ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΤΑ ΔΑΣΗ ΩΣ ΠΗΓΗ ΒΟΣΚΗΣΙΜΗΣ ΥΛΗΣ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΤΑ ΔΑΣΗ ΩΣ ΠΗΓΗ ΒΟΣΚΗΣΙΜΗΣ ΥΛΗΣ

ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Σύμφωνα με την ισχύουσα δασική νομοθεσία, τα δημόσια και κοινοτικά δάση της χώρας βαρύνονται από τη λεγόμενη δουλεία βοσκής. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να βόσκονται ελεύθερα από τα αγροτικά ζώα, όπως και οι δασικές εκτάσεις, δηλαδή τα λιβάδια. Εξαίρεση γίνεται όταν αυτά τίθενται υπό διαχείριση από τη Δασική Υπηρεσία, όταν δηλαδή πρέπει να προστατευτούν από τα ζώα για να εξασφαλιστεί η φυσική αναγέννηση ή όταν γίνονται υλοτομίες με στόχο την εξυγίανση ή την αναγέννηση τους.

H βόσκηση των ζώων στα δάση γίνεται όπως και στα λιβάδια, δηλαδή κατά τρόπο άναρχο και ανεξέλεγκτο, και συνεπώς η ζημιά που κάνει η κτηνοτροφία στα δάση της χώρας μας είναι πολύ μεγάλη. Η ζημιά αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην αναγέννηση των δασοπονικών ειδών, αλλά και στο έδαφος, το οποίο ποδοπατείται και συμπιέζεται με αποτέλεσμα να καταστρέφεται η δομή του και να διευκολύνεται έτσι η επιφανειακή απορροή, η διάβρωση και η υποβάθμιση του οικοσυστήματος.

Αν ληφθεί υπόψη ότι η ανεξέλεγκτη βόσκηση ασκείται στη χώρα μας εδώ και πολλούς αιώνες, είναι προφανές ότι οι επιπτώσεις της στην παραγωγικότητα των δασών υπήρξαν σημαντικές.

Η αλόγιστη βόσκηση των δασών της χώρας μας μπορεί να αποδοθεί και στους παρακάτω λόγους: Η μη συστηματική βελτίωση των λιβαδιών, προκειμένου τα αγροτικά ζώα να εξασφαλίσουν τις ανάγκες τους σε τροφή σε αυτές τις εκτάσεις και όχι στα δάση. Η μη ρύθμιση των σχέσεων κτηνοτροφίας και δασοπονίας και ιδιαίτερα η μη ορθή ταξινόμηση των χρήσεων της ορεινής γης.

Η μη εναρμόνιση της κτηνοτροφικής με τη δασική πολιτική. έτσι., ενώ ο αριθμός των αιγών που διαθέτει η χώρα μας είναι πολύ μεγάλος, εν τούτοις συνεχίζεται η χορήγηση αδειών σε ενδιαφερόμενους κτηνοτρόφους για αγορά νέων, προφανώς διότι οι δημόσιοι φορείς ή οι υπηρεσίες που εγκρίνουν τέτοιες άδειες έχουν άλλους στόχους και δεν γνωρίζουν ή δεν λαμβάνουν υπόψη τις αρνητικές επιπτώσεις των πολλών αιγών στα δάση.

ΔΑΣΗ ΑΣΥΜΒΑΤΑ ΜΕ ΒΟΣΚΗΣΗ Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αλόγιστη βόσκηση είναι ασύμβατη δραστηριότητα με τη δασική παραγωγή και, κατά συνέπεια, δεν υπάρχει δικαιολογία εφαρμογής της σε οποιοδήποτε δάσος. Υπάρχουν όμως ορισμένες κατηγορίες δασών, στα οποία ακόμα και η ορθολογική βόσκηση των ζώων είναι επιζήμια. Τέτοια δάση είναι τα σπερμοφυή και ιδιαίτερα εκείνα που έχουν κηπευτή ή υποκηπευτή μορφή.

Στα δάση αυτά, η συνεχής παρουσία νεοφύτων στον υπόροφο για την εξασφάλιση της αναγέννησης και της ανανέωσης του ανωρόφου κάνει την παρουσία των βοσκόντων ζώων επικίνδυνη, ακόμα και κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες.

