ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2012 ΜΕ ΘΕΜΑ «Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ :ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2012 ΜΕ ΘΕΜΑ «Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΤΕΤΑΡΤΟ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Γ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ: ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ: ΕΜΠΟΡΙΟ, ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Κλαδική Ανάλυση: Third Party Logistics Ανάδοχος: ICAP GROUP A.E ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012 Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 1 Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΤΠΑ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ THIRD PARTY LOGISTICS... 5 2.1 ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ... 5 2.2 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 6 2.3 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ... 7 2.4 Η ΑΓΟΡΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 3PL... 10 2.5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ... 11 3 ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ... 14 3.1 ΔΙΚΤΥΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ... 15 3.2 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ CLUSTER ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ... 20 3.3 ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΒΙΤΣΙΟΥ... 23 3.4 LEADING TOURISM CLUSTER (LTC): ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ... 26 4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 32 Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 2

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1: ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 3PL (2007-2011)... 9 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2: ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 3PL (2007 2011)... 10 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3: ΕΓΧΩΡΙΑ ΑΓΟΡΑ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 3PL (ΑΞΙΑ ΣΕ ΧΙΛ., 2007-2011)... 11 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.4: ΔΕΙΚΤΗΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ (2011)... 11 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1: ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ... 17 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2: ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ «ΔΙΚΤΥΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΑΕ» (2007-2011... 19 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3: ΜΕΛΗ ΤΟΥ CLUSTER ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ... 21 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.4: ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ «LEADING TOURISM CLUSTER AE» (2007-2011)... 31 ΠΙΝΑΚΑΣ Π.1: ΟΡΙΣΜΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ... 32 ΠΙΝΑΚΑΣ Π.2: ΕΠΩΝΥΜΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΛΑΔΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 33 Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 3

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα κλαδική ανάλυση αποτελεί μέρος της τέταρτης ενότητας της Ετήσιας Έκθεσης για το έτος 2012 με θέμα «Η Κατάσταση και Προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα», η οποία πραγματεύεται την αποτύπωση και ανάλυση της κλαδικής και δικτυακής διάστασης των ΜΜΕ στους τομείς των υπηρεσιών, του εμπορίου, των κατασκευών και της ενέργειας. Ειδικότερα, στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται τα κύρια σημεία του κλάδου Third Party Logistics (3PL), έτσι όπως αυτά καταγράφηκαν βάσει της σχετικής κλαδικής μελέτης της ICAP Group AE. Η συγκεκριμένη έκθεση αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, παρουσιάζονται τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του κλάδου Third Party Logistics αναφορικά με τη δομή και διάρθρωσή του (πληθυσμός, μέγεθος, κλπ.), το ισχύον θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο, τα κύρια χρηματοοικονομικά μεγέθη των σημαντικότερων επιχειρήσεων, καθώς και τα βασικά μεγέθη της εγχώριας αγοράς των υπηρεσιών του κλάδου. Επισημαίνεται ότι, τα εν λόγω μεγέθη του κλάδου εκτιμούνται κάθε φορά βάσει στοιχείων πρωτογενούς έρευνας που έχει εκπονηθεί μεταξύ των σημαντικότερων επιχειρήσεων του κλάδου, καθώς και βάσει εκτιμήσεων της αγοράς ή/και άλλων δευτερογενών πηγών (π.χ. επίσημα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Η ανάλυση πραγματοποιείται μέσα από την συνοπτική παρουσίαση της αντίστοιχης κλαδικής μελέτης, έτσι όπως αυτή εκπονήθηκε από την ICAP Group ΑΕ την αντίστοιχη χρονική περίοδο. Το δεύτερο μέρος της ενότητας, αφορά την αναλυτική παρουσίαση τεσσάρων δικτύων / συνεργατικών σχηματισμών (cluster) επιχειρήσεων, που εντάσσονται στον τομέα του τουρισμού, που αποτελεί και την συχνότερη μορφή δικτύωσης των ΜΜΕ την τελευταία δεκαετία. Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 4

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ THIRD PARTY LOGISTICS 2.1 ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ Η εν λόγω κλαδική μελέτη υλοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2012 και έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση της ελληνικής αγοράς των Third Party Logistics (3PL). Στο χώρο των επιχειρήσεων, ο όρος logistics αφορά τα στάδια που προηγούνται και ακολουθούν της παραγωγής ενός προϊόντος, μέχρι το σημείο της τελικής κατανάλωσής του. Τα στάδια αυτά περιλαμβάνουν διαδικασίες όπως η αποθήκευση πρώτων υλών και ετοίμων προϊόντων, η οργάνωση και ο έλεγχος των αποθεμάτων, η επικόλληση ετικετών, η συσκευασία, η προετοιμασία και δρομολόγηση των παραγγελιών και η διανομή μέχρι τον τελικό πελάτη. Σκοπός κάθε βιομηχανικής ή εμπορικής επιχείρησης είναι οι διαδικασίες αυτές να εκτελούνται με τρόπο που να διασφαλίζει την παράδοση πρώτων υλών και εμπορευμάτων στις κατάλληλες ποσότητες, στην καλύτερη δυνατή ποιότητα, στο σωστό τόπο και χρόνο και στο χαμηλότερο δυνατό κόστος, αξιοποιώντας στο έπακρο όλους τους διαθέσιμους πόρους της εταιρείας. Η αποτελεσματική οργάνωση και διαχείριση αυτών των διαδικασιών αναδείχθηκε σε παράγοντα-κλειδί για την επιτυχία της παραγωγής, των πωλήσεων και της προώθησης των προϊόντων. Οι διαδικασίες εφοδιασμού (logistics) πραγματοποιούνται είτε από την ίδια τη βιομηχανική ή εμπορική επιχείρηση ή με την ανάθεση μέρους ή του συνόλου τους σε μια ή περισσότερες εξειδικευμένες και ανεξάρτητες εταιρείες παροχής υπηρεσιών logistics. Ο φορέας που αναλαμβάνει την εκτέλεση αυτών των εργασιών για λογαριασμό κάποιας βιομηχανικής ή εμπορικής επιχείρησης χαρακτηρίζεται ως εταιρεία παροχής υπηρεσιών logistics προς τρίτους (Third Party Logistics Provider-3PL Provider). Η ανάθεση συγκεκριμένων λειτουργιών ή αναγκών μιας εταιρείας σε μία τρίτη εξειδικευμένη επιχείρηση, χαρακτηρίζεται από τον ευρύτερο διεθνή όρο outsourcing. Η απόφαση για την ανάθεση μέρους ή του συνόλου κάποιων διαδικασιών που μεσολαβούν ως την τελική παράδοση των εμπορευμάτων βασίζεται σε συγκεκριμένα οφέλη που αποκομίζουν οι επιχειρήσεις που εφαρμόζουν αυτή την πρακτική. Την τελευταία δεκαετία αυξήθηκε σημαντικά η αποδοχή του outsourcing, με στόχο τη μείωση του κόστους και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των επιχειρήσεων, με τη διοχέτευση των διαθέσιμων πόρων τους στο κύριο αντικείμενο δραστηριοποίησής τους. Στην πράξη, οι υπηρεσίες logistics που παρέχονται από εξειδικευμένες επιχειρήσεις συνίστανται στη διαχείριση εμπορευμάτων τρίτων και αφορούν (σε γενικές γραμμές) εργασίες παραλαβής, προετοιμασίας και αποστολής προϊόντων στους τελικούς αποδέκτες ή πελάτες. Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 5

