Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ 13 Πρόλογος στην ελληνική έκδοση Πριν µερικά χρόνια, όταν η κυβέρνηση της Κύπρου εξήγγειλε την πρόθεσή της να προχωρήσει σε µια βαθιά δηµοκρατική εκπαιδευτική µεταρρύθµιση, έτυχε να δηλώσω σε µια συνέντευξή µου ότι η Κύπρος πληροί όλες τις προϋποθέσεις για να γίνει στον τοµέα της Παιδείας «η Φινλανδία της Νότιας Ευρώπης». Εννοούσα µε αυτό ότι είχε όλα τα εφόδια για να διαµορφώσει ένα αυθεντικό εκπαιδευτικό σύστηµα που θα µπορούσε να συµβάλει αποφασιστικά στην πρόοδο της χώρας σε όλους τους τοµείς της κοινωνίας, της οικονοµίας, του πολιτισµού. Αυτή ήταν και είναι η εντύπωση για τη Φινλανδία που κυριαρχεί εδώ και δεκαπέντε χρόνια σε όσους και όσες παρατηρούν συστηµατικά την εξέλιξη των εκπαιδευτικών συστηµάτων στον κόσµο. Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι το γεγονός ότι η χώρα αυτή, που τη δεκαετία του 1970 ανήκε στις πιο φτωχές χώρες της Ευρώπης και τη δεκαετία του 1990 βίωσε µια βαθιά οικονοµική κρίση ως αποτέλεσµα της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης µε την οποία διατηρούσε στενές και ειδικές οικονοµικές σχέσεις, κατάφερε να ξεπεράσει τα προβλήµατά της επενδύοντας κυρίως στην ανάπτυξη του εκπαιδευτικού της συστήµατος. Βεβαίως, τα φώτα της δηµοσιότητας έπεσαν επάνω της µόνον όταν τα αποτελέσµατα των διεθνών ερευνών έδειχναν ότι το εκπαιδευτικό της σύστηµα είναι το πιο αποτελεσµατικό του κόσµου στην ανάγνωση, στα µαθηµατικά και στις φυσικές επιστήµες. Το ξάφνιασµα από το γεγονός ότι µια µικρή χώρα, µε ένα άγνωστο εκπαιδευτικό σύστηµα ακόµη και για τους ειδικούς, βρέθηκε ξαφνικά στην κορυφή τουλάχιστο σύµφωνα µε αυτό που έδειχναν οι διεθνείς έρευνες ακολούθησε ένας ιδιότυπος τουρισµός: παιδαγωγοί, εκπαιδευτικοί και, κυρίως, πολιτικοί άρχισαν να επισκέπτονται τη Φινλανδία για να ανακαλύψουν «το µυστικό της επιτυχίας» της. Τελικά, το τι αποκόµιζαν από τις επισκέψεις τους ως απάντηση στο ερώτηµα σχετικά µε το «µυστικό της επιτυχίας» εξαρτάτο πολλές φορές από αυτό

14 ΦΙΝΛΑΝ ΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ που προηγουµένως είχαν στο νου τους ως το σηµαντικότερο στον τοµέα της εκπαίδευσης. Έτσι, επιστρέφοντας στις χώρες τους, άλλοι τόνιζαν τη σηµασία της ποιότητας των εκπαιδευτικών και της αφοσίωσης στο έργο τους, άλλοι τις αποκεντρωµένες δοµές του συστήµατος, άλλοι την ευρεία πολιτική συναίνεση στα θέµατα Παιδείας που επικρατεί στη χώρα αυτή κ.ο.κ. ηλαδή, στη Φινλανδία «ανακάλυπταν» εκείνο που δεν υπήρχε στις δικές τους χώρες, ενώ οι ίδιοι/ες το θεωρούσαν αναγκαίο και επαρκές για τη διαµόρφωση ενός ιδανικού εκπαιδευτικού συστήµατος. Μερικές φορές η πηγή της επιτυχίας ανακαλυπτόταν σε συνθήκες που στην πραγµατικότητα δεν υφίστανται στο φινλανδικό σύστηµα. Έτσι, Υπουργός Παιδείας της Ελλάδας αποφάνθηκε ότι τα καλά αποτελέσµατα οφείλονται στο γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί της Φινλανδίας «αξιολογούνται συνεχώς, σε αντίθεση µε αυτό που συµβαίνει