ΔΑΣΗ ΣΥΜΒΑΤΑ ΜΕ ΒΟΣΚΗΣΗ Αντίθετα με τα σκιόφιλα, τα φωτόφιλα δασοπονικά είδη δημιουργούν υπόροφο με ποώδη ή θαμνώδη φυτά, ακόμα και κάτω από κανονική διαχείριση. Ο υπόροφος αυτός δημιουργεί στα ίδια τα δάση ορισμένα προβλήματα, τα οποία είναι: Ανταγωνίζεται τα δέντρα του ανωρόφου σε θρεπτικά στοιχεία και στο νερό του εδάφους με αποτέλεσμα τη μειωμένη αύξηση και απόδοση σε ξύλο.

Εμποδίζει την καλλιέργεια του δάσους και ιδιαίτερα τις υλοτομίες, με αποτέλεσμα το κόστος εφαρμογής τους να γίνεται πολύ υψηλό και πολλές φορές ασύμφορο. Αποτελεί κίνδυνο για πυρκαγιές. Και αυτό διότι η μετάδοση των πυρκαγιών στην κόμη των δέντρων επηρεάζεται περισσότερο από τα χαρακτηριστικά της καύσιμης ύλης του υπορόφου και λιγότερο από τον ανώροφο.

Η ελεγχόμενη βόσκηση των ζώων μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση των δασών αυτών διότι: Μειώνει την καύσιμη ύλη που υπάρχει στον υπόροφο συμβάλλοντας έτσι στη μείωση της πιθανότητας καταστροφής τους από τις πυρκαγιές. Μειώνει τον ανταγωνισμό του υπορόφου με τον ανώροφο με αποτέλεσμα τα δέντρα να έχουν στη διάθεση τους περισσότερα θρεπτικά στοιχεία και υγρασία για την αύξηση τους.

Αυξάνει γενικά την παραγωγικότητα των δασών, επειδή τα ζώα ρευστοποιούν ταχύτερα την οργανική ουσία του υπορόφου μετατρέποντας την σε ουρία ή κοπριά που αποτελούν θρεπτικά στοιχεία σε διαθέσιμη μορφή για τα δέντρα. Διευκολύνει την καλλιέργεια και συγκομιδή των προϊόντων. Εξασφαλίζει στον ιδιοκτήτη του δάσους επιπλέον πρόσοδο με την παραγωγή ζωικών προϊόντων, ενώ λύνει παράλληλα και το κοινωνικό πρόβλημα της εξασφάλισης βοσκήσιμης ύλης στα αγροτικά ζώα της περιοχής.

Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ορθολογική βόσκηση στα Μεσογειακά Δάση εξυπηρετεί κατά κύριο λόγο δασοκομικούς σκοπούς. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα δασοκομικό μέτρο διαχείρισης των δασών αυτών. Ως τέτοιο μέτρο θα πρέπει να αποφασιστεί από το δασοκόμο ή το διαχειριστή του δάσους και όχι από το λιβαδοπόνο. Με άλλα λόγια, η βόσκηση αγροτικών ζώων μέσα στο δάσος θα πρέπει να ενταχθεί στην όλη διαχείριση του και να αποτελέσει ένα από τα μέτρα για την επίτευξη του διαχειριστικού σκοπού.

Τα δάση δεν παράγουν μόνο ξύλο αλλά και άλλα προϊόντα και υπηρεσίες. Η βόσκηση τους κατά συνέπεια δεν πρέπει να αντιστρατεύεται όλες αυτές τις προσφορές τους. Για να συμβεί αυτό πρέπει η χρήση τους από τα ζώα να είναι ελεγχόμενη. Ελεγχόμενη βόσκηση σημαίνει ότι γίνεται στην κατάλληλη περίοδο, όταν δηλαδή υπάρχει χλωρή ύλη στον υπόροφο με υψηλότερη βοσκησιμότητα από εκείνη των δασοπονικών ειδών που συγκροτούν το δάσος.

ΑΝΑΔΑΣΩΣΕΙΣ Επειδή η έκταση των παραγωγικών δασών είναι περιορισμένη, η Δασική Υπηρεσία έχει κατά καιρούς επιχειρήσει την αύξηση της έκτασης τους με αναδασώσεις. Τα είδη που χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό είναι συνήθως κωνοφόρα. Σύμφωνα με τις ισχύουσες δασικές διατάξεις κάθε έκταση που αναδασώνεται απαγορεύεται να βοσκηθεί για 5 χρόνια για τα βοοειδή και για τα πρόβατα και 10 χρόνια για τις αίγες.

