ΕΙΣΑΓΩΓΗ Παρά τους σχετικά χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, την μείωση του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος των Πορτογάλων και την απόσταση που χωρίζει την Πορτογαλία από την Ελλάδα, η πορτογαλική αγορά τροφίμων και ποτών θα πρέπει να συνυπολογίζεται στους εν δυνάμει πελάτες των ελληνικών προϊόντων. Οι διατροφικές συνήθειες των Πορτογάλων προσομοιάζουν πολύ προς τις ελληνικές (κατανάλωση ιχθυρών, λαχανικών, ελαιολάδου). Άλλωστε οι Πορτογάλοι δεν είναι προσκολλημένοι στην πορτογαλική κουζίνα αλλά, αντίθετα, είναι ιδιαίτερα δεκτικοί στις γεύσεις άλλων χωρών. Το καλό φαγητό έχει κεντρική σημασία και η δίωρη διακοπή από την εργασία για το μεσημεριανό γεύμα τηρείται απαρέγκλιτα τόσο στον δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα. Από την επιτόπια παρατήρηση της προμήθειας τροφίμων στα supermarkets σε συνδυασμό με τις εν γένει διατροφικές συνήθειες, πιστεύουμε ότι ορισμένα ελληνικά προϊόντα είναι ιδιαίτερα πρόσφορα για πώληση στην Πορτογαλία. Αναφέρουμε ενδεικτικά: κονσέρβες (πχ ντολμαδάκια), γλυκά κουταλιού, γιαούρτια με φρούτα, μπισκότα, κατεψυγμένες πίττες (τυρί, κρέμα, σπανάκι κλπ), έτοιμες σαλάτες (τζατζίκι, ταραμοσαλάτα, μελιτζανοσαλάτα, τυροσαλάτα), κίτρινα τυριά (κασέρι, κεφαλοτύρι), έτοιμα φαγητά.. Επίσης, διευρύνεται συνεχώς η προτίμηση βιολογικών προϊόντων αλλά και προϊόντων υψηλής ποιότητος, κατηγορία στην οποία εμπίπτει το εξέχουσας ποιότητας ελληνικό ελαιόλαδο. Επισημαίνουμε, τέλος, ότι η Πορτογαλία παράγει εξαιρετικά κόκκινα κρασιά υστερεί όμως αρκετά στα λευκά. Κατά την τελευταία διετή διεθνή Έκθεση Τροφίμων Ποτών Alimentaria (27-30 Μαΐου 2007) η Ελλάδα εκπροσωπήθηκε από περίπτερο της ΔΕΘ και 7 ελληνικές επιχειρήσεις. Επίσης συμμετείχαν εκπρόσωποι των Επιμελητηρίων Θεσσαλονίκης και Κοζάνης. Παρά των περιορισμένο σχετικά αριθμό των ελληνικών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έκθεση, η ελληνική παρουσία υπήρξε εξαιρετική λόγω της υψηλής ποιότητας των προϊόντων τους. Πέραν των προκαθορισμένων από το Γραφείο ΟΕΥ Λισσαβώνας συναντήσεων με τους κατά προϊόν υπευθύνους προμηθειών των μεγαλυτέρων πορτογαλικών αλυσίδων supermarkets και την προσέλευση διανομέων και χονδρεμπόρων των εκτιθέμενων προϊόντων, οι οποίοι είχαν επίσης κληθεί από εμάς, σημειώθηκε μεγάλο ενδιαφέρον επισκεπτών για τα ελληνικά προϊόντα. Μετά την ολοκλήρωση της Έκθεσης οι συμμετέχοντες και το Γραφείο ΟΕΥ Λισσαβώνας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Alimentaria είναι σημαντική σε περιφερειακό επίπεδο, αφού συγκεντρώνει πολλούς ξένους εκθέτες και επισκέπτες. Κατά συνέπεια θα πρέπει να αξιολογείται ως πύλη εισόδου όχι μόνον στην