στην Ελλάδα». Η αλήθεια, όµως, είναι ότι στη χώρα εκείνη «η αξιολόγηση», όπως την εννοούν πολλοί και πολλές στην Ελλάδα, δεν υπάρχει, επειδή θεωρείται ότι η ύπαρξή της θα σηµατοδοτούσε δυσπιστία α- πέναντι στους/στις εκπαιδευτικούς και συνακόλουθα θα υπονόµευε το θετικό σχολικό κλίµα. Παρόµοια ήταν τα σχόλια σχετικά µε τη «γλωσσική οµοιογένεια της Φινλανδίας, σε αντίθεση µε εµάς που έ- χουµε πολλούς µετανάστες». Κι εδώ η αλήθεια είναι διαφορετική: στη χώρα εκείνη αναγνωρίζονται και χρησιµοποιούνται τέσσερις γλώσσες ως επίσηµες γλώσσες διδασκαλίας αυτές είναι, πέραν της φινλανδικής, η σουηδική, η γλώσσα των Σάµι και η νοηµατική της Φινλανδίας και, επιπλέον, παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των µεταναστών είναι συνολικά µικρότερο από εκείνο της Ελλάδας, υπάρχουν περιοχές µε σχολεία όπου το ποσοστό αυτό πλησιάζει το πενήντα τοις εκατό. Εκεί, όµως, λαµβάνεται υπόψη και διδάσκεται η µητρική γλώσσα των παιδιών ανεξάρτητα από τον αριθµό τους κι αυτό αποτελεί θετικό παράγοντα τόσο στην κοινωνική ένταξη όσο και στη σχολική επιτυχία. Σε άλλη περίπτωση, Έλληνας βουλευτής ύµνησε το φινλανδικό σύστηµα, επειδή έτσι νόµιζε από την αρχή, αποµακρύνει τα παιδιά µε µαθησιακές δυσκολίες από τα «κανονικά» σχολεία και τα εντάσσει σε ειδικά σχολεία, ενώ εντελώς αντίθετη είναι η φιλοσοφία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ 15 και η πραγµατικότητά του. Η Φινλανδία διακρίνεται για την εµµονή της σε «ένα κοινό σχολείο για όλα τα παιδιά», στο οποίο όµως λαµβάνονται όλα τα απαραίτητα µέτρα ώστε να διασφαλίζεται η µάθηση για όλα τα παιδιά. Βεβαίως πρέπει να υπογραµµιστεί ότι η Ελλάδα, και από κοντά η Κύπρος, ξεχωρίζει από άλλες χώρες στην αντιµετώπιση και αξιολόγηση του φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήµατος, καθώς εδώ µερικές φορές αµφισβητήθηκαν τα ίδια τα θετικά χαρακτηριστικά και α- ποτελέσµατά του, σε βαθµό µάλιστα που το φινλανδικό σχολείο να παρουσιάζεται ως κόλαση και ως παράδειγµα προς αποφυγή για ολόκληρο τον κόσµο. Τα «στοιχεία» που χρησιµοποιούνται για να θεµελιώσουν τέτοιες απόψεις ξεκινούν από την επιλεκτική χρήση και προβολή ορισµένων αδυναµιών που οι ίδιες οι αρχές της Φινλανδίας επισηµαίνουν µε σκοπό την αντιµετώπισή τους έως την, δήθεν, απόλυση των εκπαιδευτικών όταν οι επιδόσεις των µαθητών/ριών τους υπολείπονται του γενικού µέσου όρου. Ακόµη και το, δήθεν, υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών σε ολόκληρο τον κόσµο φέρεται να είναι «διαπιστωµένα»! αποτέλεσµα του εκπαιδευτικού συστήµατος. Προφανώς τέτοιοι µύθοι, όπως όλοι οι µύθοι, έχουν κάποια λειτουργικότητα, µε σηµαντικότερη απ όλες την υπονόµευση της άποψης ότι ένα δηµόσιο εκπαιδευτικό σύστηµα µπορεί να κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση για τα υψηλά αποτελέσµατά του αντιστεκόµενο στα σύγχρονα νεοφιλελεύθερα δόγµατα, που θέλουν τους νόµους της αγοράς να αποτυπώνονται στον τρόπο λειτουργίας των σχολείων και την ίδια την αγορά