ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΟΥΤΣΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ

Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΠΑΓΚΡΗΤΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΟ (1963 2013) ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ!!! (& ΜΙΑ ΕΞΟΔΟ ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΟΥΤΣΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ 1

Το βιβλίο «Η θεατρική αγωγή στο Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ (1963-2013)... σε τέσσερις θεατρικές πράξεις!!! (και μια έξοδο...)» της Παρασκευής Κούτσικου γράφτηκε και εκδόθηκε, σε ηλεκτρονική μορφή, κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2013-2014, με αφορμή τις εορταστικές εκδηλώσεις για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του σχολείου. 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τη σχολική χρονιά 2013-2014 συνεργάστηκε με το Εκπαιδευτήριο «Το Παγκρήτιον» η θεατροπαιδαγωγός κ. Παρασκευή Κούτσικου. Η κυρία Κούτσικου από τον Οκτώβριο έως και τον Ιανουάριο είχε ενεργό συμμετοχή στον "Κύκλο του Θεάτρου" και πρόσφερε, εκτός από τις γνώσεις της πάνω στο θεατρικό παιχνίδι, νέες ιδέες στα παιδιά και τους εμψυχωτές τους. Παράλληλα, της προτάθηκε να οργανώσει μια επετειακή εκδήλωση που με ιδιαίτερη χαρά δέχτηκε. Η χριστουγεννιάτικη γιορτή, με την γ γυμνασίου, υπό την καθοδήγησή της, ήταν μια ιδιαίτερη δουλειά που τη χαρακτήριζε η απλότητα και η πρωτοτυπία. Επιπροσθέτως, ανέλαβε να καταγράψει τη σχέση της τέχνης του θεάτρου με το Εκπαιδευτήριο «Το Παγκρήτιον», μια σχέση που ξεκίνησε από την ίδρυσή του και που έχει διαγράψει μέχρι σήμερα πορεία πενήντα χρόνων, γεγονός που επιτρέπει να τολμήσουμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο: ιστορία. Το παρόν πόνημα, που είναι χωρισμένο σε τέσσερις πράξεις και μια έξοδο, παρουσιάζει με ιδιαίτερα γλαφυρό και έντεχνο τρόπο την ιστορία του θεάτρου του Εκπαιδευτηρίου. Στις σελίδες που ακολουθούν ο αναγνώστης θα γνωρίσει ή θα φέρει ξανά στη μνήμη του πρόσωπα, εικόνες και χρώματα που γέμισαν τις σκηνές διαφόρων θεάτρων της Κρήτης και της Αθήνας. Θα δει να ζωντανεύουν οι μορφές ηρώων σπουδαίων συγγραφέων της παγκόσμιας και ελληνικής λογοτεχνίας και τέχνης και θα ταξιδέψει μέσα από τον ενσαρκωμένο επί σκηνής ποιητικό λόγο. "Η ιστορία, οι παραστάσεις, οι συντελεστές, η συνάντηση" και η έξοδος με τίτλο "Τι λες πάμε πιο κάτω;" οριοθετούν μια ολόκληρη εποχή που είναι γεμάτη από ερεθίσματα, ιδέες, συγκινήσεις, αυθορμητισμό, ένταση και πόνο, την εποχή της "ταραγμένης άνοιξης" που το μεγαλύτερο μέρος της ζυμώνεται μέσα στον χώρο του σχολείου. Εκεί που οι νέοι έρχονται αντιμέτωποι με την ακατέργαστη ακόμα ψυχή τους, την οποία καλούνται να οικοδομήσουν μέσα από "τη σχέση" με το μυστήριο της παιδείας. Και το θέατρο είναι ένα μυστήριο. Κλείνοντας τον σύντομο αυτό πρόλογο, θα δανειστώ τα λόγια του κυρίου Νίκου Κοπιδάκη από τον λόγο του στην παράσταση "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι". Μεταξύ άλλων αφιέρωσε αυτή τη θεατρική δουλειά " στα παιδιά που αντιστέκονται στις εύκολες λύσεις που προχωρούν βαθύτερα στην αγωγή της ψυχής " Ας ευχηθούμε και οι επόμενες γενιές των νέων να προχωρήσουν ακόμα βαθύτερα! Αντώνης Νεονάκης Υπεύθυνος Θεατρικής Ομάδας Εκπαιδευτηρίου «Το Παγκρήτιον» 3

«Κόκκινη κλωστή δεμένη, στην ανέμη τυλιγμένη Δώσ της κλώτσο να γυρίσει Ιστορία για να αρχίσει» 4

ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ Στο Παγκρήτιο Εκπαιδευτήριο ήρθα απρόσμενα. Δεν υπήρξα ποτέ παλιά του μαθήτρια. Το μόνο που ήξερα για αυτό το σχολείο είναι πως πίσω από το όνομά του υπάρχει μια ιστορία, την οποία κατά τη διάρκεια της παραμονής μου σε αυτό είχα την ευθύνη να γνωρίσω και να νιώσω Και ύστερα να γράψω γι αυτήν! Υπάρχουν πολλές ιστορίες που μπορεί κάποιος να μάθει. Στην προκειμένη περίπτωση, η ιστορία, που περνά από τη γνώση μου σε αυτό το χαρτί, εναπόκειται στη σχέση του σχολείου με την τέχνη του θεάτρου! Τη θεατρική, λοιπόν, ιστορία του εκπαιδευτηρίου μού αφηγήθηκε ο κύριος Νίκος Κοπιδάκης, ο οποίος υπήρξε ιδρυτής και γενικός διευθυντής του. Προσπάθησα να είμαι ενεργητική ακροάτρια στη συνάντησή μου μαζί του, τόσο για το όσο το δυνατόν καλύτερο αποτέλεσμα αυτής της εργασίας, όσο όμως και για την προσωπική μου τέρψη και ωφέλεια, αφού μέσω των αφηγήσεων ο άνθρωπος αναπτύσσεται και βελτιώνεται. 1 Ένα ηλιόλουστο μεσημέρι του Σεπτέμβρη συνάντησα τον κύριο Ν. Κοπιδάκη στο γραφείο του με θέα τον αύλειο χώρο του σχολείου και, έχοντας ως μακρινό απόηχο τα γέλια των παιδιών από το διάλειμμα, αφεθήκαμε σε μια πολυδαίδαλη συζήτηση Ο χρόνος περνούσε από το βλέμμα του και η συγκίνησή του ερχόταν κατευθείαν στο δέκτη της Σε εμένα, που ήμουν εκεί, για να ρωτήσω, να ακούσω, να μάθω! Το Παγκρήτιο Εκπαιδευτήριο ιδρύθηκε στην αρχή της δεκαετίας του 60 από μια παρέα νεαρών ανθρώπων με όραμα για την εκπαίδευση. Σκοπός του νεοσύστατου σχολείου ήταν η σύζευξη του πολιτισμού και της παιδείας με κεντρικό άξονα το σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού. Η δημιουργία πολιτισμού υπήρξε θεμελιώδης αρχή των ιδρυτών, όπως και ο αλληλοσεβασμός, η γόνιμη συνεργασία και η ανάπτυξη της συλλογικότητας, με τη ζυγαριά να ευνοεί τις διαπροσωπικές σχέσεις και όχι την ατομικότητα. Η πρωτοτυπία του καινούργιου σχολείου στο χώρο της ιδιωτικής εκπαίδευσης και όχι μόνο! - βασιζόταν στη συνύπαρξη και στο διάλογο μεταξύ της ελληνικής και της εκτός των συνόρων, δηλαδή της ευρύτερης, παιδείας. Το κύριο μέσο για την επίτευξη αυτού του στόχου ήταν το θέατρο. Επομένως, ταυτοχρόνως με το σχολείο γεννήθηκε ως θεσμός - και το θέατρο στο σχολείο. Η ιδιαίτερη αγάπη του κυρίου Ν. Κοπιδάκη για το θέατρο είχε γεννηθεί πολύ προτού υπάρξει το σχολείο του, με αποτέλεσμα αυτό να είναι ο λόγος για τον οποίο η εκπαίδευση στο Παγκρήτιο Εκπαιδευτήριο και η θεατρική τέχνη είναι άμεσα συνδεδεμένες. Από νεαρός - φοιτητής και στρατιώτης - ο κύριος Ν. Κοπιδάκης υπήρξε θεατρόφιλος, παρακολουθώντας με αμείωτο ενδιαφέρον μια από τις πιο λαμπρές περιόδους του νεοελληνικού 1 Όπως έχει αναφέρει ο Γκαίτε ο Γερμανός ποιητής και επιστήμονας σε ένα από τα πολλά κείμενά του, «όποιος την ιστορία του την ίδια δεν ξέρει, το πώς και το γιατί εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, στης αμάθειας το σκοτάδι μένει και ζει μονάχα από τη μια στην άλλη μέρα.» (βλ. Jostein Gaarder, Ο Κόσμος της Σοφίας: Μυθιστόρημα για την Ιστορία της Φιλοσοφίας, μτφρ. Μαρίας Αγγελίδου, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 1994, σ. 9) 5