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η προσφορά και ζήτηση των υπηρεσιών 3PL συναρτώνται από τη γενικότερη εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητα της χώρας, τη σύνθεση του πληθυσμού των επιχειρήσεων όσον αφορά το μέγεθός τους και τους κλάδους δραστηριοποίησής τους, το επίπεδο των υποδομών, το περιβάλλον των επενδύσεων και το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας. Ειδικότερα, η ανάπτυξη των υπηρεσιών 3PL βασίζεται κυρίως σε τέσσερις παράγοντες: 1) Στην αύξηση της αποδοχής που έχει η πρακτική της ανάθεσης των λειτουργιών διαχείρισης της εφοδιαστικής αλυσίδας μιας επιχείρησης σε τρίτους (outsourcing). 2) Στην αυξανόμενη σημασία και πολυπλοκότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας, όσο επεκτείνεται η δραστηριότητα μιας εταιρείας και εντείνονται οι ανταγωνιστικές πιέσεις. 3) Στις βελτιωμένες δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των επιχειρήσεων για την αποτελεσματικότερη διαχείριση και διακίνηση των αποθεμάτων. 4) Στη γενικότερη οικονομική συγκυρία που επικρατεί σε μια αγορά. Αναφορικά με τον τέταρτο παράγοντα, αξίζει να σημειωθεί ότι, η ζήτηση για υπηρεσίες 3PL στη χώρα μας επηρεάζεται σήμερα σε μεγάλο βαθμό από την παρατεταμένη οικονομική ύφεση που πλήττει την ελληνική οικονομία. 2.2 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Σύμφωνα με παράγοντες του κλάδου, δεν υφίσταται εξειδικευμένο θεσμικό πλαίσιο για τη λειτουργία των επιχειρήσεων logistics στη χώρα μας. Η έλλειψη ειδικού θεσμικού ή κανονιστικού πλαισίου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του κλάδου, διότι αποστερεί το χώρο από ένα σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο που θα έθετε τους όρους και τις προϋποθέσεις άσκησης του επαγγέλματος, με τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και να προστατεύεται η δραστηριότητα των επιχειρήσεων που λειτουργούν με τα σωστά πρότυπα (κώδικα δεοντολογίας). Η δραστηριότητα των επιχειρήσεων logistics διέπεται από την ισχύουσα νομοθεσία που αφορά τις αποθήκες (πολεοδομικοί κανονισμοί, αδειοδότηση για ανέγερση αποθηκευτικών χώρων και εγκαταστάσεων), τη συντήρηση τροφίμων σε όλα τα στάδια διακίνησης και τη νομοθεσία που αφορά τη μεταφορά εμπορευμάτων. Πιο συγκεκριμένα, οι αποθήκες των επιχειρήσεων logistics υπάγονται στις διατάξεις του Ν.3325/2005, εφόσον πρόκειται για αποθηκευτικούς χώρους, στεγασμένους ή μη, που βρίσκονται εκτός εργοστασιακών χώρων και διαθέτουν μόνιμα Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 6

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 εγκατεστημένο μηχανολογικό εξοπλισμό για τη λειτουργία τους, καθώς και οι εγκαταστάσεις που επίσης βρίσκονται εκτός εργοστασιακών χώρων και προορίζονται για μια από τις παρακάτω χρήσεις: 1) Αποθήκευση και συσκευασία ή ανασυσκευασία υλικών με χρήση κατάλληλου μηχανολογικού εξοπλισμού, χωρίς παραγωγή νέου προϊόντος. 2) Αποθήκευση εύφλεκτων, διαβρωτικών, οξειδωτικών ή τοξικών ουσιών. 3) Κατάψυξη ή συντήρηση ευπαθών προϊόντων. 4) Αποθήκευση υγρών ή αέριων καυσίμων και βιομηχανικών ή ιατρικών αερίων. 5) Αποθήκευση, διαλογή και μηχανική επεξεργασία για ανακύκλωση άχρηστων υλικών σε υπαίθριους ή στεγασμένους χώρους. Πέραν του ανωτέρου νόμου, σχέση με την ανάπτυξη του κλάδου των logistics έχει και ο Ν.3333/2005 για τα εμπορευματικά κέντρα. Στον εν λόγω νόμο ορίζεται λεπτομερώς η διαδικασία ίδρυσης και εγκατάστασης των εμπορευματικών κέντρων με συγκεκριμένες πολεοδομικές και περιβαλλοντικές προϋποθέσεις, ενώ ταυτόχρονα καθορίζονται οι όροι εγκατάστασης και λειτουργίας των επιχειρήσεων μέσα στο χώρο κάθε εμπορευματικού κέντρου, καθώς και οι δραστηριότητές τους. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις 3PL που διαχειρίζονται τρόφιμα, πρέπει πλέον να συμμορφώνονται προς τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 178/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 28 ης Ιανουαρίου 2002 «για τον καθορισμό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νομοθεσίας για τα τρόφιμα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και τον καθορισμό διαδικασιών σε θέματα ασφαλείας των τροφίμων». Ο κανονισμός αυτός (α) θεσπίζει τις γενικές αρχές που διέπουν γενικά τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές στην Κοινότητα και σε εθνικό επίπεδο, (β) ιδρύει την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων και (γ) καθορίζει διαδικασίες για θέματα που έχουν άμεσο ή έμμεσο αντίκτυπο στην ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών. 2.3 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Η δραστηριότητα των 3PL ξεκίνησε στη χώρα μας αφενός από μεταφορικές επιχειρήσεις, αφετέρου από επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών διαμεταφοράς. Στην πρώτη περίπτωση, οι μεταφορικές επιχειρήσεις διαβλέποντας τις εξελίξεις θέλησαν να εκμεταλλευτούν το συγκριτικό πλεονέκτημα που διέθεταν (δεδομένου ότι είχαν στην κατοχή τους τεχνογνωσία μεταφορών και μέσα, εκτάσεις Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 7