να ελέγχει και να εκµεταλλεύεται την εκπαίδευση. Η αλήθεια είναι ότι η συζήτηση για την εκπαίδευση της Φινλανδίας έρχεται να κλονίσει κάποιες «αυτονόητες», µέχρι σήµερα, διαδικασίες στα θέµατα της εκπαίδευσης: µοντέλα εκπαίδευσης, αλλά ακόµη και οι κριτικές προς αυτά και οι εναλλακτικές προσεγγίσεις, γεννιούνται και εφαρµόζονται στις ισχυρές χώρες του κόσµου, και από εκεί εκπορεύονται και διαδίδονται ως καινοτοµία και έγκυρη γνώση σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι πλούσιες αγγλοσαξονικές χώρες (ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Αυστραλία, Καναδάς), η Γαλλία και η Γερµανία παλιότερα και η Σοβιετική Ένωση είναι περιοχές, για τις οποίες δεν

16 ΦΙΝΛΑΝ ΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ εκπλήσσεται κάποιος εάν εµφανίζουν εξαιρετικά αποτελέσµατα στην εκπαίδευση (δηλαδή σε εκείνο τον τοµέα από τον οποίον εξαρτάται η πρόοδος στην οικονοµία και στον πολιτισµό) και είναι σύνηθες ακό- µη και να προσβλέπει κανείς σε αυτές για ενδεχόµενα δάνεια. Άλλες χώρες θα µπορέσουν να µπουν στο ίδιο κάδρο µόνον όταν θα αποκτήσουν παρόµοια οικονοµική και πολιτική δύναµη. Αντίθετα, ακόµη και όταν εµφανίζονται καταφανώς πολύ καλά παραδείγµατα στην «περιφέρεια», αυτά καταγράφονται ως ειδικές περιπτώσεις που από τη φύση τους, δήθεν, δεν ενδείκνυνται για αξιοποίηση στις ισχυρές χώρες του κέντρου. Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγµα του Πάουλο Φρέιρε όταν ήλθε, εγκαταστάθηκε και εργάστηκε στην Ευρώπη: παρά το γεγονός ότι η δεκαετία του 1970 ήταν µια εποχή εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων και αναζητήσεων νέων δρό- µων στην Ευρώπη και ενώ ο Πάουλο Φρέιρε ενθουσίαζε και ενέπνεε πολλούς/ές παιδαγωγούς και εκπαιδευτικούς µε τη θεωρία του και µε το έργο που είχε επιτελέσει προηγουµένως στη Βραζιλία, η αξιοποίηση του έργου και της θεωρίας του προσδιορίστηκε από την αρχή, χωρίς ιδιαίτερο προβληµατισµό, ως κατάλληλη αποκλειστικά για ορισµένες χώρες του Τρίτου Κόσµου, και αυτό µάλιστα µόνον για όσο καιρό οι χώρες αυτές θα ήταν «υπό ανάπτυξη». Σήµερα, που η Ευρώπη διαπιστώνει τεράστια προβλήµατα στον τοµέα του γραµµατισµού, γίνεται αντιληπτό πόσο λανθασµένη ήταν η προσέγγιση εκείνη που ασυνείδητα και µε αυτονόητο τρόπο υιοθετήθηκε τότε. Βεβαίως, αν αυτό ίσχυε για τον µεγάλο παιδαγωγό που κατείχε θεσµική θέση στο Παγκόσµιο Συµβούλιο Εκκλησιών και ήταν εγκατεστη- µένος στο κέντρο της Ευρώπης, στη Γενεύη, πόσο περισσότερο ίσχυε για τους νέους δρόµους που χαράζονταν από εµπνευσµένους/ες παιδαγωγούς και εκπαιδευτικούς σε χώρες της Αφρικής, όπως, για παράδειγµα η Τανζανία. Με θαυµασµό διαβάζονταν οι εκθέσεις για όσα συνέβαιναν εκεί, αλλά ταυτόχρονα θεωρούνταν ως γεγονότα στο περιθώριο του κόσµου, ως ένα πρώτο στάδιο στην πορεία από την ανεξαρτησία, που µόλις είχε κερδηθεί, προς την εκπαιδευτική και πολιτιστική πραγµατικότητα των ανεπτυγµένων χωρών (που «εξ ορισµού» αποτελούσαν το κέντρο και τον προορισµό του κόσµου).

