Κεφάλαιο 1 A. Η Παράγραφος Με την παράγραφο ξεχωρίζουμε τα νοήματα σε ομάδες, τα αναπτύσσουμε ξεχωριστά κι όσο πρέπει, ενώ παράλληλα αποφεύγουμε τον κίνδυνο των επαναλήψεων που εγκυμονεί ένα ανοργάνωτο γραπτό δοσμένο με τη μορφή «κατεβατών». I. Τα διακριτικά γνωρίσματα των παραγράφων. Οι παράγραφοι ξεχωρίζουν : α)από τον τρόπο με τον οποίο γράφουμε στο χαρτί και β) από το ξεχωριστό νόημα που έχει η καθεμιά απ αυτές. Πρέπει, λοιπόν, για να γράψουμε την έκθεσή μας σε παραγράφους αρχικά να ξεχωρίσουμε τα νοήματα που θέλουμε να αναπτύξουμε κι ύστερα καθένα απ τα νοήματα αυτά να τα αναπτύξουμε σε μια παράγραφο. Όταν αρχίσουμε να γράφουμε, θα πρέπει να ξεκινήσουμε για κάθε διαφορετική παράγραφο λίγο πιο μέσα από την αριστερή άκρη του χαρτιού, δίπλα από το περιθώριο που θα αφήσουμε αριστερά και θα τελειώσουμε την ανάπτυξη της παραγράφου σε οποιοδήποτε σημείο της γραμμής. II. Τα μέρη της παραγράφου Τρία είναι τα κύρια στοιχεία της παραγράφου : 1. Η θεματική πρόταση ή περίοδος: είναι μια πρόταση ή περίοδος που εκφράζει την κεντρική ιδέα της παραγράφου, το θέμα της. 2. Οι λεπτομέρειες: είναι άλλες, μερικότερες ιδέες που διασαφηνίζουν και αναπτύσσουν την κεντρική ιδέα της παραγράφου, τη θεματική πρόταση. 3. Η πρόταση κατακλείδα: είναι ο επίλογος της παραγράφου. Ο ρόλος της είναι να συνοψίζει όσα έχουν λεχτεί πάνω στην κύρια ιδέα της παραγράφου. Η κατακλείδα δηλαδή πρέπει να θυμίζει στον αναγνώστη την κύρια ιδέα της παραγράφου.πρέπει βέβαια να τονίσουμε ότι είναι προαιρετική.
III. Αρετές παραγράφου Για να υπάρξει όμως άρτια οργάνωση της παραγράφου θα πρέπει να υπάρχουν οι εξής αρετές: 1. Επαρκής ανάπτυξη: Πολύ συνηθισμένο σφάλμα των μαθητών είναι ότι οι παράγραφοί τους είναι φτωχές και ανεπαρκώς ανεπτυγμένες. Συχνά, δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια απλή έκθεση του θέματος ή περιλαμβάνουν μια μόνο διευκρίνιση, ένα παράδειγμα ή μια επανάληψη της θεματικής πρότασης με διαφορετικά λόγια. Άλλοτε είναι κάποιο παραγέμισμα με υλικό εκτός θέματος. Για να είναι πετυχημένη μια παράγραφος, πρώτα από όλα θα πρέπει να έχει μια σαφή θεματική πρόταση. Θα πρέπει επίσης να έχει ικανοποιητικές, εξαντλητικές και εντός θέματος λεπτομέρειες. Στοιχεία που θα πρέπει να ενσωματώσουμε στην ανάπτυξη είναι πολλά και ποικίλα όπως πειστικά επιχειρήματα, παραδείγματα, μαρτυρίες, ιστορικά και στατιστικά στοιχεία, και φυσικά τις απόψεις μας και αυτές τεκμηριωμένες. 2. Ενότητα: Μια καλή παράγραφος εκτός από το σαφές θέμα της και την επαρκή ανάπτυξή της πρέπει να έχει και ενότητα, πρέπει δηλαδή να μην περιέχει λεπτομέρειες άσχετες με το θέμα που αναπτύσσεται στην παράγραφο. 3. Αλληλουχία: Οι καλοδιαλεγμένες λεπτομέρειες θα πρέπει να μπουν σε μια λογική, για να δώσει η παράγραφος ικανοποιητικά αποτελέσματα και η λογική σειρά των νοημάτων μπορεί να είναι: α)θεματική περίοδος β)λεπτομέρειες άμεσα συνδεδεμένες με το θέμα της παραγράφου γ) προαιρετικά κατακλείδα. 4. Συνοχή: Σε μια παράγραφο πρέπει οι προτάσεις να συνδέονται με τους κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις (συνδέσμους) ώστε να βγαίνει ένα ολοκληρωμένο και σαφές νόημα.
