Πέρα από το Κιότο. Εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα και ορυκτά καύσιµα

Ιούνιος 2001 Πέρα από το Κιότο Το τέλος της λίθινης εποχής ήρθε χωρίς να τελειώσουν οι λίθοι. Έτσι θα έρθει και το τέλος της εποχής του πετρελαίου, πριν τελειώσει το πετρέλαιο Σεϊχης Γιαµανί, πρώην υπουργός πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας Ιδού το ευλογηµένο όραµα, ο ήλιος να µη σκορπά πλέον ανεξέλεγκτα την ενέργειά του στο διάστηµα αλλά µέσω φωτοηλεκτρικών κυττάρων και θερµοστηλών αυτές οι δυνάµεις να συγκεντρώνονται σε ηλεκτρικές αποθήκες προς πλήρη εξόντωση των ατµοµηχανών και απόλυτη κατάπνιξη των καυσαερίων Rolo Appleyard Ηλιακός ερευνητής, 1891 Κλιµατικές αλλαγές: ένα καυτό πρόβληµα Η Γη θερµαίνεται. Το κλίµα της Γης, που παρέµεινε σχετικά σταθερό από την τελευταία εποχή παγετώνων, αλλάζει πλέον δραστικά. Τον 20 ο αιώνα καταµετρήθηκε αύξηση της µέσης θερµοκρασίας 0,4-0,8 βαθµούς, γεγονός που τον κατατάσσει ως τον θερµότερο τα τελευταία χίλια χρόνια. Ειδικότερα τις τελευταίες δεκαετίες, είναι σαφές ότι οι αλλαγές στη θερµοκρασία έχουν ανθρωπογενή προέλευση. Από το 1750 (απαρχή της βιοµηχανικής επανάστασης), οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα αυξήθηκαν κατά 30%, του µεθανίου υπερδιπλασιάστηκαν και του υποξειδίου του αζώτου αυξήθηκαν κατά 15%. Οι συγκεντρώσεις αυτών των αερίων ποτέ δεν υπήρξαν υψηλότερες στη διάρκεια των τελευταίων 420.000 ετών. Σύµφωνα µε τη ιακυβερνητική Επιτροπή για τις Κλιµατικές Αλλαγές (IPCC), oι επιστηµονικές αποδείξεις συνηγορούν στο ότι οι παρατηρούµενες αλλαγές στο κλίµα οφείλονται σε µεγάλο βαθµό στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Επιπλέον, οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου αναµένεται να αυξηθούν και άλλο τις ερχόµενες δεκαετίες, ενώ ταυτόχρονα, η µέση θεµοκρασία της επιφάνειας του πλανήτη αναµένεται να αυξηθεί από 1,4 έως 5,8 βαθµούς Κελσίου ως το 2100. Εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα και ορυκτά καύσιµα Κάθε χρόνο εκλύονται στην ατµόσφαιρα περίπου 6 δισεκατοµµύρια τόνοι άνθρακα (6 GtC), µε τη µορφή διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ), από τη χρήση ορυκτών καυσίµων - όπως είναι ο ορυκτός άνθρακας σε όλες τις µορφές (στο εξής θα αναφέρεται ως κάρβουνο), το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Τις τελευταίες δεκαετίες αυτές οι εκποµπές έχουν αυξηθεί µε ρυθµό περίπου 2% ετησίως. Ας σηµειωθεί ότι το 1990, η χρήση ορυκτών καυσίµων ευθυνόταν σχεδόν για το 60% των εκπεµπόµενων αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα. Το CO 2 αποτελεί το σηµαντικότερο αέριο του θερµοκηπίου και η σηµασία του αναµένεται να επαυξηθεί κατά τη διάρκεια του 21 ου αιώνα. Χωρίς τη λήψη συγκεκριµένων µέτρων για τη µείωση των εκποµπών CO 2, περίπου 1.500 GtC αναµένεται να εκλυθούν στην ατµόσφαιρα κατά τη διάρκεια του 21 ου αιώνα. Η αποδάσωση αναµένεται να συνεισφέρει στις εκποµπές 30-95 GtC, ενώ η υπόλοιπη ποσότητα θα προέρχεται από την καύση κάρβουνου, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Την ίδια περίοδο, οι ανθρώπινες δραστηριότητες αναµένεται να οδηγήσουν σε 4-10 1

φορές περισσότερες εκλύσεις ορυκτού άνθρακα στην ατµόσφαιρα σε σύγκριση µε τις αντίστοιχες εκποµπές στις αρχές της βιοµηχανικής περιόδου. Σε γενικές γραµµές, τα συνολικά αποθέµατα πετρελαίου, κάρβουνου και φυσικού αερίου που χαρακτηρίζονται ως οικονοµικώς ανακτήσιµα ξεπερνούν τους 1.000 GtC. Μάλιστα τα εν δυνάµει οικονοµικώς ανακτήσιµα αποθέµατα ορυκτών καυσίµων διαρκώς αυξάνονται, καθώς οι έρευνες συνεχίζονται µε αµείωτη ένταση και η σχετική τεχνολογία διαρκώς εξελίσσεται. Σύµφωνα µε σχετικούς υπολογισµούς, οι συνολικές ποσότητες ορυκτών καυσίµων που µπορούν να αξιοποιηθούν ξεπερνούν τους 4.000 GtC. Όσο περισσότερες επενδύσεις πραγµατοποιούνται για την εξερεύνηση των πηγών (ή των οριακά