πορτογαλική αλλά και στην ισπανική αγορά. Υπενθυμίζουμε ότι η Alimentaria πραγματοποιείται εναλλάξ ανά έτος στην Βαρκελώνη και τη Λισσαβώνα. Η έκθεση παρέχει στις ενδιαφερόμενες ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις μια σαφή εικόνα της εγχώριας αγοράς. Η συμμετοχή τους στην έκθεση είναι ο ασφαλέστερος τρόπος να διαπιστωθεί η δυνατότητα απορρόφησης συγκεκριμένου προϊόντος, το ενδιαφέρον των διανομέων, το είδος διανομής που ενδείκνυται, οι συγκεκριμένες περαιτέρω ενέργειες που απαιτούνται για την προώθηση του προϊόντος στην πορτογαλική, τουλάχιστον, αγορά. Οι επαφές που πραγματοποίησαν οι ελληνικές επιχειρήσεις υπήρξαν επιτυχημένες όχι μόνον ως μέσο παρουσίασης των ελληνικών προϊόντων που εκτέθηκαν αλλά και διότι σε πολλές περιπτώσεις άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για την τελική διάθεση του προϊόντος στην πορτογαλική αγορά. Ακολουθεί συνοπτική παρουσίαση των πορτογαλικών εισαγωγών τροφίμων και της θέσης των ελληνικών τροφίμων στην πορτογαλική αγορά.
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΤΗ 2005-2006 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΟΤΩΝ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑΣ 2005 2006 %Μεταβολή 2 Κρέατα 557.122.814 691.073.109 24,04 3 Ψάρια και όστρακα 1.041.466.471 1.178.039.182 13,11 4 Γάλα και Προϊόντα 346.182.522 374.174.241 8,09 5 Αλλα ζωϊκής προέλευσης 34.519.404 33.604.774-2,65 7 Λαχανικά 214.768.054 247.591.129 15,28 8 Καρποί και φρούτα 413.667.513 377.794.137-8,67 9 Καφές, τσάι μπαχαρικά 90.941.317 106.715.062 17,34 10 Δημητριακά 512.844.428 495.078.545-3,46 11 Προϊόντα αλευροποιίας 29.068.377 34.833.617 19,83 12 Σπέρματα και καρποί 354.438.273 325.939.365-8,04 13 Γόμες φυτικά εκχυλίσματα 12.309.612 13.353.042 8,48 15 Λίπη και έλαια 269.310.409 327.097.920 21,46 16 Παρασκευάσματα κρεάτων,ψαριών 127.514.515 140.945.054 10,53 17 Ζάχαρα και ζαχαρώδη 205.336.641 206.046.151 0,35 18 Κακάο και παρασκευάσματα 138.691.400 148.216.178 6,87 19 Πρ.αρτοποιίας ζαχαροπλαστικής 299.129.781 325.071.370 8,67 20 Παρ.λαχανικών, καρπών, φρούτων 163.197.014 176.604.751 8,22 21 Διάφορα παρασκευάσματα διατροφής 206.434.172 244.676.570 18,53 22 Ποτά 325.803.078 339.038.961 4,06 23 Υπολείμματα, ζωοτροφές 255.342.379 221.862.270-13,11 Διαπιστώνουμε ότι οι κατηγορίες τροφίμων στις οποίες σημειώθηκαν οι υψηλότερες αυξήσεις εισαγωγών κατά το 2006 είναι αυτές των κρεάτων, ιχθυρών, λαχανικών, προϊόντων αλευροποιίας, λιπών και ελαίων παρασκευασμάτων κρεάτων ψαριών. Όπως φαίνεται στην ανάλυση των ελληνικών εξαγωγών προς την Πορτογαλία που ακολουθεί, τα ελληνικά προϊόντα ακολούθησαν εν πολλοίς την τάση αύξησης κατά κατηγορία. Πτώση αντίθετα σημειώθηκε στις εισαγωγές των κατηγοριών 8 (φρούτα) και 12 (ξηροί καρποί).
ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΟΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΕΤΗ 2005-2006 Λαμβάνοντας υπ όψιν το σύνολο των ελληνικών εξαγωγών και των ελληνικών εξαγωγών προς την Πορτογαλία, προκειμένου να αξιολογήσουμε την σημασία της χώρας ως προς την απορρόφηση ελληνικών προϊόντων του κλάδου τροφίμων-ποτών, παρατηρούμε ότι τα υψηλότερα ποσοστά σημειώνονται σε τέσσερεις κατηγορίες προϊόντων. Πρόκειται για τις κατηγορίες (17.04) Ζαχαρώδη προϊόντα χωρίς κακάο, συμμετοχή 17,37% επί του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών (03.02) Ψάρια νωπά ή διατηρημένα με απλή ψύξη, συμμετοχή 5,07% επί του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών (21.05) Παγωτά, με συμμετοχή 2,90% επί του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών και (15.17) Μαργαρίνη, με συμμετοχή 1,42% επί του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών. Εάν εξαιρέσουμε την κατηγορία των ζαχαρωδών προϊόντων, τα ποσοστά συμμετοχής των εξαγωγών των υπολοίπων προϊόντων προς την Πορτογαλία δεν είναι ιδιαίτερα υψηλά. Το γεγονός όμως ότι δύο από αυτά είναι προϊόντα εξαιρετικά ευαίσθητα (φρέσκα ψάρια και παγωτά) καταρρίπτει το μύθο του απρόσιτου της πορτογαλικής αγοράς λόγω απόστασης. Αξίζει επίσης να επισημάνουμε ορισμένα προϊόντα του κλάδου τροφίμων, τα οποία αν και ακόμη δεν έχουν σημειώσει σημαντικές επιδόσεις εξ απόψεως ύψους αξίας εξαγωγών, πέτυχαν σημαντική αύξηση έναντι του 2005. Ενδεικτικά αναφέρουμε το ελαιόλαδο ψυχρής πιέσεως, τα προϊόντα αρτοποιίας, τα επεξεργασμένα φρούτα και ξηρούς καρπούς, τα τυριά κλπ. (στη στήλη % Μεταβολή με έντονα γράμματα). Σημειώνουμε, τέλος, την εμφάνιση στις ελληνικές εξαγωγές προς την Πορτογαλία και νέων προϊόντων μεταξύ των οποίων εσπεριδοειδή, παρασκευασμένα λαχανικά, παρασκευάσματα και κονσέρβες ψαριών.
ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΟΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΕΤΗ 2005-2006 Κωδικός Περιγραφή 2005 % Μεταβολή 2006 Σύνολο Ελληνικών Εξαγωγών 2006 Συμμετοχή Εξαγωγών στην Πορτογαλία/ Σύνολο (03.02) Ψάρια νωπά ή διατηρημένα με απλή ψύξη 10.859.079 45,41 15.790.551 311.320.229 5,07 (17.04) Ζαχαρώδη προϊόντα χωρίς κακάο 4.886.486-29,97 3.421.827 19.697.266 17,37 (15.09) Ελαιόλαδο ψυχρής πιέσεως 358.133 224,37 1.161.687 402.449.828 0,29 (19.05) Προϊόντα αρτοποιίας, ζαχαροπλαστικής 152.156 147,73 376.935 68.085.197 0,55 (21.05) Παγωτά 294.828-23,03 226.922 7.834.602 2,90 (08.11) Επεξεργασμένα φρούτα και ξηροί καρποί 18.690 1066,85 218.085 18.086.150 1,21 (04.06) Τυριά 57.436 182,16 162.062 146.919.455 0,11 (08.02) Καρποί με κέλυφος, νωποί ή ξεροί 302.575-58,55 125.425 28.202.527 0,44 (20.02) Ντομάτες παρασκευασμένες χωρίς ξίδι 181.405-45,16 99.474 87.292.543 0,11 (15.17) Μαργαρίνη 452.235-79,90 90.912 6.417.352 1,42 (20.07) Γλυκά κουταλιού, ζελέδες, μαρμελάδες 246.161-66,62 82.171 24.498.084 0,34 (21.06) Παρασκευάσματα διατροφής π.