B. Οργάνωση του λόγου 1.Θεματική πρόταση Όπως ήδη ξέρουμε είμαι μια πρόταση που εκφράζει με σαφήνεια την κύρια ιδέα της παραγράφου. Πώς μπορούμε να ξεκινήσουμε μια θεματική πρόταση; Με τις παρακάτω φράσεις: Λίγοι θα διαφωνούσαν με την άποψη ότι Είναι γνωστό ότι Δεν υπάρχει αμφιβολία Είναι κοινός τόπος Θα ήταν πλάνη, αν υποστήριζε κανείς ότι Είναι γεγονός ότι Είναι σαφές ότι Αν ευρύνουμε την παρατήρησή μας Κοινοτοπία τείνει να αποτελέσει η άποψη Είναι ευρύτατα εδραιωμένη η άποψη Δύσκολο, αν όχι αδύνατο, θα ήταν να αντιτεθεί κανείς στην άποψη Ελάχιστοι θα μπορούσαν να αρνηθούν ότι Αποτελεί πραγματικότητα το γεγονός ότι Κατά κοινή ομολογία Υποστηρίζεται συχνά ότι Λέγεται συχνά ότι Πώς θα ενώσουμε τη θεματική περίοδο με τις λεπτομέρειες της παραγράφου; Με τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις και επιπλέον με τις παρακάτω λέξεις-φράσεις: Ειδικότερα Πράγματι Πιο συγκεκριμένα Αναλυτικότερα Γι αυτό λοιπόν Με άλλα λόγια Φυσικά Βέβαια Αναντίρρητα Έτσι Οπωσδήποτε Αρχικά
Στην περίπτωση αυτή Αυτό ισχύει στο μέτρο που Είναι αλήθεια ότι Η διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί λεκτική υπερβολή Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία Με αφετηρία τη (θέση ή άποψη) αυτή Κατά συνέπεια είναι ανάγκη Σε μια τέτοια περίπτωση Στο πλαίσιο αυτό κατανοούμε Με δεδομένα τα παραπάνω δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι 2.Τρόποι μετάβασης από παράγραφο σε παράγραφο Η σύνδεση των παραγράφων μιας ενότητας δεν είναι μια απλή διαδικασία. Αναγκαίο είναι η επόμενη παράγραφος να είναι λογική συνέχεια και απόρροια της προηγούμενης, ώστε να διασφαλίζεται η νοηματική αλληλουχία. Αυτό επιτυγχάνεται με τους ακόλουθους τρόπους : Με την κατάλληλη αξιοποίηση της πρότασηςκατακλείδας Με την επανάληψη ενός ή περισσοτέρων λέξεων κλειδιών από την προηγούμενη παράγραφο Με τη χρήση μιας συνδετικής λέξης ή φράσης 3.Συνοχή Συνοχή είναι η σύνδεση των προτάσεων, των περιόδων και των παραγράφων μεταξύ τους. Η σύνδεση αυτή γίνεται με διαρθρωτικές λέξεις φράσεις οι οποίες μπορεί να δηλώνουν: Αντίθεση εναντίωση : αλλά, όμως, ωστόσο, αντίθετα, από την άλλη πλευρά, στον αντίποδα, εντούτοις, παρ όλα αυτά, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, απεναντίας, ενώ, ακόμη και αν, μολονότι κτλ. Αιτιολόγηση :εξαιτίας, επειδή, γιατί, ένας ακόμη λόγος κτλ.