θεάτρου. Υπήρξε θεατής παραστάσεων σε θέατρα όπως το Εθνικό και το Ηρώδειο, το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν, αλλά και του Φεστιβάλ Αθηνών. Υπήρξε αναμφισβήτητα τυχερός που από τη θέση του θεατή γνώρισε εξέχουσες μορφές της υποκριτικής τέχνης, όπως είναι ο Αλέξης Μινωτής, η Κατίνα Παξινού, ο Θάνος Κωτσόπουλος, η Άννα Συνοδινού, η Αντιγόνη Βαλάκου, η Μαίρη Αρώνη, η Βάσω Μανωλίδου, ο Πέτρος Φυσσούν, η Έλλη Λαμπέτη και ο Δημήτρης Χορν. Παράλληλα με τη συχνή παρακολούθηση παραστάσεων, ο κύριος Ν. Κοπιδάκης μελετούσε θεατρικά κείμενα (όπως του Μπέκετ και του Ιονέσκο) και τάσεις (όπως το θέατρο του παραλόγου) του σύγχρονου δραματολογίου και ήταν ενήμερος για τη θεατρική δραστηριότητα στην Ευρώπη και την Αμερική. Ως φυσικό επακόλουθο αυτής της θεατρικής παιδείας, στο νέο σχολείο των αρχών της δεκαετίας του 60 η διδασκαλία των νεοελληνικών κειμένων ήταν άκρως δημιουργική και πρωτότυπη σε σύγκριση με τα δεδομένα της εποχής. Οι μαθητές και οι μαθήτριες είχαν την τύχη και την ευκαιρία να θεατροποιούν τα κείμενα της διδακτέας ύλης και να βιώνουν τη διαδικασία αυτή πέρα από τους παραδεδεγμένους σχολικούς κανόνες! Η επιτυχία του αποτελέσματος αυτής της εργασίας και η απήχηση του εγχειρήματος στη σχολική κοινότητα υπήρξαν αργότερα στο μέσο της ίδιας δεκαετίας - το εφαλτήριο των πρώτων σκέψεων για τη δημιουργία μιας θεατρικής ομάδας! Όταν αυξήθηκε ο αριθμός των παιδιών (στο τέλος της δεκαετίας του 60), συστάθηκαν οι κύκλοι των ενδιαφερόντων. Ένας από τους κύκλους ο πιο βασικός ήταν αυτός του θεάτρου. Την πρώτη, λοιπόν, θεατρική ομάδα του σχολείου ανέλαβε ο κύριος Ν. Κοπιδάκης. Εκείνα τα παιδιά, που είχαν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους για το θέατρο, ως μέλη του θεατρικού κύκλου μπορούσαν να συζητούν για οτιδήποτε σχετικό με το θέατρο, τόσο σε επίπεδο ιστορίας δραματολογίας, όσο και σε επίπεδο «ανάγνωσης» παραστάσεων. Τα παιδιά ενημερώνονταν για τις θεατρικές παραστάσεις της Αθήνας αλλά και του εξωτερικού (Παρισιού και Νέας Υόρκης), καθώς επίσης μελετούσαν εφημερίδες και περιοδικά (κριτική παραστάσεων). Με το ξεκίνημα της δεκαετίας του 70, ο κύριος Ν. Κοπιδάκης άρχισε να συστηματοποιεί τις προσωπικές του εντυπώσεις από τη μελέτη θεατρικών έργων και τα βιώματά του από την πολύχρονη παρακολούθηση παραστάσεων, δημιουργώντας πλέον μια σταθερή θεατρική βάση (θεατρικό αναλόγιο), στο πλαίσιο της διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο (αρχαίας τραγωδίας και ομηρικών επών) αφ ενός, αλλά και στο πλαίσιο της θεατρικής ομάδας αφ ετέρου, με απαγγελία μονολόγων διαλόγων από έργα του Μπρεχτ και του Καμπανέλλη. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί ότι το αποτέλεσμα των συναντήσεων της ομάδας του θεάτρου αποτελούσε συχνά υλικό προς παράσταση. Υπήρχε προτίμηση στα μονόπρακτα κείμενα (όπως την «Εβραία» του Μπρεχτ, που την υποδύθηκε μια μαθήτρια, την οποία το σχολικό κοινό καταχειροκρότησε!). Στο τέλος της δεκαετίας του 70, την ευθύνη της οργάνωσης της θεατρικής ομάδας ανέλαβαν όσοι από το διδακτικό προσωπικό του σχολείου το επιθυμούσαν. Ο λόγος αυτής της αλλαγής ήταν η επιθυμια του κυρίου Ν. Κοπιδάκη για ευρεία διάδοση της θεατρικής τέχνης στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο σχολείο. 2 Αυτή η τακτική είχε θετικά αποτελέσματα ως προς τη 2 Αυτολεξεί αναφέρω σε αυτό το σημείο τις σκέψεις του για το συγκεκριμένο ζήτημα: «Εγώ δεν ήθελα μόνο με έναν περιορισμένο αριθμό παιδιών να κάνω, θέατρο. Με ενδιέφερε όλα τα παιδιά να έχουν μια δημιουργική σχέση σε ό τι αφορά το 6

συνολική ολοκλήρωση της παιδείας των μαθητών μαθητριών, καθόσον ήδη από τις αρχές του 1980 είχαν αποκτήσει την ικανότητα να δημιουργούν (είτε ήταν μέλη του θεατρικού κύκλου είτε όχι!) επιτυχημένες δραματοποιήσεις των δικών τους, πρωτότυπων, κειμένων. Ο κύριος Ν. Κοπιδάκης εκείνη την περίοδο είχε εστιάσει την προσοχή του στο μάθημα των Θρησκευτικών της Β Λυκείου. Για την ακρίβεια, η δουλειά του ίδιου και των παιδιών επικεντρωνόταν στη χριστουγεννιάτικη εκδήλωση κάθε χρονιάς. Ο ίδιος αναφέρει: «Είχα πάντα τη διάθεση η χριστουγεννιάτικη εκδήλωση να έχει καθαρά πνευματικό χαρακτήρα, πολύ προβληματισμό και αληθινή συμμετοχή των παιδιών.» Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορά η εκδήλωση για τα Χριστούγεννα ήταν διαφορετική, εφόσον τα ερεθίσματα κάθε χρονιάς ήταν διαφορετικά. Συμπερασματικά, δημιουργήθηκε μια χριστουγεννιάτικη παράδοση που συνένωνε τη Γέννηση με τους προβληματισμούς και την επικαιρότητα της εκάστοτε χρονιάς. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σταθερότητα των Χριστουγέννων ερχόταν να συναντήσει την αστάθεια της κάθε - εποχής! Είναι γεγονός ότι αυτός ο χαρακτήρας των χριστουγεννιάτικων εκδηλώσεων υπήρξε η αφορμή, για να δημιουργηθεί ουσιαστική συνοχή μεταξύ των παιδιών, αλλά και τρόπος ανάδειξης των διαφορετικών καλλιτεχνικών τους ικανοτήτων. Εφόσον συμμετείχε ολόκληρο το τμήμα στην προετοιμασία της εκδήλωσης, τα παιδιά μοιράζονταν τις εργασίες και μέσα από αυτές αναδεικνύονταν οι ικανότεροι «ηθοποιοί» και «σκηνοθέτες» καθώς και οι ικανότεροι «σκηνογράφοι ενδυματολόγοι», «ηχολήπτες», «φωτιστές» και «τεχνικοί σκηνής»! Η ευθύνη του εκπαιδευτικού στην προκειμένη περίπτωση του κυρίου Ν. Κοπιδάκη ήταν να παροτρύνει, να εμπνέει και να εμψυχώνει τη διάθεση των παιδιών για έκφραση και ομαδική δημιουργικότητα. 3 Η μέθοδος που ακολουθούσαν οι μαθητές μαθήτριες με τον καθηγητή εμψυχωτή τους ήταν η ακόλουθη: Επειδή η προετοιμασία μιας παράστασης δεν είναι εύκολη ή απλή υπόθεση, όπως είναι λογικό, δε γινόταν σε σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά ούτε και της αφιερωνόταν η μια ή οι δύο διδακτικές ώρες ενός μαθήματος την εβδομάδα. Ήδη από τον δεύτερο μήνα της σχολικής χρονιάς, ο καθηγητής εμψυχωτής ήταν υποχρεωμένος να εργαστεί μαζί με τα παιδιά, έχοντας κατά νου τα κεντρικά σημεία στοιχεία της παράστασης που θα ήθελε να προκύψει. Αυτό σημαίνει ότι ο υπεύθυνος καθηγητής κατηύθυνε τα παιδιά στο να σκεφτούν, να αισθανθούν, να φανταστούν και να προβληματιστούν, θέτοντάς τους καίρια ερωτήματα ή επισημαίνοντάς τους άξια παρατήρησης σημεία, με σκοπό να μπορέσουν να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους μέσω της παραγωγής γραπτού λόγου. Προχωρώντας πιο πέρα, τα παιδιά αποτύπωναν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους ενδεχομένως και τα βιώματά τους στο χαρτί (είτε επιτυχώς είτε ανεπιτυχώς, αλλά αυτό δεν είχε τόση σημασία, όση είχε η έκφραση!) και έπειτα τα εμπιστεύονταν στον καθηγητή εμψυχωτή τους. Περίπου ένα μήνα πριν από τα Χριστούγεννα, συγκεντρωνόταν ολόκληρη η τάξη ομάδα τα θέατρο και ιδίως τα παιδιά του Λυκείου. Από τη δουλειά που έκανα στον Όμηρο, από τα Θρησκευτικά της Α Λυκείου, διδάσκοντας τον μυστηριακό και θεατρικό χαρακτήρα της Λειτουργίας, από την τετραετή ενημέρωση των παιδιών ήδη στη Β Λυκείου 5 η Γυμνασίου τότε! είχα παιδιά που καταλάβαιναν πολλά πράγματα, που μπορούσαν να γράψουν κείμενα και μπορούσαν να θεατροποιήσουν μαζί μου ως τάξη πλέον τα ίδια τα κείμενά τους.» 3 Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούν για μια ακόμη φορά αυτολεξεί τα λόγια του κυρίου Ν. Κοπιδάκη. «Έτσι δεν άφηνα κανένα μαθητή να υστερήσει από τη δημιουργία μιας παράστασης. Βέβαια, η πρώτη δυσκολία είναι να εμπνεύσεις τα παιδιά να γράψουν κείμενα. Η δεύτερη δυσκολία είναι να βοηθήσεις τα παιδιά να διαβάσουν ή να απαγγείλουν. Η τρίτη δυσκολία είναι να αγαπήσουν τα παιδιά την παράσταση και να μπουν αληθινά στη διαδικασία της δημιουργίας. Τα υπόλοιπα βγαίνουν από την καλή συζήτηση.» 7