δ.κ.α 44.472 70,08 75.638 58.356.563 0,13 (08.05) Εσπεριδοειδή, νωπά ή ξερά 68.858 104.112.779 0,07 (03.07) Μαλάκια 45.920 42,81 65.577 33.971.481 0,19 (03.03) Ψάρια, βρώσιμα, κατεψυγμένα 738.816-91,27 64.510 14.261.501 0,45 (18.06) Σοκολάτα και παρασκευάσματα με κακάο 28.928 103,94 58.997 9.500.042 0,62 (07.13) Όσπρια ξερά 91.633-36,04 58.609 784.215 7,47 (15.16) Λίπη και λάδια επεξεργασμένα 199.108-74,01 51.749 8.493.889 0,61 (20.08) Καρποί και φρούτα παρασκευασμένα 742.641-96,34 27.150 252.687.272 0,01 (08.06) Σταφύλια, νωπά ή ξερά 14.975 71,11 25.623 148.186.892 0,02 (04.03) Γιαούρτι 11.781-8,80 10.744 49.530.350 0,02 (20.05) Λαχανικά παρασκευασμένα χωρίς ξίδι 10.401 179.089.051 0,01 (16.04) Παρασκευάσματα και κονσέρβες ψαριών 5.922 20.051.085 0,03 (11.01) Αλεύρια σιταριού ή σμιγαδιού 9.200-74,41 2.354 4.564.596 0,05 (22.04) Κρασιά από νωπά σταφύλια, 20.698-95,22 990 56.412.428 0,00 (04.04) Ορός γάλακτος 435 2.342.600 0,02 (07.09) Λαχανικά, νωπά ή διατηρημένα με απλή ψύξη 227 82.336.520 0,00
ΜΕΡΙΔΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΕΤΟΣ 2006 Από τον πίνακα που ακολουθεί προκύπτει ότι τα ελληνικά προϊόντα που κατά το 2006 κατέχουν το μεγαλύτερο μερίδιο επί του συνόλου των πορτογαλικών εισαγωγών της οικείας κατηγορίας είναι αυτά των κωδικών 0302, 1704 και 0811, δηλαδή Ψάρια νωπά ή διατηρημένα με απλή ψύξη, Ζαχαρώδη προϊόντα χωρίς κακάο και Επεξεργασμένα φρούτα και ξηροί καρποί.(στην στήλη % μερίδιο με έντονα γράμματα). Τρόφιμα-Μερίδιο ελληνικών επί του συνόλου των πορτογαλικών εισαγωγών Κωδικός Περιγραφή Ελληνικές εξαγωγές Εισαγωγές Πορτογαλίας Μερίδιο % (03.02) Ψάρια νωπά ή διατηρημένα με απλή ψύξη 15.790.551 168.307.299 9,38 (17.04) Ζαχαρώδη προϊόντα χωρίς κακάο 3.421.827 35.317.650 9,69 (15.09) Ελαιόλαδο ψυχρής πιέσεως 1.161.687 208.031.138 0,56 Προϊόντα αρτοποιίας, (19.05) ζαχαροπλαστικής 376.935 184.237.647 0,20 (21.05) Παγωτά 226.922 46.041.584 0,49 Επεξεργασμένα φρούτα και ξηροί (08.11) καρποί 218.085 3.244.993 6,72 (04.06) Τυριά 162.062 104.699.603 0,15 (08.02) Καρποί με κέλυφος, νωποί ή ξεροί 125.425 23.071.665 0,54 Ντομάτες παρασκευασμένες (20.02) χωρίς ξίδι 99.474 6.197.928 1,60 (15.17) Μαργαρίνη 90.912 15.920.087 0,57 (20.07) Γλυκά κουταλιού, ζελέδες, μαρμελάδες 82.171 12.439.742 0,66 (21.06) Παρασκευάσματα διατροφής π.