Πολλές αναδασώσεις χρειάζονται τη βόσκηση προκειμένου να ελεγχθεί η υποβλάστηση που αναπτύσσεται σε αφθονία μετά την κατεργασία του εδάφους και τη φυτεία των δενδρυλλίων. Η υποβλάστηση αυτή αφενός ανταγωνίζεται τα δενδρύλλια για θρεπτικά στοιχεία και αφετέρου δημιουργεί κίνδυνο καταστρεπτικής πυρκαγιάς για τις αναδασώσεις.

ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΟΥΣ ΖΩΟΥ Μεγάλο ρόλο στις επιδράσεις στα βοσκόμενα δάση παίζει το είδος του ζώου που θα επιλεγεί για να βοσκήσει. Γενικά όλα τα είδη ζώων μπορούν να βοσκήσουν το φύλλωμα των δέντρων, ιδίως αν πρόκειται για πλατύφυλλα δασοπονικά είδη. Εκείνα όμως που έχουν ιδιαίτερη προτίμηση στους βλαστούς είναι οι αίγες.

Η ιδιαίτερη προτίμηση των αιγών για φύλλα και βλαστούς οφείλεται στις ειδικές ανατομικές και φυσιολογικές προσαρμογές του πεπτικού τους συστήματος, οι οποίες επιτρέπουν την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφής μικρής περιεκτικότητας σε ενέργεια σε σχέση με τα άλλα είδη ζώων. Οι τροφικές ικανότητες μαζί με τη μεγάλη ευκινησία καθιστούν την αίγα ένα ζώο ιδιαίτερα προσαρμοσμένο για την αξιοποίηση της θαμνώδους βλάστησης.

Η αίγα συνέβαλε στην καταστροφή των δασών. Όμως δεν φταίει η ίδια αλλά ο άνθρωπος και η πολιτική του. Η υπερβόσκηση των δασών δεν πρέπει να αποδοθεί στην ίδια την αίγα, αλλά στο αλόγιστο σύστημα βόσκησης ή διαχείρισης που εφαρμόζει ο άνθρωπος.

Η αίγα είναι κατάλληλη για την αξιοποίηση των θαμνολίβαδων, των φρυγανολίβαδων και γενικά των λιβαδιών με ένα σημαντικό ποσοστό θαμνώδους βλάστησης. Για τα δάση η αίγα είναι κατάλληλη μόνο εάν πρόκειται να ελεγχθούν ξυλώδης υπόροφος ή παραβλαστήματα δέντρων.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΔΑΣΩΝ Διαβάσεις ζώων

Σε ορισμένα Δημοτικά Διαμερίσματα, τα δάση βρίσκονται πάνω από το χωριό ή παρεμβάλλονται μεταξύ των χειμερινών ή των εαρο-φθινοπωρινών και των θερινών λιβαδιών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, απαγόρευση της βοσκής με σκοπό την εφαρμογή ορθολογικής δασικής διαχείρισης συνεπάγεται την αδυναμία μετάβασης των ζώων από την χαμηλή στην υψηλή ζώνη και αντίστροφα.

Λύση στο ειδικό πρόβλημα αυτό αποτελεί η δημιουργία διάβασης στο δάσος προκειμένου τα ζώα να περάσουν ελεύθερα από τα χαμηλά στα μεγάλου υψομέτρου λιβάδια, συνήθως ψευδαλπικά. Διάβαση ή διαβάσεις μπορούν να δημιουργηθούν, αν 1-2 συστάδες εξαιρεθούν από την δασική διαχείριση και αφεθούν για τη διέλευση των ζώων.

ΚΡΑΣΠΕΔΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Τα περισσότερα ψευδαλπικά λιβάδια, όπου τα ζώα βόσκουν κατά τους θερινούς μήνες στερούνται δενδρώδους βλάστησης ή τεχνητών έργων προστασίας. Έτσι τα ζώα είναι εκτεθειμένα στις ακραίες καιρικές συνθήκες που επικρατούν στα περιβάλλοντα φυτά και οι οποίες έχουν αρνητικές επιδράσεις στην απόδοση τους και πολλές φορές οδηγούν σε θανάτους.

Για να λυθεί το πρόβλημα αυτό θα πρέπει μια λωρίδα πλάτους 50 μέτρων περίπου των κρασπεδιαίων συστάδων του γειτονικού δάσους να διατίθεται για την προστασία των αγροτικών ζώων. Η λωρίδα αυτή μπορεί ακόμα και να οριοθετηθεί με περίφραξη προκειμένου να αποτραπεί η είσοδος των ζώων στο κυρίως δάσος.