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ 17 Το ίδιο, άλλωστε, ίσχυε για τον τρόπο αντιµετώπισης των αποικιών που υπήρχαν στο εσωτερικό της Ευρώπης, δηλαδή οι κοινωνίες των µεταναστών και οι αυτόχθονες µειονότητες. Οι εναλλακτικές τους προτάσεις για την εκπαίδευση ιδιαίτερα σε σχέση µε την αντιµετώπιση της διγλωσσίας και της πολυγλωσσίας καταγράφονταν ως α- ντιδραστικός προσανατολισµός προς οριστικά ξεπερασµένες καταστάσεις του παρελθόντος ή ως ουτοπία, αλλά σήµερα αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ότι η Ευρώπη πληρώνει ακριβά την αλαζονεία της αυτή, που ήταν απότοκο ενός βαθιά ριζωµένου πολιτισµικού ρατσισµού, καθώς έχασε την εξαιρετική ευκαιρία να οργανώσει έγκαιρα και σε συνθήκες µικρότερης κλίµακας τα εκπαιδευτικά της συστήµατα µε τέτοιο τρόπο ώστε να µπορεί σήµερα να αντιµετωπίζει µε επιτυχία τα φαινόµενα πολλαπλής διαφορετικότητας που εµφανίζουν πλέον οι µαθητικοί πληθυσµοί σε όλες τις χώρες. Με όλα τα προηγούµενα θέλω να πω ότι η Φινλανδία ξάφνιασε και συνεχίζει να εκπλήσσει για τις επιτυχίες του εκπαιδευτικού της συστήµατος µάλλον επειδή µέχρι πρότινος καταγραφόταν στο υποσυνείδητο των άλλων λαών ως µια χώρα στο περιθώριο της Ευρώπης που χαρακτηριζόταν από φτώχεια, µαζική µετανάστευση και ακραία πολιτική και οικονοµική εξάρτηση από τις ισχυρές χώρες του κόσµου. Μπορεί, λοιπόν, µια τέτοια χώρα να διακρίνεται στην εκπαίδευση και να αξίζει την ιδιαίτερη προσοχή των άλλων; Αυτό το ερώτηµα είναι που προκαλεί την έκπληξη, που ασφαλώς δεν θα υπήρχε, εάν στη θέση της Φινλανδίας ήταν οι ΗΠΑ, το Ηνωµένο Βασίλειο, η Γερµανία, η Γαλλία ή, ακόµη, και η Ολλανδία. Και µε τη σειρά της η έκπληξη γεννά την ανάγκη να γνωρίσει κανείς περισσότερα για την εκπαίδευση στη χώρα αυτή. Ανάγκη, που έρχεται να ικανοποιήσει µε τον καλύτερο τρόπο το βιβλίο του Pasi Sahlberg. Προσωπικά έτυχε να παρακολουθήσω την πορεία της εκπαίδευσης της Φινλανδίας από τη δεκαετία του 1970, καθώς η έντονη παιδαγωγική και πολιτική ενασχόληση µε τη σχολική εκπαίδευση των παιδιών των µεταναστών και µεταναστριών µε οδήγησε σε µια στενή και πολύχρονη συνεργασία και φιλία µε Φινλανδούς/ές γλωσσολόγους, παιδαγωγούς και µάχιµους/ες εκπαιδευτικούς. Ήταν οι πρώτοι/ες που µελέτησαν συστηµατικά τη σηµασία που έχει η διδασκαλία

18 ΦΙΝΛΑΝ ΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ και η χρήση της µητρικής γλώσσας στην εκπαίδευση παιδιών µε διαφορετική µητρική γλώσσα από τη γλώσσα της πλειονότητας, και ήταν αυτοί/ές που πολύ νωρίς αναγνώρισαν την ανάγκη και ψηλάφισαν τη δυνατότητα ένταξης των γνώσεών µας για τη σηµασία της διαφορετικότητας όχι πια αποκλειστικά και µόνο στη γλώσσα, αλλά και στις άλλες µορφές της στην οργάνωση των αναλυτικών προγραµµάτων, της διδασκαλίας και µάθησης, και του σχολείου ως θεσµού και ως τόπου συνάντησης και συνεργασίας διαφορετικών ανθρώπων. Μέσα από αυτή τη διαδικασία διατυπώθηκαν οι αρχές και αναπτύχθηκαν οι δοµές που χαρακτηρίζουν σήµερα το φινλανδικό σχολείο. Ορισµένοι παρατηρητές αναρωτιούνται µήπως οι «πρωτιές» της Φινλανδίας στις διεθνείς έρευνες είναι αποτέλεσµα συνειδητής προσαρµογής του εκπαιδευτικού της συστήµατος στις απαιτήσεις τέτοιων ερευνών. Η απάντηση είναι καταφανώς αρνητική. Άλλωστε, οι ιθύνοντες στη Φινλανδία ανησυχούν οι ίδιοι και επαγρυπνούν µήπως άθελά τους παρασυρθούν από τις «πρωτιές» και τις συνακόλουθες επευφηµίες και παραλείψουν τις µεταρρυθµίσεις που και