Αποτέλεσμα :γι αυτό το λόγο, ως επακόλουθο, κατά συνέπεια, αποτέλεσμα όλων αυτών, απόρροια όλων αυτών, απότοκο όλων αυτών κτλ. Διευκρίνιση :λόγου χάρη, για παράδειγμα κτλ. Διασάφηση επεξήγηση :δηλαδή, αυτό σημαίνει ότι, ειδικότερα, με άλλα λόγια, συγκεκριμένα, για να γίνω πιο σαφής, ακριβέστερα, κτλ. Χρονική σχέση :αρχικά, στη συνέχεια, πρώτα, ύστερα, πριν κτλ. Γενίκευση :γενικά, τις περισσότερες φορές, ευρύτερα κτλ. Έμφαση :το σημαντικότερο απ όλα, το κυριότερο, είναι αξιοσημείωτο ότι, αξίζει να σημειωθεί, εκείνο που προέχει, θα έπρεπε να τονιστεί ότι, αξιοπρόσεχτο είναι πως, ιδιαίτερα σημαντικό είναι, πρέπει ακόμη να σημειωθεί κτλ. Συμπέρασμα :επομένως, συνεπώς, άρα, κατά συνέπεια, συμπερασματικά, λοιπόν, τελικά, ανακεφαλαιώνοντας, για τους παραπάνω λόγους κτλ. Προσθήκη :ακόμα, επίσης, πρόσθετα, έπειτα, εκτός απ αυτό, συμπληρωματικά, εξάλλου, εκτός από αυτό, επιπλέον, επιπροσθέτως, παράλληλα, δεν πρέπει να λησμονούμε ακόμη ότι, ας σημειωθεί ακόμη ότι, κτλ. Ταξινόμηση / διαίρεση :αφενός-αφετέρου, απ τη μια-απ την άλλη κτλ.
Τοπική σχέση :εδώ, εκεί, μέσα, έξω, κοντά κτλ. ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Η σύνδεση των προτάσεων γίνεται ακόμη με α)αντωνυμίες ή β) με την επανάληψη ορισμένων σημαντικών λέξεων. Γ. Τεχνικές μέθοδοι ανάπτυξης παραγράφων Η τεκμηρίωση της θεματικής πρότασης μιας παραγράφου μπορεί να επιτευχθεί με διάφορες τεχνικές μεθόδους. Αυτές είναι: Με παραδείγματα Αν το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου χρειάζεται διευκρίνιση, τότε η παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί με παραδείγματα ή με επεξηγήσεις. Π.χ. Όσο πιο κοντά μας διαδραματίζεται ένα γεγονός, τόσο πιο ενδιαφέρον είναι. Για την αθηναϊκή εφημερίδα η διακοπή του ρεύματος στην Αθήνα είναι η πρώτη είδηση, για τους «Τάιμς της Ν. Υόρκης» δεν είναι ούτε μονόστηλο. Οι δέκα πρόσκοποι που χάθηκαν στην Πάρνηθα είναι για μας σπουδαίο θέμα, ενώ οι εκατό Ινδοί στρατιώτες που χάθηκαν στα Ιμαλάϊα πάνε κατευθείαν στο καλάθι Με αιτιολόγηση Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας παρακινήσει να ρωτήσουμε «γιατί», η μέθοδος ανάπτυξης θα πρέπει να είναι ασφαλώς η αιτιολόγηση. Π.χ. θα ήταν επικίνδυνο σφάλμα να στηριχθούμε σήμερα στην άποψη ότι ο πυρηνικός πόλεμος μπορεί να αποφευχθεί ή να προληφθεί Πρώτο, γιατί η τεχνολογία μπορεί να καταστρέψει αυτή την ισορροπία. Έπειτα, η ισορροπία γίνεται όλο και πιο ασταθής. Τέλος, γιατί ένας τρελός ή
ένας ψυχοπαθής, που η ψυχοπάθεια του δεν έχει διαγνωστεί, είναι δυνατό να φθάσει να πατήσει το κουμπί. Και ακόμη, ένα απλό ατύχημα μπορεί να ερμηνευτεί από την αντίπαλη πλευρά, σαν επίθεση και να εξαπολύσει το ολοκαύτωμα. Με σύγκριση και αντίθεση Η θεματική περίοδος μπορεί να μας παρακινεί να επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και ιδέες. Στην περίπτωση αυτή αναπτύσσεται με σύγκριση και αντίθεση. Π.