αξιοποιήσιµων αποθεµάτων) των ορυκτών καυσίµων και την τεχνολογική εξέλιξη, τόσο µεγαλύτερες ποσότητες ορυκτών καυσίµων θα µετατρέπονται τελικά σε οικονοµικά αξιοποιήσιµα αποθέµατα. Για παράδειγµα, οι επενδύσεις για την περαιτέρω εξερεύνηση πετρελαϊκών αποθεµάτων θα εξαρτηθούν από τις προσδοκίες για τη µελλοντική ζήτηση. Αν η αγορά αναµένει αυξηµένη ζήτηση πετρελαίου στο µέλλον, τότε είναι πιθανό να γίνουν επενδύσεις προς την κατεύθυνση της αύξησης των διαθέσιµων αποθεµάτων. Παρόµοιες επενδύσεις αναµένεται να αποδειχθούν µελλοντικά περιττές και παράλογες, δεδοµένου ότι τα οικονοµικώς αξιοποιήσιµα αποθέµατα ορυκτών καυσίµων ξεπερνούν ήδη τα οικολογικά όρια. Ένα από τα συµπεράσµατα που προκύπτει από αυτή την κατάσταση είναι ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να λάβουν επειγόντως µέτρα για τον περιορισµό των προσδοκιών της αγοράς για αυξηµένη χρήση ορυκτών καυσίµων στο µέλλον. Αντιθέτως, η ενθάρρυνση της χρήσης ορυκτών καυσίµων από την πλευρά των κυβερνήσεων µέσω άµεσων ή έµµεσων επιδοτήσεων και η έκδοση νέων αδειών έρευνας για ορυκτά καύσιµα αναµένεται να οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των αποθεµάτων. Η αποτυχία των κυβερνήσεων να δράσουν άµεσα προς την κατεύθυνση του περιορισµού της µελλοντικής ζήτησης ορυκτών καυσίµων θα οδηγήσει αναµφίβολα στην αύξηση του πολιτικού και οικονοµικού κόστους στις προσπάθειες των επόµενων γενεών για τον περιορισµό των εκµεταλλεύσιµων ποσοτήτων ορυκτών καυσίµων, ώστε να προστατευθεί αποτελεσµατικά το παγκόσµιο κλιµατικό σύστηµα. Οικολογικά όρια Η Σύµβαση Πλαίσιο του ΟΗΕ για τις Κλιµατικές Αλλαγές (United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) το 1992, έθεσε ως κύριο στόχο της τη µη υπέρβαση των οικολογικών ορίων. Βασικός στόχος της προαναφερόµενης Σύµβασης είναι η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερµοκηπίου σε επίπεδα που δεν θα θέτουν σε κίνδυνο τον άνθρωπο και τα φυσικά οικοσυστήµατα. Επιπλέον, η Σύµβαση απαιτεί να γίνει αυτό αρκετά γρήγορα, ώστε αφ ενός µεν να µπορέσουν τα οικοσυστήµατα να προσαρµοστούν στις κλιµατικές αλλαγές και αφ ετέρου να µην απειληθεί η παραγωγή τροφίµων. H Συµβουλευτική Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Αέρια του Θερµοκηπίου (United Nations Advisory Group on Greenhouse Gases, UNAGGG) πρότεινε το 1990 να τεθούν όρια σε παγκόσµια κλίµακα για τους µέγιστους ρυθµούς αύξησης της θερµοκρασίας, τη συνολική αύξηση της θερµοκρασίας και τη µέγιστη άνοδο της στάθµης της θάλασσας ως αποτέλεσµα των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα. Με άλλα λόγια, η UNAGGG πρότεινε να εξετασθούν τα επίπεδα των αλλαγών που µπορεί να αντέξει η φύση (ή τα οικολογικά όρια της φύσης). Αυξήσεις της θερµοκρασίας πάνω από ένα βαθµό Κελσίου ( ο C) σε σχέση µε τα επίπεδα της προβιοµηχανικής περιόδου αναµένεται να προκαλέσουν απότοµες και απρόβλεπτες αλλαγές στα οικοσυστήµατα, γεγονός που θα οδηγήσει σε µεγάλες καταστροφές. Επιπλέον, ο ρυθµός αύξησης της µέσης θερµοκρασίας σε παγκόσµιο επίπεδο αποδείχθηκε ότι αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για το µέγεθος και την έκταση των καταστροφών. Ρυθµός αύξησης που θα ξεπερνά τους 0,1 ο C ανά δεκαετία ενδέχεται να οδηγήσει τόσο σε σηµαντικές καταστροφές των οικοσυστηµάτων όσο και σε αύξηση του κινδύνου κλιµατικών ασταθειών. 2