στο µέλλον θα είναι αναγκαίες προς όφελος των παιδιών και ολόκληρης της κοινωνίας. Παρά τις επιτυχίες τους επιµένουν πάντοτε να επισηµαίνουν ότι κάθε έρευνα καταγράφει ένα µέρος µόνον αυτού που παρέχει ένα εκπαιδευτικό σύστηµα και, συνεπώς, θα ήταν παράλογο να περιορίζεται ένα εκπαιδευτικό σύστηµα µόνον σε αυτό που καταγράφουν οι έρευνες ή να µην ορίζει τους σκοπούς και τους στόχους του ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε έρευνες, συγκρίσεις και έξωθεν πρότυπα. Όµως, παρά την κριτική της θεώρηση, η Φινλανδία συµµετείχε από πολύ νωρίς σε διεθνείς έρευνες και ανέπτυξε αυτό είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πλούσια, σηµαντική και αυτόφωτη παιδαγωγική έρευνα για την κατανόηση, ερµηνεία και αξιολόγηση των σχετικών ευρηµάτων. Σ αυτή την πολυσχιδή έρευνα στηρίχθηκε ο σχεδιασµός του εκπαιδευτικού συστήµατος και η διαµόρφωσή του. Όσοι και όσες έζησαν τον έντονο παιδαγωγικό προβληµατισµό στην Ευρώπη στα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 1960 και στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970, βίωσαν τις σχετικές συζητήσεις για τα αποτελέσµατα της διεθνούς έρευνας για τις γνώσεις των µαθητών/ριών στα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ 19 µαθηµατικά, που έγινε σε δώδεκα χώρες από το 1961 έως το 1965. Το γεγονός ότι η Φινλανδία είχε τα λιγότερο ικανοποιητικά αποτελέσµατα από όλες τις χώρες αποτέλεσε κίνητρο για σηµαντικές αλλαγές. Αυτές όµως δεν αφορούσαν, όπως ίσως θα περίµεναν πολλοί, στην προσαρµογή των µαθητών/ριών στις απαιτήσεις της έρευνας, αλλά (αφορούσαν) ριζικές αλλαγές σε θεσµικό επίπεδο, µε σηµαντικότερη από όλες την καθιέρωση του ενιαίου εννεαετούς σχολείου, δηλαδή την κοινή φοίτηση όλων των παιδιών και την παραµονή τους στο ίδιο σχολείο από την πρώτη δηµοτικού έως την τρίτη γυµνασίου. «Η απόφαση (για την εκπαιδευτική µεταρρύθµιση) δεν ήταν οµόφωνη», παραπέµπει ο Pasi Sahlberg στον Erkki Aho, Γενικό ιευθυντή (1973-1991) του Εθνικού Συµβουλίου Γενικής Παιδείας, «η βάση της πλειοψηφίας αποτελούνταν από το Αγροτικό Κόµµα και τους αριστερούς». Αφού είχε προηγηθεί, πρέπει να επισηµάνουµε, µια γενναία µετατόπιση του Αγροτικού Κόµµατος στις θέσεις των Αριστερών, κι αυτό κυρίως κάτω από την πίεση που άσκησε η Ένωση Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης (της οποίας ο ρόλος στη διαµόρφωση του εκπαιδευτικού συστήµατος ήταν καίριος και συνεχίζει να είναι µέχρι σήµερα). «Η µεταρρύθµιση του ενιαίου σχολείου βασικής εκπαίδευσης δεν ήταν απλώς µια οργανωτική αλλαγή, αλλά µια νέα φιλοσοφία για την παιδεία στα φινλανδικά σχολεία» συνοψίζει τις απόψεις των Φινλανδών παιδαγωγών ο Pasi Sahlberg. «Αυτή η φιλοσοφία περιλάµβανε τις πεποιθήσεις ότι όλοι οι µαθητές µπορούν να µάθουν αν θα τους δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες και η υποστήριξη, ότι η κατανόηση των διαφορών στην ανθρώπινη φύση και η µάθηση µέσα από αυτήν αποτελούν σηµαντικούς εκπαιδευτικούς στόχους, και ότι τα σχολεία θα πρέπει να λειτουργούν σαν δηµοκρατίες µικρής κλίµακας, όπως επέµενε ο John Dewey δεκαετίες πριν. Το νέο peruskoulu 1, εποµέ- 1. Peruskoulu είναι ο φινλανδικός όρος που αναφέρεται στην εννεαετή υποχρεωτική εκπαίδευση που αποτελείται από έξι βαθµίδες της κατώτερης βασικής εκπαίδευσης (δηµοτικό σχολείο) και τρεις βαθµίδες της ανώτερης βασικής εκπαίδευσης (κατώτερης δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης).