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 για ανέγερση αποθηκών, ακίνητα κλπ.). Στην δεύτερη περίπτωση, οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών διαμεταφοράς, διαθέτοντας την απαραίτητη οργάνωση για την επέκταση και την καθετοποίηση των υπηρεσιών τους, σκόπευαν στην πληρέστερη εξυπηρέτηση των πελατών τους. Η ανάπτυξη των υπηρεσιών 3PL στην Ελλάδα τοποθετείται χρονικά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν ένας σχετικός κοινοτικός κανονισμός (Κανονισμός Συμβουλίου 2913/92 της 12 ης Οκτωβρίου 1992) έδωσε τη δυνατότητα υποκατάστασης των κρατικών τελωνειακών αποθηκών, με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις που ασχολούνταν με τις διαμεταφορές να αξιοποιήσουν τους χώρους προσωρινής εναπόθεσης των κοινοτικών εμπορευμάτων, προκειμένου να παρέχουν υπηρεσίες αποθήκευσης και διανομής. Οι διαμεταφορικές επιχειρήσεις, διαβλέποντας τις ανάγκες της αγοράς και τις κυρίαρχες τάσεις σε αγορές του εξωτερικού, θέλησαν να επεκτείνουν το εύρος των παρεχόμενων υπηρεσιών για να καλύψουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος των αναγκών των πελατών τους. Αντίστοιχη διεύρυνση υπηρεσιών πραγματοποιήθηκε και από τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνταν αποκλειστικά στην ενοικίαση αποθηκευτικών χώρων και ψυκτικών θαλάμων. Η ίδρυση εταιρειών με αποκλειστικό προσανατολισμό την παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών 3PL αποτελεί πιο πρόσφατη εξέλιξη. Σήμερα στη ελληνική αγορά δραστηριοποιείται μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών 3PL. Ο ανταγωνισμός στον εξεταζόμενο κλάδο είναι έντονος, γεγονός το οποίο συμβάλλει και στην παροχή καλύτερων και πιο ολοκληρωμένων υπηρεσιών. Τα τελευταία χρόνια και στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, παρατηρείται κάποια τάση συγχωνεύσεων και εξαγορών μεταξύ των επιχειρήσεων του κλάδου. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων 3PL δραστηριοποιούνται στην περιοχή της Αττικής και ιδιαίτερα στο Θριάσιο Πεδίο (Ασπρόπυργο, Μαγούλα, Μάνδρα, Ελευσίνα) και σε περιοχές κοντά στην Αττική Οδό (Παιανία, Κορωπί, Μαρκόπουλο, διεθνές αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος). Αρκετές από τις επιχειρήσεις του κλάδου, ιδιαίτερα όσες έχουν παρουσία και στις υπηρεσίες διαμεταφοράς, διατηρούν αποθηκευτικούς χώρους και στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι πωλήσεις των 12 σημαντικότερων επιχειρήσεων του κλάδου, των οποίων τα μεγέθη προέρχονται από τους τελευταίους διαθέσιμους ισολογισμούς τους (βλ. αναλυτικά τις εταιρείες που συμπεριλαμβάνονται στο δείγμα στον πίνακα του παραρτήματος Π.2). Επισημαίνεται ότι, οι εν λόγω πωλήσεις καλύπτουν το σύνολο της δραστηριότητας των εταιρειών και όχι μόνο τις εξεταζόμενες υπηρεσίες. Από τα στοιχεία του πίνακα, προκύπτει ότι οι συνολικές πωλήσεις των εταιρειών του κλάδου παρουσιάζουν μείωση από το 2008 και μετά, ακολουθώντας τη γενικότερη αρνητική οικονομική κατάσταση της χώρας. Ειδικότερα, το 2011 οι Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 8

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 πωλήσεις των εξεταζόμενων εταιρειών διαμορφώθηκαν σε 319 εκ. περίπου έναντι 354,1 εκ. το 2008, σημειώνοντας μέση ετήσια μείωση κατά -3,4%. Πίνακας 2.1: Πωλήσεις των σημαντικότερων επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών 3PL (2007-2011) 2007 2008 2009 2010 2011 Σύνολο 12 248.503.876 354.085.674 346.120.991 330.847.520 319.039.008 Αξία σε Πηγή: Δημοσιευμένοι Ισολογισμοί ICAP Στη συνέχεια πραγματοποιείται χρηματοοικονομική ανάλυση του προαναφερόμενου δείγματος των επιχειρήσεων του κλάδου για την περίοδο 2007-2011, σύμφωνα με τα δημοσιευμένα οικονομικά τους στοιχεία. Για κάθε επιχείρηση υπολογίζονται 8 δείκτες για τα έτη 2007-2011, καθώς και οι αντίστοιχοι μέσοι όροι πενταετίας. Το περιθώριο μικτού κέρδους των επιχειρήσεων του κλάδου παρουσίασε μικρές αυξομειώσεις την πενταετία 2007-2011, με τον μέσο αντίστοιχο όρο (ΜΟΔ) των πέντε τελευταίων ετών για την ομάδα των 12 εταιρειών να διαμορφώνεται σε 21,35%. Το μέσο περιθώριο καθαρού κέρδους ακολούθησε αρνητική πορεία την εν λόγω περίοδο και το 2011 κυμάνθηκε σε αρνητικά επίπεδα (-0,1%). Ο αντίστοιχος μέσος όρος περιθωρίου διαμορφώθηκε σε 3,71% για το δείγμα των 12 επιχειρήσεων. Αρνητικός ήταν ο δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων στην ομάδα των 12 μεγαλύτερων επιχειρήσεων του κλάδου τα τελευταία τρία έτη. Ο μέσος όρος πενταετίας της συγκεκριμένης ομάδας διαμορφώθηκε σε -6,04%. Η μέση ετήσια γενική ρευστότητα του συνόλου των επιχειρήσεων δεν παρουσίασε αξιόλογη μεταβολή την εξεταζόμενη περίοδο και διαμορφώθηκε σε 1,86 (ως μέσος όρος πενταετίας). Αναφορικά με τη χρηματοοικονομική διάρθρωση των επιχειρήσεων, ο μέσος όρος του λόγου ξένων προς ίδια κεφάλαια για την ομάδα των 12 εταιρειών κατά την πενταετία 2007-2011 διαμορφώθηκε σε 2,71 και ο δείκτης κάλυψης χρηματοοικονομικών δαπανών σε 26,89 κατά μέσο όρο. Τέλος, όσον αφορά τους δείκτες δραστηριότητας, ο μέσος όρος είσπραξης απαιτήσεων διαμορφώθηκε στις 128 ημέρες για τις 12 εξεταζόμενες εταιρείες (μέσος όρος πενταετίας), ενώ ο μέσος όρος προθεσμίας εξόφλησης των προμηθευτών κυμάνθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα (98 ημέρες). Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 9