απογεύματα και τα Σαββατοκύριακα και αφιερωνόταν στην ανάγνωση των κειμένων. Η εργασία που ακολουθούσε την ανάγνωση ήταν συλλογική και αφορούσε στην κριτική συζήτηση και τη μεταποίηση αυτών των πρωτόλειων κειμένων. Ο σκοπός ήταν να καταλήξει η ομάδα στην επιλογή των καλύτερων κειμένων, μέσω των οποίων θα γεννιόταν το τελικό κείμενο της παράστασης, για το οποίο όμως θα έπρεπε να εργαστεί μια (με δημοκρατικές διαδικασίες εκλεγμένη) επιτροπή δύο ή τριών ατόμων. Αυτή η επιτροπή θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούσε τον δραματουργό της παράστασης. Όταν πλέον το κείμενο είχε διαμορφωθεί στην εντέλεια (ύστερα από αρκετές αναγνώσεις συζητήσεις και διορθώσεις, ακόμα και της τελικής του μορφής), τότε μόνο μπορούσε να ξεκινήσει η σκηνοθεσία της συλλογικής ιδέας, από έναν ή και περισσότερους μαθητές μαθήτριες στο ρόλο του σκηνοθέτη! Οι θεατρικές ανάγκες των παιδιών, όμως, δε σταματούσαν τα Χριστούγεννα. Όπως μου εξήγησε ο κύριος Ν. Κοπιδάκης: «Εκτός από τις χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις, όταν οι Πανελλήνιες γίνονταν το Σεπτέμβριο, η ΣΤ Γυμνασίου (δηλαδή η σημερινή Γ Λυκείου) αποχαιρετούσε το σχολείο με μια εκδήλωση παράσταση, πάλι με δικά της κείμενα. Με αυτές τις παραστάσεις φαινόταν η γνήσια παιδεία που είχαν πάρει τα παιδιά από το σχολείο μας, σε ιδέες, σε μόρφωση εποχής, σε προβληματισμούς, σε αλήθειες. Αυτές οι παραστάσεις της τελευταίας τάξης του Γυμνασίου είχαν μεγάλη επιτυχία, αλλά σταμάτησαν, όταν οι εξετάσεις άρχισαν να γίνονται τον Ιούνιο. Από τότε, όμως, άρχισε να ισχυροποιείται στο Λύκειο η θεατρική ομάδα.» Περνώντας τα χρόνια, και φτάνοντας στα τέλη της η δεκαετία του 80, το ρόλο του κυρίου Ν. Κοπιδάκη σε σχέση με τη θεατρική δραστηριότητα του σχολείου ανέλαβε η κυρία Όλγα Ανδρεαδάκη, που υπήρξε άλλωστε μαθήτριά του στο παρελθόν και που είχε παρακολουθήσει θεατρική δουλειά στο Παρίσι. 4 Την κυρία Όλγα Ανδρεαδάκη ακολούθησαν εκπαιδευτικοί του σχολείου, οι οποίοι, όμως, είχαν διάθεση και ταλέντο να εργαστούν με μεράκι για τη δημιουργία θεατρικών παραστάσεων υψηλής αισθητικής! Σύμφωνα με αυτόν τον κανόνα, την ευθύνη της θεατρικής ομάδας ανέλαβε το ζευγάρι συνεργασίας Σέβη Γεωργιάδου - Κοκορέλια και Κώστας Ανδριώτης. Οι εν λόγω εκπαιδευτικοί δημιούργησαν παραστάσεις όχι πλέον από τα κείμενα των παιδιών αλλά δραματοποιώντας σπουδαία κείμενα, κυρίως της ελληνικής λογοτεχνίας. Συμπερασματικά, η ιστορία της θεατρικής δραστηριότητας στο Παγκρήτιο Εκπαιδευτήριο ακολούθησε προοδευτική πορεία συν τω χρόνω. Οι άνθρωποι που εργάστηκαν για αυτόν το σκοπό τόλμησαν να αφιερωθούν στη δημιουργία, να πειραματιστούν με κείμενα και τεχνικές, αλλά και να υπάρξουν εκτός των συνόρων της Κρήτης, στέλνοντας τη δουλειά τους σε διαγωνισμούς, από τις κριτικές επιτροπές των οποίων έμελλε να βραβευτούν, αποδεικνύοντας έτσι πως η επιτυχία και η καταξίωση δε δωρίζονται, αλλά κατακτιούνται με τη θέληση, την προσπάθεια, τη συνεργασία, την οργάνωση και τη μεθοδική δουλειά! 4 Η κυρία Όλγα Ανδρεαδάκη σε συνεργασία με τον κύριο Ν. Κοπιδάκη ανέλαβε τη σκηνοθετική επιμέλεια της θεατρικής παράστασης των παιδιών του Λυκείου που ερέθισμά της ήταν η ζωή της Άννας Φρανκ («Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ», 1987). 8

«Η τέχνη δεν ανέχθηκε ποτέ ό,τι είναι έξω από το μέτρο της και πάντα το θέατρο σήκωνε ψηλά έναν καθρέφτη, για να κοιτάζεται η φύση. Αντανακλά την αρετή και όχι τον ενάρετο το πέσιμο, όχι τον πεσμένο. Εκεί αναγνωρίζει ο καιρός την πραγματική ηλικία του και εμπιστεύεται το είδωλο της μορφής του.» - Άμλετ - 5 5 Τρίτη Πράξη, Σκηνή 2 η από τον Άμλετ του Ουίλιαμ Σαίξπηρ σε μετάφραση του Γ. Χειμωνά (εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1988). 9

ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΟΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ Το θέατρο είναι θνησιγενές. Αυτή είναι η ευλογία του αλλά συνάμα και η κατάρα του. Όπως και η ζωή, έτσι και το θέατρο έχει αξία μονάχα, όταν το βίωμα γεννιέται και πεθαίνει σε μια στιγμή Η αδυναμια αναμετάδοσης της τέχνης του θεάτρου και η δύναμη της ανάμνησής του αποτελούν το βασικό συστατικό της ιδιαιτερότητάς του, της μαγείας του! Γιατί το θέατρο είναι μαγικό, ακριβώς επειδή πεθαίνει και μάλιστα επειδή πεθαίνει και χάνεται στο αποκορύφωμα της ζωντάνιας του! Είναι, επομένως, κατανοητό το ότι η θέαση μιας θεατρικής παράστασης μέσω της βιντεοσκόπησης, είναι το λιγότερο κουραστική. Παρόλα αυτά, είναι απαραίτητη, εάν σκοπεύουμε να μάθουμε για δρώμενα που έχουν υπάρξει πριν από εμάς ή ταυτόχρονα με εμάς αλλά έξω από την καθημερινότητά μας ή τις ανάγκες μας, εκείνη τη χρονική στιγμή. Η παρακολούθηση των βιντεοσκοπημένων θεατρικών παραστάσεων του Παγκρήτιου Εκπαιδευτηρίου διήρκεσε αρκετό χρονικό διάστημα, εν μέσω του οποίου δημιουργήθηκε μια κάποια εντύπωση για την ποιότητα της εργασίας και του αποτελέσματος. Αυτή η εντύπωση ή, αν θέλετε, οι παρατηρήσεις είναι το περιεχόμενο αυτού του κειμένου. Οι συζητήσεις με τους ανθρώπους του σχολείου αλλά και η μελέτη ενός μέρους του έντυπου αρχείου υπήρξαν βοηθοί της προσπάθειάς μου για την αποκωδικοποίηση αυτού που θα ονομάσω «θεατρική παράδοση» ενός «ιστορικού» ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου της πόλης στην οποία γεννήθηκα. Αναφορικά, οι παραστάσεις για τις οποίες θα γίνει λόγος είναι οι εξής: Δημοτικό τραγούδι, Του νεκρού Αδελφού, 1996 Οδυσσέα Ελύτη, Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας, 1997 Διονύσιου Σολωμού, Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, 1999 Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ανάγνωσις, 2001 J.Borgeson A.Long D.Singer, Ολόκληρος ο Σαίξπηρ σε μια ώρα, 2002 Ν. Καζαντζάκη (από την Αναφορά στον Γκρέκο), Οι μυστικές λαχτάρες της νιότης, 2004 Θεόφιλος, ο ποιητής των χρωμάτων, 2007 Από Τα Δίφορα του Κωστή Φραγκούλη, 2008 Φρίντριχ Καρλ Βέχτερ, Σχολείο για κλόουν, 2009 Αυλαία και πάμε, 2010 Πηνελόπης Δέλτα, Παραμύθι χωρίς όνομα, 2011 Σε αυτό το σημείο, θέλω να αναφέρω ότι η πρώτη παράσταση που παρακολούθησα με ενδιαφέρον απουσιάζει από τις προαναφερθείσες, για το λόγο ότι χρονικά κατατάσσεται στις παλαιές παραστάσεις, οι οποίες δεν ανήκουν στην κατηγορία των παραστάσεων προς ανάλυση Όμως, 10