20 ΦΙΝΛΑΝ ΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ νως, απαιτούσε οι εκπαιδευτικοί να χρησιµοποιούν εναλλακτικές διδακτικές µεθόδους, να σχεδιάζουν περιβάλλοντα µάθησης που καθιστούν εφικτή τη διαφοροποιηµένη µάθηση για διαφορετικούς µαθητές και να θεωρούν τη διδασκαλία ως ένα σηµαντικό επάγγελµα. Αυτές οι προσδοκίες οδήγησαν σε ευρείας κλίµακας µεταρρύθµιση στην επιστηµονική κατάρτιση των εκπαιδευτικών το 1979: σε νέο νόµο σχετικά µε αυτήν, δίνοντας έµφαση στην επαγγελµατική ανάπτυξη και εστιάζοντας στην εκπαίδευσή τους µε βάση την έρευνα». Με τα παραπάνω λόγια ο Pasi Sahlberg σκιαγραφεί τη διαδικασία που αποτελεί προϋπόθεση για µια επιτυχηµένη εκπαιδευτική µεταρρύθµιση: στην αρχή χρειάζεται η αλλαγή ενός από τα βασικά στοιχεία του εκπαιδευτικού συστήµατος κατά κανόνα αυτού που αποτελεί το µεγαλύτερο πρόβληµα και, ταυτόχρονα, η αλλαγή του θεµελιώνεται σε όσο το δυνατόν µεγαλύτερη συναίνεση και µετά ακολουθεί η συστη- µατική σχετική εναρµόνιση όλων των υπόλοιπων υποσυστηµάτων του εκπαιδευτικού συστήµατος. Η απαρέγκλιτη εφαρµογή αυτού του κανόνα αποτελεί, ίσως, τον σηµαντικότερο παράγοντα στην επιτυχία των εκπαιδευτικών µεταρρυθµίσεων στη Φινλανδία, και ταυτόχρονα αποτελεί το σηµαντικότερο δίδαγµα που µπορεί να αντλήσει κανείς από την εµπειρία αυτής της χώρας. Σε µια συνέντευξή του στη Maria von Stern του Europe Online στις 15 Φεβρουαρίου 2010 ο ηγέτης του Γερµανικού κόµµατος DIE LINKE (που εκείνη την εποχή ήταν πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και επικεφαλής της κοινοβουλευτικής οµάδας της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) απαντώντας σε ερώτηση σχετικά µε το «τι θετικό έχει αποµείνει σήµερα από την πρώην Λαϊκή ηµοκρατία της Γερµανίας» υπογράµµισε το εξής: «εν ήταν όλα άσχηµα, το εκπαιδευτικό της σύστηµα, παραδείγµατος χάριν, το αντέγραψαν οι Φινλανδοί και σήµερα στην έρευνα PISA βρίσκονται στην κορυφή. Ο Platzeck (σοσιαλδηµοκράτης πρωθυπουργός της οµόσπονδης χώρας του Βρανδεµβούργου, Γ.Τ.) ταξίδεψε στη Φινλανδία για να δει το εκπαιδευτικό της σύστηµα. Τότε εγώ του είπα, δεν χρειάζεται παρά να θυµηθεί τα δικά του σχολικά χρόνια (στη Λαϊκή ηµοκρατία της Γερµανίας)». Και χαρακτηρίζει ως «µια χαµένη ευκαιρία» το γεγονός ότι η ενωµένη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ 21 Γερµανία δεν ακολούθησε τον ίδιο δρόµο στην εκπαίδευση, µε συνέπεια να µην βρίσκεται ανάµεσα στις πιο επιτυχηµένες χώρες. Η παραπάνω άποψη είναι αρκετά διαδεδοµένη στη Γερµανία, και όχι µόνο στους κόλπους της Αριστεράς που έχει προφανείς λόγους να υπερασπίζεται και να υπενθυµίζει τις θετικές πλευρές της Λαϊκής η- µοκρατίας της Γερµανίας προτείνοντάς τες ταυτόχρονα ως λύση των σηµερινών προβληµάτων. Από