Η άνοδος της στάθµης της θάλασσας κατά 20 εκατοστά (cm) πάνω από τα επίπεδα του 1990 αποδείχθηκε ότι αποτελεί το κατώφλι για να συµβούν σηµαντικές καταστροφές. Eίναι πιθανόν για παράδειγµα, µε µια τέτοια άνοδο της στάθµης της θάλασσας, σε παράκτιες περιοχές να αυξηθούν σηµαντικά οι καταστροφές που προκαλούνται από τις καταιγίδες. Επιβεβαιωµένα όρια από πρόσφατες επιστηµονικές εκτιµήσεις Τα συµπεράσµατα της IPCC και άλλες επιστηµονικές εκτιµήσεις κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας ενίσχυσαν την ανάγκη θέσπισης των παγκόσµιων στόχων για τις κλιµατικές αλλαγές που πρότεινε η Συµβουλευτική Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Αέρια του Θερµοκηπίου. Ο ισοδύναµος διπλασιασµός ( equivalent doubling ) των συγκεντρώσεων του CO 2 σε σχέση µε τα επίπεδα της προβιοµηχανικής περιόδου, που µπορεί να παρατηρηθεί µεταξύ του έτους 2030 και του έτους 2040, αναµένεται να προκαλέσει επικίνδυνες κλιµατικές αλλαγές. Οι προβλεπόµενες καταστροφές περιλαµβάνουν σηµαντικές απώλειες ανθρώπινων ζωών από τις άµεσες και έµµεσες επιπτώσεις των κλιµατικών αλλαγών, απώλεια της βιοποικιλότητας, ενώ (κάτω από εξαιρετικά αισιόδοξες υποθέσεις) 60-350 εκατοµµύρια άνθρωποι θα αντιµετωπίσουν τον κίνδυνο της πείνας, κυρίως στις αναπτυσσόµενες χώρες. Η άνοδος της στάθµης της θάλασσας κατά 50 cm, κάτι που προβλέπεται να συµβεί µέσα στον προσεχή αιώνα, θα αυξήσει δραµατικά τον αριθµό των ανθρώπων που θα κινδυνεύσουν από τις πληµµύρες, θα οδηγήσει στην απώλεια µικρών νησιωτικών χωρών και θα προκαλέσει σηµαντικές επιπτώσεις στην παραγωγή ρυζιού στην Ασία. Αξίζει πάντως να σηµειωθεί ότι, όπως αποδεικνύεται, πολλές από τις προβλεπόµενες επιπτώσεις από τις µελλοντικές εκποµπές µπορούν να αποφευχθούν εάν αναληφθεί έγκαιρα συγκεκριµένη δράση. Η ανάλυση του ασφαλούς κατωφλίου εκποµπών ( safe emissions corridor ) έδειξε ότι είναι απαραίτητο να γίνουν σηµαντικές µειώσεις στις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου, ώστε να αποφευχθούν οι οικολογικά επικίνδυνες κλιµατικές αλλαγές. Οι προβλεπόµενες κλιµατικές αλλαγές υπερβαίνουν τα όρια Οι προβλεπόµενες κλιµατικές αλλαγές κατά τη διάρκεια του 21 ου αιώνα αναµένεται να παραβιάσουν τα προαναφερόµενα οικολογικά όρια αν δεν ληφθούν εγκαίρως µέτρα για τη µείωση των εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου. Στις αρχές του 2001, η IPCC ανακοίνωσε ότι η παγκόσµια µέση θερµοκρασία έχει ήδη αυξηθεί κατά 0,4-0,8 ο C σε σχέση µε την προβιοµηχανική περίοδο. Οι ρυθµοί αύξησης της παγκόσµιας θερµοκρασίας εξαιτίας των ήδη υπαρχουσών και προβλεπόµενων εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου αναµένεται να ανέλθουν σε 0,1-0,2 ο C ανά δεκαετία κατά τη διάρκεια των αµέσως εποµένων δεκαετιών. Μάλιστα οι ρυθµοί µεταβολής της θερµοκρασίας κατά τη διάρκεια του προσεχή αιώνα αναµένεται να ξεπεράσουν τους αντίστοιχους ρυθµούς των τελευταίων 10.000 ετών. Σύµφωνα µε τις µέσες εκτιµήσεις της IPCC, χωρίς την ανάληψη δράσης για τη µείωση των εκποµπών, η παγκόσµια µέση θερµοκρασία αναµένεται να αυξηθεί κατά 1,4 5,8 ο C και η µέση στάθµη της θάλασσας να ανέβει κατά 9-88 cm (50 cm κατά µέσο όρο) σε σχέση µε τα επίπεδα του 1990 µέχρι το έτος 2100. Ειδικότερα για την Ευρώπη, οι επιστήµονες του ευρωπαϊκού προγράµµατος ACACIA προβλέπουν ένα ρυθµό αύξησης της µέσης επιφανειακής θερµοκρασίας ίσο µε 0,1-0,4 ο C ανά δεκαετία, πιο έντονο δηλαδή από τον παγκόσµιο µέσο όρο. Οι προβλεπόµενες αυτές αλλαγές ξεπερνούν κατά πολύ τα επίπεδα που θεωρούνται ως πιθανά να προκαλέσουν µεγάλες καταστροφές στα οικοσυστήµατα. Επιπλέον, οι προβλεπόµενες αλλαγές ενδέχεται να προκαλέσουν σηµαντικές καταστροφές στη γεωργική παραγωγή στις περισσότερο ευάλωτες περιοχές του πλανήτη. Επίσης είναι πιθανό να προκληθούν σηµαντικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές εξαιτίας των έµµεσων επιπτώσεων των κλιµατικών αλλαγών στην υγεία. 3