νιώθω την ανάγκη να αναφερθώ σε αυτήν, προτού περάσω στη νέα θεατρική περίοδο από το 1996 έως το 2011. Η εν λόγω παράσταση, λοιπόν, είναι του έτους 1987 και ο τίτλος της μας παραπέμπει ευθύς αμέσως και στο θέμα. Πρόκειται για Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία σε αυτήν τη δραματοποίηση που με εντυπωσιάζουν. Πρώτα πρώτα, είναι ο ρεαλιστικά σκηνογραφημένος χώρος της κρύπτης, ο στενός αυτός και υπόγειος χώρος, όπου διαδραματίζεται η καθημερινότητα της μικρής Εβραιοπούλας την περίοδο του ναζισμού. Τα σκούρα γήινα χρώματα των σκηνικών και των ρούχων εξωτερικεύουν τα βαθύτερα συναισθήματα της θλίψης και του φόβου του κοριτσιού. Έπειτα, είναι η ρεαλιστική μεταμφίεση των μαθητών μαθητριών σε πρόσωπα μεγαλύτερης ηλικίας από τη δική τους. Για παράδειγμα, το χτένισμα του κοριτσιού μητέρας στο έργο είναι πιστό στην εποχή του και στην ηλικία που χρειάζεται να αναδειχθεί. Κλείνοντας, αυτό που με εξέπληξε ευχάριστα είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει αναλάβει να παρουσιάσει το ρόλο της η μαθήτρια Άννα Φρανκ. Είναι σπιρτόζα, κωμική, συναισθηματική. Με την παρουσία, την κίνηση και το λόγο της γοητεύει το θεατή και σίγουρα επισκιάζει τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου. Ως «θεατής» είχα την αίσθηση ότι η αληθινή Άννα Φρανκ ήταν που περιδιάβαινε στη σκηνή. Τόσο αυθεντική υπήρξε η υποκριτική εκείνης της μαθήτριας. Προχωρώντας πιο πέρα και προτού αρχίσει η αναφορά στις παραστάσεις, πρέπει να διευκρινίσουμε ορισμένα σημεία, τα οποία αφορούν στην «ανάγνωση» του θεάτρου. Πιο συγκεκριμένα, όταν καλούμαστε να δούμε ένα θεατρικό έργο, δε σημαίνει αυτό ότι καλούμαστε απλώς να «ακούσουμε» το κείμενο που ενδεχομένως να έχουμε διαβάσει πρωτύτερα. Το θέατρο, όπως είναι σε όλους γνωστό, είναι μια τέχνη που αποτελεί χοάνη πολλών τεχνών. Επομένως, το βλέμμα του θεατή οφείλει να είναι εστιασμένο ταυτοχρόνως σε πολλά σημεία και επίπεδα (διαφορετικής καλλιτεχνικής φύσεως) της παράστασης. Δεν αρκεί να ειπωθούν τα λόγια του λογοτεχνικού ή μη κειμένου στη σκηνή. Τα λόγια υπάρχουν στη σκηνή, για να γίνονται βίωμα, αλλιώς δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για θέατρο. Οι ηθοποιοί είναι αυτοί που επωμίζονται αυτόν τον δύσκολο ρόλο, να μας πείσουν ότι όλα αυτά που βλέπουμε είναι αληθινά ή έστω εν δυνάμει αληθινά. 6 Πολλές φορές σκέφτομαι πως ορισμένα πράγματα είναι γνωστά και πως ίσως να είναι περιττή η αναφορά μου σε αυτά. Όμως, εξίσου πολλές φορές έχω παρατηρήσει ανθρώπους που πιστεύουν πως γνωρίζουν την τέχνη του θεάτρου να κάνουν βασικά λάθη σε βασικά σημεία της θεατρικής τέχνης. Η εισαγωγή αυτή γίνεται, για να καταλήξει στο ρόλο του σκηνοθέτη για μια θεατρική παράσταση. Στην ουσία, από την τέχνη της σκηνοθεσίας αρχίζουν και τελειώνουν σχεδόν τα πάντα, εφόσον ένα κείμενο είναι απαράλλαχτο, εάν δεν υπάρξει η προσωπική άποψη του ανθρώπου σκηνοθέτη που θα αναλάβει την επαναδημιουργία του επάνω στη σκηνή. Σύμφωνα με αυτό, η Δωδέκατη Νύχτα του Σαίξπηρ 7 για παράδειγμα έχει τη δυνατότητα να υπάρξει στη σκηνή σε 6 Σε αυτό το σημείο, θέλω να αναφέρω ότι στο βιβλίο ενός από τους καθηγητές μου στη σχολή θεάτρου, υπάρχει αυτό που θα γράψω εδώ με λόγια δικά μου και που με συγκινεί βαθύτατα Ότι αρκούν ένα πατάρι, ένας ηθοποιός και ένας τουλάχιστον θεατής, για να γεννηθεί μια θεατρική πράξη! Είναι εκπληκτικό το πόσο λιτό αλλά ταυτοχρόνως και το πόσο μαγικό μπορεί να υπάρξει το θέατρο. (Παπανδρέου Νικηφόρος, Περί θεάτρου,university Studio Press, Θεσσαλονίκη 1989) 7 Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Δωδέκατη νύχτα, μτφρ. Γιώργος Ξενίας, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1999. 11

απεριόριστο αριθμό παραλλαγών. Έχει τη δυνατότητα να μοιάζει στον εαυτό της ή να γίνει τελείως διαφορετική! Και αυτό, επίσης, είναι ένα στοιχείο που καθιστά το θέατρο μαγικό! Ως θεατές μάς αφορούν όμως και άλλα στοιχεία μιας παράστασης, τα οποία είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα τα αξιολογούμε βαθιά μέσα μας, γιατί και αυτά θα αποτελέσουν αργά ή γρήγορα την αφορμή για την εξέλιξη της καλλιτεχνικής μας προσωπικότητας. Παρατηρούμε, λοιπόν, τα χρώματα μιας παράστασης, τα σχήματά της, τους ήχους και τις μελωδίες της, το φως και το σκοτάδι της, την τεχνολογική της εξέλιξη ή τον πηγαίο πρωτογονισμό της. Παρατηρούμε το ρυθμό και την κίνησή της μέσα στο χωροχρόνο. Παρατηρούμε και αξιολογούμε ακόμα και τους θεατές που υπάρχουν δίπλα μας. Όλα αυτά τα στοιχεία προσπάθησα και συνειδητά και ασυνείδητα να «αφουγκραστώ» ως «θεατής» των παραστάσεων του Παγκρήτιου Εκπαιδευτηρίου. Σε αυτά πρόσθεσα και το δεδομένο της σχολικής πραγματικότητας και πραγμάτωσης αυτών των παραστάσεων. Το θέατρο στο σχολείο θα μπορούσε αφ ενός - να κριθεί επιεικώς ή θα μπορούσε να αξιολογηθεί ως αξιοθαύμαστο αφ ετέρου -, αφού κανείς από τους δημιουργούς του δεν είναι άνθρωπος του θεάτρου. Νομίζω πως έχει φτάσει η στιγμή να ξεκαθαριστούν δύο πράγματα. Πρώτον, σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι να αποτελέσει κριτική εφόσον η δημιουργός του δεν αρέσκεται στο να κρίνει - αλλά να γίνει αφορμή για συζήτηση γύρω από τις παραστάσεις, παρουσιάζοντάς τις εντελώς αντικειμενικά. Δεύτερον, οφείλω να σημειώσω εκ των προτέρων ότι ο κυριότερος στόχος της θεατρικής ενασχόλησης και δημιουργίας στο σχολείο δεν είναι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα αλλά η εξυπηρέτηση των διδακτικών υλικών με έναν όσο το δυνατόν πιο ομαδικό και ευφάνταστο τρόπο. Εάν, όμως, εν τέλει υπάρξει και καλλιτεχνική αξία των σχολικών παραστάσεων, τότε μπορούμε να αναφερθούμε σε ένα πρωτότυπο και πρωτοποριακό είδος θεατρικής εκπαίδευσης στο σχολείο. Εν αρχή, λοιπόν, ο λόγος για Το τραγούδι του Νεκρού Αδελφού (1996). Η σκηνική ερμηνεία του εν λόγω δημοτικού τραγουδιού είναι γυναικεία υπόθεση! Η μοναδική ανδρική παρουσία στην παράσταση είναι αυτή του αγοριού νεκρού αδελφού. Καθ όλη τη διάρκεια του έργου γίνονται σαφείς οι επιρροές από την αρχαία τραγωδία. Η ατμόσφαιρα της παράστασης είναι τελετουργική και μυστηριακή. Η κίνηση είναι αργόρυθμη και συγκεκριμένη. Τον κυριότερο ρόλο κατέχει ο χορός που απαρτίζεται από τα έφηβα κορίτσια, τα οποία φορούν παραδοσιακές φορεσιές και κρατούν πανέρια με λουλούδια. Αυτή η εικόνα φέρνει αναμνήσεις από τον τρόπο ζωής της παλαιότερης Ελλάδας, δημιουργεί αναφορές σε πίνακες ζωγραφικής, όπου κυριαρχούν η πατροπαράδοτη παράδοση, η αναίμακτη φύση και οι αυθεντικοί άνθρωποι. Είναι πολύ όμορφη η σκηνική παρουσία των δύο βασικών και τραγικών προσώπων του ποιήματος, της μαυροφορεμένης μάνας και της ασπροντυμένης κόρης. Στο κέντρο της σκηνής στέκονται σαν ιτιές, που οι γυναίκες του χορού τις ντύνουν στα χρώματα της νύχτας και του πρωινού, αντίστοιχα. Είναι βαθιά συγκινητικό το γεγονός της γνώσης μας για τη συνέχεια της ιστορίας Η μάνα και η κόρη δεν ετοιμάζονται για τη χαρά αλλά για το θάνατο. 12