τότε που χάρη στα εξαιρετικά της α- ποτελέσµατα στη διεθνή έρευνα PISA η Φινλανδία προτείνεται πολύ συχνά ως πρότυπο προς µίµηση, πολλοί άρχισαν να διαπιστώνουν τις µεγάλες οµοιότητες του εκπαιδευτικού της συστήµατος µε το εκπαιδευτικό σύστηµα της Λαοκρατικής ηµοκρατίας της Γερµανίας. «Μαθήµατα από τη Φινλανδία σηµαίνει µαθήµατα από τη Λαϊκή η- µοκρατία της Γερµανίας;» τιτλοφορείται σχετικό άρθρο της NETZZEI- TUNG στις 11 Ιανουαρίου 2007, ενώ το γνωστό περιοδικό STERN στις 2 Απριλίου 2003, όπως επίσης το γερµανικό κρατικό ραδιόφωνο MDR στις 29 Απριλίου 2005 θεωρούν δεδοµένη τη σχέση των δύο εκπαιδευτικών συστηµάτων. Το MDR σηµειώνει χαρακτηριστικά: «Από τη δεκαετία του 1960 ταξίδευαν στη Λαϊκή ηµοκρατία της Γερµανίας πολυάριθµες επιτροπές από το Βορρά για να µελετήσουν το εκπαιδευτικό της σύστηµα. Πεπεισµένες ότι οι παιδαγωγικές προσεγγίσεις της µπορούσαν να οδηγήσουν σε καλά αποτελέσµατα, οικοδόµησαν το φινλανδικό σχολείο έχοντας, µεταξύ άλλων, ως πρότυπο τη Λαϊκή ηµοκρατία της Γερµανίας». Είτε ως συνειδητή πράξη των ιθυνόντων της Φινλανδίας στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 που στέφθηκε από επιτυχία, είτε α- πλώς ως ένας κοινός προσανατολισµός στα ίδια παιδαγωγικά πρότυπα, όπως αναφέρουν ορισµένοι ερευνητές, ένα είναι βέβαιο: οι «ευγενείς έριδες», που φτάνουν µέχρι και την Ιαπωνία, για την καταγωγή του φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήµατος πιστοποιεί αναµφισβήτητα την εκτίµηση που απολαµβάνει σήµερα σε ολόκληρο τον κόσµο. Είναι, τελικά, το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστηµα πρότυπο προς µίµηση; Η ερώτηση είναι χωρίς νόηµα, καθώς κανένα εκπαιδευτικό σύστηµα δεν µπορεί να µεταφυτευτεί από µια χώρα σε άλλη. Εκπαιδευτικά συστήµατα δεν αντικαθίστανται µε άλλα, και µάλιστα «εισαγόµε-

22 ΦΙΝΛΑΝ ΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ να». Εκπαιδευτικά συστήµατα µεταρρυθµίζονται, και στις διαδικασίες µεταρρύθµισης είναι δυνατόν να εµπνέεται κανείς από τις προσεγγίσεις και τις επιτυχίες των άλλων. Ως πηγή έµπνευσης για την ανατροπή κάποιων πραγµάτων, που στην εποχή της κυριαρχίας νεοφιλελεύθερων δογµάτων φαίνονται ή έντεχνα παρουσιάζονται ως «αυτονόητα», βλέπουν πολλοί την εκπαίδευση στη Φινλανδία. Γι αυτό, η έκδοση του βιβλίου του Pasi Sahlberg αποτέλεσε έναυσµα για µια πολύ ζωηρή συζήτηση σε πολλές χώρες του κόσµου και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Με αφορµή και αφετηρία την έκδοση του βιβλίου στις ΗΠΑ πολλοί Αµερικανοί δικαιολογηµένα αναρωτήθηκαν: Γιατί η εκπαίδευση στη Φινλανδία να είναι δωρεάν, οι εκπαιδευτικοί να µην αξιολογούνται αλλά να απολαµβάνουν την παιδαγωγική ελευθερία, τα παιδιά και οι εκπαιδευτικοί να δουλεύουν λιγότερες