιο Open Project. 22

2. Στο πλαίσιο διαλόγου Open Project που εμφανίζεται, πατάμε στο βέλος του πλαισίου Look in: για να προσδιορίσουμε την τοποθεσία που περιέχει το Sprinter Project και αφού το βρούμε το επιλέγουμε. 3. Πατάμε στο πλήκτρο Preview για να δούμε τα περιεχόμενα του Project πριν το ανοίξουμε. Τα περιεχόμενα εμφανίζονται όπως παρακάτω. 4. Επιλέγουμε το Worksheet: Reaction Times και κατόπιν πατάμε στο κουμπί Preview που ήδη ενεργοποιείται. Εμφανίζονται τα περιεχόμενα του Worksheet Reaction Times όπως παρακάτω. 5. Πατάμε δύο φορές ΟΚ για να επιστρέψουμε στο πλαίσιο διαλόγου Open Project. 6. Πατάμε στο κουμπί Open. 1.19 ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ HELP Πληροφορίες για το Minitab υπάρχουν στο σύστημα Help που είναι διαθέσιμο από το Help μενού. Αυτό περιλαμβάνει τις επιλογές: 23

Help Περιέχει πληροφορίες για τα μενού και τα πλαίσια διαλόγου, μεθόδους και εξισώσεις, εντολές session και macros. Η πρόσβαση σε αυτό γίνεται είτε πατώντας το εικονίδιο της βασικής εργαλειοθήκης, είτε επιλέγοντας Help Help από την γραμμή μενού. Τότε εμφανίζεται η παρακάτω οθόνη, με τρία αναδυόμενα μενού: Basics, Reference και Service and Support. How to Use Help Περιέχει γενικές πληροφορίες σχετικές με την πλοήγηση στο Minitab Help. StatGuide Περιέχει πληροφορίες σχετικά με την ερμηνεία της στατιστικής ανάλυσης των παραδειγμάτων. Search the StatGuide Παρέχει τη δυνατότητα πλοήγησης στα περιεχόμενα του StatGuide. Η πρόσβαση σε αυτό γίνεται επιλέγοντας Help Search the StatGuide από τη γραμμή μενού. Τότε εμφανίζεται το πλαίσιο διαλόγου, 24

How to Use the the StatGuide Περιέχει γενικές πληροφορίες σχετικές με τη χρήση του Minitab StatGuide. Η πρόσβαση σε αυτό γίνεται επιλέγοντας Help How to Use the StatGuide από τη γραμμή μενού. Tutorials Περιέχει εκπαιδευτικά βήμα προς βήμα μαθήματα σχετικά με το περιβάλλον του Minitab. Session Command Help Περιέχει πληροφορίες σχετικές με τις εντολές συνεδρίας του Minitab που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αλλλεπίδραση και για την δημιουργία macros. Macros Help Περιέχει πληροφορίες σχετικές με τη σύνταξη και εκτέλεση των εντολών macros. Minitab on the Web Παρέχει απ ευθείας σύνδεση με την ιστοσελίδα της εταιρείας Minitab για πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικές με τα προϊόντα της, την εκπαίδευση για αυτά κ.λ.π. Κeyboard Map Περιέχει πίνακα με τις συντομεύσεις (Shortcuts) του πληκτρολογίου. About Minitab Περιέχει πληροφορίες σχετικά με την έκδοση 14 του προγράμματος. Η πρόσβαση σε αυτό γίνεται επιλέγοντας Help About Minitab από τη γραμμή μενού. Τότε εμφανίζεται η οθόνη, 25