Η ροή της παράστασης έγκειται στην εναλλαγή της απαγγελίας και της χορωδίας. Είναι εντυπωσιακό το πώς δημιουργείται η εικόνα της επιστροφής της κόρης από τα ξένα. Ο Κωνσταντής, ο καταραμένος γιος, σαν σκιά ενώνεται με την πραγματική φιγούρα της Αρετής (της κόρης και αδελφής του) και μαζί (η σκιά ενός πραγματικού ανθρώπου και το σώμα μιας υπαρκτής στη σκηνή κοπέλας) τραβούν ένα τυλιγμένο πανί που μοιάζει με γκέμια αλόγου. 8 Το τέλος του έργου μοιάζει με κηδεία. Η συνάντηση της χαροκαμένης μάνας και της μοναχικής κόρης είναι μοιραία, αφού πεθαίνουν και οι δύο, η μια στην αγκαλιά της άλλης. Οι γυναίκες του χορού τις ραίνουν με τα λουλούδια που κρατούσαν. Το σχήμα της πράξης είναι κυκλικό και γενικά όλη η ερμηνεία του ποιήματος βασίζεται στο σχήμα του κύκλου, λόγω της σπουδαιότητας της ύπαρξης του χορού. Ολοκληρώνοντας την αναφορά μου στη συγκεκριμένη παράσταση, θέλω να τονίσω ότι η παρουσία του χορού σε σχολικό θέατρο είναι αμφίσημη. Αφ ενός σημαίνει τη σκηνοθετική επιλογή και αφ ετέρου εξυπηρετεί τη σκηνική αφήγηση ενός μη παραστάσιμου είδους, όπως είναι ένα δημοτικό ποίημα. Επιπλέον, είναι ένας τρόπος να μπορέσουν να συμμετέχουν όλα τα παιδιά και μάλιστα μέσω ενός κοινού ρόλου, γεγονός που είναι πολύ σημαντικό για την προσωπική τους ανάπτυξη αλλά και 8 Στο θέατρο ρόλους δεν παίρνουν μόνο οι άνθρωποι αλλά και τα αντικείμενα. Ένα πανί μπορεί να αποκτήσει πολλές και διαφορετικές λειτουργίες. Αυτό είναι ένα ακόμα μαγικό στοιχείο του θεάτρου! 13

για την κατάκτηση της ομαδικής εκτέλεσης ενός ρόλου με ταυτόχρονο ρυθμό φωνής και σώματος. Στην ουσία ο χορός είναι ένας πολυπρόσωπος αφηγητής! Σαν υστερόγραφο, έχω να προσθέσω δύο σκέψεις μου. Η μια αφορά στην υποκριτική δεινότητα της κοπέλας που έχει αναλάβει τον δύσκολο ρόλο της μάνας και η δεύτερη αφορά στη μουσική επένδυση της παράστασης. Έτσι, λοιπόν, έχω να γράψω ότι είναι εντυπωσιακό και βαθιά συγκινητικό το γεγονός της παρουσίας μιας νεαρής μαθήτριας που κλαίει και σπαράζει, επειδή όντως βίωσε τα συναισθήματα του ρόλου της. Η ανάληψη ρόλων από τους μαθητές και τις μαθήτριες βοηθά πολύ στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησής τους αλλά και στην έκφραση των προσωπικών τους βιωμάτων και, αν μη τι άλλο, είναι λυτρωτική! Επίσης, το γεγονός της ζωντανής παρουσίας μουσικών στη σκηνή είναι πολύ όμορφο και πολύ ρεαλιστικό. Η μουσική δεν είναι αόρατη αλλά ορατή και ανθρώπινη, που αγκαλιάζει τα πρόσωπα στη σκηνή και συγκινεί τους θεατές στην πλατεία με τις παραδοσιακές νότες της! 9 Συνεχίζουμε με τη σκηνική ερμηνεία της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη (Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας, 1997). Προτού, όμως, αναφερθώ στην παράσταση, θέλω να ομολογήσω την αγάπη μου για την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, που είναι ελληνική, αισιόδοξη, θαλασσινή και φωτεινή. Ακόμα και τις φορές που, διαβάζοντας τα ποιήματά του, εντοπίζω μια κάποια μελαγχολία, ακόμα και τότε εξακολουθώ να τα αγαπώ, γιατί είναι αυθεντικά τόσο σε εικόνες όσο και σε λέξεις. Η γλώσσα του Οδυσσέα Ελύτη είναι μελωδική και ταξιδιάρικη! Εξίσου, όμως, ταξιδιάρικη και μελωδική είναι και η παράσταση των παιδιών του Παγκρήτιου Εκπαιδευτηρίου. Οι ήχοι, τα χρώματα, ο ρυθμός και τα σχήματά της είναι «απόγονοι» της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη. Πρόκειται για μια ποιητική, μαγική παράσταση, που ξεκινά με το χορό των κοριτσιών με τα λευκά φορέματα, σαν τα λευκά κύματα της θάλασσας. Η νύχτα που ακολουθεί είναι ενδιαφέρουσα. Και το ξημέρωμα που έρχεται είναι εντυπωσιακό. Τα κοσμητικά επίθετα δε χρησιμοποιούνται καταχρηστικά. Αντιθέτως, περιγράφουν την πραγματικότητα της παράστασης. Η νύχτα ορίζεται με σφυρίγματα. Ο χρυσός φωτισμός υποδύεται το φως του ήλιου. Η σκηνογραφία προσωποποιεί τη θάλασσα, τον ήλιο, τον άνεμο. Ο χορός παίζει με γαλανόλευκα πανιά, που η εικόνα τους μιλά για την αληθινή ταυτότητα της ελληνικής γης Το νερό και το φως! Ο λόγος των κοριτσιών είναι λόγος απαγγελίας και είναι λόγος χορωδιακός με σοβαρότητα και σε ορισμένα σημεία ας μου επιτραπεί η έκφραση «μελοδραματικότητα». Η απαγγελία είναι μελωδική, είναι και ομαδική και ατομική. Και σε αυτήν την παράσταση η ανδρική παρουσία είναι περιορισμένη. Ένα και μοναδικό αγόρι εμφανίζεται και κρατά υπό μάλης κλαδιά ελιάς. Ποιο είναι αυτό το αγόρι; Τι συμβολίζει; Στα μάτια μου είναι ο ίδιος ο ποιητής που θα δημιουργήσει την ακόλουθη εικόνα 9 Το κύριο χαρακτηριστικό της παράστασης του Νεκρού Αδελφού είναι η ελληνικότητα. Επιπροσθέτως, αναδεικνύεται η βαθιά και ουσιαστική σχέση του σχολείου με τη μουσική τέχνη - παράδοση και παιδεία. 14

Ο λευκός χορός των κοριτσιών κρατά κλαδιά ελιάς σαν ράβδους και στέκεται στη σκηνή, σχηματίζοντας έναν ελαιώνα. Ανάμεσα από τα σώματα των ελαιόδεντρων, ένα μικροκαμωμένο μακρομάλλικο κορίτσι, που κρατά έναν μικρό ανεμόμυλο, με φιγούρες κλασικής χορεύτριας, περνά σαν δροσερό αεράκι ποίησης, σαν μαγικός και όμορφος άνεμος νιότης. Το κορίτσι φορά φόρεμα στο χρώμα της γης, που φουντώνει όσο χρειάζεται, για να φαίνονται τα δυνατά πόδια που ισορροπούν Στην επόμενη εικόνα, η «μικρή» χορεύτρια ταξιδεύει ένα καράβι! Στα μάτια μου, πάλι, αυτό το κορίτσι συμβολίζει την αύρα της ποίησης, που περιμένει τον ποιητή, για να δημιουργήσουν μαζί εικόνες και στιγμές ανεξίτηλες στο χάος του χρόνου. Η «μικρή» χορεύτρια, ξανά, σε αυτήν την εικόνα, φορώντας στεφάνι από ροζ λουλούδια και κρατώντας πανέρι με τα ίδια άνθη, χορεύει σαν μπαλαρίνα μουσικού κουτιού, που έχει ελευθερωθεί από τα δεσμά της. Στη σκηνή εμφανίζονται και δύο από τα κορίτσια του χορού, που κρατούν μικρούς, πολύχρωμους χαρταετούς, που ζυγιάζονται στον αέρα. Μοιάζουν με πετούμενα του ουρανού οι μικροί χαρταετοί και η «μικρή» χορεύτρια με την πριγκίπισσα του ευοίωνου ανέμου. Η ομορφιά της παρουσίας της και της υποκριτικής της βρίσκεται στη χωρίς λέξεις ομιλία της. Η γλώσσα της είναι το εύπλαστο σώμα της που λικνίζεται. Την εικόνα αυτή ακολουθεί η παρουσία του χορού στη σκηνή με τη συνοδεία λευκών πανιών και παραδοσιακής μουσικής. Τα κορίτσια χορεύουν σε αργό ρυθμό, ώσπου να εγκαταλείψουν τη σκηνή, για να εμφανιστούν ξανά αργότερα, αλλά αυτή τη φορά χορεύοντας μια μια στο ρυθμό ενός «ευγενικού» ζεϊμπέκικου. Μια μια μαρμαρώνει με το τέλος της φιγούρας της, ενώ με το τέλος της μουσικής ξεμαρμαρώνουν και αποχωρούν από τη σκηνή. Λίγο πριν από το τέλος της παράστασης, τα κορίτσια δημιουργούν άλλη μια ποιητική και ελληνική εικόνα. Έχοντας προσθέσει στον λευκό λαιμό τους από ένα ναυτικό μπλε μαντήλι, κάθονται η μια πίσω από την άλλη πάνω σε ξύλινους πάγκους που έχουν οι ίδιες φέρει πάνω στη σκηνή με το προφίλ τους προς τη μεριά του κοινού και ενώνουν τα χέρια τους (η παλάμη της πίσω κοπέλας ακουμπά στον αγκώνα της μπροστινής), σχηματίζοντας με αυτόν τον τρόπο ένα καράβι του οποίου τα κατάρτια (δύο κορδέλες λευκές σε τρίγωνο σχήμα, με κέντρο τον ήλιο) φέρνουν και κρατούν άλλα παιδιά. 15