ώρες, τα ιδιωτικά σχολεία να είναι σχεδόν ανύπαρκτα, οι ιδιωτικές δαπάνες για την εκπαίδευση να είναι σχεδόν µηδενικές, τα σχολεία να συνεργάζονται µεταξύ τους και όχι να ανταγωνίζονται το ένα το άλλο, και ως αποτέλεσµα όλων αυτών οι µαθητές και οι µαθήτριές τους να πρωτεύουν στον κόσµο, οι διαφορές εξαιτίας του κοινωνικού και οικονοµικού υπόβαθρου να είναι οι µικρότερες σε ολόκληρο τον κόσµο, η ενιαία διδασκαλία και η διαφοροποίηση να αποτελούν καθηµερινή πραγµατικότητα, η ελευθερία να κυριαρχεί στα σχολεία; Τι έχουν να πουν γι αυτά εκείνοι οι ιθύνοντες της εκπαίδευσης στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες που δήθεν «για την ποιοτική βελτίωση της εκπαίδευσης» προπαγανδίζουν και επιβάλλουν ευρεία ιδιωτικοποίηση της Παιδείας, διαρκείς και τυποποιηµένες αξιολογήσεις µαθητών/ριών και εκπαιδευτικών, καθιέρωση του ανταγωνισµού ανάµεσα στα σχολεία, επιβολή αναξιοπρεπών συνθηκών εργασίας για τους/τις εκπαιδευτικούς και µάθησης για τους µαθητές και τις µαθήτριες, και στο τέλος διαπιστώνουν ότι τα αποτελέσµατά τους υπολείπονται κατά πολύ σε όλους τους τοµείς των αποτελεσµάτων της Φινλανδίας; Ποιο σύστηµα είναι τελικά καλύτερο για τα παιδιά και την κοινωνία, αυτό είναι το ερώτηµα που προκύπτει από την αντιπαραβολή όσων συµβαίνουν στη Φινλανδία και όσων συµβαίνουν στις ισχυρές χώρες του κόσµου που µέχρι σήµερα παρείχαν «τα σύγχρονα µοντέλα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ 23 εκπαίδευσης». Η απάντηση είναι προφανής και αποκαλύπτει ένα ενδιαφέρον παράδοξο, το οποίο επισηµαίνει µε οξυδέρκεια ο γνωστός δηµοσιογράφος Γιώργος ελαστίκ σε ένα άρθρο του στην εφηµερίδα ΗΜΕΡΗΣΙΑ (15 Μαΐου 2009) µε τίτλο «Το φινλανδικό Θαύµα στην Παιδεία». Σε αυτό, αφού πρώτα απαριθµεί τα χαρακτηριστικά του φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήµατος και εκθειάζει την ποιότητά του («Oι εντυπωσιακές επιδόσεις των Φινλανδών µαθητών και φοιτητών προκάλεσαν αίσθηση σε όλο τον ανεπτυγµένο κόσµο και δικαιολογηµένα έστρεψαν την προσοχή στο εκπαιδευτικό σύστηµα της «Xώρας των Xιλίων Λιµνών») καταλήγει µε την εξής επισήµανση: «Προφανώς καθόλου δεν αρέσουν στον OOΣA, προπύργιο του νεοφιλελεύθερου δογµατισµού, ούτε τα συµπεράσµατα των Φινλανδών ούτε τα επιτεύγµατα της δηµόσιας εκπαίδευσης της Φινλανδίας, την υπεροχή των οποίων αναγκάζεται να πιστοποιεί ο ίδιος ο OOΣA!». Είναι, λοιπόν, πολλοί οι λόγοι που οδηγούν στη διαπίστωση ότι η γνώση του εκπαιδευτικού συστήµατος της Φινλανδίας και του τρόπου µε τον οποίο οικοδοµήθηκε µπορεί να εµπλουτίσει τους προβληµατισµούς για την πορεία των εκπαιδευτικών συστηµάτων σε πολλές χώρες του κόσµου. Αυτό το ρόλο παίζει µε άριστο τρόπο του βιβλίο του Pasi Sahlberg. Γιώργος Τσιάκαλος Ιανουάριος 2013