Παγκόσµιοι οικολογικοί στόχοι Λαµβάνοντας υπόψη την κατάσταση που έχει διαµορφωθεί µέχρι σήµερα, η Greenpeace πιστεύει ότι οι κύριοι στόχοι για την προστασία του κλίµατος σε παγκόσµιο επίπεδο πρέπει να είναι οι ακόλουθοι: Περιορισµός της µακροπρόθεσµης αύξησης της θερµοκρασίας κάτω του 1 ο C σε σχέση µε την παγκόσµια µέση θερµοκρασία της προβιοµηχανικής περιόδου. Ο ρυθµός µεταβολής της θερµοκρασίας πρέπει να περιορισθεί το συντοµότερο δυνατό (δηλαδή µέσα στις επόµενες δεκαετίες) κάτω του 0,1 ο C ανά δεκαετία. Περιορισµός της µακροπρόθεσµης ανόδου της στάθµης της θάλασσας κάτω από 20 cm, σε σχέση µε τα επίπεδα του 1990. Ο ρυθµός ανόδου της στάθµης της θάλασσας πρέπει να περιορισθεί κάτω των 20 mm ανά δεκαετία. Η Greenpeace αναγνωρίζει ότι κάθε προσπάθεια για ποσοτική εκτίµηση των επιπτώσεων των µελλοντικών κλιµατικών αλλαγών χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά µεγάλες αβεβαιότητες. Όµως το γεγονός αυτό δεν µπορεί να χρησιµοποιείται ως δικαιολογία για τη µη λήψη συγκεκριµένων µέτρων. Αντίθετα, η αρχή της πρόληψης (precautionary principle) πρέπει να εφαρµοσθεί άµεσα. Ας σηµειωθεί ότι οι επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο κλιµατικό σύστηµα ενδέχεται να οδηγήσουν σε καταστροφικότερες µεταβολές από τις προβλεπόµενες µέχρι σήµερα, και αυτό θα γίνεται διαρκώς πιθανότερο να συµβεί όσο καθυστερεί η ανάληψη δράσης. Ισοζύγιο άνθρακα Το ισοζύγιο άνθρακα ( carbon budget ), ορίζεται ως το σύνολο των επιτρεπόµενων εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα (λαµβάνοντας υπόψη το συνδυασµό όλων των αερίων του θερµοκηπίου), µε βάση τα οικολογικά όρια και τους σχετιζόµενους οικολογικούς στόχους. Με βάση τους προαναφερθέντες παγκόσµιους οικολογικούς στόχους, η Greenpeace υπολόγισε το ισοζύγιο άνθρακα σε 225 δισεκατοµµύρια τόνους άνθρακα (GtC). Ας σηµειωθεί ότι αυτό το ισοζύγιο άνθρακα αντιστοιχεί περίπου στο ένα τέταρτο (25%) των υπαρχόντων αποθεµάτων και είναι ένα µικρό µόνο µέρος (5%) των εκτιµούµενων πηγών πετρελαίου, κάρβουνου και φυσικού αερίου. Λογική του Άνθρακα - Αποµάκρυνση από τα ορυκτά καύσιµα Η άµεση αποµάκρυνση από τα ορυκτά καύσιµα είναι απαραίτητη επειδή: Πρέπει να επιτευχθούν οι οικολογικοί στόχοι που αφορούν τους ρυθµούς ανόδου της στάθµης της θάλασσας και της αύξησης της θερµοκρασίας. Με τους υπάρχοντες ρυθµούς χρήσης των ορυκτών καυσίµων, το ισοζύγιο άνθρακα των 225 GtC θα ξεπερασθεί σε παγκόσµιο επίπεδο µέσα σε περίπου 25 χρόνια (2025). Ο ενεργειακός σχεδιασµός και οι υποδοµές γίνονται σε µακροπρόθεσµη βάση και κατά συνέπεια απαιτούνται µεγάλες αλλαγές (µετάβαση προς τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και τις ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες). 4

Οι βιοµηχανικές χώρες πρέπει να αποτελέσουν παράδειγµα για τις άλλες χώρες και να ξεκινήσουν γρηγορότερα τη διαδικασία αποµάκρυνσης από τα ορυκτά καύσιµα. Οι κλιµατικές αλλαγές ενδέχεται να εµφανισθούν γρηγορότερα ως αποτέλεσµα κάποιων θετικών αναδράσεων που δεν συµπεριλαµβάνονται στα κλιµατικά µοντέλα. Όσο περισσότερο καθυστερεί η ανάληψη δράσης, τόσο πιθανότερο είναι να συµβούν µεγάλες καταστροφές που θα σχετίζονται µε το κλίµα. Τέτοιες καταστροφές µπορούν, για παράδειγµα, να είναι: µετατόπιση των ωκεάνιων ρευµάτων που θερµαίνουν προς το παρόν την Ευρώπη, υποχώρηση µέρους του στρώµατος πάγου της Ανταρκτικής µε αποτέλεσµα την πρόκληση µεγάλης ανόδου της στάθµης της θάλασσας, µετακίνηση των µουσώνων µε αποτέλεσµα σηµαντικές επιπτώσεις στη γεωργία σε περιοχές της Ασίας κ.ά. Αξίζει να σηµειωθεί ότι από τη στιγµή που θα αρχίσουν να παρατηρούνται παρόµοιες καταστροφές συνήθως αυτές είναι µη αντιστρεπτές. Μερικά από τα κυριότερα συµπεράσµατα που προέρχονται από το σχετικά περιορισµένο ισοζύγιο άνθρακα είναι τα ακόλουθα: Η χρήση κάρβουνου πρέπει να σταµατήσει το συντοµότερο δυνατό, καθώς χαρακτηρίζεται από την υψηλότερη ένταση άνθρακα (carbon intensity) σε σχέση µε όλα τα υπόλοιπα συµβατικά ορυκτά καύσιµα και έχει τα µεγαλύτερα αποθέµατα. Ας σηµειωθεί ότι µόνο ένα µικρό ποσοστό από τα οικονοµικώς ανακτήσιµα αποθέµατα κάρβουνου µπορούν να χρησιµοποιηθούν. εν πρέπει πλέον να συνεχισθεί η εξερεύνηση (και η σχετιζόµενη τεχνολογική εξέλιξη) για µη συµβατικά αποθέµατα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Τα εκτιµούµενα ανακτήσιµα αποθέµατα πετρελαίου και φυσικού αερίου