1.20 ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να εισάγετε και να αποθηκεύσετε τα δεδομένα που ακολουθούν σε ένα Minitab Worksheet. Να υπολογίσετε το άθροισμα (C1 + C2 + C3) και να το αποθηκεύσετε στη στήλη C4. C1 C2 C3 15 28 30 14 30 31 16 30 34 13 27 31 2. O αριθμός των εδρών που μπορεί να έχει μία πολιτεία των Η.Π.Α. στη βουλή των αντιπροσώπων καθορίζεται από την απογραφή της τελευταίας δεκαετίας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2000, 8 πολιτείες αύξησαν τις έδρες τους σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Ο παρακάτω πίνακας περιέχει το μέγεθος του πληθυσμού από την απογραφή του 2000, την ποσοστιαία μεταβολή του πληθυσμού κατά τη διάρκεια της δεκαετίας και την αύξηση του αριθμού των εδρών στη βουλή των αντιπροσώπων για τις 8 πολιτείες. State Population Change Increase Arizona 5,130,632 40 +2 Georgia 8,186,453 26 +2 Florida 15,982,378 24 +2 Texas 20,8511,820 23 +2 Nevada 1,998,257 66 +1 Colorado 4,301,261 31 +1 North Carolina 8,049,313 21 +1 California 33,871,648 14 +1 Να καταχωρίσετε και να αποθηκεύσετε τα δεδομένα σε ένα Minitab Worksheet. 3. Σε συνέχεια της άσκησης 2 και σύμφωνα με την απογραφή του 1990, 8 επίσης πολιτείες αύξησαν τον αριθμό των εδρών τους σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Ο πίνακας που ακολουθεί περιέχει το μέγεθος του πληθυσμού από την απογραφή του 1990, την ποσοστιαία μεταβολή του πληθυσμού κατά τη διάρκεια της δεκαετίας και την αύξηση του αριθμού των εδρών στη βουλή των αντιπροσώπων για τις 8 πολιτείες. State Population Change Increase California 29,839,250 26.1 +7 Texas 17,059,805 19.9 +3 Florida 13,003,362 33.4 +4 North Carolina 6,657,630 13.2 +1 Georgia 6,508,419 19.1 +1 Virginia 6,216,568 16.3 +1 Washington 4,887,941 18.3 +1 Arizona 3,677,985 35.3 +1 26

(α) Να καταχωρίσετε και να αποθηκεύσετε τα δεδομένα σε ένα Minitab Worksheet. (β) Να συγκρίνετε τις μεταβολές του 2000 με εκείνες του 1990. (γ) Ποιές πολιτείες αύξησαν τις έδρες τους και στις δύο δεκαετίες; 4. Στο βιβλίο Rating the Presidents που εκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο Citadel Press κατατάχθηκαν οι 41 πρόεδροι των Η.Π.Α. με βάση την ψηφοφορία 719 ιστορικών, πολιτικών επιστημόνων και άλλων ατόμων από όλη τη χώρα. Από τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας προέκυψε ότι ο Abraham Lincoln ήταν ο καλύτερος πρόεδρος. Από τους πρόσφατους προέδρους ο Bush κατετάγει 22 ος, ο Clinton 23 ος και ο Reagan 23 ος. Ο παρακάτω πίνακας περιέχει τους 10 πρώτους στην κατάταξη προέδρους σύμφωνα με τις ηγετικές τους ικανότητες. Να καταχωρήσετε τον πίνακα αυτό σε ένα worksheet και να το αποθηκεύσετε σε ένα αρχείο με το όνομα USPresidents.MTW. Κατάταξη Πρόεδρος Ηγετικές Ικανότητες Διαχείριση Κρίσεων Πολιτική Επιδεξιότης Αξιώματα Χαρακτήρας 1 Lincoln 2 1 2 3 1 2 F.Roosevelt 1 2 1 2 15 3 Washington 3 3 7 1 2 4 Jefferson 6 5 5 4 7 5 T.Roosevelt 4 4 4 5 12 6 Wilson 7 7 13 6 8 7 Truman 9 6 8 9 9 8 Jackson 5 9 6 19 18 9 Eisenhower 10 10 14 16 10 10 Madison 14 14 15 11 6 27