δ.κ.α 75.638 120.851.364 0,06 (08.05) Εσπεριδοειδή, νωπά ή ξερά 68.858 17.787.492 0,39 (03.07) Μαλάκια 65.577 120.257.659 0,05 (03.03) Ψάρια, βρώσιμα, κατεψυγμένα 64.510 391.706.911 0,02 Σοκολάτα και παρασκευάσματα με (18.06) κακάο 58.997 139.222.430 0,04 (07.13) Όσπρια ξερά 58.609 36.111.255 0,16 (15.16) Λίπη και λάδια επεξεργασμένα 51.749 4.492.396 1,15 Καρποί και φρούτα (20.08) παρασκευασμένα 27.150 40.208.438 0,07 (08.06) Σταφύλια, νωπά ή ξερά 25.623 32.164.545 0,08 (04.03) Γιαούρτι 10.744 139.952.012 0,01 (20.05) Λαχανικά παρασκευασμένα χωρίς ξίδι 10.401 23.448.926 0,04 (16.04) Παρασκευάσματα και κονσέρβες ψαριών 5.922 54.985.733 0,01
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Κωδικός Περιγραφή Ελλάδα Άλλοι Προμηθευτές (03.02) Ψάρια νωπά ή διατηρημένα με απλή ψύξη 15.790.551 (17.04) Ζαχαρώδη προϊόντα χωρίς κακάο 3.421.827 (15.09) Ελαιόλαδο ψυχρής πιέσεως 1.161.687 (19.05) Προϊόντα αρτοποιίας, ζαχαροπλαστικής 376.935 (21.05) Παγωτά 226.922 (08.11) Επεξεργασμένα φρούτα και ξηροί καρποί 218.085 (04.06) Τυριά 162.062 (08.02) Καρποί με κέλυφος, νωποί ή ξεροί 125.425 (20.02) Ντομάτες παρασκευασμένες χωρίς ξίδι 99.474 (15.17) Μαργαρίνη 90.912 (20.07) Γλυκά κουταλιού, ζελέδες, μαρμελάδες 82.171 (21.06) Παρασκευάσματα διατροφής π.δ.κ.α 75.638 (08.05) Εσπεριδοειδή, νωπά ή ξερά 68.858 (03.07) Μαλάκια 65.577 (03.03) Ψάρια, βρώσιμα, κατεψυγμένα 64.510 (18.06) Σοκολάτα και παρασκευάσματα με κακάο 58.997 (07.13) Όσπρια ξερά 58.609 (15.16) Λίπη και λάδια επεξεργασμένα 51.749 (20.08) Καρποί και φρούτα παρασκευασμένα 27.150 (08.06) Σταφύλια, νωπά ή ξερά 25.623 (04.03) Γιαούρτι 10.744 (20.05) Λαχανικά παρασκευασμένα χωρίς ξίδι 10.401 (16.04) Παρασκευάσματα και κονσέρβες ψαριών 5.922 Ισπανία 107.352.049 Σουηδία 12.285.027 Ισπανία 16.125.512 Γερμανία 5.710.243 Γαλλία 3.406.247 Ισπανία 188.615.188 Ιταλία 9.018.946 Τυνησία 7.662.690 Ισπανία 107.041.775 Γερμανία 29.761.382 Γαλλία 25.434.425 Ισπανία 20.762.867 Γερμανία 8.728.439 Βέλγιο 5.031.642 Ισπανία 559.985 Γαλλία 503.094 Βέλγιο 481.242 Ισπανία 48.038.335 Γερμανία 25.058.638 Γαλλία 15.746.329 Ισπανία 9.950.117 ΗΠΑ 4.962.108 Χιλή 3.876.643 Ισπανία 3.992.262 Ιταλία 1.292.309 Γερμανία 765.461 Ισπανία 5.584.559 Δανία 3.602.591 Ολλανδία 2.535.326 Ισπανία 4.666.030 Γαλλία 4.554.133 Γερμανία 1.590.150 Ισπανία 39.887.493 Ολλανδία 15.262.438 Ιρλανδία 14.223.787 Ισπανία 10.826.087 Γερμανία 2.037.714 Βραζιλία 1.849.907 Ισπανία 85.002.650 Ινδία 11.854.565 Ολλανδία 4.513.001 Ισπανία 177.302.298 Ρωσία 78.615.306 ΗΠΑ 64.755.638 Δανία 13.360.326 Ισπανία 70.976.840 Γερμανία 22.969.211 Γαλλία 13.102.293 Αργεντινή 8.541.034 Καναδάς 6.682.913 Μεξικό 5.026.504 Ισπανία 3.118.674 Γερμανία 321.008 Βέλγιο 314.120 Ισπανία 19.065.078 Γερμανία 9.903.130 Ν.