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πίνακας 2.2: Χρηματοοικονομικοί δείκτες επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών 3PL (2007 2011) 2007 2008 2009 2010 2011 ΜΟΔ Κερδοφορία Περιθώριο Μικτού Κέρδους (%) Σύνολο 12 21,02 24,67 22,13 19,96 18,96 21,35 Περιθώριο Καθαρού Κέρδους (%) Σύνολο 12 7,22 6,88 1,8 2,77-0,1 3,71 Αποδοτικότητα Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (%) Σύνολο 12 4,04 3,45-14,56-9,38-13,77-6,04 Ρευστότητα Γενική Ρευστότητα Σύνολο 12 2,61 1,17 1,74 1,92 1,84 1,86 Χρηματοοικονομική διάρθρωση Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια Σύνολο 12 2,68 2,29 2,89 2,47 3,21 2,71 Κάλυψη Χρηματοοικονομικών Δαπανών Σύνολο 12 6,80 13,96 64,24 14,96 34,50 26,89 Δραστηριότητα Μέσος Όρος Προθεσμίας Είσπραξης Απαιτήσεων (Ημέρες) Σύνολο 12 106 130 129 136 139 128 Μέσος Όρος Προθεσμίας Εξόφλησης Προμηθευτών (Ημέρες) Σύνολο 12 87 91 91 117 103 98 ΜΟΔ: Μέσος Όρος Δεικτών Πηγή: Δημοσιευμένοι Ισολογισμοί ICAP Group A.E. 2.4 Η ΑΓΟΡΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 3PL Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζεται η εξέλιξη της εγχώριας αγοράς των υπηρεσιών Third Party Logistics (3PL) σε αξία, όπως προκύπτει από πρωτογενή έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε επιχειρήσεις του κλάδου. Στον πίνακα 2.3, παρουσιάζεται η εξέλιξη του μεγέθους της εγχώριας αγοράς των υπηρεσιών 3PL σε αξία για την περίοδο 2007-2011, ενώ δίνεται και πρόβλεψη για το 2012. Σημειώνεται ότι, το μέγεθος της αγοράς αφορά μόνο τα έσοδα που προέρχονται από υπηρεσίες 3PL και δεν περιλαμβάνει έσοδα από παρεπόμενες δραστηριότητες, όπως υπηρεσίες διαμεταφοράς, εκτελωνισμούς, πρακτορεύσεις πλοίων και αεροσκαφών ή άλλες εμπορικές δραστηριότητες. Βάσει των στοιχείων της έρευνας εκτιμάται ότι, η συνολική εγχώρια αγορά των υπηρεσιών 3PL σημείωσε φθίνουσα εξέλιξη τα τέσσερα τελευταία χρόνια, ακολουθώντας το αρνητικό οικονομικό κλίμα της χώρας. Ειδικότερα, το 2011 η εξεταζόμενη αγορά εκτιμάται σε 355 εκ., παρουσιάζοντας μείωση 10% σε σχέση με το 2010 και μέση ετήσια μείωση κατά 7% περίπου από το 2008. Σύμφωνα με τις ισχύουσες τάσεις και προοπτικές και βάσει εκτιμήσεων των εταιρειών του κλάδου, η συνολική αγορά (σε αξία) εκτιμάται ότι θα κυμανθεί στα 325 εκ. περίπου το 2012, σημειώνοντας περαιτέρω μείωση της τάξης του 8,5%. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 10

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πίνακας 2.3: Εγχώρια αγορά υπηρεσιών 3PL (αξία σε χιλ., 2007-2011) 2007 2008 2009 2010 2011 2012* Σύνολο 390.000 440.000 413.000 395.000 355.000 325.000 Ετήσιες μεταβολές (%) 10,0% 12,8% -6,1% -4,4% -10,1% -8,5% * Πρόβλεψη Πηγές: ICAP Εκτιμήσεις αγοράς Για να εξεταστεί η ένταση του ανταγωνισμού που επικρατεί στο κλάδο εκτιμήθηκαν επίσης οι συντελεστές συγκέντρωσης για τις τρεις, τις πέντε και τις δέκα μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Σημειώνεται ότι, ο συντελεστής συγκέντρωσης για τις επιχειρήσεις δίνεται από τον εξής λόγο: CRn = Πωλήσεις n Μεγαλυτέρων Μέγεθος αγοράς Χ 100 O αριθμητής αφορά το άθροισμα των πωλήσεων των n μεγαλύτερων εταιρειών και ο παρανομαστής το συνολικό μέγεθος της συγκεκριμένης αγοράς. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 2.4: Δείκτης συγκέντρωσης (2011) n CRn n=3 23,7% n=5 32,7% n=10 47,4% Πηγή: ICAP GROUP 2.5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ Ο κλάδος της παροχής υπηρεσιών logistics σε τρίτους (3PL) παρουσίαζε έντονους ρυθμούς ανάπτυξης μέχρι πρόσφατα, δυναμική η οποία ανακόπηκε από το 2008 και μετά, στα πλαίσια της γενικότερης οικονομικής ύφεσης. Κεντρικός κορμός των υπηρεσιών 3PL είναι οι αποθηκεύσεις και οι διανομές, ενώ ακολουθούν οι υπηρεσίες διαχείρισης αποθεμάτων, αποσυσκευασίαςανασυσκευασίας-ετικετοποίησης, λογισμικής υποστήριξης και οι λοιπές υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας. Στον εξεταζόμενο κλάδο δραστηριοποιείτο μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων με αποτέλεσμα ο υφιστάμενος ανταγωνισμός να είναι έντονος. Σημειώνεται ότι πολλές εταιρείες επεκτάθηκαν στον κλάδο την προηγούμενη δεκαετία, εκμεταλλευόμενες και τον προηγούμενο αναπτυξιακό νόμο (Ν. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 11

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 3299/2004) με τις προβλεπόμενες επιχορηγήσεις. Στην παρούσα φάση και σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, με δεδομένο τον μεγάλο αριθμό εταιρειών, ενισχύονται οι τάσεις συγκέντρωσης, αφενός μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων, αφετέρου δε λόγω παύσης της δραστηριότητας επιχειρήσεων (φαινόμενο που εντείνεται). Ανάλυση SWOT Δυνατά σημεία: Η συνεχώς αυξανόμενη αποδοχή του outsourcing από τις εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις, γεγονός που ενισχύει τη ζήτηση για τις υπηρεσίες Third Party Logistics. Η ευελιξία και η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών από τις εταιρείες του κλάδου, η οποία δίνει τη δυνατότητα στις εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις να μπορούν να επικεντρωθούν στο πυρήνα των δραστηριοτήτων τους. Η δυνατότητα μείωσης κόστους που προσφέρουν οι υπηρεσίες 3PL στις εμπορικές & βιομηχανικές επιχειρήσεις καθίσταται ακόμα πιο σημαντική εν μέσω οικονομικής κρίσης. H γεωγραφική θέση της χώρας μας, η οποία καθιστά δυνατή την εξυπηρέτηση πέραν της εγχώριας αγοράς και των γειτονικών βαλκανικών αγορών. Αδύνατα σημεία: Το υψηλό κόστος γης σε περιοχές πρόσφορες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων 3PL (πλησίον μεγάλων αστικών κέντρων κλπ.) Το αναποτελεσματικό χωροταξικό σχέδιο της χώρας που αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη εταιρειών 3PL Η έλλειψη εξειδικευμένων στελεχών στην επιστήμη των logistics και το χαμηλό επίπεδο κατάρτισης στο μεσαίες και χαμηλές κλίμακες του προσωπικού Η έλλειψη ειδικού θεσμικού πλαισίου, ο κατακερματισμός της αγοράς των 3PL και ο υψηλός (και σε κάποιες περιπτώσεις αθέμιτος) ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών. Ευκαιρίες: Η συνεχής ανάπτυξη της τεχνολογίας που επιφέρει βελτίωση υπηρεσιών 3PL που σχετίζονται με τα πληροφορικά συστήματα (ΙΤ) και τις τεχνολογίες πληροφορικής Η ιδιωτικοποίηση ελληνικών λιμένων που έχει ξεκινήσει πρόσφατα (Πειραιάς-COSCO) και αναμένεται να συνεχιστεί, θα έχει θετική επιρροή στη λειτουργία των εταιρειών 3PL Η ανάπτυξη της λεγόμενης «Πράσινης Εφοδιαστικής Αλυσίδας» (Green Supply Chain) Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 12