αυτής της κατηγορίας είναι αρκετά για να ξεπεράσουν από µόνα τους το ισοζύγιο άνθρακα. Πρέπει άµεσα να τεθούν σηµαντικοί περιορισµοί στην περαιτέρω τεχνική ανάπτυξη και την εξερεύνηση των γνωστών αποθεµάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Τα αποθέµατα αυτά, ιδίως όταν ληφθεί υπόψη η διαδικασία εκτίµησης των αποθεµάτων µετά από τις διάφορες τεχνικές εξελίξεις, είναι αρκετά για να ξεπεράσουν από µόνα τους το επιτρεπόµενο ισοζύγιο άνθρακα. Αυτή είναι η ονοµαζόµενη λογική του άνθρακα ( carbon logic ). Με βάση τα συµπεράσµατα που προέρχονται από τη λογική του άνθρακα, η Greenpeace καλεί τις κυβερνήσεις των βιοµηχανικών χωρών να αναλάβουν άµεσα τις ακόλουθες δράσεις: Να δεσµευτούν για δραστική µείωση των εκποµπών CO 2, πολύ πέραν των αναιµικών και ανεπαρκών στόχων του Κιότο. Να υιοθετήσουν εθνικές πολιτικές για την ουσιαστική µείωση των εκποµπών του CO 2 και των υπολοίπων αερίων του θερµοκηπίου. Να τερµατίσουν την έρευνα για νέα αποθέµατα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Να θέσουν χρονοδιαγράµµατα για τη διακοπή της λειτουργίας των ανθρακικών σταθµών ηλεκτροπαραγωγής και το σταδιακό τερµατισµό της εξόρυξης άνθρακα. Τα όρια του Κιότο Η ατµόσφαιρα βρίσκεται σε κρίση, οι κλιµατικές αλλαγές είναι εν εξελίξει και µόνο η αλλαγή του ενεργειακού µοντέλου µπορεί να εγγυηθεί µια βιώσιµη λύση. Γι αυτό άλλωστε και οι κυβερνήσεις οδηγήθηκαν τα τελευταία χρόνια στη σύναψη διεθνών συµφωνιών και συγκεκριµένα στο Πρωτόκολλο του Κιότο για τη µείωση της ρύπανσης που ευθύνεται για την αποσταθεροποίηση του κλίµατος. Αλίµονο όµως, αυτά που συµφωνήθηκαν στο Κιότο είναι επιεικώς ανεπαρκή για να αποτρέψουν τις κλιµατικές αλλαγές. Οι επιστήµονες ζητούν µειώσεις της ρύπανσης της τάξης του 50-70% για να εγγυηθούν µια µακροπρόθεσµη ισορροπία της 5

ατµόσφαιρας που δεν θα εγκυµονεί απρόβλεπτους και αναπότρεπτους κινδύνους. Στο Κιότο αποφασίστηκε µια αναιµική µείωση κατά 5,2% ως το 2010 κι αυτό µόνο για τις αναπτυγµένες βιοµηχανικά χώρες. Οι καλύτερες εκτιµήσεις αναφέρουν πως συνυπολογίζοντας όλες τις χώρες, το πολύ-πολύ να επέλθει µια σταθεροποίηση των εκποµπών τα επόµενα 15 χρόνια. Όλα αυτά µε την προϋπόθεση ότι το Πρωτόκολλο του Κιότο θα εφαρµοστεί κατά γράµµα, κάτι που δεν φαίνεται πιθανό µετά την πρόσφατη άρνηση των ΗΠΑ να το επικυρώσουν, δηλώνοντας πως το Πρωτόκολλο του Κιότο είναι νεκρό. Η αλαζονική και επικίνδυνη αυτή στάση των ΗΠΑ αφύπνισε πολλές πολιτικές δυνάµεις, οι οποίες συνασπίζονται πλέον προσπαθώντας να περισώσουν τη µοναδική διεθνή συµφωνία που προσπαθεί να τιθασεύσει, έστω και µερικώς, το πρόβληµα. Το Πρωτόκολλο του Κιότο είναι όντως ανεπαρκές, όχι όµως για τους προσχηµατικούς λόγους που επικαλείται η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Είναι ανεπαρκές, γιατί ακόµη κι αν εφαρµοζόταν στο ακέραιο, το Πρωτόκολλο αυτό θα περιόριζε την αναµενόµενη αύξηση της µέσης θερµοκρασίας κατά 0,06 ο C ως το 2050, όταν στο ίδιο διάστηµα η αναµενόµενη αύξηση της µέσης θερµοκρασίας θα είναι 1 µε 2 ο C. Η στάση των ΗΠΑ βέβαια είναι εκ του πονηρού και σε καµιά περίπτωση δεν προσβλέπει σε περαιτέρω µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. Αντίθετα, µια σειρά από συνοδευτικά διοικητικά µέτρα (περιορισµός κονδυλίων για εξοικονόµηση ενέργειας, πράσινο φως για άντληση νέων κοιτασµάτων πετρελαίου στην Αλάσκα, κ.