χ. Ο Σωκράτης μπορεί να συγκριθεί με το Χριστό. Και οι δυο δεν έγραψαν τίποτα. Ό, τι γνωρίζουμε για το Σωκράτη, το γνωρίζουμε από τον Πλάτωνα και ό, τι ξέρουμε για το Χριστό, από τους μαθητές του. Ένας ευρύς κύκλος μαθητών περιστοίχιζε και τους δύο. Κήρυξαν και οι δύο την ανεξιθρησκία και την Αλήθεια και καταδικάστηκαν σε θάνατο, αφού πέρασαν δικαστήριο. Τέλος, συγχώρεσαν τους εκτελεστές τους, γιατί από άγνοια έκαναν ό, τι έκαναν. Με ορισμό Στην περίπτωση που το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου υποβάλλει στον αναγνώστη την πιθανή ερώτηση «τι είναι;» ή «τι εννοεί με αυτό;», η παράγραφος πρέπει να αναπτυχθεί με ορισμό. Π.χ. Οικογένεια είναι κατ αρχήν η ένωση και συμβίωση δύο ανθρώπων διαφορετικού φύλου, που διαβιούν υπό κοινή στέγη και έχουν συναποδεχτεί ότι θ αντιμετωπίζουν από κοινού τα προβλήματα. Αντικειμενικός όμως σκοπός της οικογένειας είναι η τεκνοποίηση και η διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου. Από αυτήν τη λειτουργία της η οικογένεια καθίσταται καίριος θεσμός, αφού μέσω αυτής διαιωνίζεται η κοινωνία τόσο βιολογικά όσο και ηθικά πολιτισμικά. Έτσι, η οικογένεια έχει συναισθηματικό, οικονομικό και αναπαραγωγικό σκοπό. Είναι με άλλα λόγια ένας θεσμός, κύτταρο και θεμέλιο της κοινωνίας.
Με διαίρεση Με τη διαίρεση αναλύουμε ένα όλο στα μέρη του με βάση κάποιο ουσιώδες γνώρισμά τους. Η μέθοδος αυτή δηλαδή μας αποκαλύπτει τα συστατικά στοιχεία που απαρτίζουν ένα αντικείμενο ή μια έννοια. Π.χ. Η Αρχαία Ελληνική ποίηση μπορεί να διαιρεθεί αδρομερώς στα εξής τρία μέρη : στην επική, τη λυρική και τη δραματική. Οι μορφές αυτές αντανακλούν τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, μέσα στις οποίες εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν. Έτσι, η επική ποίηση εκφράζει το πνεύμα και τα ιδανικά κατά την εποχή της βασιλείας, όπου η αγωνιστική διάθεση και η παλληκαριά θεωρούνταν οι μεγαλύτερες αρετές του ανθρώπου Με αίτια και αποτελέσματα Αν σε μια θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες που οδηγούν σε ένα ή περισσότερα αποτελέσματα, τότε η ανάπτυξη πρέπει να γίνει με τη μέθοδο των αιτιών και αποτελεσμάτων. Μπορεί όμως να συμβεί και το αντίθετο : να παρουσιάσουμε στη θεματική πρόταση ή περίοδο τις συνέπειες αποτελέσματα και στην ανάπτυξη τις αιτίες που προκαλούν τα συγκεκριμένα αποτελέσματα. Π.χ. Οι υποστηρικτές της διαφήμισης αντιτάσσουν στην επιχειρηματολογία των επικριτών της μια σειρά θετικών συνεπειών της. Τονίζουν ότι αυτή βελτιώνει την αξιοποίηση των παραγωγικών συντελεστών κάθε επιχείρησης, με αποτέλεσμα να παρέχει τη δυνατότητα διάθεσης του προϊόντος που διαφημίζεται σε χαμηλές τιμές. Κυρίως όμως συμβάλλει στην ποιοτική βελτίωση των παραγόμενων προϊόντων. Επιπλέον, μειώνει το μέγιστο εύρος των διακυμάνσεων στους οικονομικούς κύκλους, ενεργεί σταθεροποιητικά πάνω στη ζήτηση και, τέλος, αυξάνει την ικανοποίηση του καταναλωτή λόγω του ψυχολογικού κλίματος που δημιουργεί.