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η συνεχής αύξηση των εξαγωγών την τελευταία τριετία, γεγονός που ενισχύει τη ζήτηση υπηρεσιών 3PL. Απειλές: Η συνεχιζόμενη οικονομική ύφεση στην Ελλάδα η οποία έχει συρρικνώσει τη δραστηριότητα όλων των κλάδων, των οποίων οι επιχειρήσεις είναι πελάτες των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών 3PL Οι υψηλές κεφαλαιακές απαιτήσεις για επενδύσεις σε κτίρια κι εξοπλισμό, καθώς και οι δυσμενείς συνθήκες χρηματοδότησης που επικρατούν στην παρούσα φάση (σοβαρή έλλειψη ρευστότητας) Η υστέρηση της χώρας σε υποδομές (κυρίως σιδηροδρομικό και, δευτερευόντως, οδικό δίκτυο, έλλειψη εμπορευματικών κέντρων), σε συνδυασμό με τη δραστική περικοπή δημοσίων επενδύσεων. Προοπτικές Η βαθειά ύφεση που πλήττει την ελληνική οικονομία αναπόφευκτα επηρεάζει και τον κλάδο των υπηρεσιών 3PL. Σύμφωνα με τις ισχύουσες συνθήκες και τάσεις της αγοράς, αλλά και με βάση τις εκτιμήσεις των εταιρειών του κλάδου, υπολογίζεται ότι οι συνολικές πωλήσεις αυτού θα συνεχίσουν να μειώνονται και για το 2012 με ρυθμό της τάξης του 8,5% σε σχέση με το 2011. Η αβεβαιότητα που επικρατεί (και) σε αυτόν τον κλάδο είναι μεγάλη και καθιστά δύσκολη την εξαγωγή περαιτέρω προβλέψεων. Το μέλλον του κλάδου των 3PL είναι άμεσα συνυφασμένο με τη γενικότερη οικονομική δραστηριότητα και η ανάκαμψη του κλάδου θα επέλθει παράλληλα με την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, εφόσον υπάρξει αναστροφή της ύφεσης. Όσο πάντως συνεχίζει να επικρατεί το αρνητικό αυτό κλίμα, θα ενισχύονται οι τάσεις συγκέντρωσης του κλάδου καθώς ορισμένες μικρομεσαίες εταιρείες 3PL θα αναγκάζονται να αποχωρήσουν από αυτόν. Ακόμη όμως και κάποιες μεγάλες εδραιωμένες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν προβλήματα, γεγονός που αντικειμενικά διευκολύνει φαινόμενα εξαγορών, συγχωνεύσεων κλπ. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 13

3 ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Η παρούσα ενότητα είναι αφιερωμένη στην παρουσίαση επιχειρηματικών δικτυώσεων και συνεργατικών σχηματισμών στον τομέα του τουρισμού, που αποτελεί και την πλέον διαδεδομένη και ιδανική μορφή δικτύωσης των ελληνικών ΜΜΕ, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Ο όρος «επιχειρηματική δικτύωση στον τουρισμό» αναφέρεται σε ένα σύνολο επιχειρήσεων και οργανισμών που αλληλοσυνδέονται και αλληλοσυμπληρώνονται μεταξύ τους με σκοπό τη διαμόρφωση και την προσφορά της τουριστικής εμπειρίας, του τουριστικού προϊόντος και της τουριστικής συμπεριφοράς. Οι εν λόγω δικτυώσεις μπορούν να αφορούν είτε ολόκληρη τη χώρα, είτε (και πιο συχνά) συγκεκριμένους γεωγραφικούς προορισμούς. Τα τουριστικά clusters δεν παρουσιάζουν ουσιαστικές διαφοροποιήσεις στον ορισμό τους σε σχέση με τα υπόλοιπα clusters, ωστόσο διαθέτουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, τα τουριστικά clusters δημιουργούνται κατά κύριο λόγο σε niche αγορές 1, από φορείς των τοπικών κοινωνιών, για να εξυπηρετήσουν πολύ συγκεκριμένα κοινωνικά και οικονομικά συμφέροντα. Οι συνεργαζόμενες εταιρείες και οργανισμοί στα τουριστικά clusters παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό γεωγραφικής συγκέντρωσης και κοινή εσωτερική δομή, η οποία σε γενικές γραμμές περιλαμβάνει 2 : Αξιοθέατα με μεγάλο τουριστικό ενδιαφέρον Συγκέντρωση επιχειρήσεων τουριστικών υπηρεσιών (όπως π.χ. εστιατόρια, ξενοδοχεία, μεταφορές, ταξιδιωτικά γραφεία κλπ.) Κατάλληλες και χαμηλού κόστους υποδομές Εταιρείες και θεσμικούς φορείς με εξειδικευμένη πληροφόρηση και οικονομικά κεφάλαια. Τα πλεονεκτήματα των συνεργαζόμενων δικτύων στις τουριστικές δραστηριότητες επιτρέπουν την αποτελεσματική εκμετάλλευση της συλλογικής αποδοτικότητας και την αυξημένη ικανότητα διαπραγμάτευσης με τους προμηθευτές. Ωστόσο, το στοιχείο του ανταγωνισμού είναι έντονο εντός του τουριστικού cluster και απαραίτητο για την ανάπτυξη και βιωσιμότητά του. 1 Μία niche αγορά αποτελείται από ένα στενά οριζόμενο καταναλωτικό κοινό, το οποίο αναζητά ένα ξεχωριστό και εξειδικευμένο μείγμα προϊόντων και υπηρεσιών (Kotler, P. And Keller, K. Marketing Management 12e, 2006). 2 Κλαδά Ε. Νικολέττα, «Επιχειρηματική δικτύωση τουριστικών επιχειρήσεων (τουριστικό cluster). Δημιουργία συνεργιών για την επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος», Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2012. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 14

Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των τουριστικών clusters, αυτά θεωρούνται και έχουν μέχρι σήμερα χρησιμοποιηθεί ως εργαλεία τοπικής στρατηγικής από τα προγράμματα ανάπτυξης της ελληνικής περιφέρειας. Στην Ελλάδα, η έννοια της δημιουργίας τοπικών δικτυώσεων στον τομέα του τουρισμού και η σχετική πολιτική παρέμβαση γύρω από το θέμα, ήρθε ουσιαστικά με την Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER +. Η εν λόγω πρωτοβουλία εφαρμόστηκε σε 40 αγροτικές περιοχές της χώρας μέσω δημιουργίας τοπικών ομάδων δράσης. Οι εν λόγω δράσεις οδήγησαν στην δημιουργία τουριστικών clusters σε αρκετές από τις περιοχές παρέμβασης. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τρεις δικτυώσεις επιχειρήσεων στον τομέα του τουρισμού που δημιουργήθηκαν στα πλαίσια της πρωτοβουλίας LEADER + : (α) η «Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής ΑΕ» (β) η «Εταιρεία Ανάπτυξης Εναλλακτικού Τουρισμού Νομού Δράμας Ecstasy» και (γ) η «Εταιρεία Οικοτουρισμού Βιτσίου». Εκτός των παραπάνω τοπικών δικτυώσεων τουρισμού στα πλαίσια της πρωτοβουλίας LEADER +, παρουσιάζεται το πρώτο cluster ξενοδοχειακών μονάδων που δημιουργήθηκε σε πανελλήνιο επίπεδο, το Leading Tourism Cluster (LTC) από την Leading Tourism Cluster AE. Η εν λόγω εταιρεία διαλύθηκε τον Οκτώβριο του 2012, ωστόσο δεδομένης της μοναδικότητας του τουριστικού cluster για τα ελληνικά δεδομένα, κρίνεται σκόπιμη η σύντομη παρουσίαση και δράση του. 3.1 ΔΙΚΤΥΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Το Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής δημιουργήθηκε το 2004 από 27 επιχειρήσεις του Νομού Χαλκιδικής. Η μετοχική σύνθεση του Δικτύου βρίσκεται σε διαρκή αύξηση και ανάπτυξη, με σκοπό να ενεργοποιηθεί μέσα από την εταιρεία «Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής ΑΕ» η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του Νομού Χαλκιδικής (www.agro-tour.net). Σκοπός της εταιρείας είναι η υποστήριξη της δικτύωσης και συσπείρωσης των επιχειρήσεων της Χαλκιδικής που δραστηριοποιούνται στο χώρο μεταποίησης τοπικών εδώδιμων προϊόντων, με τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα εμπορίας τροφίμων και τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας και εστίασης στο Νομό Χαλκιδικής, για την ανάπτυξη παροχής εφοδιαστικής αλυσίδας των τοπικών προϊόντων προς τους τελευταίους και προς τρίτους. Η πραγμάτωση του παραπάνω σκοπού μπορεί να επιτευχθεί με τις εξής ενδεικτικές ενέργειες (www.diktiohal.gr): Το σχεδιασμό και το συντονισμό ανάπτυξης συνεργασιών για τη δημιουργία οριζόντιων δικτύων μεταξύ μετόχων, αλλά και με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις του εσωτερικού και του Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 15

εξωτερικού, με σκοπό την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας τους Το σχεδιασμό και το συντονισμό της ανάπτυξης συνεργασιών μεταξύ των μετόχων αλλά και με άλλες επιχειρήσεις του εσωτερικού και εξωτερικού, σε αλυσίδα προστιθέμενης αξίας, για τη διάχυση πληροφοριών και την παραγωγή της καινοτομίας Την ανάπτυξη στρατηγικών συμμαχιών με πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, προμηθευτές, πελάτες Tην οργάνωση και υποστήριξη συστηματικού και ολοκληρωμένου προγράμματος προώθησης και προβολής των προϊόντων των μετόχων Tη δημιουργία, ανάπτυξη και διαχείριση εκθετηρίου πρατηρίου πώλησης των προϊόντων των μετόχων Tην παροχή ενημέρωσης και τεχνικής βοήθειας προς τους μετόχους Tη συμμετοχή σε εθνικά ή κοινοτικά προγράμματα προκειμένου να επιτευχθούν οι στρατηγικοί στόχοι της δικτύωσης. Το cluster έχει τις εξής δραστηριότητες: Θα είναι μια εταιρεία διανομής προϊόντων, όπου θα τιμολογούν οι παραγωγοί (από τους παραγωγούς τα προϊόντα θα πηγαίνουν στο cluster και από εκεί θα διακινούνται στις επιχειρήσεις) μέσω Δελτίων Αποστολών. Το cluster θα τιμολογεί την υπηρεσία του είτε ως προς τον παραγωγό, είτε ως προς την επιχείρηση λιανικού εμπορίου και θα έχει ένα ποσοστό κέρδους περί του 10% επί των πωλήσεων. Ως αποτέλεσμα, αναμένεται η συγκέντρωση μικρών μεταποιητικών επιχειρήσεων σε οργανωμένο χώρο, η ύπαρξη τεχνικών υποδομών με σκοπό τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας και η ενίσχυση μειονεκτικών περιοχών, η ικανότητα δικτύωσης και συνεργασιών, η ενίσχυση και βελτίωση της τοπικής εταιρικής σχέσης, η βελτίωση των εισοδημάτων και της ποιότητας ζωής των κατοίκων, καθώς επίσης και η δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Το cluster θα τιμολογεί τους παραγωγούς για την προώθηση-προβολή των προϊόντων τους στις αγορές στόχους, έτσι ώστε να υπάρξει επίτευξη της χωρικής ανταγωνιστικότητας μέσα από την πρότυπη αξιοποίηση του τοπικού κεφαλαίου και την αύξηση της προστιθέμενης αξίας της τοπικής παραγωγής, καθώς και την ενίσχυση των μικρών παραγωγών και της νεανικής επιχειρηματικότητας. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 16