ΘΕΡΙΝΟΙ ΣΤΑΒΛΟΙ Συναφές με τα κράσπεδα προστασίας είναι και η εξασφάλιση δέντρων, συδενδριών ή λοχμών για το στάβλισμα των ζώων κατά τις μεσημεριανές ώρες του καλοκαιριού. Η ανάγκη αυτή υπάρχει τόσο στα εαρο-φθινοπωρινά ή χειμερινά λιβάδια, όσο και κυρίως στα θερινά όπου πολλά κοπάδια αιγοπροβάτων παραμένουν και κατά τη διάρκεια του θέρους.

ΒΟΣΚΟΜΕΝΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ

ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜΜΕΝΟΙ ΑΓΡΟΙ Ένα φαινόμενο συνηθισμένο στην ορεινή Ελλάδα είναι η ύπαρξη πολλών εγκαταλειμμένων αγρών οι οποίοι βόσκονται. Οι αγροί αυτοί κάποτε καλλιεργήθηκαν από τους γεωργούς. Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκαν λόγω μειωμένης παραγωγής επειδή πρόκειται για οριακής απόδοσης εκτάσεις για τη γεωργία.

Για τη λιβαδοπονία οι εγκαταλειμμένοι αγροί είναι πολύτιμες εκτάσεις επειδή μπορούν εύκολα να βελτιωθούν. Αυτό διότι έχουν σχετικά ομαλές κλίσεις και ικανό βάθος εδάφους για την ανάπτυξη των λιβαδικών φυτών. Πολλές από τις εκτάσεις αυτές ήταν κάποτε λιβαδικές και εξαιτίας κοινωνικοοικονομικών συνθηκών μετατράπηκαν σε γεωργικές.

ΚΑΛΑΜΙΕΣ Σε όλες σχεδόν τα ημιορεινά και ορεινά Δημοτικά Διαμερίσματα της χώρας συνηθίζεται να βόσκονται οι γεωργικές καλλιέργειες μετά την συγκομιδή των προϊόντων. Τέτοιες καλλιέργειες είναι κυρίως τα σιτηρά, τα υπολείμματα των οποίων μετά την συγκομιδή τους (καλαμιές), χρησιμοποιούνται ελεύθερα από τα αγροτικά ζώα κάθε οικισμού. Η ελεύθερη αυτή βόσκηση αποτελεί παραδοσιακή τακτική, η οποία συνήθως αποφασίζετε από το Δημοτικό ή Κοινοτικό Συμβούλιο και δεν συνεπάγεται οικονομική επιβάρυνση για τους κτηνοτρόφους.

Με την εφαρμογή της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η καύση των καλαμιών απαγορεύτηκε για περιβαλλοντικούς λόγους και περιλήφθηκε μέσα στους κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής, γεγονός το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να περιοριστεί σημαντικά η καύση κατά τα τελευταία έτη και να επανέλθουν πάλι οι καλαμιές στη χρήση των αγροτικών ζώων.

ΛΕΙΜΩΝΕΣ Μια άλλη μορφή απευθείας βόσκηση των ζώων στις γεωργικές εκτάσεις είναι οι βοσκόμενοι λειμώνες. Οι λειμώνες αυτοί μπορεί να είναι προσωρινοί ή μόνιμοι, τεχνητοί ή φυσικοί. Περίπτωση προσωρινών τεχνητών λειμώνων αποτελούν τα λεγόμενα γρασίδια. Πρόκειται για αγρούς, συνήθως κοντά στα μαντριά ή στις αποθήκες, στους οποίους σπέρνεται κριθάρι ή βρώμη ή βίκος με σκοπό τη βόσκηση των ζώων το χειμώνα ή νωρίς την Άνοιξη, όταν η βλάστηση των λιβαδιών είναι ακόμα ανεπαρκής.

Μετά την βόσκηση, αφήνονται να αναπτυχθούν για την παραγωγή καρπού ή καταστρέφονται για να χρησιμοποιηθούν για θερινή καλλιέργεια. Οι λειμώνες που δημιουργούνται για βόσκηση τη χειμερινή περίοδο ή στις αρχές της Άνοιξης ανήκουν στους λειμώνες ειδικής χρήσης. Η έκταση τους φτάνει περίπου τα 760000 στέμματα.