Τα σώματα κινούνται. Ταξιδεύουν. Κωπηλατούν. Αγωνίζονται εάν το δούμε υπό το πρίσμα του ποιητικού συμβολισμού. Η «μικρή» χορεύτρια κρατά έναν γλάρο μαριονέττα και τον λικνίζει μπροστά από τα σώματα. Ύστερα, παίρνει την πρώτη θέση στο καράβι. Ένας Κρητικός και μια Κρητικοπούλα βρίσκονται στο εσωτερικό του σωματικού αυτού πλοίου. Και ταξιδεύουν. Όλοι μαζί ταξιδεύουν. Παιδιά και θεατές. Προτού σημάνει το τέλος της ποιητικής παράστασης, ακούμε για λίγα λεπτά με συγκίνηση την ανεπαίσθητη μελωδία του εθνικού μας ύμνου! Η παράσταση αυτή με συνεπήρε, χάρη στην αρμονία και την αλήθεια της και χαίρομαι που είχα την τύχη να την παρακολουθήσω έστω και βιντεοσκοπημένη και φυσικά που μου δόθηκε η ευκαιρία να γράψω γι αυτήν Τη σκυτάλη σε αυτήν την αναφορά παίρνει η σκηνική ερμηνεία της ποίησης του Διονύσιου Σολωμού (Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, 1999). Αυτό που υποθέτοντας παρατηρεί πρώτα κανείς σε αυτήν την παράσταση είναι η απλότητα, που τη διακατέχει από την αρχή έως και το τέλος. Χρησιμοποιώ τη λέξη «απλότητα», για να σκιαγραφήσω γρήγορα το πνεύμα της παράστασης και όχι για να τη χαρακτηρίσω και επ ουδενί με αρνητική χροιά. Άλλωστε, πώς αλλιώς να αναπαρασταθεί η ποίηση, αν όχι με απλότητα; Αρκούν τα σώματα, ο λόγος, η φωνή, ο φωτισμός και ο ρυθμός, για να αποδοθεί ένα ποίημα στη σκηνή! Η αίσθηση που εξέλαβα από την παράσταση συμπίπτει με το αποτέλεσμα της θέασης ενός μοιρολογιού. Και σε αυτό το έργο επικρατεί η πλειοψηφία των κοριτσιών. Και σε αυτό το έργο «πρωταγωνιστεί» ο χορός, που αυτή τη φορά είναι ντυμένος με γκρίζα μακριά φορέματα. Το σκηνικό είναι λιτό και λευκό. Το ορίζουν ορισμένα τελάρα που έχουν αναλάβει το ρόλο των τοίχων και των παραθύρων. Επίσης, υπάρχει και μια σκάλα. Το ύφος της ερμηνείας θα το χαρακτήριζα ως σκηνική απαγγελία με συχνή εναλλαγή μουσικής χορωδιακού τραγουδιού και ομαδικής απαγγελίας. Το έργο ξεκινά ξαφνικά μέσα από το σκοτάδι και αφού έχει προηγηθεί ένα στιγμιαίο φως! 16

Ένα δέντρο σχηματίζεται στην άκρη. Μια κοπέλα κρατά ένα στεφάνι από λουλούδια. Ο χορός περπατά αργά στη σκηνή. Με το στίχο «Έστησε ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη» γίνεται πιο εύθυμη η μουσική και οι κοπέλες του χορού σχηματίζουν έναν κύκλο σαν γαϊτανάκι, κρατώντας κορδέλες από λουλούδια. Σε αυτήν την εικόνα απολαμβάνουμε το χρωματισμό της σκηνής. Δύο σημεία της παράστασης ξεχώρισα και θέλω σε αυτήν την παράγραφο να τα αναφέρω Κάποια στιγμή εν τω μέσω του έργου, η σκηνή πλημμυρίζει από μπλε φως. Το μπλε χρώμα έχει τη φήμη του πιο ψυχρού από τα χρώματα. Μπορεί κάλλιστα να συμβολίσει το πένθος ή τη μοναξιά. Τα χρώματα, όμως, είναι και πρέπει να είναι ελεύθερα από κανόνες και συμβατικότητες. Στα δικά μου μάτια και παρόλη τη σοβαρότητα «τραγικότητα» του έργου, το μπλε χρώμα του φωτισμού εκείνης της σχετικά σύντομης σκηνής αποκτά άλλες διαστάσεις. Δεν εκπέμπει ψυχρότητα αλλά ζεστασιά. Σε αυτήν την αίσθηση, βέβαια, συνέβαλε και η εμφάνιση ενός παιδιού, στου οποίου τα χέρια λικνιζόταν μια μεγάλη κούκλα με λευκό πρόσωπο, μακριά καστανόξανθα μαλλιά, που ανάμεσά τους μπλέκονταν λουλούδια του αγρού, και γαλάζιο φόρεμα. Ήταν η Άνοιξη; Ήταν το Όνειρο; Ήταν η Ελπίδα; Ήταν όλα αυτά μαζί; Το άλλο σημείο που έχω ξεχωρίσει είναι η ύπαρξη σε βάθρο ενός Αγγέλου με λουλουδένιο στεφάνι στα μαλλιά και ρούχα ολόλευκα. Ο Άγγελος αυτός ή ο Αγγελιοφόρος τραγουδά μόνος του, χωρίς τη συνοδεία μουσικής. Μια κοπέλα μονάχα χτυπά κρόταλα. Είναι επιβλητική αυτή η στιγμή. Αργότερα, η σκηνή αδειάζει. Ακούγεται όμορφη μουσική, λικνιστική και μελαγχολική! Προς το τέλος της παράστασης, απολαμβάνουμε ένα όμορφο φωτιστικό ηλιοβασίλεμα που ξημερώνει Ενώ συναντάμε την ίδια γλυκιά μελαγχολία στις κινήσεις του χορού και στο ρυθμό της μουσικής. Η εικόνα που δημιουργείται από τα σώματα του χορού και τις μουσικές νότες είναι εκείνη των διαβατάρικων πουλιών. Τα κορίτσια κινούνται παίζοντας με τα μαντίλια τους και με αυτόν τον τρόπο μιμούνται τα ζωντανά του ουρανού, που απλώνουν τα φτερά τους και ζυγιάζονται στον αέρα. Πρόκειται για εικόνα αμφίσημη. Από τη μια έχεις την αίσθηση του ερχομού και από την άλλη έχεις την αίσθηση του θανάτου. Όπως και στην ποίηση έτσι και στην εν λόγω σκηνική της ερμηνεία, όταν υπάρχει μια σημαντική φράση επαναλαμβάνεται (σαν ρεφρέν τραγουδιού!). Μια τέτοια φράση είναι η εξής: «Η δύναμή σου πέλαγος και η θέλησή μου βράχος.» Αυτή η επανάληψη συμβάλλει στην κατάκτηση του συνολικού 17

ρυθμού στο θεατρικό ανέβασμα του ποιήματος. Αλλά και στην αναμετάδοση του ποιητικού μηνύματος. Η έξοδος στην παράσταση συνάδει με την Έξοδο του Ποιήματος και της Ιστορίας. Το γκρίζο χρώμα του χορού έξαφνα πάνω στη σκηνή μεταμορφώνεται σε λευκό. Τα σώματά τους ενώνονται. Δημιουργείται έτσι μια ακίνητη εικόνα, σαν φωτογραφία. Είναι το Τέλος. Είναι η Έξοδος. Τα Σώματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων μιλούν για Θάνατο και Ανάσταση μαζί! Ακολουθεί η παράσταση με ερέθισμα τον αφηγηματικό λόγο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ανάγνωσις, 2001). Το εγχείρημα της σκηνικής προσέγγισης της διηγηματογραφίας του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι αν μη τι άλλο ριψοκίνδυνο. Αφ ενός γιατί ο λόγος του και τα νοήματά του είναι δυσνόητα και δύσκαμπτα στην κρίση των παιδιών και αφ ετέρου γιατί η τεχνοτροπία του είναι αυθεντικά λογοτεχνική χωρίς ίχνη θεατρικότητας. Ο καθαρευουσιάνικος λόγος του είναι πλούσιος σε εικόνες ποιητικές, όχι όμως θεατρικές. Και αν ένα ποίημα είναι προσεγγίσιμο επάνω στη σκηνή χάρη στο ρυθμό του μέτρου του, ένα «κλασικό» διήγημα είναι αιτία αποθάρρυνσης για την αναμέτρηση με τη σκηνή. 18

Υπάρχουν δύο τρόποι, για να ερμηνεύσουμε και να εκθέσουμε ένα διήγημα επάνω στη σκηνή. Πρώτον, να «εφεύρουμε» διαλόγους βασισμένους στην πλοκή και τη θεματογραφία και, δεύτερον, να δημιουργήσουμε ένα «βουβό» θέατρο βασισμένο στις εικόνες που αποπνέει η διήγηση, στη γλώσσα του σώματος και τη μουσική. Στην προκειμένη περίπτωση, η θεατρική ομάδα του Παγκρήτιου Εκπαιδευτηρίου δημιούργησε μια παράσταση με κεντρικό άξονα τις ιστορίες αγάπης του γέροντα Παπαδιαμάντη επιλέγοντας ως σκηνικά της μέσα το πλάσιμο των εικόνων του λόγου του (χρησιμοποιώντας και το διάλογο) αλλά και την επανάληψη σημαντικών φράσεων γνωμικών του. Και σε αυτήν την παράσταση κυριαρχεί το μοτίβο του χορού. Άξιο παρατήρησης είναι το γεγονός της παρουσίας περισσότερων από ένα αγοριών στη σκηνή! Προτού αρχίσει η πιο λεπτομερειακή παρουσίαση του έργου, νομίζω ότι είναι χρήσιμο να αναφερθούν ορισμένοι καλοπροαίρετοι χαρακτηρισμοί γι αυτό. Πρόκειται, λοιπόν, για μια παράσταση με ύφος διδακτικό (γεγονός που συναντάμε πρώτη φορά μέχρι στιγμής), περιγραφικό, αφηγηματικό, μα και συνάμα ποιητικό και χορωδιακό. Είναι αναπόφευκτη η απουσία της άμεσης διδαχής, εφόσον ο λόγος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι κατά βάση διδακτικός. 10 Η φράση που χαρακτηρίζει την παράσταση είναι η εξής: «Έτσι χάνουν το δρόμο τους, όσοι δεν ξέρουν πόθεν έρχονται και πού πηγαίνουν.» Το έργο ξεκινά με τα κορίτσια να φτιάχνουν τον σκηνικό τους χώρο. Τα χρώματα που χρησιμοποιούν είναι το γκρι, το καφέ και το λευκό. Αυτά τα χρώματα έχουν και τα τελάρα πίσω από τις σκάλες, που έχουν «συναρμολογήσει» τα κορίτσια, που είναι ντυμένα απλά και συντηρητικά, όπως αρμόζει στην προσωπικότητα του γέροντα Παπαδιαμάντη. 10 Σε αυτό το σημείο θέλω να προσθέσω ότι, εάν μια παράσταση ως αποτέλεσμα - φαίνεται να μην έχει ύφος διδαχής, δε σημαίνει ότι δεν είχε και ως προετοιμασία. Με άλλα λόγια, εννοώ ότι κατά τη διάρκεια της δημιουργίας ενός έργου μπορούμε να αποκτήσουμε πολλές γνώσεις ως μέλη μιας θεατρικής ομάδας, αλλά αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι οφείλουμε να τις χρησιμοποιήσουμε σαν υλικό για την παράστασή μας. Το θέατρο ως τέχνη δεν είναι υποχρεωτικά διδακτικό. Είναι και διασκεδαστικό. Αλλά κυρίως είναι ψυχαγωγικό. Ωθεί την ψυχή μας σε ένα βίωμα, σε μια γνώση υποσυνείδητα, γιατί αλλιώτικα θα μοιάζει με μάθημα σχολικό και αυτό θα δημιουργεί συνειδητές αντιδράσεις. 19