Το cluster θα συνάπτει συμφωνίες με προμηθευτές α υλών, έτσι ώστε οι παραγωγοί - μέτοχοί του να τις προμηθεύονται σε χαμηλότερη τιμή. Σημαντική προϋπόθεση είναι η πλήρης συμφωνία των μετόχων, γι' αυτό και κρίνεται απαραίτητο να υπάρχει στο καταστατικό αντίστοιχο άρθρο, όπου θα εξασφαλίζει τη σωστή λειτουργία του δικτύου, επιβάλλοντας κύρωση σε όποιον αθετεί την εν λόγω συμφωνία. Έτσι, ενισχύεται η αξιοποίηση των τοπικών πόρων και των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, καθώς και οι μικροί παραγωγοί για περαιτέρω ανάπτυξη. Το cluster θα αναλαμβάνει την οργάνωση εκδηλώσεων και προβολής των τοπικών προϊόντων και συμμετοχών σε εκθέσεις, ώστε να ενισχυθεί η εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών και συστημάτων ηλεκτρονικού εμπορίου για την προώθηση των προϊόντων των μεταποιητικών επιχειρήσεων της περιοχής. Μέσω του cluster θα δημιουργηθεί κοινή ετικέτα και λογότυπο, ώστε να τονίζεται η «υπεραξία» της περιοχής και να ενισχύεται η προβολή της και των συγκριτικών της πλεονεκτημάτων της, με έμφαση στο πλούσιο φυσικό περιβάλλον. Τα μέλη του δικτύου παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα: Πίνακας 3.1: Μέλη του Δικτύου Επιχειρήσεων Χαλκιδικής Επωνυμία & Νόμιμος Εκπρόσωπος Τίτλος 1 Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χαλκιδικής ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 2 ΔΕΑΣ ΑΕ ΔΕΑΣ ΑΕ 3 "Οινοποιία Πετραλώνων Χ. & Δ. Καλαιτζής ΟΕ" (Καλαϊτζής Δημήτριος) "Οινοποιία Πετραλώνων Χ.& Δ. Καλαϊτζής ΟΕ" 4 Καρανταγλής Αστέριος ΑΠΟΛΥΜΕΝΗ ΠΕΤΡΑ 5 "Κτήμα Πόρτο Καρράς - Ανώνυμη Εμπορική Εταιρεία" (Βασιλάκης Βασίλειος) ΚΤΗΜΑ ΠΟΡΤΟ ΚΑΡΡΑΣ ΑΕ 6 "Τουριστικές αναπτύξεις Πόρτο Καρράς ΑΕ" (Βασιλάκης Βασίλειος) PORTO CARRAS DEVELOPMENT SA 7 Επιμελητήριο Χαλκιδικής Επιμελητήριο Χαλκιδικής 8 "Αφοί Αναγνωστόπουλοι & Σια ΕΠΕ" (Αναγνωστόπουλος Λεωνίδας) ΑΘΩΣ 9 "Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός Ζερβοχωρίων" (Καμπούρης Παύλος) ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝ/ΣΜΟΣ ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ 10 "Ελαιόλαδα Χαλκιδικής Ανώνυμη Βιομηχανική και Εμπορική Εταιρεία Ελαιολάδου" (Γκλάβας Γεώργιος) ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΑΒΕΕ 11 "Ανώνυμη- Εμπορική - Εισαγωγική - Εξαγωγική - Βιοτεχνική - Μεταποιητική εταιρεία επίπλων - Ε.Β. Καρανάσιος και ΣΙΑ ΑΕ" (Καρανάσιος Ευθύμιος) APOLLO TRADE / ΑΠΟΛΛΟ ΤΡΕΙΝΤ 12 Καραφουλίδης Αναστάσιος ΤΟΠΟΔΟΜΙΚΗ ΑΕ Καραφουλίδης Αναστάσιος 13 "Πουρνάρης Ανώνυμη Τουριστική - Οικοδομική - Βιοτεχνική - Εμπορική Εταιρεία" (Πουρνάρης Χαράλαμπος) ΦΙΛΟΞΕΝΟΣ ΠΟΥΡΝΑΡΗΣ ΑΕ 14 "Ι. Παπαστεργίου - Ι.Τσιπινιάς ΟΕ" (Παπαστεργίου Ιωάννης) Ι. Παπαστεργίου - Ι. Τσιπινιάς ΟΕ 15 "Αδελφοί Σιμώνη Ανώνυμη Εταιρεία Ιχθυοτροφεία Χαλκιδικής" ΑΦΟΙ ΣΙΜΩΝΗ ΑΕ Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 17

Πίνακας 3.1: Μέλη του Δικτύου Επιχειρήσεων Χαλκιδικής Επωνυμία & Νόμιμος Εκπρόσωπος Τίτλος (Σιμώνης Αλέξανδρος) 16 "Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Χαλκιδικής" (Γλαράκης Φώτιος) ΕΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 17 Βερροιώτης Αντώνιος του Νικολάου Βερροιώτης Ανώνιος 18 Θεόδωρος Δήμου του Αριστομένη ΑΓΙΟΝΕΡΙ 19 Γιαγτζόγλου Σοφοκλής Η ΜΑΡΙΓΟΥΛΑ 20 Γιαπουτζής Ιωάννης του Αθανασίου ΕΡΩΔΙΟΣ 21 Καραγιάννης Ιωάννης του Γεωργίου ΕΡΩΔΙΟΣ 22 Πορτοκαλίδης Παναγιώτης του Νικολάου ALU PORT 23 Παντάλης Στεργιανός του Δημητρίου Παντάλης Στεργιανός 24 "Συσκευαστήριο κηπευτικών Ζερβοχωρίων ΕΠΕ" (Παριανός Αλέξανδρος) ΣΥΣΚΕΥΑΣΤΗΡΙΟ ΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ ΕΠΕ 25 Μηκές Γεώργιος του Δημητρίου Μηκές Γεώργιος του Δημητρίου 26 Αλεξάνδρου Δημήτριος ΟΙΚΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΞΕΝΩΝΑΣ 27 "Αφοι Δ. Μουλαγιανιού Ανώνυμος Εταιρεία Τουριστικές Επιχειρήσεις" (Μουλαγιαννιός Λεωνίδας) ΑΦΟΙ ΜΟΥΛΑΓΙΑΝΝΙΟΥ ΑΕ 28 Τσιολάκης Χρήστος Τσιολάκης Χρήστος 29 Φίλιππος Γαβανας Αρτοζαχαροπλαστείο 30 Γουργούρης Κίμων Γουργούρης Κίμων 31 "Καμπάνης Βασ. - Ανεστίδου-Καμπάνη Αθ. ΟΕ" (Καμπάνης Βασίλειος) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 32 Παπακωνσταντίνου Κων/νος του Νικολάου Παπακωνσταντίνου Κων/νος 33 Παπακωνσταντίνου Νικόλαος του Κων/νου ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΤΑ ΧΟΛΟΜΩΝΤΑ 34 Τσιπινιά Σμαρώ του Ιωάννη ΞΕΝΩΝΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗ 35 Κατσιρμά Βαία του Γεωργίου ΧΑΝΙ ΑΓΡΑΜΑΔΑ 36 Ταραζάς Γεώργιος Ταραζάς Γεώργιος 37 Λειβαδιώτης Αθανάσιος Λειβαδιώτης Αθανάσιος 38 Δ. & Ι. Κίκας & ΣΙΑ ΟΕ Δ. & Ι. Κίκας & ΣΙΑ ΟΕ 39 ΚΟΤΙΝΟΣ ΕΠΕ ΚΟΤΙΝΟΣ ΕΠΕ 40 Βαλμάς Γεώργιος & ΣΙΑ ΟΕ Τυροκομείο 41 Σαμαράς Πέτρος Αρτοζαχαροπλαστειο 42 Τσιούντος Γεώργιος ΤΑΒΕΡΝΑ Τσιούντος Γεώργιος 43 Γυναικείος αγροτουριστικός συναιτερισμός Βαρβάρας Γυναικείος αγροτουριστικός συναιτερισμός Βαρβάρας 44 Τσιπέλης Χρήστος Τσιπέλης Χρήστος 45 Τάσιος Φίλιππος Τάσιος Φίλιππος 46 Παλιούρας Γεώργιος Παλιούρας Γεώργιος 47 Παπαθανασίου Γρηγόριος του Αριστείδη OUTLINE 48 Αυγέρου Μαρία Παραδοσιακή Ταβέρνα 49 Καρακιτσάκης Χαράλαμπος Ταβέρνα 50 Γεωργακούδης Λάμπρος Γεωργακούδης Λάμπρος LAMBRO SYSTEM 51 Ζαγορίτης Αλέξανδρος Ζαγορίτης Αλέξανδρος 52 Φάκκα Βενετία Φάκκα Βενετία 53 Μαγδαλινή Χιούτη & ΣΙΑ ΟΕ Μαγδαλινή Χιούτη & ΣΙΑ ΟΕ 54 Συρδάρης Στυλιανός Συρδάρης Στυλιανός 55 Τσολάκη Νικολέττα Τσολάκη Νικολέττα 56 Παπανικολάου Αναστασία Παπανικολάου Αναστασία 57 Καλανδαρίδης Αστέριος Τυροκομείο 58 Νταράκας Χρήστος Κτήμα Νταράκα Εστιατόριο Πηγή: www.diktiohal.gr Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 18