Με αναλογία Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά, τότε πρέπει να αναπτυχθεί με αναλογία, δηλαδή με μια εκτεταμένη παρομοίωση. Π.χ. Ανθρώπινη ψυχή και χωράφι έχουν ανάγκη καλλιέργειας. Χωρίς καλλιέργεια η ψυχή μοιάζει με άγονο χωράφι. Μόνο η επίδραση της παιδείας στο χωράφι της ψυχής θα το γονιμοποιήσει και θα ικανοποιήσει τον καλλιεργητή του : αποκάλυψη αρετής, προτερημάτων, ικανοτήτων Έτσι και το άγονο χωράφι, με την κατάλληλη καλλιέργεια θα γίνει εύφορο προς καρποφόρηση των σπόρων του φυτευτή Με συνδυασμό μεθόδων Στην πράξη σπάνια συναντούμε μονάχα έναν τρόπο ανάπτυξης. Συνήθως χρησιμοποιούμε συνδυασμό από δυο ή και περισσότερους τρόπους. Όταν π.χ. χρησιμοποιούμε τη μέθοδο του ορισμού, μπορεί να διευκρινίσουμε μια έννοια με ένα παράδειγμα κτλ. Π.χ. Πρόταση λέγεται το συντομότερο τμήμα του λόγου που εκφράζει μια σκέψη, μια επιθυμία ή ένα συναίσθημα. Τα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενό τους είναι : α)προτάσεις κρίσεως, με τις οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη ή δίνεται μια πληροφορία β)προτάσεις επιθυμίας, με τις οποίες εκφράζεται μία επιθυμία, προσταγή, ευχή, γ)προτάσεις επιφωνηματικές, με τις οποίες διατυπώνεται μια ερώτηση. (ορισμός και διαίρεση) Δ. Σφάλματα στην έκφραση και στο περιεχόμενο Τα συνηθέστερα σφάλματα που παρατηρούνται στην έκφραση και στο περιεχόμενο ενός γραπτού κειμένου είναι :
1. η αοριστολογία Όταν διατυπώνουμε τις σκέψεις μας γενικά και αόριστα. Ήδη έχουν αρχίσει κάποια παγκόσμια κινήματα να ενδιαφέρονται για την ομαλή εξέλιξη του ανθρώπου, του νέου στην κοινωνία μας. Όλοι μαζί προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν καλύτερο, πιο ανθρώπινο και πιο προσιτό στους νέους κόσμο. 2. η λεξιθηρία (= κατάχρηση συνωνύμων) Όταν στο γραπτό μας λόγο κάνουμε κατάχρηση συνώνυμων λέξεων. Η αδιέξοδη, αντιφατική, πολυτάραχη και αντινομική εποχή μας καταρύχεται και ταλανίζεται 3. το πομπώδες ύφος Όταν γράφουμε με στόχο να εντυπωσιάσουμε και μόνο. Η χώρα μας, ο τηλαυγής φάρος του πολιτισμού, πρωτοστατεί στο διεθνές στερέωμα 4. οι ξενισμοί Όταν χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις στο γραπτό μας λόγο. Κυριεύεται τότε από κόμπλεξ και αποκτά ένα στυλ 5. η γενίκευση Όταν θέλουμε να γενικεύσουμε μια θέση ή άποψη. Η αξιοκρατία παγιώνεται σε όλες τις δημοκρατικές κοινωνίες. Όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν σε ηθικές αξίες. 6. ο μακροπερίοδος λόγος