Ξάφνου ακούγεται μια εξαίσια ανδρική φωνή να μιλά για «ηδονές» και «αμβροσία». Η φωνή αυτή δεν ανήκει σε παιδί. Υπάρχει χωρίς το πρόσωπό της, για να συμβολίζει την αόρατη παρουσία του συγγραφέα. Μια κοπέλα με μακριά μαύρα μαλλιά και περίσσια χάρη αναπαριστά τα λόγια, τις λέξεις της φωνής. Γνέθει. Πρόκειται για μια επιτυχημένη σκηνή, που έχει τις βάσεις της στο αφηγηματικό θέατρο. Ακολουθεί ένα παιχνίδι με τις σκιές, ενώ εμφανίζεται ο χορός των κοριτσιών. Ένα κορίτσι λέει μια φράση 11 και τα υπόλοιπα επαναλαμβάνουν τραγουδιστά. Έπειτα, κάθονται όλες μαζί από τη μια άκρη της σκηνής ως την άλλη. Τραγουδούν και δουλεύουν. Κοσκινίζουν. Πλέκουν. Ράβουν. (Εικόνα των οικιακών εργασιών) Στη συνέχεια, αναπαρίσταται το ταξίδι των ερωτευμένων. Ένα γαλάζιο πανί οριοθετεί τη θάλασσα. Ένα αγόρι και ένα κορίτσι κάθονται μπροστά από το σχήμα της βάρκας τους, που δεν είναι παρά ένα χαρτόνι που το κρατούν οι ίδιοι. Το λευκό πανωφόρι της νέας γίνεται καραβόπανο πάνω σε ένα κοντάρι, που το κρατά ο νέος. Η αφήγηση, η οποία διατηρεί την καθαρεύουσα, συντροφεύει την όμορφη εικόνα. 12 Οφείλω να αναφέρω σε αυτό το σημείο ότι η ροή της παράστασης έχει επεισοδιακό χαρακτήρα. Αποτελείται από στιγμιότυπα, ενώ δεν υπάρχει μια κάποια ενιαία πλοκή. Επομένως, από τη σκηνή της βαρκούλας περνάμε στη σκηνή του μπαξέ. Με οδηγό τη φράση «Σύ μου θάμπωσες τον ήλιο», τα παιδιά στέκονται πίσω από τα τελάρα κρατώντας λουλούδια που μοιάζουν να έχουν φυτρώσει σε μπαξέ, καθόσον τα σώματα δε φαίνονται. Οι νεαροί ανεβαίνουν στις σκάλες και κόβουν τα λουλούδια, για να τα δώσουν στις αγαπημένες τους. Με οδηγό μια άλλη φράση («Έρωτας είναι, δεν είναι γέροντας»), δημιουργείται μια ακόμα σκηνή. Οι κοπέλες απλώνουν τα πλυμένα τους ρούχα στην αυλή και συζητούν για τη «μοίρα» των κοριτσιών (που είναι ο γάμος) αλλά και για τον έρωτα. Ο γάμος θα αναπαρασταθεί και μάλιστα με τρόπο ανεπαίσθητο και ποιητικό. Δυο νέοι παντρεύονται πίσω από ένα λευκό πανί και εμείς βλέπουμε τα σώματά τους σαν σκιές! 11 «Άμποτες κι είχαν τελειωμό τα πάθια των ανθρώπων, μορφή δε θα είχανε τα πάθη των ερώτων.» 12 «Αγάπες ταξιδιάρες στο κύμα το θολό.» & «Και βούλιαξε η βαρκούλα και πέσαν στο γυαλό.» 20

Κάποτε εξελίσσεται και ένα παιχνίδι με τους χρωματισμούς του φωτός. Το μπλε χρώμα εκφράζει τη μελαγχολία της ποίησης, ενώ το κίτρινο εξωτερικεύει τα θερμά αισθήματα της νιότης. Μαζί με το φως και η μουσική υπάρχει κυρίαρχη, για να περιγράφει τις διαθέσεις. Καθώς προχωράμε προς το τέλος της παράστασης, η ατμόσφαιρα γίνεται ακόμα πιο σοβαρή. Το μήνυμα του γέροντα Παπαδιαμάντη είναι σαφές και περνά από εικόνα σε εικόνα είτε άμεσα είτε έμμεσα. Όποιος ξεστρατίζει από το δρόμο του χάνεται Το μήνυμα αυτό ηχεί σαν συμβουλή με τις αποχρώσεις του προβληματισμού και τον απόηχο της θλίψης! Λευκά πανιά ενώνουν τα παιδιά. Το σχήμα που δημιουργείται μοιάζει με ιστό αράχνης. Ξαφνικά παρουσιάζεται μια «κούκλα» με πρόσωπο ζωγραφισμένο σε χαρτί (με μαλλιά και γένια σαν αληθινά!) και σώμα σε κοντάρι καλυμμένο με γκρι ύφασμα, σαν ράσο. Είναι εμφανές ότι η παρουσία αυτή πρόκειται για τον γέροντα Παπαδιαμάντη, που έχει έρθει στη σκηνή σαν μορφή σεβάσμια, για να τονίσει πως τελικά «δεν έχουν τελειωμό τα πάθια των ανθρώπων». Η εμφάνιση της «κούκλας» φέρνει και την τελευταία σκηνή της παράστασης. Ο χορός των κοριτσιών αυτή τη φορά μοιάζοντας στο χορό της αρχαίας τραγωδίας επαναλαμβάνει πότε κανονικά, πότε ψιθυριστά και πότε δυνατά την ακόλουθη φράση δίδαγμα: «Έτσι χάνουν το δρόμο τους όσοι δεν ηξεύρουν πόθεν έρχονται και πού πηγαίνουν.» Το σχήμα του χορού, που θυμίζει τον ιστό της αράχνης, διαλύεται αργά αργά, ενώ ακούγεται ο ήχος από κάποια ψαλμωδία! Την αμέσως επόμενη χρονιά (2002) η θεατρική ομάδα του Παγκρήτιου Εκπαιδευτηρίου τολμά την αλλαγή, γεγονός που προσωπικά με εξέπληξε ευχάριστα και οφείλω να ομολογήσω ότι με ιδιαίτερη ανυπομονησία περίμενα τη στιγμή που θα έγραφα για την παράσταση που υπήρξε καινοτόμος στη θεατρική ιστορία του σχολείου. Ολόκληρος ο Σαίξπηρ σε μια ώρα (των J. Borgeson, A. Long & D. Singer), λοιπόν, παρουσιάζεται από τους μαθητές και τις μαθήτριες του Παγκρήτιου Εκπαιδευτηρίου (την Άνοιξη του 2002) και μάλιστα σε δεύτερη πανελλήνια παράσταση!!! 21