Περίπτωση μόνιμων τεχνητών βοσκόμενων λειμώνων είναι οι λειμώνες μηδικής, οι οποίοι βόσκονται το Φθινόπωρο. Κυρίως όμως είναι οι λειμώνες με πολυετή λειμώνια φυτά. Τέτοια μπορεί να είναι αγρωστώδη ή ψυχανθή ή μίγμα των δυο αυτών κατηγοριών. Η ανανέωση των μόνιμων λειμώνων μπορεί να γίνεται ανά 2-5 χρόνια (μικρής περιφοράς) ή ανά 6-10 χρόνια (μεγάλης περιφοράς). Η έκταση των λειμώνων με άλλα πλην της μηδικής φυτά είναι γενικά περιορισμένη.

Περίπτωση, τέλος, φυσικών βοσκόμενων λειμώνων είναι οι διάφοροι χέρσοι αγροί που οι κτηνοτρόφοι αφήνουν σκόπιμα ακαλλιέργητους προκειμένου να τους βοσκήσουν σε περίοδο ανάγκης( λειμώνες ειδικής χρήσης). Η ανάγκη αυτή προκύπτει συνήθως κατά το χειμώνα στη χαμηλή και κατά το καλοκαίρι στην υψηλή ζώνη. Τα φυτά των φυσικών βοσκόμενων λειμώνων μπορεί να είναι ετήσια αλλά κατά κύριο λόγο πολυετή.

ΔΕΝΔΡΩΔΕΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Δενδρώδης καλλιέργειες είναι εκείνες στις οποίες αναπτύσσονται οπορωφόρα δέντρα ακόμα και εσπεριδοειδή. Η έκταση τους ανέρχεται σε δυο εκατομμύρια στρέμματα περίπου. Πολλές από τις καλλιέργειες αυτές διαθέτουν υπόροφη βλάστηση, αυτοφυή ή τεχνητά συγκαλλιεργούμενη, η οποία βόσκεται απευθείας από τα ζώα μετά την συγκομιδή των καρπών.

Η ποσότητα της βοσκήσιμης ύλης εξαρτάται βέβαια από το φυτευτικό σύνδεσμο των δέντρων. Όσο μεγαλύτερος είναι ο σύνδεσμος τόσο μεγαλύτερη είναι και η ποσότητα της βοσκήσιμης ύλης. Οι εκτάσεις αυτές αποτελούν πολύτιμα δασο-γεωργικά συστήματα.

ΣΥΓΚΟΜΙΖΟΜΕΝΕΣ ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ ΧΟΝΔΡΟΕΙΔΕΙΣ

ΣΑΝΟΣ Ο σανός αποτελεί μορφή χονδροειδούς ζωοτροφής. Χρησιμοποιείται μόνος του ή σε συνδυασμό με καρπούς για τη διατροφή των ζώων μέσα στο στάβλο κατά την χειμερινή περίοδο. Ο σανός μπορεί να αποτελείται από διάφορα χόρτα, τα οποία συλλέγονται με θέρισμα, σε φυσικούς λειμώνες ή κοφτολίβαδα. Η έκταση τους φτάνει τα 360.000 στρέμματα περίπου. Η επικρατέστερη μορφή σανού είναι της μηδικής, η οποία καλλιεργείται ειδικά για το σκοπό αυτό.

Ο σανός της μηδικής συνήθως είναι δεματοποιημένος, αλλά δεν είναι σπάνια και η χαλαρή του μορφή. Τα τελευταία έτη χρησιμοποιούνται πολύ οι μορφές του θρυμματισμένου και κυβοποιημένου σανού, που παράγονται στη χώρα μας ή εισάγονται από το εξωτερικό. Συχνά η μηδική συγκαλλιεργείται με άλλα φυτά, κυρίως αγρωστώδη, οπότε ο σανός που προκύπτει είναι μικτός, αγρωστωδών και ψυχανθών.

Τέλος, σανός παράγεται και από σιτηρά( κριθάρι και βρώμη) που καλύπτουν γύρω στα 400.000 στρέμματα. Πρόκειται για τα παντός είδους άχυρα. Στις χονδροειδείς ζωοτροφές θα πρέπει να προστεθούν το φύλλωμα και τα λεπτά κλαδιά των θάμνων και δέντρων, γεωργικών ή δασικών καθώς και τα υποπροϊόντα αλωνισμού όπως είναι τα άχυρα και υπολείμματα άλλων καλλιεργούμενων φυτών.