Αφρική 2.152.098 Ισπανία 18.716.076 Χιλή 4.692.886 Ν.Αφρική 3.803.712 Ισπανία 77.051.734 Γαλλία 30.919.916 Γερμανία 28.029.632 Ισπανία 16.971.101 Γαλλία 3.865.881 Βέλγιο 687.789 Ισπανία 39.808.970 Γερμανία 5.336.520 Εκουαδόρ 2.353.078
Διανομή τροφίμων στην Πορτογαλία Τα μεγάλα δίκτυα διανομής περιλαμβάνονται στην επόμενη σελίδα. Τα καταστήματα discount που λειτουργούν στην Πορτογαλία είναι τα Minipreco, Dia, Lidl, Aldi, Plus, Neto. Σύμφωνα με έρευνα της εταιρίας Συμβούλων Nielsen για τις αγορές επιλεγμένων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Γαλλία, Βέλγιο, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία και Ελλάδα), με εξαίρεση την Ελλάδα η Πορτογαλία είναι η χώρα με την χαμηλότερη συγκέντρωση της αγοράς τροφίμων, αφού σε κάθε χιλιάδα κατοίκων αντιστοιχούν 76 τμ υπεραγορών τροφίμων. Έτσι η Ελλάδα και η Πορτογαλία είναι οι αγορές με το χαμηλότερο βαθμό κορεσμού της μεγάλης διανομής. Από ανάλυση των πωλήσεων ανά τμ επιφάνειας πωλήσεως προκύπτει ότι κατά το 2005 οι καλύτερες επιδόσεις σημειώνονται σε καταστήματα discount. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα μέσα στα επόμενα 10 έτη τα καταστήματα αυτά θα διπλασιάσουν το μερίδιο τους επί των πωλήσεων τροφίμων σε 23%, ενώ μέχρι το 2015 οι πωλήσεις τροφίμων θα είναι επιμερισμένες σε 33% supermarkets, 32% discount και 30% hypermarkets, ενώ τα μικρά καταστήματα τροφίμων δεν θα ξεπεράσουν το 5%.
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ - SUPERMARKETS PINGO DOCE Distribuição Alimentar S.A. Rua Actor António Silva 7, 1600 LISBOA, PORTUGAL. Tel: 00351 21 7532000 Fax: 00351 21 7597011 www.pingodoce.pt PÃO DE AÇÚCAR JUMBO (Grupo Auchan) Travessa Teixeira Júnior 1, 1o 1300 LISBOA, PORTUGAL. Tel: 00351 21 3635111 Fax: 00351 21 3626150 www.jumbo.pt Modelo-Continente (SONAE DISTRIBUIÇÃO) Direcção de Suporte ao Negócio/Trade Internacional Estrada da Outurela, 118, Edifício Imopolis Bloco D 2º andar 2790-114 Carnaxide, PORTUGAL Tel: 00351 21 4729851 Fax: 00351 21 0129275 www.continente.pt MAKRO Autoserviço Grossista S.A. Estrada de Circunvalação 1495 LISBOA, PORTUGAL. Tel: 00351 21 4170253 Fax: 00351 21 4246507 www.makro.pt EL CORTE INGLÊS Hipercor S.A. (Σούπερ Μάρκετ και κατάστημα delicatessen) Avenida António Augusto de Aguiar, 31 1069-413 Lisboa PORTUGAL Tel: 00351 21 3711700 Fax: 00351 21 3832205 www.elcorteingles.pt