λπ) µαρτυρούν τα κίνητρα της κυβέρνησης Μπους και αποκαλύπτουν τα συµφέροντα που αυτή υπερασπίζεται, που δεν είναι άλλα από τα συµφέροντα του λεγόµενου λόµπυ του άνθρακα. Η στάση της Ελλάδας Στο Κιότο, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσµεύτηκε ότι το 2010 θα έχει µειώσει κατά 8% τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου σε σχέση µε τα επίπεδα του 1990. Στα πλαίσια του καταµερισµού των ευθυνών ανάµεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα πίεσε και πέτυχε να της επιτραπεί να αυξήσει τις εκποµπές της κατά 25% ως το 2010 (σε σχέση πάντα µε τα επίπεδα του 1990). Σύµφωνα όµως µε έκθεση που συνέταξε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών τον Ιούνιο του 2000, τα στοιχεία δείχνουν ότι θα ξεπεράσει κατά πολύ αυτόν τον απαράδεκτο ούτως ή άλλως στόχο. Η έκθεση αυτή καταλήγει: Είναι εµφανές ότι η σηµερινή τάση εκποµπών των αερίων του θερµοκηπίου θα οδηγήσει σε συνολικές αυξήσεις πολύ µεγαλύτερες από τον στόχο του 25%, φτάνοντας στο 48-52% το έτος 2010, αν δεν ληφθούν επιπλέον µέτρα. Οι εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) στην Ελλάδα αυξήθηκαν την περίοδο 1990-98 κατά 18%. Συγκεκριµένα, από 85,2 εκατ. τόνους το 1990, έφθασαν τα 100,5 εκατ. τόνους το 1998, τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν επίσηµα στοιχεία. Μια µατιά σε κάποιους κρίσιµους δείκτες της ελληνικής οικονοµίας αρκεί για να ερµηνεύσει αυτή την περιβαλλοντική αποτυχία. Η Ελλάδα έχει µια σηµαντική εξάρτηση από το πετρέλαιο που συµµετέχει κατά 58,8% στην πρωτογενή κατανάλωση ενέργειας έναντι 41,7% που είναι ο µέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στοιχεία 1997). Έχει µεγάλο βαθµό εξάρτησης από τον ρυπογόνο λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή (69,7% το 1998). Έχει χαµηλή διείσδυση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Το 1997, το ποσοστό ΑΠΕ στην πρωτογενή κατανάλωση ενέργειας στην Ελλάδα ήταν 5,3% (έναντι 5,8% στην ΕΕ), το δε ποσοστό ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή ήταν 3,5% (έναντι 9,7% στην ΕΕ). Εξαιρετικά µικρή είναι και η διείσδυση των τεχνολογιών συµπαραγωγής (συµµετοχή συµπαραγωγής στην ηλεκτροπαραγωγή το 1997 µόλις 2,1% στην Ελλάδα έναντι 11% στην ΕΕ). Η ελληνική οικονοµία διακρίνεται ακόµη από υψηλή ενεργειακή ένταση και χαµηλή αποδοτικότητα στην τελική χρήση ενέργειας (ενεργειακή ένταση, Ελλάδα: 349,2 ΤΙΠ/MEUR, EE: 237,2 TIΠ/MEUR 1997). Επιπρόσθετα, η µέση ετήσια αύξηση της πρωτογενούς κατανάλωσης ενέργειας στην Ελλάδα ήταν 2% την περίοδο 1990-97, όταν την αντίστοιχη περίοδο η µέση αύξηση ήταν 1% στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ. Τέλος, πρέπει να επισηµανθεί η χρήση 6

εξαιρετικά ρυπογόνου µίγµατος καυσίµων και το χαµηλό επίπεδο της τεχνολογίας στην Ελλάδα. Η ελληνική βιοµηχανία παράγει κατά µέσο όρο 2-3 φορές περισσότερους ρύπους ανά µονάδα προϊόντος σε σχέση µε άλλες χώρες της ΕΕ ή τις ΗΠΑ. Η ένταση των ρύπων της ελληνικής βιοµηχανίας είναι, συγκριτικά µε αυτές τις χώρες, τουλάχιστον διπλάσια ως προς το διοξείδιο του άνθρακα και τα οξείδια του αζώτου και τριπλάσια ως προς το διοξείδιο του θείου και τα σωµατίδια (Πηγή: ΥΠΑΝ, 2001). Ταυτόχρονα, τη στιγµή που το 40% της ενέργειας καταναλώνεται τελικά στον κτιριακό τοµέα, δεν υπάρχουν ακόµη επαρκή κίνητρα για εξοικονόµηση και χρήση ΑΠΕ στα κτίρια. Στη χώρα µε τη µεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην Ευρώπη, παραµένουµε ουραγοί σε ορισµένες εφαρµογές της ηλιακής ενέργειας, όντας πολύ πίσω σε σχέση µε χώρες όπως η Ολλανδία, η Γερµανία ή η Ελβετία. Αναγνωρίζοντας τα παραπάνω, η ελληνική κυβέρνηση αρχίζει να κάνει πλέον τα πρώτα βήµατα για την αντιµετώπιση αυτής της κατάστασης. Για παράδειγµα, ο υπουργός Ανάπτυξης αποδέχεται, ως ενδεικτικό έστω, τον εθνικό στόχο κάλυψης του 20,1% της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ ως το 2010, όπως προτείνεται από την ΕΕ. Προκειµένου µάλιστα να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Ανταγωνιστικότητας (2000-2006) στοχεύει στην ενίσχυση έργων ΑΠΕ και ορθολογικής χρήσης της ενέργειας, τα οποία αναµένεται να οδηγήσουν σε εξοικονόµηση πρωτογενούς ενέργειας σε ποσοστό 6,1% της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης του έτους βάσης 1997, σε µείωση των εισαγωγών πετρελαίου κατά 20,8% έναντι του ίδιου έτους βάσης και στην