ΕΝΣΙΡΩΜΑ Μια άλλη μορφή χονδροειδούς ζωοτροφής είναι το ενσίρωμα. Πρόκειται για λειμώνια παραγωγή που διατηρείται χυμώδης, ύστερα από τοποθέτηση μετά την κοπή μέσα σε ειδικούς χώρους που ονομάζονται σιροί. Μέσα στους χώρους αυτούς δημιουργούνται αναερόβιες συνθήκες, οι οποίες ευνοούν την ανάπτυξη μικροοργανισμών που προκαλούν γαλακτική ζύμωση, αλλά και οξική, η οποία παρεμποδίζει ή αναστέλλει τη δραστηριότητα ανεπιθύμητων οργανισμών, όπως είναι αυτή που προκαλούν σήψη της χλωρομάζας.

Το ενσίρωμα διαφέρει από το σανό στο ότι είναι χυμώδης και όχι ξηρή ύλη, περιέχει υψηλό ποσοστό υγρασίας( 60-70%), είναι θρεπτικότερη αλλά έχει και μεγάλη οξύτητα. Το ενσίρωμα χρησιμοποιείται συνήθως για τα οικόσιτα ή σταβλισμένα ζώα και σπάνια για τα βόσκοντα ζώα στα λιβάδια.

ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΕΣ ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ ΚΑΡΠΟΙ Περιλαμβάνουν, κυρίως, κριθάρι και καλαμπόκι και κατά δεύτερο λόγο άλλα δημητριακά, όπως είναι το σιτάρι και η βρώμη. Χρησιμοποιούνται για τη συμπληρωματική διατροφή όλων των ζώων, ιδιαίτερα των παραγωγικών, στα στάδια της εγκυμοσύνης και της γαλακτοπαραγωγής.

Η συνηθέστερη πρακτική είναι να χρησιμοποιούνται μίγματα καρπών, όπως αυτά δημιουργούνται από τις διάφορες γεωργικές βιομηχανίες και διοχετεύονται στους παραγωγούς δια μέσου των γεωργικών συνεταιρισμών με τη μορφή διαφόρων φυραμάτων.

ΥΠΟΠΡΟΙΟΝΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ Τα προϊόντα γεωργικών βιομηχανιών είναι και αυτά μια κατηγορία ζωοτροφών που χρησιμοποιούνται για τη συμπληρωματική διατροφή των ζώων, όταν η βόσκηση στα λιβάδια δεν εξασφαλίζει την απαραίτητη βοσκήσιμη ύλη. Περιλαμβάνουν την πούλπα από την επεξεργασία των ζαχαρότευτλων, την βαμβακόπιτα από την επεξεργασία του βαμβακιού κ.ά.

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ κτηνοτροφίας και γεωργίας, ιδιαίτερα στις ξηροθερμικές περιοχές, σε όλες τις Μεσογειακές χώρες. Αναφέρεται κυρίως στην προβατοτροφία και στη σύνδεση της με το σύστημα σιτηρά αγρανάπαυση που αποτελεί παράδοση στις περιοχές αυτές, ήδη από το Μεσαίωνα. Η σχέση αυτή δεν οφείλεται μόνο στην ανάγκη κάλυψης των τροφικών αναγκών των ζώων από τις γεωργικές εκτάσεις σε διάφορες περιόδους του έτους. Οφείλεται, επίσης και στην εξάρτηση των ίδιων των κτηνοτρόφων από τη γεωργία.

Η έλλειψη σύνδεσης μεταξύ ζώου και χωραφιού είναι ένα από τα κυριότερα διαρθρωτικά προβλήματα της Ελληνικής γεωργίας. Για μια ορθολογική χρήση της γης, όμως, η σύνδεση αυτή είναι απαραίτητη. Ο κτηνοτρόφος θα πρέπει να συνδέσει τα ζώα του με τα χωράφια του, όπως συμβαίνει σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες της Βόρειας Ευρώπης.

Έτσι, θα εξασφαλίσει ιδιοπαραγόμενες ζωοτροφές και θα μειώσει, έτσι, το κόστος παραγωγής των ζωικών προϊόντων. Αυτό δείχνει ότι η κτηνοτροφία πρέπει να είναι στενά συνδεδεμένη με τη γεωργία και τις γεωργικές εκτάσεις γενικότερα.