Πρόκειται για ένα σύγχρονο θεατρικό κείμενο του ξένου θεατρικού ρεπερτορίου, που αφορά στη διακωμώδηση και την κριτική του «ανυπέρβλητου» Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Πρόκειται για μια έξυπνα γραμμένη σάτιρα με έντονο το στοιχείο της αμφισβήτησης της «μεγαλοφυΐας» του Σαίξπηρ! Η έκπληξη που φαντάζομαι ότι δεν υπήρξε μόνο για εμένα θα κινητοποίησε την περιέργεια της σχολικής κοινότητας απέναντι σε αυτό το θεατρικό ανέβασμα. Αφ ενός, επειδή πρόκειται για κωμωδία (γεγονός που δεν υπήρξε ως εκείνη τη στιγμή επιλογή της θεατρικής ομάδας), και αφ ετέρου, επειδή πρόκειται για σύγχρονο έργο, που δεν είχε ως τότε δοκιμαστεί στη νεοελληνική σκηνή Επομένως, η επιλογή ήταν πρωτότυπη και «ριψοκίνδυνη», αλλά, όπως και στη ζωή έτσι και στο θέατρο, η επιτυχία επιβραβεύει τους τολμηρούς! Η σκηνοθετική προσέγγιση του έργου ταιριάζει απόλυτα στη φύση του έργου. Άρα, το αποτέλεσμα της σύγχρονης γραφής είναι η σύγχρονη σκηνοθεσία που διαθέτει χώρο, για να φιλοξενήσει μοντέρνα στοιχεία, όπως την καταπάτηση της θεατρικής σύμβασης Γεγονός που σημαίνει ότι Ολόκληρος ο Σαίξπηρ σε μια ώρα έχει σκηνοθετηθεί σαν «ανοιχτό βιβλίο» Αν το «κλασικό» θέατρο δεν επιτρέπει στο θεατή να γνωρίζει τα μυστικά της παράστασης, αντιθέτως το «σύγχρονο» θέατρο αρέσκεται στο να διαλύει τις συμβάσεις, τα στερεότυπα και τα μυστικά! (Το αν με αυτόν τον τρόπο διαλύει μαζί και τη μαγεία του θεάτρου, αυτό δεν το γνωρίζω, διότι πρόκειται για συμπέρασμα της εκάστοτε προσωπικής επιλογής.) Σύμφωνα με τη «λογική» του «μοντέρνου» θεάτρου, τα παιδιά ηθοποιοί της εν λόγω παράστασης μιλούν, εκτός των ρόλων τους, για το ίδιο το έργο αλλά και για τη δική τους προσέγγιση πάνω σε αυτό, καθώς επίσης μπροστά στα μάτια του κοινού τους στήνουν και ξεστήνουν τις σκηνές Στην παρούσα εργασία είναι αδύνατον να εισέλθω σε λεπτομερειακή ανάλυση ή παρουσίαση αυτής της παράστασης. Προτιμώ να αφεθώ στη μεταφορά της γενικότερης αισθητικής που αποκόμισα, παρακολουθώντας το έργο των παιδιών. Τα χρώματα που κυριαρχούν στην παράστασή τους είναι το κόκκινο, το λευκό και το μαύρο. Χρησιμοποιούν αρκετά και διάφορα σκηνικά αντικείμενα, με τα οποία παίζουν κατά τη διάρκεια της παράστασης. Κούκλες, καρδιές, βιβλία, 22

φωτογραφίες και ένα ρολόι παρελαύνουν στη σκηνή, ενσαρκώνοντας και αυτά, το δικό τους ρόλο, συμβάλλοντας στη σπονδυλωτή δράση. Το σκηνικό είναι λιτό αλλά εξαιρετικά λειτουργικό. Απαρτίζεται από «τοίχους» σε γήινες αποχρώσεις, από ένα παραβάν και από κουτιά σαν βάθρα ή καθίσματα στις ίδιες μπεζ αποχρώσεις. Τα παιδιά φορούν παντελόνια και μπλούζες σε ουδέτερα χρώματα. Στην ενδυματολογική τους εμφάνιση προστίθενται διάφορα χρωματιστά αξεσουάρ, που έχουν την ευχέρεια να υποδηλώσουν την αλλαγή, ανάλογα με το εκάστοτε πρόσωπο της σαιξπηρικής δραματουργίας που πρόκειται να υποδυθούν σχολιάσουν, κάθε φορά, τα παιδιά αφηγητές ηθοποιοί. Η υποκριτική προσέγγιση των μαθητών μαθητριών βασίζεται εξ ολοκλήρου στη ζωντάνια και την αυτοπεποίθηση. Είναι νεανική, χειμαρρώδης, ανεπιτήδευτη, ετοιμόλογη, έξυπνη, ευέλικτη, σπιρτόζα, αστεία, αυθόρμητη και εν τέλει άκρως ενδιαφέρουσα! 23

Σκοπός της παράστασης σύμφωνα με τη δική μου γνώμη υπήρξε η μετάδοση στο κοινό, αλλά και στους ίδιους τους συντελεστές, της άποψης ότι στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση και ότι το άξιο λόγου δημιούργημα δεν είναι στην ουσία αυτό που έχει την πιο πρωτότυπη ιδέα, αλλά αυτό που έχει τον πιο πρωτότυπο τρόπο να εκφράσει μια ίσως ναι, ίσως όχι χιλιοειπωμένη ιδέα! Με αυτή τη σκέψη, η καλλιτεχνική διαδικασία ελαφρύνεται από πομπώδεις στόχους και μεταμορφώνεται σε ευχαρίστηση και ψυχοθεραπεία. Και τέλος τέλος ο Σαίξπηρ υπήρξε σημαντικός δημιουργός, γιατί τη σοφία που έπαιρνε από τους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρεφόταν δεν την κρατούσε για δικό του όφελος ούτε την παραγκώνιζε σε κάποιο σημείο του μυαλού του, αλλά, χρησιμοποιώντας το νου και την ψυχή του, βρήκε τον τρόπο που του ταίριαζε, για να τη μεταδώσει και στους συμπολίτες του. Ο τρόπος αυτός ήταν το θέατρο και μάλιστα το δικό του θέατρο. Επιστρέφοντας στην παράσταση, οι εναλλαγές που δημιουργούνται είναι ακαριαίες και ωθούν το κοινό να βρίσκεται σε πνευματική εγρήγορση. Ο φωτισμός της σκηνής εναλλάσσεται μεταξύ έντασης και υποτονικότητας και καμιά φορά και σκότους, όπως τη στιγμή λίγο πριν από την εμφάνιση του φαντάσματος του Άμλετ. Το φως κάποιες στιγμές παιχνιδίζει με τις αποχρώσεις του ροζ. Γενικώς, σε αυτήν την παράσταση κανείς δε φοβάται να τολμήσει το διαφορετικό. Ως υστερόγραφο, θέλω να αναφερθώ στη σκηνική σάτιρα της αγάπης του Ρωμαίου προς την Ιουλιέττα (και το αντίστροφο!) Δημιουργείται μια ευφάνταστη σκηνή παρενδυσίας, όπου την Ιουλιέττα υποδύεται ένα αγόρι ανεβασμένο πάνω σε μια σκάλα, ενώ μπροστά του στέκεται ένα άλλο αγόρι που έχει μεταμορφωθεί σε δέντρο και λίγο πιο πέρα υπάρχει ένα κορίτσι στο ρόλο του Ρωμαίου! 24

Προχωρώντας στο χρόνο και φτάνοντας στο 2004, συναντάμε τη θεατρική ομάδα σε νέες καλλιτεχνικές ζυμώσεις και αναζητήσεις Οι μυστικές λαχτάρες της νιότης (από την Αναφορά στον Γκρέκο του Νίκου Καζαντζάκη) είναι η επόμενη παράσταση. Θεωρώ ότι είναι απαραίτητο κάθε πολίτης της Κρήτης να έχει μια κάποια γνώση των έργων και του βίου του Νίκου Καζαντζάκη, διότι πολλά μπορεί να διδαχτεί και πολλά μπορεί να νιώσει μέσω αυτού. Επομένως, η απόπειρα της θεατρικής ομάδας να ασχοληθεί με τη βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη είναι το λιγότερο αξιοθαύμαστη! Το αποτέλεσμα αυτής της θεατρικής προετοιμασίας είναι «φωτεινό» και αξιόλογο. Πρόκειται για μια παράσταση που εστιάζει στα νεανικά χρόνια του συγγραφέα και μάλιστα με τρόπο σοβαρό και ανάλαφρο μαζί! Οι θεατές αυτού του έργου ευφραίνονται από τις μελωδίες, τις ανθρώπινες εικόνες, τη θαλπωρή των αναμνήσεων, τα ζωηρά χρώματα αλλά και από την ευθυμια ορισμένων γεγονότων. Αυτό το τελευταίο είναι που κρατώ ως ενθύμιο της παράστασης και που ταυτοχρόνως θαυμάζω Το ότι επιτυχημένα έχουν ενταχθεί και συνδυαστεί σε αυτήν τρία διαφορετικά στοιχεία της ζωής Ο ρεαλισμός. Ο «ρομαντισμός» (εννοώντας την ευαισθησία). Το κέφι! Η παράσταση, λοιπόν, ουσιαστικά αρχίζει με την Άνοιξη «Απόλαυσε τη νιότη σου και μην τηνέ λυπάσαι.» Την Άνοιξη συμβολίζει ένα μικρό ξυπόλητο κορίτσι, που φορά στεφάνι στα μαλλιά και παίζει φλογέρα, σαν να κελαηδά! Όπως σε κάθε παράσταση, έτσι και σε αυτήν υπάρχουν ξεχωριστά χρώματα, τεχνικές, σκηνικά αντικείμενα και φιγούρες Ξεκινώντας από τα πρόσωπα, αυτά που έχουν εξέχουσα θέση στο έργο, όπως και στη νεανική ζωή του συγγραφέα, είναι η μητέρα και ο πατέρας του, αλλά και ο δάσκαλος με τη βέργα! Τα χρώματα που κυριαρχούν στις μορφές των προσώπων είναι το μαύρο για τα αγόρια και το μπεζ/λευκό για τα κορίτσια. Τα αγόρια φορούν πουκάμισο και επίσημο παντελόνι και τα κορίτσια φορούν μακριά φουστάνια. Το σκηνικό αποτελείται από τελάρα σε γήινα χρώματα καθώς και από ένα κόκκινο κουρτινάκι. Υπάρχει ένα τραπέζι με καθίσματα. Αυτός ο χώρος είναι η αυλή, είναι το εσωτερικό του σπιτιού, είναι το σχολείο. Στην άκρη υπάρχουν τα κλαδιά ενός δέντρου, του οποίου οι σκιές προβάλλονται στην πίσω μεριά σε ένα ταμπλώ. Οι ήχοι είναι πολύ βασικό γνώρισμα αυτής της παράστασης. Μέσω των ήχων βιώνουμε τη μεταφορά μας από τη μια σκηνή στην άλλη αλλά και από τον έναν χώρο στον άλλο. Υπάρχουν οι ήχοι των ανθρώπων στην οικογένεια και στο σχολείο, υπάρχουν όμως και οι ήχοι της φύσης. Επίσης, ένα 25