ικανοποίηση κατά 55,8% του συνολικού στόχου της χώρας για τη συγκράτηση των εκποµπών CO 2 (ΥΠΑΝ, 2001). Σ αυτά θα πρέπει να προσθέσει κανείς το εντυπωσιακό ενδιαφέρον της αγοράς για την ανάπτυξη των ΑΠΕ στα πλαίσια της απελευθερωµένης αγοράς ενέργειας. Ως γνωστόν, στην πρόσφατη πρόσκληση της ΡΑΕ ανταποκρίθηκαν εκατοντάδες επενδυτές µε προτάσεις για εγκατάσταση µονάδων ΑΠΕ ισχύος χιλιάδων µεγαβάτ. Παρόλα αυτά, η κατάσταση απέχει πολύ από το να είναι ικανοποιητική, τα δε νοµοθετικά και διοικητικά εργαλεία είναι ανεπαρκή για να πετύχουν τους φιλόδοξους αλλά επιτακτικούς στόχους. Τρεις είναι οι βασικές κατηγορίες θεµάτων και προβληµάτων που σχετίζονται µε το σχεδιασµό, την υλοποίηση και τη λειτουργία επενδύσεων ΑΠΕ στη χώρα µας: α) Θέµατα αδειοδότησης έργων ΑΠΕ (άδεια παραγωγής, προέγκριση χωροθέτησης, έγκριση περιβαλλοντικών όρων, άδεια εγκατάστασης και άδεια λειτουργίας), καθώς και θέµατα επιχορήγησης των σχετικών επενδύσεων, τόσο από το Γ ΚΠΣ όσο και από τον Αναπτυξιακό Νόµο. Στα θέµατα της αρχικής αδειοδότησης (δηλ. της άδειας παραγωγής) υπάγεται και το κρίσιµο θέµα του τρόπου κατανοµής του άµεσα και του µελλοντικά διαθέσιµου ηλεκτρικού χώρου στους ενδιαφερόµενους επενδυτές, ιδιαίτερα σε περιοχές περιορισµένης δυνατότητας απορρόφησης ισχύος ΑΠΕ (π.χ. σε Κρήτη, Ρόδο, Εύβοια-Κυκλάδες, Λακωνία, κλπ.), καθώς και το θέµα της ενίσχυσης των δικτύων µεταφοράς της ΕΗ στις περιοχές αυτές. β) Θέµατα που σχετίζονται µε τις νέες ρυθµίσεις για την ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ, που εισήγαγε ο Ν. 2773/99 για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα µας. Ως γνωστόν, οι ρυθµίσεις αυτές, και συγκεκριµένα των παραγράφων 5 και 6 του άρθρου 38 του Νόµου, καταργούν πλέον την εγγυηµένη τιµή της κιλοβατώρας (kwh) από ΑΠΕ, θεσπίζοντας ένα καθεστώς καθορισµού µέγιστων τιµών και δυνατότητας απαίτησης, από το Υπουργείο Ανάπτυξης, εκπτώσεων επί των τιµών αυτών. Επιπρόσθετα, καταργούν την εγγύηση του δεκαετούς συµβολαίου αγοράς από τη ΕΗ της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ. γ) ιάφορα επιµέρους θέµατα, περισσότερο εξειδικευµένα, αλλά όχι κατ ανάγκη ήσσονος σηµασίας για τις επενδύσεις ΑΠΕ, όπως είναι η επιβολή, µε το Ν. 2773/99, δηµοτικού τέλους στις επιχειρήσεις ΑΠΕ, η µεταβίβαση του διασυνδετικού δικτύου εγκαταστάσεων ΑΠΕ στη ΕΗ, το καθεστώς παραχώρησης δασικών εκτάσεων για εγκατάσταση σταθµών ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ, η απαίτηση έκδοσης πολεοδοµικής άδειας για την ανέγερση των µεταλλικών πύργων στήριξης των ανεµογεννητριών, κ.α. 7

Ένα νέο ενεργειακό δόγµα Χωρίς µια αποφασιστική και συντονισµένη προσπάθεια κινητοποίησης των ενεργειακών δυνατοτήτων των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα χάσουµε την ευκαιρία ανάπτυξης αυτού του χώρου και θα αποτύχουµε στις προσπάθειες να µειώσουµε σηµαντικά τα αέρια που προκαλούν το φαινόµενο του θερµοκηπίου Από τη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας Αν δεν κάνουµε κάτι [για τις κλιµατικές αλλαγές] σήµερα, κάποια στιγµή στο µέλλον είναι πιθανόν να χρειαστεί να προβούµε σε πιο επείγουσες και δραστικές ενέργειες Μια µέρα αυτή η βιοµηχανία [η ηλιακή] θα είναι τόσο µεγάλη όσο και η πετρελαϊκή Η BP στην επόµενη δεκαετία θα επενδύσει ένα δισεκατοµµύριο δολάρια στην έρευνα και την παραγωγή ηλιακών συστηµάτων John Browne, επικεφαλής της BP Είναι σαφές πως αν θέλουµε να αντιµετωπίσουµε σοβαρά το µείζον περιβαλλοντικό (και όχι µόνο) πρόβληµα που αντιµετωπίζει ο πλανήτης µας, θα πρέπει να απαγκιστρωθούµε από το υπάρχον κυρίαρχο ενεργειακό µοντέλο. Η Ελλάδα σήµερα είναι δέσµια του εισαγόµενου πετρελαίου και του εγχώριου µεν, ρυπογόνου δε, λιγνίτη. Την τελευταία δεκαετία, και προκειµένου να ανατραπεί αυτή η κατάσταση, η χώρα παρασύρεται από τη γοητεία του φυσικού αερίου, φιλοδοξώντας να αποτελέσει η στροφή αυτή µια