Για την εκπλήρωση των παραπάνω στόχων του, το Δίκτυο δημιούργησε το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας το οποίο διανέμεται στις Επιχειρήσεις του Δικτύου. Το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας είναι ένα σύνολο κανόνων και προδιαγραφών ποιότητας προς την κατεύθυνση της δημιουργίας και αναβάθμισης των υποδομών και λειτουργιών των τοπικών επιχειρήσεων και στην συνέχεια, προς την αντιμετώπιση των συνολικών προβλημάτων της περιοχής. Τα κυριότερα οφέλη των επιχειρήσεων από την απόκτηση του τοπικού σήματος ποιότητας συνοψίζονται ως εξής: Βελτίωση Ποιότητας Υπηρεσιών Διατήρηση Αγροτικού & Παραδοσιακού χαρακτήρα Εργαλείο Μάρκετινγκ Αύξηση της ανταγωνιστικότητας Ικανοποίηση προδιαγραφών Υγιεινής & Ασφάλειας Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα δημοσιευμένα αποτελέσματα της εταιρείας «Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής ΑΕ», παρουσιάζονται στη συνέχεια οι πωλήσεις τις εταιρείας για τα πέντε τελευταία χρόνια, καθώς και επιλεγμένοι χρηματοοικονομικοί δείκτες της. Από τα εν λόγω αποτελέσματα, η πορεία της εταιρείας προκύπτει έντονα αρνητική το 2011, καθώς οι δείκτες τόσο του περιθωρίου καθαρού κέρδους όσο και της αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων, κυμαίνονται σε πολύ αρνητικά επίπεδα (-462,28% και -48,84% αντίστοιχα). Μεγάλη μείωση παρουσιάζουν και οι πωλήσεις της εταιρείας. Πίνακας 3.2: Πωλήσεις και χρηματοοικονομικοί δείκτες της εταιρείας «Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής ΑΕ» (2007-2011 2007 2008 2009 2010 2011 Πωλήσεις (παροχή υπηρεσιών)* 6.200 0 10.420 30.023 8.000 Χρηματοοικονομικοί Δείκτες Περιθώριο Μικτού Κέρδους (%) -105,54 - -29,20 43,22 - Περιθώριο Καθαρού Κέρδους (%) -9,13-45,05 19,44-462,28 Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (%) -0,72-15,82 3,87 6,60-48,84 Γενική Ρευστότητα 2,46 7,33 6,88 5,24 9,76 Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια 0,13 0,07 0,01 0,07 0,18 Κάλυψη χρηματοοικονομικών δαπανών - - 635,31 4,37 - Μέσος όρος προθεσμίας είσπραξης - - ΜΔ 562 ΜΔ απαιτήσεων Μέσος όρος προθεσμίας εξόφλησης προμηθευτών 89 109 136 200 - * Αξία σε -: δεν ορίζεται ΜΔ: Μη διαθέσιμο Πηγή: Δημοσιευμένοι Ισολογισμοί - ICAP Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 19

3.2 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ CLUSTER ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ Η «Εταιρεία Ανάπτυξης Εναλλακτικού Τουρισμού Νομού Δράμας» αποτελεί ένα cluster τουριστικών επιχειρήσεων, δηλαδή ένα σύστημα συνεργαζόμενων ομοειδών τουριστικών επιχειρήσεων, που στοχεύει στη δημιουργία και παροχή υψηλής ποιότητας υποδομών και υπηρεσιών, αναδεικνύοντας σταδιακά το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της υπαίθρου του Νομού Δράμας. Τα πλεονεκτήματα δικτύωσης, μεταξύ άλλων μπορούν να είναι: Η βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών Η πρόσβαση στην έρευνα και τεχνολογία και τις νέες μορφές οργάνωσης διοίκησης και παραγωγής Η εύρεση νέων αγορών Η κοινή προβολή των προϊόντων. Μέσω της αποτελεσματικής συνεργασίας των μελών επιχειρήσεων της εν λόγω εταιρείας, επιδιώκεται η αύξηση της ανταγωνιστικότητας και η αναβάθμιση της ποιότητας του τουριστικού προϊόντος. Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εφικτό για την κάθε επιχείρηση χωριστά, καθότι τα μέλη είναι επιχειρήσεις μικρομεσαίου μεγέθους. Η εταιρεία επιδιώκει να ενισχύσει την λειτουργία της κάθε επιχείρησης μέσω της δημιουργίας και προβολής της ενιαίας τουριστικής εικόνας του Νομού, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, είτε μέσω της «παραδοσιακής» διαφήμισης είτε μέσω του διαδικτύου. Τέλος, η εταιρεία επιδιώκει να συμβάλει στην ολοκλήρωση του τουριστικού προϊόντος που προσφέρει ο Νομός Δράμας. Με την συμμετοχή, για παράδειγμα, επιχειρήσεων που προσφέρουν υπηρεσίες ή προϊόντα όπως, διαμονή, σίτιση, αθλητικές και οικοτουριστικές δραστηριότητες, παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων κ.α., τίθενται τα θεμέλια για την ολοκλήρωση του τουριστικού προϊόντος, γεγονός που θα αυξήσει την ανταγωνιστικότητα ολόκληρου του προορισμού και κατ επέκταση της κάθε επιχείρησης χωριστά. Έτσι, με την συμβολή όλων των επιχειρήσεων στην προσφορά των τουριστικών υπηρεσιών, η κάθε επιχείρηση μεμονωμένα, θα αποδεσμευτεί από την ανάγκη να βελτιωθεί ώστε να προσφέρει νέες υπηρεσίες και θα είναι σε θέση να προσελκύει νέους πελάτες με τους ίδιους (περιορισμένους) οικονομικούς πόρους. Τα μέλη επιχειρήσεις του cluster είναι τα εξής: Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 20