Όταν χρησιμοποιούμε πολλές προτάσεις μαζί σε μια περίοδο η οποία μπορεί να έχει έκταση όσο αυτή μιας παραγράφου. Πρώτα απ όλα θα πρέπει να προσπαθήσει ο νέος να προσαρμόσει τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του στην κοινωνική πραγματικότητα, χωρίς όμως να υποστούν αλλοιώσεις καθώς και να κάνει κάποια αναθεώρηση των απόψεών του που ίσως είναι λανθασμένα και να μην είναι απόλυτος στις ιδέες του αλλά να δέχεται οποιοδήποτε καινούργιο ερέθισμα λαμβάνει, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να το αφομοιώσει, δίχως να ασκεί στη ζωή του κριτική. 7. λογοτεχνισμός (φράσεις εντυπωσιασμού) Όταν χρησιμοποιούμε λογοτεχνικές φράσεις(μεταφορικές φράσεις ή παρομοιώσεις κ.α.) στο γραπτό μας λόγο με σκοπό να εντυπωσιάσουμε. Επιπλέον οι γκρίζες τσιμεντουπόλεις αναστέλλουν κάθε σκίρτημα Όταν τα μέσα προσπαθούν να «ταίσουν» τον άνθρωπο με τηλεοπτικά σκουπίδια Το μέγεθος της συμφοράς που μπορεί να σπείρει η τηλεόραση 8. αδόκιμες για το γραπτό λόγο λέξεις/φράσεις Όταν χρησιμοποιούμε στο γραπτό λόγο λέξεις ή φράσεις που χρησιμοποιούμε μόνο στον προφορικό λόγο. Η κατάσταση αυτή έχει «ρίξει» τις ανθρώπινες σχέσεις στο επίπεδο (υποβιβάσει) Η συμπεριφορά που βγαίνει προς τα έξω (εξωτερικεύεται) Να κάτσουν οι αρμόδιοι να σκεφτούν τις αιτίες του προβλήματος (ευαισθητοποίηση, προβληματισμούς, ανάληψη ευθυνών)
9. οι επαναλήψεις λέξεων Όταν επαναλαμβάνουμε λέξεις ή φράσεις στο λόγο μας. Αυτή η πορεία προσφέρει γνώσεις και εμπειρίες, οι οποίες προσφέρουν γαλήνη και ευτυχία στον άνθρωπο (προσδίδουν, οδηγούν στη ) 10. η λανθασμένη σημασιολογικά χρήση λέξεων (ακυριολεξία) Όταν δε χρησιμοποιούμε μια λέξη στο κατάλληλο σημασιολογικό/γλωσσικό περιβάλλον. Οι δημοκρατικές διαδικασίες χάνουν έδαφος και στη θέση τους τοποθετείται ένα αυταρχικό κλίμα (διαμορφώνεται/καλλιεργείται). Η αποκατάσταση του ανθρώπου από τη μηχανή (αντί η υποκατάσταση). 11. η περιττολογία Όταν χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις στην ίδια πρόταση, με το ίδιο σημασιολογικό περιεχόμενο. Στη σημερινή κοινωνία ο σύγχρονος άνρθωπος Η ικανοποίηση τους εγώ και ο ατομικισμός έχουν εισβάλλει στη ζωή μας. 12. η κινδυνολογία/απολυτότητα στη διατύπωση Όταν το ύφος μας στο γραπτό λόγο είναι απόλυτο και συχνά άκρως απαισιόδοξο. Η σημερινή ανθρωπότητα αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα και οδεύει προς τη καταστροφή. Η πολιτεία έχει εγκαταλείψει τους νέους. Το σχολείο σήμερα δεν προσφέρει τίποτα στους νέους.
13. οι παρενθέσεις, οι συντομογραφίες και τα αριθμητικά σύμβολα Πρέπει να μη χρησιμοποιούμε στο γραπτό λόγο παρενθέσεις, συντομογραφίες ή αριθμητικά σύμβολα. Τα μεγάλα προβλήματα του καιρού μας (ανεργία, οικολογικό ) Οι 2 βασικότεροι λόγοι (=δύο) Π.χ.= για παράδειγμα 14. οι απαριθμήσεις Είναι λάθος να απαριθμούμε καταστάσεις ή ιδέες ή θέσεις. Οι παράγοντες που ωθούν το νέο σε αντικοινωνική συμπεριφορά είναι α)η κρίση της οικογένειας, β) η ανεργία Οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται ο φανατισμός είναι οι εξής: θρησκευτικός, εθνικός