πιο ορθολογική απάντηση στα σηµερινά ενεργειακά και περιβαλλοντικά αδιέξοδα. Αλίµονο όµως, η στροφή αυτή δηµιουργεί νέες εξαρτήσεις και εγγυάται µόνο οριακές βελτιώσεις. Μετά τις ενεργειακές κρίσεις της δεκαετίας του 1970, η Ελλάδα διαµόρφωσε ένα ενεργειακό δόγµα, το οποίο στον τοµέα της ηλεκτροπαραγωγής είχε ως βασικό πυλώνα τον λιγνίτη. Σήµερα, την εποχή της κρίσης του κλίµατος, επιβάλεται η ανατροπή αυτού του δόγµατος. Επιβάλεται η ριζική στροφή σε ένα καινούργιο, φιλικό προς το περιβάλλον ενεργειακό δόγµα. Ένα δόγµα που θα δίνει έµφαση στην εξοικονόµηση, τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και την ορθολογική χρήση των συµβατικών ενεργειακών πόρων. Το νέο αυτό δόγµα θα πρέπει να καθορίζει τόσο τις προτεραιότητες της κυβέρνησης όσο και τις επιλογές της αγοράς. Μιας αγοράς που, τµήµα της τουλάχιστον, δείχνει ακόµη αγκιστρωµένο στις επιλογές του παρελθόντος. Η Greenpeace έχει ξεκινήσει µια σειρά από επαφές και ενέργειες προκειµένου να ανατραπεί αυτό το status quo στην ελληνική ενεργειακή αγορά. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αυτής της προσέγγισης είναι η πρόταση προς την εταιρεία Petrola, η οποία αυτό τον καιρό στοχεύει να επεκτείνει τις δραστηριότητες του διυλιστηρίου της στην Ελευσίνα. Η Greenpeace αντιπροτείνει στην εταιρεία να στρέψει τους πόρους της σε ανανεώσιµες πηγές ενέργειας µε εγγυηµένα κέρδη, δηµιουργώντας συγχρόνως χιλιάδες θέσεις εργασίας και βελτιώνοντας το περιβάλλον σε τοπικό και πανελλαδικό επίπεδο. Η Petrola θα µπορούσε να αποτελέσει ένα ισχυρό εταίρο στη νέα ενεργειακή εποχή που ανατέλλει και δίνει έµφαση στις καθαρές ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Αν αντί των επεκτάσεων του διυλιστηρίου (επένδυση ύψους 700 εκατ. δολαρίων), o Όµιλος Λάτση επενδύσει τους πόρους αυτούς σε ανανεώσιµες πηγές ενέργειας (π.χ. σε αιολικά πάρκα διάσπαρτα σε όλη τη χώρα), τα χρήµατα αυτά θα επαρκούσαν για την εγκατάσταση 850 µεγαβάτ (MW) περίπου. Μια τέτοια επένδυση θα είχε πολλαπλά περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονοµικά οφέλη, αφού τα αιολικά αυτά πάρκα αποφέρουν 2,5 δισ. καθαρές κιλοβατώρες ετησίως και αποσοβούν την έκλυση περίπου 2 εκατ. τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως (2% των συνολικών σηµερινών εκποµπών). Επιπλέον, η κατασκευή και λειτουργία αυτών των αιολικών πάρκων συνεπάγεται τη δηµιουργία 12.750-18.700 νέων θέσεων εργασίας, εκ των οποίων οι 850 είναι µόνιµες και αφορούν τη λειτουργία και διαχείριση των αιολικών πάρκων. Επειδή η εγκατάσταση αιολικών πάρκων θα γίνει εκεί όπου το επιτρέπει το απαιτούµενο αιολικό δυναµικό, και προκειµένου να υπάρξει άµεσο οικονοµικό και κοινωνικό όφελος και για την περιοχή του Θριασίου, θα µπορούσε ενδεχοµένως να δηµιουργηθεί στο Θριάσιο από τον Όµιλο Λάτση µια µονάδα παραγωγής ανεµογεννητριών, κάτι που επιθυµεί διακαώς ο επιχειρηµατικός και πολιτικός κόσµος και φυσικά και η Greenpeace. 8

Παρόµοια προσέγγιση σκοπεύει να ακολουθήσει η Greenpeace και µε τους άλλους µεγάλους ενεργειακούς εταίρους της χώρας (π.χ. ΕΛΠΕ). Όλα τα παραπάνω είναι, όχι µόνο εφικτά, αλλά και αναγκαία. Αν κάποιοι, επηρεασµένοι ίσως από τις αποτυχίες του παρελθόντος, θεωρούν το παιχνίδι χαµένο και τον ρόλο των ΑΠΕ στο άµεσο µέλλον περιθωριακό, ας ανατρέξουν στο παράδειγµα της Κρήτης. Όταν πριν από πέντε µόλις χρόνια, η Greenpeace και όσοι πίστευαν στις ΑΠΕ τολµούσαν να οραµατιστούν ένα άλλο ενεργειακό µέλλον για το νησί, αντιµετώπιζαν την καχυποψία και ίσως ακόµη και τον χλευασµό. Σήµερα, 10% των αναγκών της Κρήτης σε ηλεκτρισµό καλύπτεται από τον άνεµο και σύντοµα το ποσοστό αυτό θα ανέβει στο 15%, αφού αρκετές επενδύσεις βρίσκονται εν εξελίξει. Παρά τις όποιες δυσκολίες, µια νέα εποχή ανατέλλει. Η εποχή του ήλιου. Ζωοδόχου Πηγής 52γ, 106 81 Αθήνα, τηλ. (010) 3840 774-5, fax. (010) 3804 008, www.greenpeace.org 9